Trưng ñi hc Nông nghip 1 – Giáo trình Bnh cây ñi cương ---------------------------------------------------
69
hoÆcgiai®o¹nb¶otånëmçivïngcã®iÒukiÖnkhÝhËuvc¸cyÕutèsinhth¸ihonton
kh¸cnhau.ëchukúbÖnh,giai®o¹nkýsinhtrongchukúcãthÓ®−îclÆpl¹inhiÒulÇn(t¸i
x©mnhiÔm)tuúthuécvo®Æc®iÓmvtèc®ésinhs¶nnhiÒuthÕhÖcñakýsinhtrongmïa,
(vô)sinhtr−ëngcñac©ykýchñvc¸cyÕutèngo¹ic¶nh.
S¬®åtængqu¸tcñachukúbÖnh®−îctr×nhb>yëh×nh8.
G©ybÖnh
X©mnhiÔm G©ybÖnh Sinhs¶nv«tÝnht¹orac¸thÓmíi
Vôgieotrång
Ph¸tt¸netiÕpxóc
Ph¸tt¸netiÕpxóc T¸ix©mnhiÔm
Giai®o¹nkýsinh
NguånbÖnh
H×nhthnhd¹ngb¶otån
Giai®o¹nb¶otån(kh«ngkýsinh)
N¾mv÷ngchukúbÖnhcôthÓcãýnghÜalíntrongc«ngt¸cphßngtrõbÖnhnÊm®¹t
hiÖuqu¶cao.Qua®ãt×m®−îc®iÓmyÕuhoÆc®iÓmquyÕt®Þnh®Óh×nhthnhbÖnhtrong
chukúvcãthÓlùachänbiÖnph¸p,thêi®iÓmphßngtrõthÝchhîpnhÊt.
5.7.X©mnhiÔmv>truyÒnlancñanÊm
Qu¸tr×nhx©mnhiÔmg©ybÖnhcñanÊmvoc©ytrångbaogåmc¸cgiai®o¹nkÕtiÕp
nhaunh−sau:
eGiai®o¹ntiÕpxócvx©mnhËpcñamÇmbÖnh(BotönÊm)
eGiai®o¹ntiÒmdôccñabÖnh(giai®o¹nñbÖnh)
eGiai®o¹nph¸ttriÓnbÖnh
a.Giai®o¹ntiÕpxócHx©mnhËp:
§©ylgiai®o¹n®ÇutiªnkÓtõkhimÇmbÖnh(botönÊm)tiÕpxóc®−îctrªnbÒmÆt
Trưng ñi hc Nông nghip 1 – Giáo trình Bnh cây ñi cương ---------------------------------------------------
70
c©ytrång.Tr−íctiªnbotönÊmtiÕnhnhnÈymÇmkhicãnhiÖt®évÈm®éthÝchhîp.
Kh¸cvíivikhuÈn,nÊmcãthÓx©mnhËp®−îcvoc¸cbéphËncñac©y®ÓthiÕtlËpquanhÖ
kýsinhvíic©ykýchñngoic¸chthô®éngnh−quac¸clçhëtùnhiªn(thuûkhæng,khÝ
khænghoÆcc¸cvÕtth−¬ngc¬giíi),…nÊmcßncãthÓchñ®éngx©mnhËptrùctiÕpqualíp
cutin,vbiÓub×cñal¸nhêc¸cmenthuûph©n.TrongnhiÒutr−ênghîp®ÓthùchiÖnx©m
nhËpdÔdngnÊmcÇnph¶icãsèl−îngmÇmbÖnhnhÊt®Þnhgäil"l−îngx©mnhiÔmtèi
thiÓu".
ëgiai®o¹nny®iÒukiÖnngo¹ic¶nhcã¶nhh−ëngtrùctiÕp®Õnkh¶n¨ngn¶ymÇm
cñabotövsùx©mnhËpcñachóngvoc©ytrång.Èm®écãt¸cdôngquyÕt®Þnh.VÝdô:
nhiÒulo¹ibotönÊmchØcãthÓn¶ymÇmtrong®iÒukiÖncãgiätn−íchoÆc®éÈmrÊtcao
(nÊm®¹o«n,nÊmmècs−¬ngcchua,khoait©y…),c¸biÖtcãloinÊmchØcÇn®éÈmthÊp
(nÊmphÊntr¾ng).
eNhiÖt®écã¶nhh−ëngtrùctiÕp®ÕntûlÖn¶ymÇm,tèc®én¶ymÇm,vkiÓun¶y
mÇmcñabotönÊm.
VÝdô:nÊmPhytophthorainfestanscãtûlÖn¶ymÇmcaonhÊtë14e18
0
CvíikiÓu
n¶ymÇmgi¸ntiÕph×nhthnhbotö®éng(Zoospore),cßnënhiÖt®é20e22
0
Cbotön¶y
mÇmtrùctiÕpthnhèngmÇm.
NhiÒuloinÊmngoiÈm,nhiÖt®écßncÇn®iÒukiÖnpHm«itr−êng,oxiv¸nhs¸ng
thÝchhîp.
Mét sè nÊm ký sinh chuyªn tÝnh nh−: rØ s¾t (Phakopsora, Puccinia), phÊn tr¾ng
(Erysiphe)vnÊms−¬ngmai(Phytophthora)cãthÓn¶ymÇmx©mnhËptrùctiÕpqualíp
biÓu b× cßnnguyªn vÑn cña c©y nhê vò khÝc¬ häc (gi¸c b¸m) vvò khÝ ho¸ häc (c¸c
enzymethuûph©n).
VÝdô:§Óph©ngi¶ith)nhphÇncÊut¹om)ngtÕb)okýchñ:
Pectin R−îuMethylic+AxitPectinic
Pectinesterase(PE)
Cellulose Cellulosem¹ch®¬n CellobioseGlucose
Cellulase CellulaseCellulase
§Óph©ngi¶ic¸cth)nhphÇntrongtÕb)ochÊt:
Protit Polypeptit Axitamin
Protease Peptidase
Amylose Maltose Glucose
 Amilase Maltase
Trưng ñi hc Nông nghip 1 – Giáo trình Bnh cây ñi cương ---------------------------------------------------
71
b.Giai®o¹nñbÖnh(tiÒmdôc)
Lthêigiantõsaugiai®o¹nnÊmx©mnhËp®ÕnkhixuÊthiÖntriÖuchøngban®Çu
cñabÖnh.Tronggiai®o¹nnynÊmg©ybÖnhsinhtr−ëngph¸ttriÓntiÒmtngëbªntrong
m«c©y,g©yranh÷ngbiÕn®æis©us¾cvph¸huûtÕboc©ybÖnh.Ng−îcl¹ic©ytrång
còngcãnh÷ngph¶nøngchèng®èil¹inhÊtlënh÷nggièngc©ycãgenkh¸ngbÖnh.C¸c
ph¶nøngtùvÖcñac©ycãthÓlthô®éng,hoÆcchñ®éngnhêc¸c®Æc®iÓmcÊut¹oh×nh
th¸i,thnhphÇnho¸hächoÆccãnh÷ngph¶nøngsiªunh¹y,ph¶nøngph¶n®éctè,ph¶n
men(enzyme)hoÆcph¶nøngphytoalexindÉn®ÕnthêikútiÒmdôccñabÖnhcãthÓng¾n
haydi,nhanhhaychËmcïngvíisùt¸c®éngcñac¸cyÕutèngo¹ic¶nhkh¸c.
MèiquanhÖkýsinhekýchñx¶yrarÊtphøct¹p.§Óng¨nchÆnhoÆclmgi¶mkh¶
n¨ngx©mnhËpcñanÊmc¸cyÕutècÊut¹oh×nhth¸inh−®édylípbiÓub×,líps¸ptrªn
bÒmÆtbiÓub×,sèl−îngvkÝchth−íckhÝkhæng,®émëkhÝkhæng,lípl«ngtrªnbÒmÆt,
gãc®él¸víith©nc©y,v.v...®Òucã¶nhh−ëng®Õnkh¶n¨ngx©mnhËpquabÒmÆttÕbo
kýchñcñatÊtc¶c¸clo¹inÊmg©ybÖnhtrªnc©y.
C¬chÕb¶ovÖcñac©ygåmnhiÒuph¶nøngvnh÷ngbiÕn®æicñatÕboc©ychñ
nh−: thay ®æi ®é pH tÕ bo, s¶n sinh Phytoalexin v c¸c chÊt ho¸ häc ®éc cã t¸c dông
kh¸ngnÊmnh−:Glycoankaloid,Tanin,Phenol,Hydroquinol,anthocyanin…C¸cc¬chÕ
b¶ovÖchñ®éngcñac©ynh−ph¶nøngsiªunh¹y,hiÖnt−îngtùchÕtcñam«tÕbonh»m
baov©y,c«lËpc¸clo¹inÊmkýsinhchuyªntÝnh,nh−hiÖnt−îngt¹olípbÇn,lípvábao,
tÇngrêi…®Óc¸chbiÖtvíinÊmg©ybÖnh.
c.Giai®o¹nph¸ttriÓnbÖnh
Lgiai®o¹ntiÕptheosaugiai®o¹ntiÒmdôc,kÓtõkhi®?xuÊthiÖnrâtriÖuchøng
bªnngoi,bÖnhtiÕptôcph¸ttriÓncho®ÕnkhikÕtthóc.§©ylthêigiankÐodi®ÓnÊm
sinhs¶nh×nhthnhc¸c®îtbotömíi,ph¸tt¸nl©ylant¹otiÒn®Òchoc¸c®îtt¸ix©m
nhiÔmtiÕptheolmbÖnhgiat¨ng,ph¸ttriÓnthnhdÞchtrªn®ångruéng.
TruyÒnlancñanÊm
TrongtùnhiªnnÊm®−îctruyÒnlanb»ngnhiÒuh×nhthøckh¸cnhau.SùtruyÒnlan
cñabotönÊmcãthÓthùchiÖnmétc¸chchñ®énghaythô®éngtuúthuécvo®Æc®iÓm
sinhvËthäccñamçilo¹inÊmvchÞu¶nhh−ënglíncñac¸cyÕutèm«itr−êng.
TruyÒnlanchñ®éng:(botöh÷utÝnhtõqu¶thÓ®Üa,qu¶thÓbÇutùphãng
vokh«ngkhÝ)

TruyÒnlanthô®éng:
BotönÊm
Trưng ñi hc Nông nghip 1 – Giáo trình Bnh cây ñi cương ---------------------------------------------------
72
eM−avn−íct−íilmb¾nbotötungtoÐ(botönÊmColletotrichum)
eGiã,b?othæibotönÊm®ixa(botönÊmphÊntr¾ng,rØs¾t)
eC«ntrïngmangtruyÒnbotö(vÝdô:Bäc¸nhcøngCarpophilusspp)
eC¸cyÕutèlantruyÒnkh¸c(tnd−,®Êt,h¹tgièng,c©ygièng,vËtliÖulmgièng,
®éngvËtvconng−êi).
5.8.Ph©nlo¹inÊmg©ybÖnhc©y
HÖthèngph©nlo¹inÊmdùavo®Æc®iÓmh×nhth¸ic¬quansinhtr−ëngvsinhs¶n,
métsè®Æc®iÓmriªngbiÖtvÒsinhlývcÊutrócgenditruyÒn®−îcs¾pxÕpph©nchia
theométhÖthèngthøbËccãtÝnhtruyÒnthènglÞchsönh−sau:
Ph©nlo¹inÊmg©ybÖnhc©y
(ChitiÕt)
GiíiProtozoa
C¬ quan sinh tr−ëng: Plasmodium (nguyªn sinh bo). Sinh s¶n bo tö ®éng
(zoospore)cãhail«ngroihoÆcmétl«ngroi.
Nhãmngnh:Mastigomycota
NgnhMyxomycota
LípMyxomycetes
LnÊmnhÇy;sinhs¶nt¹obotö®éng2l«ngroi,thÓsinhtr−ëngPlasmodium.Bao
phñbÒmÆtc©yën¬iÈm,tròngn−íc.
Bé:Physarales:ho¹isinh
Lo¹i:Mucilagosp.,Physarumsp.
Ngnh:Plasmodiophoromycota
NÊmnhÇynéikýsinhtrªnthùcvËt
LípPlasmodiophoromyces
ThÓsinhtr−ëngPlasmodium,botö®éng2l«ngroi.
Bé:Plasmodiophorales:
Lo¹i:Plasmodiophora:
LoiP.brassicaeg©ybªnhs−ngrÔb¾pc¶i,c¶i.
Lo¹i:Spongospora:
LoiS.subterraneag©ybÖnhghÎbétcñkhoait©y
Trưng ñi hc Nông nghip 1 – Giáo trình Bnh cây ñi cương ---------------------------------------------------
73
Giíi:Chromista
C¬quansinhtr−ëngd¹ngsîi®¬nbo.Botö®énghail«ngroib»ngnhau.
Ngnh:Omycota
Sîi®¬nbo,v¸chtÕbocãglucan,cellulose.
Líp:Oomycetes(nÊmtrøng)
NÊmthuûmi,nÊms−¬ngmai:HÖsîi®¬nbo;t¹obotö®éng2l«ngroi,sinhraë
trongbäcbotö(sporangium).Sinhs¶nh÷utÝnh:botötrøng(Oospore),cãbaoc¸iv
bao®ùc.
Bé:Saprolegniales:
Lo¹i:Achlya
Loi:A.oryzae:BÖnhthèimècmÇmm¹(lóa)
Bé:Peronosporales
Cnhbotö(sporangiophorehoÆcconidiophore)sinhrabäcbotö(sporangium)
hoÆcd¹ngconidi.Botö®énghail«ngroisinhraëtrongsporangium.Sinhs¶nh÷utÝnh
chobotötrøng.
Hä:Pythiaceae
Lo¹iPythium.
LoiP.debaryanum:bÖnhchÕtr¹pc©ycon
Lo¹iPhytophthora
LoiP.infestansg©ybÖnhmècs−¬ngcchua,khoait©y
Hä:Peronosporaceae
Lo¹i:Plasmopara
LoiP.viticolag©ybÖnhs−¬ngmainho
Lo¹iPeronospora:
LoiP.manshuricag©ybÖnhs−¬ngmai®Ëut−¬ng
Lo¹i:Bremia:
LoiB.lactucaeg©ybÖnhs−¬ngmairaudiÕp 
Lo¹iSclerospora
Loi:S.maydis:bÖnhb¹cht¹ngng«
Lo¹i:Pseudoperonospora:
LoiP.cubensisg©ybÖnhs−¬ngmaid−achuét