3
Gi¶m thiÓu chÊt th¶i, ph©n lo¹i, Thu gom
vμ xö lý chÊt th¶i r¾n tõ nguån ph¸t sinh
NguyÔn Quèc C«ng
3.1. Thu gom s¬ cÊp vµ ph©n lo¹i chÊt th¶i r¾n t¹i
nguån ph¸t sinh
3.1.1. Kh¸i niÖm chung
Thu gom chÊt th¶i r¾n t¹i nguån ph¸t sinh lµ qu¸ tr×nh thu nhÆt r¸c (hay
gäi chung lµ chÊt th¶i r¾n) ngay trong c¸c hé gia ®×nh, kh¸ch s¹n, c¸c c«ng së,
tr−êng häc hay trong nh÷ng trung t©m y tÕ, dÞch vô th−¬ng m¹i, xÝ nghiÖp c«ng
nghiÖp…TiÕp theo, nÕu t¹i c¸c nhµ ë, c«ng së hay c¸c ®¬n vÞ trªn ®øng ®éc lËp
th× cã thÓ l−u gi÷, xö lý t¹i chç, cßn nÕu ë ®« thÞ, khu c«ng nghiÖp th× bèc chóng
lªn xe vµ chë ®Õn ®Þa ®iÓm xö lý, chuyÓn tiÕp, trung chuyÓn hay ch«n lÊp. Xö lý
chÊt th¶i ë gÇn nguån ph¸t sinh lµ kh¶ thi vµ ®ßi hái ng−êi chñ chÊt th¶i tù ph©n
lo¹i tr−íc khi ®em tíi n¬i tËp trung. ViÖc lµm nµy cã nhiÒu lîi Ých mµ tr−íc hÕt
lµ gi¶m ®−îc chi phÝ kinh tÕ vµ m«i tr−êng khi vËn chuyÓn vµ ch«n lÊp chÊt th¶i.
ViÖc thu gom chÊt th¶i r¾n th−êng chia ra thµnh c¸c c«ng ®o¹n “s¬ cÊp”
vµ “thø cÊp”. Sù ph©n biÖt nµy cã hµm ý lµ ë nhiÒu khu vùc, viÖc thu gom ph¶i
®−îc thùc hiÖn theo mét qu¸ tr×nh hai giai ®o¹n: thu gom chÊt th¶i tõ c¸c nhµ ë
vµ thu gom tËp trung vÒ chç chøa trung gian råi tõ ®ã l¹i chuyÓn tiÕp vÒ tr¹m
trung chuyÓn hay khu xö lý vµ b·i ch«n lÊp. ë ch−¬ng nµy sÏ tËp trung tr×nh
bµy c¸c vÊn ®Ò vÒ ph©n lo¹i t¹i nguån ph¸t sinh vµ thu gom s¬ cÊp. ViÖc ph©n
lo¹i t¹i nguån vµ thu gom s¬ cÊp ¶nh h−ëng trùc tiÕp ®èi víi con ng−êi, mü
quan còng nh− hiÖu qu¶ cña c¸c c«ng ®o¹n vËn chuyÓn vµ xö lý, sö dông hay
t¸i chÕ sau ®ã.
Ph©n lo¹i t¹i nguån ph¸t sinh ®−îc hiÓu lµ c¸c lo¹i chÊt th¶i cïng lo¹i,
cïng gi¸ trÞ sö dông, t¸i chÕ, hay xö lý,… ®−îc ph©n chia vµ chøa riªng biÖt. VÝ
dô, th«ng th−êng, t¹i mçi hé gia ®×nh hay c«ng së, mçi ®¬n vÞ, chÊt th¶i nh− c¸c
37
lo¹i can, hép, chai lä cã thÓ chøa trong mét thïng hay tói nhùa mÇu vµng, lo¹i
giÊy hay s¸ch b¸o, c¸c t«ng ®−îc chøa trong mét thïng hay tói nhùa mÇu xanh;
lo¹i bao gãi thøc ¨n hay thøc ¨n d− thõa ®−îc chøa trong thïng hay tói nhùa
mÇu ®en.
Th−êng th× c¸c hÖ thèng ph©n lo¹i, thu gom s¬ cÊp bao gåm nh÷ng thïng
chøa, xe chë r¸c lo¹i nhá, xe hai b¸nh kÐo b»ng tay thu gom r¸c vµ chë ®Õn c¸c
b·i chøa chung hay nh÷ng ®iÓm chuyÓn tiÕp. Do vËy, viÖc ph©n lo¹i vµ thu gom
ban ®Çu cã ý nghÜa rÊt quan träng trong mäi hÖ thèng qu¶n lý chÊt th¶i r¾n nãi
chung, trong viÖc thu gom vµ vËn chuyÓn thø cÊp tiÕp theo. §Õn l−ît m×nh viÖc
thu gom thø cÊp l¹i phô thuéc vµo c¸c lo¹i xe t¶i thu gom ®−îc lùa chän, vµo
hÖ thèng vµ c¸c ph−¬ng tiÖn thu gom t¹i chç.
Khi thu gom r¸c th¶i tõ c¸c nhµ ë hay c«ng së th−êng Ýt tèn kÐm h¬n so
víi viÖc quÐt dän chóng tõ ®−êng phè. Bëi v× viÖc ®ã cã thÓ gi¶m thÓ tÝch hoÆc
träng l−îng chÊt th¶i, dÔ dµng t¸i sö dông hoÆc t¸i chÕ nh÷ng vËt liÖu h÷u Ých
lÉn trong chÊt th¶i, tiÕt kiÖm thêi gian nhÆt r¸c vµ quÐt dän ®−êng phè… §Ó
khuyÕn khÝch céng ®ång thùc hiÖn cÇn ph¶i cã nh÷ng ®iÓm chøa trung gian ë
nh÷ng kho¶ng c¸ch thuËn tiÖn cho nh÷ng hé t¹o r¸c vµ chóng cÇn ®−îc quy
ho¹ch, thiÕt kÕ sao cho r¸c th¶i ®−îc ®−a vµo thïng chøa ®ùng ®óng vÞ trÝ, dÔ
dµng vµ t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho thu gom thø cÊp. Ch−¬ng nµy sÏ tËp trung
vµo c¸c ho¹t ®éng liªn quan tíi ph©n lo¹i, gi¶m thiÓu chÊt th¶i hé gia ®×nh t¹i
nguån, kü thuËt thu gom s¬ cÊp vµ hai sù lùa chän cho xö lý chÊt th¶i ph©n t¸n.
3.1.2. Thu gom chÊt th¶i r¾n tõ trong hé gia ®×nh (thu gom
s¬ cÊp)
Trong hÖ thèng nµy, c¸c hé gia ®×nh cã thÓ tham gia hoÆc kh«ng cÇn tham
gia vµo qu¸ tr×nh thu gom. Nh÷ng ng−êi thu gom r¸c sÏ ®i vµo tõng nhµ (s©n
hay v−ên), mang thïng r¸c ra ®æ vµo xe cña hä vµ sau ®ã tr¶ vÒ chç cò. Chi phÝ
trong hÖ thèng nµy chñ yÕu chñ yÕu cho nh©n c«ng lao ®éng. Tuy nhiªn, ë
nh÷ng n−íc cã thu nhËp thÊp, gi¸ lao ®éng th−êng kh¸ rÎ nªn h×nh thøc nµy
t−¬ng ®èi tèt.
Mét d¹ng kh¸c cña h×nh thøc nµy lµ nh÷ng ng−êi thu gom rung chu«ng
hay gâ cöa tõng nhµ vµ ®îi chñ nhµ mang r¸c ra cöa. Ph−¬ng ph¸p nµy cã thÓ
thu ®−îc hÇu hÕt chÊt th¶i cña hé gia ®×nh nh−ng tèn nhiÒu nh©n c«ng vµ thêi
gian ®i thu gom chÊt th¶i.
Trong ph¹m vi tµi liÖu nµy, thuËt ng÷ “nhµ ë thÊp tÇng” ®−îc sö dông ®èi
víi nh÷ng ng«i nhµ cã sè tÇng nhá h¬n bèn. ThuËt ng÷ “nhµ ë cao tÇng” ®−îc
38
sö dông ®èi víi nh÷ng ng«i nhµ cã sè tÇng lín h¬n b¶y. §èi víi nh÷ng nhµ cã
sè tÇng tõ bèn ®Õn b¶y ®−îc xem lµ nh÷ng nhµ cã ®é cao trung b×nh. ViÖc thu
gom t¹i chç lµ toµn bé nh÷ng ho¹t ®éng cã liªn quan tíi thu gom chÊt th¶i r¾n tíi khi
chóng l−u gi÷ trong c¸c c«ngten¬ tr−íc khi ®−îc vËn chuyÓn b»ng c¸c ph−¬ng tiÖn thu
gom ë bªn ngoµi.
Thu gom tõ c¸c nhµ ë thÊp tÇng
Ng−êi nhµ hoÆc ng−êi thuª cã nhiÖm vô quÐt dän vµ gom r¸c vµo thïng
chøa hay c¸c tói ®ùng b»ng nhùa. ViÖc tËp trung vµ thu gom chÊt th¶i ë c¸c khu
nhµ nµy th−êng lµ Ýt nhÊt mét lÇn/ngµy. L−îng r¸c t¹o thµnh th−êng dao ®éng
nhiÒu vµ cã kh¶ n¨ng t¸i chÕ. L−u ý r»ng l−îng chÊt th¶i r¾n theo ®Çu ng−êi
trong n¨m sÏ rÊt Ýt ë nh÷ng n¬i thùc hiÖn tuÇn hoµn dïng l¹i c¸c lo¹i chÊt th¶i
(thuû tinh, giÊy, kim lo¹i...) [3].
Thu gom tõ c¸c nhµ ë trung vµ cao tÇng
§èi víi nhµ ë lo¹i nµy, mçi c¨n hé ph¶i cã thïng hay tói chøa nhá vµ
ng−êi thu gom r¸c ®Ó ®−a xuèng d−íi tÇng d−íi hoÆc ®æ vµo c¸c èng ®øng ®Ó ®æ
vµo bÓ chøa. TiÕn bé h¬n, ng−êi ta ¸p dông c«ng nghÖ gom r¸c chñ yÕu b»ng
c¸c èng ®øng hÖ thèng khÝ nÐn.
§èi víi c¸c nhµ trung tÇng, c¸c èng ®øng th¶i r¸c th−êng cã tiÕt diÖn
trßn, vu«ng hoÆc ch÷ nhËt, b»ng thÐp, bª t«ng hoÆc x©y g¹ch. §−êng kÝnh 300 –
600mm, th«ng th−êng 500 – 600 mm. S¬ ®å thu gom r¸c th¶i tõ c¸c nhµ trung,
cao tÇng ®−îc thÓ hiÖn ë h×nh 3.1 vµ 3.2.
§èi víi c¸c nhµ ë cao tÇng th× hÖ thèng phøc t¹p h¬n vµ cã cÊu t¹o nh−
sau:
- Cöa ®æ r¸c
Cöa ®æ r¸c cña hÖ thèng èng dÉn r¸c cña nhµ ë cao tÇng ®−îc thiÕt kÕ
theo ®óng qui c¸ch vµ thÈm mü cña nhµ ë cao tÇng còng nh− nh÷ng trung t©m
giao dÞch lín. ChÊt liÖu cña cöa ®−îc chÕ t¹o b»ng thÐp chÞu nhiÖt vµ ®−îc phñ
lªn mét líp mÇu phï hîp víi mÇu cña c«ng tr×nh (líp s¬n tÜnh ®iÖn), ®Ó ®¶m
b¶o khi ch¸y trong èng th× nhiÖt ®é kh«ng lan ra ngoµi theo ®−êng ®æ r¸c (trong
vßng 120 phót).
- èng tho¸t khÝ
èng tho¸t khÝ ®−îc nèi víi èng ®øng chÝnh. Trªn èng tho¸t khÝ cña hÖ
thèng èng dÉn r¸c cña nhµ ë cao tÇng ®−îc l¾p mét qu¹t hót ®Ó t¹o ra ch©n
kh«ng vµ tho¸ng khÝ cho m¸ng ®æ r¸c. §−êng kÝnh ngoµi cña èng tho¸t khÝ lµ
39
230mm, ®−îc lµm b»ng chÊt liÖu nh− hÖ thèng èng dÉn r¸c cña nhµ ë cao tÇng
víi tÊt c¶ tÝnh n¨ng kü thuËt cña hÖ thèng èng ®ã. §−êng èng tho¸t khÝ ®−îc
kÐo dµi vµ cao h¬n m¸i tõ 0,7m tíi 2m.
- èng ®øng dÉn r¸c cña nhµ ë cao tÇng:
èng ®øng dÉn r¸c cña nhµ ë cao tÇng cã bÒ mÆt bªn trong nh½n, ®¶m b¶o
kh«ng bÞ v−íng m¾c khi r¸c th¶i r¬i trong èng nµy.
H×nh 3.1. S¬ ®å thu gom r¸c th¶i tõ c¸c nhμ trung, cao tÇng.
èng ph¶i ®−îc thiÕt kÕ ®¶m b¶o chèng ån, Èm, ¨n mßn vµ ®−îc chÕ t¹o
b»ng vËt liÖu ®Æc biÖt, triÖt tiªu ®−îc ©m thanh do r¸c th¶i t¹o ra trong èng. èng
nµy thi c«ng rÊt ®¬n gi¶n, gän nhÑ kh«ng phøc t¹p, vËt liÖu chÕ t¹o nhÑ rÊt phï
hîp víi nhµ cao tÇng.
40
Ngoµi ra èng nµy ph¶i ®¶m b¶o khi
c−a c¾t rÊt dÔ dµng thuËn lîi cho thi c«ng l¾p
®Æt cöa ®æ r¸c...
Trong hÖ thèng tæ hîp vËn chuyÓn r¸c
theo chiÒu ®øng th× ®−êng èng ®øng thu r¸c
lµ quan träng nhÊt.
KÝch th−íc èng dÉn r¸c trung b×nh lµ
600 - 900 mm. NÕu c¸c thiÕt bÞ chÕ biÕn
(m¸y Ðp r¸c, lß thiªu r¸c...) ®−îc g¾n liÒn víi
èng dÉn r¸c th× ng−êi lµm dÞch vô chØ viÖc
chuyÓn tro vµ r¸c nÐn ®Õn b·i r¸c.
- §−êng èng nghiªng
èng nghiªng ®−îc g¾n víi èng ®øng
b»ng hÖ thèng ®ai ghÐp nèi, ®é nghiªng cña
èng so víi trôc èng ®øng lµ 350. èng
nghiªng ®−îc g¾n víi cöa x¶ r¸c.
- Cöa x¶ r¸c
§©y lµ hÖ thèng cöa më tù ®éng b»ng
träng l−îng ®−îc liªn kÕt víi hÖ thèng ®èi
träng, khi träng l−îng r¸c ®ñ ®Ó ®Èy cöa x¶
r¸c th× hÖ thèng nµy sÏ tù ®éng më ra (nh−
hÖ thèng ®èi träng) ®Ó r¸c ®−îc x¶ ®Õn thïng
r¸c.
- C¸c bé phËn kh¸c
+ Qu¹t hót : §Ó ®¶m b¶o cho hÖ thèng
®−îc kh« r¸c, th«ng tho¸ng kh«ng bÞ mïi khi
®æ r¸c. Qu¹t hót lµ lo¹i qu¹t ®iÖn 1 pha, c«ng
suÊt 40W trë lªn.
+ Chôp thu : Chôp thu lµ thiÕt bÞ liªn
kÕt gi÷a èng ®æ r¸c chÝnh vµ èng tho¸t khÝ.
+ §ai cè ®Þnh : §ai cè ®Þnh b»ng thÐp
cã chøc n¨ng gi÷ chÆt èng vµ cè ®Þnh èng
víi sµn nhµ b»ng vÝt në s¾t.
+ èng phô thu r¸c : Lµ èng liªn kÕt
gi÷a cöa ®æ r¸c vµ ®−êng èng ®øng chÝnh.
Khi ®æ, r¸c sÏ ®−îc ®i qua cöa ®æ r¸c råi qua
èng phô thu r¸c vµ vµo èng chÝnh.
H×nh 3.2. Chi tiÕt hÖ thèng
thu gom tõ c¸c tÇng
1. èng ®øng;
2. èng nh¸nh tiÕp nhËn r¸c
3. Cöa n¹p r¸c;
4. Thïng chøa r¸c;
5. Cöa th¨m vμ tÈy s¹ch;
6. Chôp th«ng h¬i.
41