Dự án nghiên cứu nông nghiệp: Tạo giống cá chép (Cyprinus carpio L.) chất lượng cao Phục vụ nuôi cá quy mô nhỏ - MS8 '

Bộ Nông nghiệp và phát triển Nông Thôn

Hợp tác phát triển nông nghiệp và Nông thôn (CARD) 002/004VIE Tạo giống cá chép (Cyprinus carpio L.) chất lượng cao Phục vụ nuôi cá quy mô nhỏ

MS8 : Báo cáo tổng kết dự án

Hà Nội, tháng 6/2007

Mục lục

1. Thông tin đơn vị................................................................................................................ 10

2. Tóm tắt dự án .................................................................................................................... 11

3. Tóm tắt kết quả thực hiện ................................................................................................. 11

4. Giới thiệu và bối cảnh....................................................................................................... 12

5. Tiến độ đến thời điểm báo cáo.......................................................................................... 13

5.1. Những điểm nổi bật................................................................................................... 13

5.2. Lợi ích cho đối tượng quy mô nhỏ ............................................................................ 14

5.3. Xây dựng năng lực .................................................................................................... 14

5.4. Quảng bá................................................................................................................... 15

5.5. Quản lý dự án ........................................................................................................... 15

6. Báo cáo về các vấn đề đan chéo ....................................................................................... 15

6.1. Môi trường ................................................................................................................ 15

6.2. Vấn đề xã hội và giới ................................................................................................ 15

7. Sự thực hiện và tính bền vững .......................................................................................... 15

7.1. Những khó khăn và trở ngại ..................................................................................... 15

7.2. Các giải pháp............................................................................................................ 16

7.3. Tính bền vững ........................................................................................................... 16

8. Các hoạt động tiếp theo .................................................................................................... 16

9. Kết luận............................................................................................................................. 16

Thông tin đơn vị

Tên dự án Tạo giống cá chép (Cyprinus carpio L.) chất

lượng cao phục vụ nuôi cá quy mô nhỏ

Đơn vị phía Việt nam Viện nghiên cứu nuôi trồng Thuỷ Sản I

Giám đốc dự án phía Việt Nam TS. Phạm Anh Tuấn

Đại học Charles Darwin , Australia Đơn vị phía Australia

TS. Chris Austin Cộng tác chính

8/03/2005 8/03/2007 8/06/2007 Thời gian bắt đầu Thời gian kết thúc Thời gian kết thúc (Điều chỉnh)

Cán bộ liên lạc

Phía Australia: Cố vấn trưởng

Điện thoại: 08 8946 7276 Họ tên: TS. Chris Austin

Fax: 08 8946 6151 Chức vụ: Giáo sư/Trưởng khoa

Email: chris.austin@cdu.edu.au Tổ chức: Đại học Error! Reference source not

found. Điện thoại: 08 8946 6708

Fax: 08 8946 7199

Phía Australia : liên hệ hành chính Email: jenny.carter@cdu.edu.au

Họ tên: TS. Jenny Carter

Chức vụ: Quản lý nghiên cứu Điện thoại: 84 4 8781084

Tổ chức: Đại học Charles Darwin Fax: 84 4 8785748

Email:

Phía Việt Nam patuan.2006@yahoo.com

Họ tên: TS. Phạm Anh Tuấn

Chức vụ: Phó Viện Trưởng

Tổ chức: Viện Nghiên cứu nuôi trồng Thuỷ Sản I

Article I.

Tóm tắt dự án

Tăng sản lượng cá nuôi nội địa được Chính phủ Việt Nam dành ưu tiên cao trong lĩnh vực

phát triển nông thôn nhằm đảm bảo an ninh thực phẩm, xoá đói giảm nghèo và tăng thu nhập cho

người dân. Nâng cao chất lượng di truyền các loài cá nuôi được xác định là một trong những lĩnh

vực ưu tiên trong nghiên cứu và phát triển. Mục đích chung của dự án là hỗ trợ việc nâng cao chất

lượng di truyền cá chép đang được tiến hành, và tổ chức phát tán có hiệu quả các đàn cá chép bố mẹ

chất lượng từ các Trung tâm nghiên cứu tới các trung tâm giống tỉnh và từ đó tới các nông hộ nuôi

cá, ngoài ra dự án còn nâng cao năng lực nghiên cứu di truyền chọn giống và quản lý đàn cá bố mẹ.

Hầu hết các hoạt động và mục tiêu đề ra cũng như tiến độ thực hiện dự án đều hoàn thành tốt

hoặc hoàn thành vượt kế hoạch. Một số lượng lớn mẫu các đàn cá chép đã được thu thập từ các

Trung tâm nghiên cứu, trung tâm giống cấp tỉnh, trại sản xuất giống và từ các vùng nước tự nhiên ở

nhiều địa phương trong cả nước, đa dạng di truyền giữa các đàn cá đã được phân tích. Tập huấn kỹ

thụât cho cán bộ các trại sản xuất giống cá chép và nông dân nuôi cá đã được tổ chức. Các cán bộ

khoa học trẻ Việt Nam đã được đào tạo, tập huấn về ứng dụng các phương pháp và công nghệ di

truyền hiện đại trong nghiên cứu sinh sản và nâng cao chất lượng di truyền cá chép. Đào tạo, tập

huấn cho cán bộ Việt nam được tổ chức tại Việt nam và Australia. Đã nuôi thử nghiệm tại nông hộ

có các hệ thống nuôi trồng thủy sản khác nhau, quy mô nhỏ, đầu tư ít để so sánh tốc độ tăng trưởng

và sức sống của các giống cá chép nâng cao chất lượng di truyền với các phẩm giống cá chép có sẵn

tại địa phương. Cá chép có chất lượng, thích hợp với các điều kiện nuôi cá cụ thể đã được xác định

và phát tán cho các hộ nông dân nuôi cá.

Tóm tắt kết quả thực hiện

Article II.

Trong hơn hai năm thực hiện (từ tháng 3/2005 đến tháng 6/2007), dự án đã đạt được

những kết quả rất xuất sắc. Hầu hết các hoạt động và mục tiêu đề ra của dự án đều hoàn thành tốt

hoặc hoàn thành vượt mức kế hoạch đề ra. Hiện trạng sản xuất và công nghệ sản xuất giống và nuôi

cá Chép ở Việt Nam đã được khảo sát, phân tích và tổng hợp. Trình độ, hiểu biết của các cán bộ

quản lý các trại sản xuất cá giống và nông dân nuôi cá về quản lý trang trại và sinh sản cá chép đã

được đánh giá. Ba mươi quần đàn cá chép đã được thu thập từ các Trung tâm nghiên cứu, trung tâm

giống cấp tỉnh, trại sản xuất cá giống, các ao nông hộ và từ các vùng nước tự nhiên. Đa dạng di

truyền của các đàn cá thu thập được đã được phân tích. Kết quả nghiên cứu hiểu rõ hơn vai trò của

cận huyết và sự phát tán của các dòng cá đã nâng cao chất lượng di truyền. Kết quả nghiên cứu này

đã có 2 công bố trên Tạp chí khoa học quốc tế Aquaculture.

Hai lớp tập huấn về sinh sản cá chép, quản lýýý đàn bố mẹ và sản xuất giống đã được tổ

chức cho 70 cán bộ quản lý trại sản xuất giống và nông dân nuôi cá. Nhiều thông tin quan trọng về

quan điểm, kinh nghiệm sản xuất giống cá chép, quản lý đàn cá bố mẹ đã thu thập được từ những

học viên. Hai mươi cán bộ khoa học trẻ Việt Nam đến từ các Viện nghiên cứu, Trường đại học đã

được đào tạo, tập huấn về các nguyên lý di truyền chọn giống cá và phân tích di truyền phân tử. Bốn

(04) cán bộ khoa học trẻ Việt nam cũng được tập huấn chuyên sâu về công nghệ di truyền phân tử

tại trường Đại học Deakin và Đại học Charle Darwin, Australia. Đã so sánh tăng trưởng của các

dòng cá chép khác nhau nuôi trong ao và ruộng lúa của các nông hộ tại hai tỉnh Thái Nguyên và Yên

Bái. Thông qua thử nghiệm những hiểu biết về giống cá chép chất lượng thích hợp với các điều kiện

nuôi trồng thủy sản quy mô nhỏ, ít đầu tư đã được khẳng định và khuyến cáo nông dân lựa chọn

phẩm giống cá chép nuôi thích hợp.

Article III.

Giới thiệu và bối cảnh

Mục tiêu chung của dự án là xác định được phẩm giống cá chép có chất lượng cao, nâng cao

hiệu quả sử dụng giống của nông hộ góp phần tăng năng xuất và giảm giá thành sản xuất, đóng góp

quan trọng trong việc xoá đói giảm nghèo và tăng thu nhập cho nông hộ nuôi cá nhằm đảm bảo sinh

kế và an ninh lương thực.

Cá chép được lựa chọn vì là đối tượng nuôi quan trọng và phổ biến ở Việt Nam (sản lượng

ước chừng 20.000 tấn/năm), đặc biệt với các cộng đồng dân cư ở những vùng có thu nhập thấp

(vùng núi, đồng bào dân tộc). Hơn nữa, Chính Phủ Việt Nam đã và đang có những quan tâm, đầu tư

đáng kể cho sản xuất và phổ biến giống cá chép có chất lượng cao, và Việt nam có những kinh

nghiệm đáng kể trong việc nâng cao chất lượng di truyền giống (ví dụ một số cán bộ của Viện

nghiên cứu nuôi trồng thuỷ sản I).

Mục tiêu cụ thể của dự án : (1) Đánh giá hiện trạng sinh sản, quản lý đàn cá chép bố mẹ liên

quan đến công tác chọn giống, và lưu giữ các phẩm giống nâng cao tại các viện, trại sản xuất giống

(nhà nước và tư nhân) và các nông hộ nuôi cá. Đánh giá hiểu biết về giống và chọn đàn giống của

các nông hộ; (2) Xác định đa dạng di truyền kiểu gen và kiểu hình giữa các dòng cá chép, bao gồm

cả các đàn cá tự nhiên và các đàn cá gia hoá của Việt Nam, đánh giá mức độ thành công của việc

phát tán đàn cá chép chọn giống; (3) Nâng cao hiệu quả trong sinh sản cá chép, quản lý đàn cá bố

mẹ và ương nuôi con giống của các nông hộ và người sản xuất giống; (4) Nâng cao năng lực cho các

cán bộ nghiên cứu và kỹ thuật viên trẻ về nghiên cứu di truyền trong quản lý đàn cá bố mẹ, di truyền

phân tử và chọn giống cá. (5) Cá chép đã được nâng cao chất lượng di truyền sẽ được nuôi dạng mô

hình tại một số nông hộ và trại giống.

Phương pháp tiến hành của dự án là sự kết hợp giữa hai phương pháp truyền thống và hiện

đại. Hiểu biết về nguồn gen cá chép ở Việt Nam, và phát tán hiệu quả đàn cá đã được chọn lọc tới

nông hộ dựa trên sự kết hợp phương pháp hiện đại (di truyền phân tử) và phương pháp truyền thống

(hình thái học và nuôi thử nghiệm), thông qua mô hình trình diễn (giống tốt tại các ao của hộ dân) và

phỏng vấn các bên có liên quan. Phương thức phân tán sản xuất giống sẽ hiệu quả hơn khi hiểu biết

hơn về nguồn tài nguyên di truyền cá chép dựa trên việc so sánh giữa các quần đàn gia hoá và quần

đàn tự nhiên ở các vùng địa lý khác nhau và kiến thức của các chủ trại sản xuất giống được nâng cao

(thông qua tập huấn) để quản lí tốt và nâng cao hơn chất lượng giống cá.

Article IV.

Tiến độ đến thời điểm báo cáo

4.1. Những điểm nổi bật

Dự án có những kết quả nổi bật chính như sau:

(1) 133 cán bộ quản lý, kỹ thụât trại giống và nông dân nuôi cá đã được phỏng vấn xác định

hiện trạng sản xuất và công nghệ sinh sản cá chép và nâng cao chất lượng di truyền cá

chép. Số liệu điều tra đã được phân tích và tổng hợp.

(2) Đào tạo,tập huấn chuyên sâu về kỹ thụât di truyền, các kỹ thuật phân tích phân tử và

phương pháp xử lý số liệu cho 4 cán bộ khoa học trẻ Việt nam của Viện Nghiên cứu Nuôi

trồng Thuỷ Sản I, Viện Nghiên cứu Nuôi trồng thủy sản III và Trường đại học Thuỷ sản

Nha Trang tại trường Đại học Deakin và Trường Đại học Charles Darwin, Australia.

(3) Tập huấn cho 20 cán bộ khoa học trẻ của các Viện nghiên cứu, trường Đại học về nguyên

lý di truyền chọn giống, ứng dụng di truyền phân tử trong nâng cao chất lượng di truyền cá

tại Viện Nghiên cứu Nuôi trồng thủy sản I.

(4) Tổ chức tại Viện nghiên cứu nuôi trồng thuỷ sản I (Bắc ninh), Trung tâm giống thuỷ sản

(Thái Nguyên) và tại Trung tâm quốc gia giống thuỷ sản nước ngọt 2 khoá tập huấn cho 70

người tham dự (xem mục hội thảo). Các thông tin quan trọng liên quan đến quản lý và

phân tán các đàn cá chép nâng cao chất lượng di truyền đã được thu thập và thảo luận.

(5) Đã thu mẫu của 30 quần đàn cá chép từ các trung tâm nghiên cứu, trung tâm giống cấp

tỉnh, hộ nông dân nuôi cá, và từ các vùng nước tự nhiên trên khắp Việt Nam, số lượng mẫu

thu vượt kế hoạch dự kiến.

(6) Đa dạng di truyền của 30 quần đàn cá thu đã được phân tích và kết quả phân tích được

công bố trên các tạp chí khoa học quốc tế chuyên ngành.

(7) Đã tiến hành nuôi thử nghiệm so sánh sinh trưởng, sức sống của các đàn cá chép cải thiện

chất lượng di truyền và các đàn cá chép có sẵn tại các địa phương. Nuôi thử nghiệm được

thực hiện tại ao, ruộng của 40 hộ nông dân, sử dụng 10,000 con giống, 34 ao và 6 ruộng

cấy lúa.

4.2. Lợi ích cho đối tượng quy mô nhỏ

Đối tượng hưởng lợi trực tiếp là các nông hộ nuôi cá và các cán bộ trại giống thông qua tham

dự tập huấn tổ chức tại Trung tâm khuyến ngư Thái Nguyên và Trung tâm quốc gia giống thuỷ sản

nước ngọt của Viện nghiên cứu nuôi trồng thuỷ sản I tại Hải Dương. Hiểu biết của các cán bộ quản

lý trại giống, của nông dân về sản xuất giống và nuôi cá chép đã được cải thiện rất rõ nét. Nhiều

nông dân lần đầu tiên đã được tiếp cận với kỹ thuật sản xuất giống cá chép tiên tiến tại Trung tâm

quốc gia giống thuỷ sản nước ngọt ở Hải Dương. Tập huấn đã thành công trong việc giúp cán bộ trại

giống, nông dân tiếp cận với chiến lược nâng cao chất lượng giống của Chính phủ và khuyến khích

người dân tham gia vào quá trình nuôi thử nghiệm. Đào tạo, tập huấn cũng thành công trên phương

diện đã khuyến khích các cán bộ quản lý trại giống, người dân so sánh các phương pháp sản xuất,

quản lý đàn cá và học tập lẫn nhau.

Phẩm giống cá chép chất lượng, thích hợp với điều kiện nuôi cụ thể, quy mô nhỏ, đầu tư thấp

đã được xác định thông qua các nuôi thử nghiệm. Thử nghiệm đã nâng cao nhận thức của người

nuôi cá về việc cần thiết, và vô cùng quan trọng phải cân nhắc sự thích hợp của từng phẩm giống cá

trong điều kiện ao, chăm sóc cụ thể. Kết quả nuôi thử nghiệm cung cấp cơ sở khoa học cho việc

khuyến cáo lựa chọn phẩm giống tốt với người dân (cả người sản xuất giống lẫn người nuôi cá) ở

hai tỉnh dự án: Thái nguyên và Yên Bái.

4.3. Xây dựng năng lực

Dự án đã đóng góp đánh kể vào nâng cao năng lực ở cấp độ viện trường thông qua các đào

tạo, tập huấn kỹ thuật chuyên sâu. Đã đào tạo, tập huấn về nguyên lý di truyền chọn giống cá, ứng

dụng di truyền phân tử trong cải thiện chất lượng giống cá cho 20 cán bộ khoa học trẻ Việt Nam đến

từ các Viện Nghiên cứu, Trường Đại học. Đã đào tạo, tập huấn chuyên sâu cho 4 nhà khoa học trẻ

Việt Nam về di truyền phân tử tại Trường Đại học Deakin và Trường Đại học Charles Darwin,

Australia.

4.4. Quảng bá

Đã có 3 bài báo khoa học đăng trên tạp chí quốc tế chuyên ngành. Các thông tin liên quan,

phổ biết kiến thức về sinh sản, phẩm giống cá tới người dân được tiến hành qua các tờ rơi, bản tin.

4.5. Quản lý dự án

Đã quản lý và tổ chức thực hiện dự án rất có hiệu quả.

Article V.

Báo cáo về các vấn đề đan chéo

5.1 . Môi trường

Không có vấn đề về môi trường.

5.2 . Vấn đề xã hội và giới

Không có vấn đề gì xã hội và giới.

Article VI.

Sự thực hiện và tính bền vững

6.1. Những khó khăn và trở ngại

Việc thực hiện dự án có 1 vài khó khăn, phức tạp do sự chuyển công tác của 1 số cán bộ và

những nhu cầu công việc không dự kiến được trước từ các dự án khác ở phía úc. Khó khăn này đã

được khắc phục, giải quyết bằng việc thay thế, bổ sung cán bộ và gia tăng thời gian làm việc của các

cán bộ dự án.

Dự án đã không thể hoàn thành, kết thúc như tiến độ dự kiến do hai vấn đề phát sinh chủ yếu

sau: (i) Trưởng nhóm đối tác phía Australia, Tiến Sỹ Chris Austin được bổ nhiệm là Giáo sư,

Trưởng khoa, Khoa học và Công nghiệp Sơ cấp thuộc Đại học Charles Darwin, Darwin, Australia.

Tiến sỹ Austin đã chuyển từ trường Đại học Deakin sang trường Đại học Charles Darwin vào tháng

11/2005.

(ii) Việc nuôi thử nghiệm ở trang trại nhằm so sánh tốc độ tăng trưởng của các dòng cá chép

chọn giống với các dòng cá chép có sẵn ở điạ phương tại hai tỉnh miền núi (Thái Nguyên và Yên

Bái) đã không thể kết thúc đúng tiến độ. Việc thu hoạch cá tại 1 số ao nuôi thử nghiệm của một số

hộ nuôi đã bị chậm lại một thời gian dài đáng kể do tốc độ tăng trưởng của cá nuôi chậm, do mật độ

thả giống cao và đầu tư nuôi hạn chế, thấp. Hơn nữa, do thiếu nguồn nước cấp các hộ nuôi cá chỉ có

thể tiến hành tháo nước ao/ruộng để thu hoạch cá khi thấy thuận tiện. Một số ao nuôi cá thử nghiệm

đến tận cuối tháng 3 năm 2007 mới thu hoạch.

6.2. Các giải pháp

6.3. Tính bền vững

Không có vấn đề gì lớn khác ngoài vấn đề nêu trên.

Article VII.

Các hoạt động tiếp theo

Một số các hoạt động tiếp theo của dự án trong thời gian tới là:

(1) Đảm bảo các kết quả, phát hịên của dự án được chuyển tải rộng rãi tới các người

quản lý trại giống, người nuôi cá, đặc biệt các nông hộ nuôi cá quy mô nhỏ ở các

tỉnh phía Bắc nước ta.

(2) Mở rộng ứng dụng hình mẫu nuôi thử nghiệm có sự tham gia, quản lý trực tiếp

hiệu quả của người dân để xác định phẩm giống tốt tới các tỉnh, địa phương khác

và các loài cá nuôi khác.

(3) Công bố kết quả nuôi thử nghiệm ở các tạp chí nuôi trồng thuỷ sản như một

nghiên cứu điểm về hình thức nghiên cứu có sự tham gia trong nuôi trồng thuỷ

sản.

Article VIII. Kết luận: Dự án được thực hiện đúng tiến trình, hầu hết các mục tiêu và các hoạt

động của dự án đã hoàn thành tốt, thậm chi đã vượt các chỉ tiêu đề ra.