Giáo trình bệnh cây đại cương - Gs.Ts.Vũ Triệu Mân phần 5

Chia sẻ: Dsadsa Sadasdsa | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:17

Thêm vào BST

Báo xấu

91
lượt xem 39
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Chương IX. Viroide gây bệnh cây Chương X. Tuyến trùng thực vật Chương XI. Protozoa gây bệnh cây Chương XII. Thực vật thượng đẳng ký sinh

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Giáo trình bệnh cây đại cương - Gs.Ts.Vũ Triệu Mân phần 5

hoÆc giai ®o¹n b¶o tån ë mçi vïng cã ®iÒu kiÖn khÝ hËu v c¸c yÕu tè sinh th¸i ho n to n kh¸c nhau. ë chu kú bÖnh, giai ®o¹n ký sinh trong chu kú cã thÓ ®−îc lÆp l¹i nhiÒu lÇn (t¸i x©m nhiÔm) tuú thuéc v o ®Æc ®iÓm v tèc ®é sinh s¶n nhiÒu thÕ hÖ cña ký sinh trong mïa, (vô) sinh tr−ëng cña c©y ký chñ v c¸c yÕu tè ngo¹i c¶nh. S¬ ®å tæng qu¸t cña chu kú bÖnh ®−îc tr×nh b y ë h×nh 8. G©y bÖnh X©m nhiÔm G©y bÖnh Sinh s¶n v« tÝnh t¹o ra c¸ thÓ míi Vô gieo trång Ph¸t t¸n - tiÕp xóc Ph¸t t¸n - tiÕp xóc T¸i x©m nhiÔm Giai ®o¹n ký sinh Nguån bÖnh H×nh th nh d¹ng b¶o tån Giai ®o¹n b¶o tån (kh«ng ký sinh) N¾m v÷ng chu kú bÖnh cô thÓ cã ý nghÜa lín trong c«ng t¸c phßng trõ bÖnh nÊm ®¹t hiÖu qu¶ cao. Qua ®ã t×m ®−îc ®iÓm yÕu hoÆc ®iÓm quyÕt ®Þnh ®Ó h×nh th nh bÖnh trong chu kú v cã thÓ lùa chän biÖn ph¸p, thêi ®iÓm phßng trõ thÝch hîp nhÊt. 5.7. X©m nhiÔm v truyÒn lan cña nÊm Qu¸ tr×nh x©m nhiÔm g©y bÖnh cña nÊm v o c©y trång bao gåm c¸c giai ®o¹n kÕ tiÕp nhau nh− sau: - Giai ®o¹n tiÕp xóc v x©m nhËp cña mÇm bÖnh (B o tö nÊm) - Giai ®o¹n tiÒm dôc cña bÖnh (giai ®o¹n ñ bÖnh) - Giai ®o¹n ph¸t triÓn bÖnh a. Giai ®o¹n tiÕp xóc - x©m nhËp: §©y l giai ®o¹n ®Çu tiªn kÓ tõ khi mÇm bÖnh (b o tö nÊm) tiÕp xóc ®−îc trªn bÒ mÆt 69 Trư ng ñ i h c Nông nghi p 1 – Giáo trình B nh cây ñ i cương ---------------------------------------------------
c©y trång. Tr−íc tiªn b o tö nÊm tiÕn h nh nÈy mÇm khi cã nhiÖt ®é v Èm ®é thÝch hîp. Kh¸c víi vi khuÈn, nÊm cã thÓ x©m nhËp ®−îc v o c¸c bé phËn cña c©y ®Ó thiÕt lËp quan hÖ ký sinh víi c©y ký chñ ngo i c¸ch thô ®éng nh− qua c¸c lç hë tù nhiªn (thuû khæng, khÝ khæng hoÆc c¸c vÕt th−¬ng c¬ giíi),…nÊm cßn cã thÓ chñ ®éng x©m nhËp trùc tiÕp qua líp cutin, v biÓu b× cña l¸ nhê c¸c men thuû ph©n. Trong nhiÒu tr−êng hîp ®Ó thùc hiÖn x©m nhËp dÔ d ng nÊm cÇn ph¶i cã sè l−îng mÇm bÖnh nhÊt ®Þnh gäi l "l−îng x©m nhiÔm tèi thiÓu". ë giai ®o¹n n y ®iÒu kiÖn ngo¹i c¶nh cã ¶nh h−ëng trùc tiÕp ®Õn kh¶ n¨ng n¶y mÇm cña b o tö v sù x©m nhËp cña chóng v o c©y trång. Èm ®é cã t¸c dông quyÕt ®Þnh. VÝ dô: nhiÒu lo¹i b o tö nÊm chØ cã thÓ n¶y mÇm trong ®iÒu kiÖn cã giät n−íc hoÆc ®é Èm rÊt cao (nÊm ®¹o «n, nÊm mèc s−¬ng c chua, khoai t©y… ), c¸ biÖt cã lo i nÊm chØ cÇn ®é Èm thÊp (nÊm phÊn tr¾ng). - NhiÖt ®é cã ¶nh h−ëng trùc tiÕp ®Õn tû lÖ n¶y mÇm, tèc ®é n¶y mÇm, v kiÓu n¶y mÇm cña b o tö nÊm. VÝ dô: nÊm Phytophthora infestans cã tû lÖ n¶y mÇm cao nhÊt ë 14 - 180C víi kiÓu n¶ymÇm gi¸n tiÕp h×nh th nh b o tö ®éng (Zoospore), cßn ë nhiÖt ®é 20 - 220C b o tö n¶y mÇm trùc tiÕp th nh èng mÇm. NhiÒu lo i nÊm ngo i Èm, nhiÖt ®é cßn cÇn ®iÒu kiÖn pH m«i tr−êng, oxi v ¸nh s¸ng thÝch hîp. Mét sè nÊm ký sinh chuyªn tÝnh nh−: rØ s¾t (Phakopsora, Puccinia), phÊn tr¾ng (Erysiphe) v nÊm s−¬ng mai (Phytophthora) cã thÓ n¶y mÇm x©m nhËp trùc tiÕp qua líp biÓu b× cßn nguyªn vÑn cña c©y nhê vò khÝ c¬ häc (gi¸c b¸m) v vò khÝ ho¸ häc (c¸c enzyme thuû ph©n). VÝ dô: §Ó ph©n gi¶i th nh phÇn cÊu t¹o m ng tÕ b o ký chñ: Pectin R−îu Methylic + Axit Pectinic Pectinesterase (PE) Cellulose Cellulose m¹ch ®¬n Cellobiose Glucose Cellulase Cellulase Cellulase §Ó ph©n gi¶i c¸c th nh phÇn trong tÕ b o chÊt: Protit Polypeptit Axit amin Protease Peptidase Amylose Maltose Glucose Amilase Maltase 70 Trư ng ñ i h c Nông nghi p 1 – Giáo trình B nh cây ñ i cương ---------------------------------------------------
b. Giai ®o¹n ñ bÖnh (tiÒm dôc) L thêi gian tõ sau giai ®o¹n nÊm x©m nhËp ®Õn khi xuÊt hiÖn triÖu chøng ban ®Çu cña bÖnh. Trong giai ®o¹n n y nÊm g©y bÖnh sinh tr−ëng ph¸t triÓn tiÒm t ng ë bªn trong m« c©y, g©y ra nh÷ng biÕn ®æi s©u s¾c v ph¸ huû tÕ b o c©y bÖnh. Ng−îc l¹i c©y trång còng cã nh÷ng ph¶n øng chèng ®èi l¹i nhÊt l ë nh÷ng gièng c©y cã gen kh¸ng bÖnh. C¸c ph¶n øng tù vÖ cña c©y cã thÓ l thô ®éng, hoÆc chñ ®éng nhê c¸c ®Æc ®iÓm cÊu t¹o h×nh th¸i, th nh phÇn ho¸ häc hoÆc cã nh÷ng ph¶n øng siªu nh¹y, ph¶n øng ph¶n ®éc tè, ph¶n men (enzyme) hoÆc ph¶n øng phytoalexin dÉn ®Õn thêi kú tiÒm dôc cña bÖnh cã thÓ ng¾n hay d i, nhanh hay chËm cïng víi sù t¸c ®éng cña c¸c yÕu tè ngo¹i c¶nh kh¸c. Mèi quan hÖ ký sinh - ký chñ x¶y ra rÊt phøc t¹p. §Ó ng¨n chÆn hoÆc l m gi¶m kh¶ n¨ng x©m nhËp cña nÊm c¸c yÕu tè cÊu t¹o h×nh th¸i nh− ®é d y líp biÓu b×, líp s¸p trªn bÒ mÆt biÓu b×, sè l−îng v kÝch th−íc khÝ khæng, ®é më khÝ khæng, líp l«ng trªn bÒ mÆt, gãc ®é l¸ víi th©n c©y,v.v...®Òu cã ¶nh h−ëng ®Õn kh¶ n¨ng x©m nhËp qua bÒ mÆt tÕ b o ký chñ cña tÊt c¶ c¸c lo¹i nÊm g©y bÖnh trªn c©y. C¬ chÕ b¶o vÖ cña c©y gåm nhiÒu ph¶n øng v nh÷ng biÕn ®æi cña tÕ b o c©y chñ nh−: thay ®æi ®é pH tÕ b o, s¶n sinh Phytoalexin v c¸c chÊt ho¸ häc ®éc cã t¸c dông kh¸ng nÊm nh−: Glycoankaloid, Tanin, Phenol, Hydroquinol, anthocyanin… C¸c c¬ chÕ b¶o vÖ chñ ®éng cña c©y nh− ph¶n øng siªu nh¹y, hiÖn t−îng tù chÕt cña m« tÕ b o nh»m bao v©y, c« lËp c¸c lo¹i nÊm ký sinh chuyªn tÝnh, nh− hiÖn t−îng t¹o líp bÇn, líp vá bao, tÇng rêi… ®Ó c¸ch biÖt víi nÊm g©y bÖnh. c. Giai ®o¹n ph¸t triÓn bÖnh L giai ®o¹n tiÕp theo sau giai ®o¹n tiÒm dôc, kÓ tõ khi ® xuÊt hiÖn râ triÖu chøng bªn ngo i, bÖnh tiÕp tôc ph¸t triÓn cho ®Õn khi kÕt thóc. §©y l thêi gian kÐo d i ®Ó nÊm sinh s¶n h×nh th nh c¸c ®ît b o tö míi, ph¸t t¸n l©y lan t¹o tiÒn ®Ò cho c¸c ®ît t¸i x©m nhiÔm tiÕp theo l m bÖnh gia t¨ng, ph¸t triÓn th nh dÞch trªn ®ång ruéng. TruyÒn lan cña nÊm Trong tù nhiªn nÊm ®−îc truyÒn lan b»ng nhiÒu h×nh thøc kh¸c nhau. Sù truyÒn lan cña b o tö nÊm cã thÓ thùc hiÖn mét c¸ch chñ ®éng hay thô ®éng tuú thuéc v o ®Æc ®iÓm sinh vËt häc cña mçi lo¹i nÊm v chÞu ¶nh h−ëng lín cña c¸c yÕu tè m«i tr−êng. TruyÒn lan chñ ®éng: (b o tö h÷u tÝnh tõ qu¶ thÓ ®Üa, qu¶ thÓ bÇu tù phãng v o kh«ng khÝ) B o tö nÊm TruyÒn lan thô ®éng: 71 Trư ng ñ i h c Nông nghi p 1 – Giáo trình B nh cây ñ i cương ---------------------------------------------------
- M−a v n−íc t−íi l m b¾n b o tö tung toÐ (b o tö nÊm Colletotrichum) - Giã, b o thæi b o tö nÊm ®i xa (b o tö nÊm phÊn tr¾ng, rØ s¾t) - C«n trïng mang truyÒn b o tö (vÝ dô: Bä c¸nh cøng Carpophilus spp) - C¸c yÕu tè lan truyÒn kh¸c (t n d−, ®Êt, h¹t gièng, c©y gièng, vËt liÖu l m gièng, ®éng vËt v con ng−êi). 5.8. Ph©n lo¹i nÊm g©y bÖnh c©y HÖ thèng ph©n lo¹i nÊm dùa v o ®Æc ®iÓm h×nh th¸i c¬ quan sinh tr−ëng v sinh s¶n, mét sè ®Æc ®iÓm riªng biÖt vÒ sinh lý v cÊu tróc gen di truyÒn ®−îc s¾p xÕp ph©n chia theo mét hÖ thèng thø bËc cã tÝnh truyÒn thèng lÞch sö nh− sau: Ph©n lo¹i nÊm g©y bÖnh c©y (Chi tiÕt) Giíi Protozoa C¬ quan sinh tr−ëng: Plasmodium (nguyªn sinh b o). Sinh s¶n b o tö ®éng (zoospore) cã hai l«ng roi hoÆc mét l«ng roi. Nhãm ng nh: Mastigomycota Ng nh Myxomycota Líp Myxomycetes L nÊm nhÇy; sinh s¶n t¹o b o tö ®éng 2 l«ng roi, thÓ sinh tr−ëng Plasmodium. Bao phñ bÒ mÆt c©y ë n¬i Èm, tròng n−íc. Bé: Physarales: ho¹i sinh Lo¹i: Mucilago sp., Physarum sp. Ng nh: Plasmodiophoromycota NÊm nhÇy néi ký sinh trªn thùc vËt Líp Plasmodiophoromyces ThÓ sinh tr−ëng Plasmodium, b o tö ®éng 2 l«ng roi. Bé: Plasmodiophorales: Lo¹i: Plasmodiophora: Lo i P. brassicae g©y bªnh s−ng rÔ b¾p c¶i, c¶i. Lo¹i: Spongospora: Lo i S. subterranea g©y bÖnh ghÎ bét cñ khoai t©y 72 Trư ng ñ i h c Nông nghi p 1 – Giáo trình B nh cây ñ i cương ---------------------------------------------------
Giíi: Chromista C¬ quan sinh tr−ëng d¹ng sîi ®¬n b o. B o tö ®éng hai l«ng roi b»ng nhau. Ng nh: Omycota Sîi ®¬n b o, v¸ch tÕ b o cã glucan, cellulose. Líp: Oomycetes (nÊm trøng) NÊm thuû mi, nÊm s−¬ng mai: HÖ sîi ®¬n b o; t¹o b o tö ®éng 2 l«ng roi, sinh ra ë trong bäc b o tö (sporangium). Sinh s¶n h÷u tÝnh: b o tö trøng (Oospore), cã bao c¸i v bao ®ùc. Bé: Saprolegniales: Lo¹i: Achlya Lo i: A. oryzae: BÖnh thèi mèc mÇm m¹ (lóa) Bé: Peronosporales C nh b o tö ( sporangiophore hoÆc conidiophore) sinh ra bäc b o tö (sporangium) hoÆc d¹ng conidi. B o tö ®éng hai l«ng roi sinh ra ë trong sporangium. Sinh s¶n h÷u tÝnh cho b o tö trøng. Hä: Pythiaceae Lo¹i Pythium. Lo i P. de baryanum: bÖnh chÕt r¹p c©y con Lo¹i Phytophthora Lo i P. infestans g©y bÖnh mèc s−¬ng c chua, khoai t©y Hä: Peronosporaceae Lo¹i: Plasmopara Lo i P. viticola g©y bÖnh s−¬ng mai nho Lo¹i Peronospora: Lo i P. manshurica g©y bÖnh s−¬ng mai ®Ëu t−¬ng Lo¹i: Bremia: Lo i B. lactucae g©y bÖnh s−¬ng mai rau diÕp Lo¹i Sclerospora Lo i: S. maydis: bÖnh b¹ch t¹ng ng« Lo¹i: Pseudoperonospora: Lo i P. cubensis g©y bÖnh s−¬ng mai d−a chuét 73 Trư ng ñ i h c Nông nghi p 1 – Giáo trình B nh cây ñ i cương ---------------------------------------------------
Hä Albuginaceae NÊm gØ tr¾ng, Bäc b o tö (sporangium) th nh chuçi. Lo¹i: Albugo: Lo i A. candida: g©y bÖnh gØ tr¾ng c©y hä thËp tù. Bé: Entomophthorales NÊm g©y bÖnh trªn c«n trïng. Giíi FUNGI (NÊm thËt) C¬ quan sinh tr−ëng: sîi ; v¸ch tÕ b o chøa glucan v chitin; thiÕu lôc l¹p (chloroplast) Ng nh: Chytridiomycota T¹o ®éng b o tö cã mét l«ng roi. Líp: Chytridiomycetes Sîi nÊm trßn hoÆc d i, kh«ng cã m ng ng¨n ngang. Bé: Chytridiales Hä Synchytridiaceae Lo¹i: Synchytrium Lo i: S. endobioticum g©y bÖnh ung th− cñ khoai t©y Nhãm ng nh Amastigomycota (kh«ng sinh b o tö ®éng) Ng nh: Zygomycota Líp: Zygomycetes (NÊm mèc) NÊm ho¹i sinh hoÆc ký sinh trªn c©y, ng−êi v ®éng vËt. Bé: Mucorales Sinh s¶n v« tÝnh : b o tö bäc (sporangiospore) kh«ng di ®éng Sinh s¶n h÷u tÝnh: B o tö tiÕp hîp (zygospore), sîi ®¬n b o Hä Mucoraceae Lo¹i: Rhizopus Lo i R. nigricans: bÖnh mèc ®en Lo¹i Mucor Lo i Chaenophora. C. cucurbitarum: thèi qu¶ bÇu bÝ 74 Trư ng ñ i h c Nông nghi p 1 – Giáo trình B nh cây ñ i cương ---------------------------------------------------
Ng nh: Ascomycota (nÊm tói) Sîi nÊm ®a b o, sinh s¶n v« tÝnh conidi (b o tö ph©n sinh). Sinh s¶n h÷u tÝnh: B o tö tói (ascospore). Cã hay kh«ng cã qña thÓ. Líp: Hemiascomycetes Kh«ng cã qu¶ thÓ, t¹o tói (ascus) trÇn. Bé Taphrinales Hä Taphrinaceae Lo¹i Taphrina Lo i T. dephormans: g©y bÖnh qu¨n, phång l¸ ® o, mËn Líp Saccharomycetes (nÊm men) Lo i: Saccharomyces cerevisiae - nÊm men Líp Cleistomycetes Cã qu¶ thÓ d¹ng qu¶ thÓ kÝn (Cleistothecium). Sîi nÊm v qu¶ thÓ, c nh b o tö ph©n sinh ®Òu n»m trªn bÒ mÆt c©y (ngo¹i ký sinh, ký sinh chuyªn tÝnh). Tói b o tö cã mét m ng ng¨n. Bé Eysiphales Lo¹i Erysiphe Lo i E.cichoracearum - bÖnh phÊn tr¾ng Lo¹i Leveilula Lo i L. taurica - g©y bÖnh phÊn tr¾ng c chua Lo¹i Sphaerotheca Lo i S. pannosa - g©y bÖnh phÊn tr¾ng hoa hång Lo¹i Uncinula Lo i U. necator - bÖnh phÊn tr¾ng c©y nho Lo¹i Podosphaera Lo i P. leucotricha - bÖnh phÊn tr¾ng c©y t¸o Líp Pyrenomycetes Cã qu¶ thÓ më (qu¶ thÓ bÇu - Perithecium). Tó b o tö (ascus) cã 1 m ng v¸ch. Bé Microascales Kh«ng cã tö to¹ (stroma). Tói h×nh bÇu dôc, trßn. B o tö tói ®¬n b o. 75 Trư ng ñ i h c Nông nghi p 1 – Giáo trình B nh cây ñ i cương ---------------------------------------------------
Lo¹i Ceratocystis (Ceratostomella) Lo i C. fimbriata g©y bÖnh sÑo ®en khoai lang C. paradoxa g©y bÖnh thèi ®á mÝa, døa Bé Sphaeriales Qu¶ thÓ më, cã tö to¹, tói d¹ng h×nh trô thon, b o tö tói ®¬n b o Lo¹i Glomerella (v« tÝnh Colletotrichum sp.) Lo i G. cingulata - bÖnh th¸n th− chÌ Lo¹i Phyllachora Lo i P. graminis - bÖnh ®èm ®en Bé: Hypocreales Tö to¹ m u ®Ëm, nh¹t. Tói lç ë ®Ønh . B o tö tói tõ mét ®Õn hai, ba tÕ b o tïy lo¹i. Lo¹i Gibberella Lo i G. fujikuroi - bÖnh lóa von (v« tÝnh: Fusarium). Lo¹i: Hypocrea Cã giai ®o¹n v« tÝnh l c¸c lo i Trichoderma v Gliocladium Lo¹i Ustilaginoidea. Lo i U. virens - BÖnh hoa cóc lóa Lo¹i Claviceps Lo i C. purpurea - g©y bÖnh cùa g lóa m×. Bé Diapothales Lo¹i Diaporthe (giai ®o¹n v« tÝnh l phomopsis): Lo i D. citri g©y bÖnh kh« c nh cam quýt D. vexans (Phomopsic vexans) – bÖnh ®èm vßng c tÝm Lo¹i Magnaporthe: (v« tÝnh l Pyricularia sp.) Lo i M. grisea - g©y bÖnh ®¹o «n lóa Líp Loculoascomycetes Tói (ascus) cã 2 m ng v¸ch, n»m trong c¸c hèc trong tö täa. Bé Dothideales C¸c hèc (locules) ch×m trong tö täa cã lç. Tói h×nh bÇu dôc, h×nh trô thon th nh h ng. B o tö tói mét ®Õn v i tÕ b o, cã mÇu n©u hoÆc kh«ng m u. Lo¹i Mycosphaerella (Giai ®o¹n v« tÝnh l Cercospora, Septoria....) Lo i M. musicols - bÖnh ®èm l¸ trªn chuèi 76 Trư ng ñ i h c Nông nghi p 1 – Giáo trình B nh cây ñ i cương ---------------------------------------------------
Lo¹i Elsinoe Lo i E. fawcetti - bÖnh sÑo cam chanh Bé Capnodiales Qu¶ thÓ n»m trªn bÒ mÆt, nhiÒu sîi nÊm m u n©u sÉm Lo¹i Capnodium Lo i C. citri - bÖnh muéi ®en (bå hãng) cam quýt Bé Pleosporales Lo¹i Cochliobolus (Bipolaris) Lo i B. turcicum – bÖnh ®èm l¸ ng« Lo¹i Pyrenophora (Dreslera) Lo i P. graminis (®èm l¸ lóa m×) Lo¹i Setosphaera (Exserohilum): ®èm l¸ cá Lo¹i Pleospora (Stemphylium): §èm kh« l¸ h nh Lo i S. tomato (BÖnh ®èm n©u c chua) Lo¹i Leptosphaeria (Phoma): §èm l¸ mÝa Lo¹i Venturia (Spilocaea) Lo i V. inaequalis - bÖnh ®èm l¸ t¸o. Lo¹i Guignardia (Phyllosticta): BÖnh ®èm l¸. Líp Discomycetes Qu¶ thÓ ®Üa (Apothecium), cã l«ng ®Öm Bé Helothiales B o tö tói bÇu dôc hoÆc thon d i, h×nh sîi,...Cã 1 ®Õn 3 tÕ b o. Hä Helothiaceae Lo¹i: Monilia Lo i M. fructigena - bÖnh thèi n©u qu¶ t¸o, lª. Lo¹i Sclerotinia Lo i S. sclerotiorum - bÖnh thèi h¹ch b¾p c¶i Lo¹i Diplocarpon (v« tÝnh v« tÝnh l Marssonina) Lo i D. rosae - bÖnh ®èm ®en l¸ hoa hång 77 Trư ng ñ i h c Nông nghi p 1 – Giáo trình B nh cây ñ i cương ---------------------------------------------------
Lo¹i Pseudopeziza Lo i P. trifolii – bÖnh ®èm l¸ cá 3 l¸. Ng nh Basidiomycota Sîi nÊm ®a b o mét nh©n v hai nh©n (chñ yÕu). Sinh s¶n h÷u tÝnh t¹o b o tö ®¶m (basidium)trªn c¸c ®¶m (basidium). Cã qu¶ nÊm hay kh«ng cã. Líp Hemibasidiomycetes §¶m cã v ng ng¨n (®a b o) sinh ra b tö ®¶m, hoÆc tiÒn sîi nÊm sinh trùc tiÕp ra Teliospore. Bé Ustilaginales (NÊm than ®en) Lo¹i Ustilago Lo i Ustilago maydis - BÖnh phÊn ®en ng« Lo¹i Urocystis Lo i Urocystis cepula (than ®en h nh t©y) Lo¹i Sphacelotheca Lo i Sphacelotheca reiliana (bÖnh sîi ®en b¾p ng«) Lo¹i Tilletia Lo i Tilletia baclayana (bÖnh than ®en lóa). Bé Uredinales (NÊm gØ s¾t) §¶m ®a b o, b o tö sinh s¶n theo 5 giai ®o¹n: b o tö gièng, b o tö xu©n, b o tö h¹, b o tö ®«ng v b o tö ®¶m. Hä Pucciniaceae Lo¹i Uromyces Lo i Uromyces appendilatus – bÖnh gØ s¾t ®Ëu ®ç. Lo¹i Phakopsora Lo i Phakpsora pachyrhizi - bÖnh gØ s¾t ®Ëu t−¬ng. Lo¹i Hemileia Lo i Hemileia vastatrix (gØ s¾t c phª). Lo¹i Puccinia arachidicola (gØ s¾t l¹c) Lo¹i Phragmidium Lo i P. disciflorum (gØ s¾t c©y hoa hång). Hä Melampsoraceae 78 Trư ng ñ i h c Nông nghi p 1 – Giáo trình B nh cây ñ i cương ---------------------------------------------------
Lo¹i Melampsora Lo i M. limi (bÖnh gØ s¾t c©y lanh). Líp Hymenomycetes §¶m (basidium) ®¬n b o. Bé Exobasidiales §¶m trÇn, kh«ng cã qu¶ nÊm Hä Exobasidiaceae Lo¹i Exobasidium Lo i Exobacidium vexans (phång l¸ chÌ). Bé Ceratobasidiales (Tulasmellales) Lo¹i Thanatephorus (Rhizoctonia) Lo i Thanatephorus cucumeris l giai ®o¹n h÷u tÝnh cña Rhizoctonia solani: g©y bÖnh lë cç rÔ nhiÒu lo¹i c©y, kh« v»n lóa. Bé Agaricales (nÊm mò phiÕn) Lo¹i Armillaria Lo i Armillaria mellae – nÊm mò h¹i gç, c©y th©n gç. Lo¹i Marasmius, bÖnh tãc ®en h¹i chÌ, c©y cá. Bé Aphyllophorales (Polyporales) (nÊm lç) Lo¹i Aethalium (Sclerotium) Lo i: S. rofsii: BÖnh hÐo rò gèc mèc tr¾ng, thèi th©n nhiÒu lo¹i c©y Lo¹i Corticium Lo i C. koleroga: bÖnh mèc hång c nh c phª. Lo¹i Heterobasidium - BÖnh h¹i th©n c nh c©y d©u Lo¹i Ganoderma - BÖnh nÊm mò h¹i th©n gç, c©y rõng Lo¹i Polyporus: BÖnh nÊm mò h¹i c©y th©n gç. Ng nh Deuteromycotina (nÊm bÊt to n) Sinh s¶n v« tÝnh cho b o tö ph©n sinh (conidium). Sinh s¶n h÷u tÝnh rÊt hiÕm hoÆc ch−a biÕt. Líp Coelomycetes Sinh s¶n v« tÝnh b o tö ph©n sinh sinh ra trong c¸c cÊu tróc ®Üa c nh (Acervulus) 79 Trư ng ñ i h c Nông nghi p 1 – Giáo trình B nh cây ñ i cương ---------------------------------------------------
hoÆc qu¶ c nh (pycnidium). Bé Sphaeropsidales B o tö ph©n sinh sinh ra trong qu¶ c nh b o tö (pycnidium). Hä Sphaeropsidaceae Lo¹i Phyllosticta: B o tö ®¬n b o, kh«ng m u Lo i Phylosticta tabaci (BÖnh ®èm tr¾ng thuèc l¸). Lo¹i Ascochyta: B o tö hai tÕ b o kh«ng m u Lo i A. pisi (BÖnh ®èm n©u ®Ëu H Lan). Lo¹i Diplodia: B o tö hai tÕ b o m u n©u Lo i D. maydis (BÖnh ®en ch©n h¹t ng«). Lo¹i Septoria (B o tö nhiÒu tÕ b o, h×nh sîi, kh«ng mÇu) Lo i S. chrysanthemi (BÖnh ®èm ®en l¸ hoa cóc). Bé Melanconiales: B o tö ph©n sinh h×nh th nh trªn ®Üa c nh. Lo¹i Colletotrichum: B o tö ®¬n b o, kh«ng m u. §Üa c nh cã l«ng cøng. Lo i C. gleosporioides (BÖnh th¸n th− c©y xo i). Lo¹i Gleosporium: B o tö ®¬n b o, ®Üa c nh kh«ng cã l«ng cøng Lo¹i Sphaceloma Lo i S. balatas (BÖnh ghÎ khoai lang). Lo¹i Cylindrosporium (h÷u tÝnh Mycosphaerella): §èm l¸. Líp Hyphomycetes C nh b o tö ph©n sinh ®¬n lÎ, th nh côm, hoÆc bã c nh. Bé Moniliales C nh b o tö ®¬n lÎ, lé thiªn Hä Moniliaceae: b o tö v sîi nÊm kh«ng m u Lo¹i: Pyricularia: b o tö ®a b o, kh«ng m u Lo i Pyricularia oryzae (®¹o «n lóa). Lo¹i Botrytis: B o tö ®¬n b o, kh«ng m u, ®Ønh nh¸nh c¸c c nh b o tö ph×nh to Lo i Botrytis cinerea: BÖnh mèc x¸m c chua, hoa hæng,... Lo¹i Verticillium: B o tö ®¬n b o, kh«ng m u 80 Trư ng ñ i h c Nông nghi p 1 – Giáo trình B nh cây ñ i cương ---------------------------------------------------
Lo i V. dahliae: BÖnh hÐo v ng nhiÒu lo¹i c©y Lo¹i Penicillium Lo i P. digitatum: BÖnh mèc lôc qu¶ cam quýt. Lo¹i Trichoderma - NÊm ®èi kh¸ng Hä Demathiaceae - B o tö hoÆc sîi nÊm cã mÇu n©u Lo¹i Alternaria - B o tö ®a b o, ng¨n ngang-däc, cã mÇu Lo i Alternaria brassicae (®èm vßng b¾p c¶i) Lo¹i Stemphylium Lo i S. solani - BÖnh ®èm n©u c chua Lo¹i Bipolaris: B o tö ®a b o, h×nh con nhéng, m u n©u Lo i B. turcicum - BÖnh ®èm l¸ lín c©y ng«. Lo¹i Cercospora Lo i C. arachidicola - §èm ®en l¸ l¹c. Bé Tuberculariales Hä Tuberculariaceae Lo¹i Fusarium - B o tö lín ®a b o, h×nh l−ìi liÒm. B o tö nhá ®¬n b o Lo i F. oxysporum - BÖnh hÐo v ng c chua khoai t©y,... Líp Mycelia Sterilia (Agonomycetes): NÊm tr¬ Phæ biÕn cã sîi v h¹ch nÊm. Bé Myceliales (Agonomycetales) Lo¹i Rhizoctonia Lo i Rhizoctonia solani: kh« v»n; lë cæ rÔ. Lo¹i Sclerotium Lo i Sclerotium rolfsii (Aethalium - h÷u tÝnh). 81 Trư ng ñ i h c Nông nghi p 1 – Giáo trình B nh cây ñ i cương ---------------------------------------------------
Ph©n lo¹i nÊm g©y bÖnh c©y (tãm l−îc) Giíi – ng nh – líp Bé - Hä Lo¹i – Lo i Giíi Protozoa NG. Mastigomycota NG. Myxomycota Líp Myxomycetes Physarales Physarum., Mucilago NG. Plasmodiophoromycota Plasmodiophora brassicae Líp Plasmodiophoromycetes 1. Plasmodiophorales Spongospora, S. subterranea Giíi Chromista Ng nh Oomycota Líp Oomycetes 1. Sparolegniales Achlya oryzae 2. Peronosporales Pythiacea Pythium de Baryanum Phytophthora, P. infestans Peronosporaaceae Peronospora, P. manshurica Albuginaceae Albugo, A.A.candia 3. Entomophthorales Entomophthoraceae Giíi FUNGI Ng nh Chytridiomycota 1. Chytridiales Líp Chytridiomycetes Synchytrium, Physoderma Synchytriaceae NG Amastigomycota Ng nh Zygomycota 1. Mucorales Líp Zygomycetes Mucoraceae Rhizopus, Mucor, Chaenophora Ng nh Ascomycota 1. Taphrinales Líp Hemiascomycetes Taphrinaceae Taphrina deformans Líp Saccharomycetes 1. Endomycetales Saccharomyces cerevisae Líp Cleistomycetes 1. Erysiphales - Erysiphe cichoracearum Erysiphaceae - Sphaerotheca pannosa - Leveillula taurica - Uncinula necator, Podosphaera leucatricho Líp Pyrenomycetes 1. Sphaeriales - Glomerella cingulata - Phyllachora graminis - Ceratocystis fimbriata 2. Hypocreales - Gibberella fujikuroi - (Trichoderma.,Verticillium) 82 Trư ng ñ i h c Nông nghi p 1 – Giáo trình B nh cây ñ i cương ---------------------------------------------------
* Ustilaginoidea virens 3. Diaporthales * Magnaporthe grisea * Diaporthe vexans (Phompsis) 4. Clavicepitales * Claviceps purpurea Loculoascomycetes 1. Dothideales Mycosphaerella 2. Pleosporales Bipolaris, Leptosphaeria (Phoma) Pleospora (Stemphilium), Venturia (Spiloceae), Guignardia 3. Capnodiales Capnodium Líp Discomycetes 1. Helothia Monilinia, Sclerotinia Helothiaceae Diplocarpon, (Massonina) Ng nh Basidiomycota 1. Ustiaginales Ustilago maydis, Urocystis Líp Hemibasidiomycetes Ustiaginaceae Sphacelotheca, Tilletia (§¶m ®a b o) (Tilletiaceae) 2. Uredinales Uromyces, Phakopsora - Pucciniaceae Hemilleia, Puccinia, Phragmidium - Melampsoraceae Melampsora limi Líp Hymenomycetes 1. Exobasidiales Exobasidium vexans (§¶m ®¬n b o) Exobasidiaceae 2. Ceratobasidiales Thanatephorus cucumeris (Tulasmellales) (Rhizoctonia solani) 3. Agaricales (aceae) Armillaria, Marasmius 4. Aphylophorales Corticium, Aethalium (Polyporales (aceae) (Sclerotium) Heterobasidium., Ganoderma, Polyporus Ng nh Deuteromycota 1. Melanconiales Sphaceloma, Cylindrospotium Líp Coelomycetes (Mycosphaerella) Melanconiaceae 2. Sphaeropsidales Phyllosticta, Ascochyta, Sphaeropsidaceae Diplodia, Septoria, Phoma Líp Hyphomycetes 1. Moniliales Piricularia, Botrytis - Moniliaceae Verticillium, Penecillium, Trichoderma 83 Trư ng ñ i h c Nông nghi p 1 – Giáo trình B nh cây ñ i cương ---------------------------------------------------
- Demathiaceae Alternaria, Stemphilium Bipolaris, Cercospora 2. Tuberculariales Fusarium - Tuberculariaceae Líp Agonomycetes 1. Agonomycetales Rhizoctonia (Mycelia Sterilia) (Myceliales) R. solani Sclerotium (Aethalum) S. rollsii 8 ng nh (5 nÊm thËt) 16 Líp (13)---- 29 Bé (24)----- 84 Trư ng ñ i h c Nông nghi p 1 – Giáo trình B nh cây ñ i cương ---------------------------------------------------
Ch−¬ng Vi Vi khuÈn g©y bÖnh c©y I. LÞch sö nghiªn cøu vµ t¸c h¹i cña vi khuÈn h¹i c©y Vi khuÈn h¹i c©y trång ®−îc ph¸t hiÖn ®Çu tiªn v o n¨m 1866, sau ®ã Hallier míi ph¸t hiÖn v nghiªn cøu nh÷ng lo¹i vi khuÈn g©y thèi cñ khoai t©y (n¨m 1875). §Õn n¨m 1880, Burill (Mü) ® ®i s©u nghiªn cøu vÒ bÖnh vi khuÈn h¹i trªn c¸c lo¹i c©y ¨n qu¶ (bÖnh ch¸y xÐm c©y lª do vi khuÈn erwinia amylovora), t¸c gi¶ ® ph©n ly v nu«i cÊy ®−îc vi khuÈn erwinia amylovora trªn m«i tr−êng, ®ång thêi ® x¸c ®Þnh ®−îc kh¶ n¨ng g©y bÖnh cña nã. N¨m 1878, Prillien (Ph¸p) nghiªn cøu x¸c ®Þnh ®−îc vi khuÈn g©y bÖnh trªn lóa m× hång (erwinia raphontici); N¨m 1883, Wakler ® ph¸t hiÖn vi khuÈn g©y bÖnh trªn c©y huÖ d¹ h−¬ng. N¨m 1886, Savastano nghiªn cøu thÝ nghiÖm vÒ vi khuÈn g©y u s−ng rÔ c©y « liu. Nh÷ng n¨m sau n y (1895 - 1980) E. F. Smith ® më réng nghiªn cøu mét c¸ch to n diÖn bÖnh vi khuÈn h¹i trªn nhiÒu lo¹i c©y trång. §Õn nay ng−êi ta ® ph¸t hiÖn ®−îc h¬n 600 lo i vi khuÈn h¹i c©y trång v gÇn 250 lo i vi khuÈn ® ®−îc kiÓm tra (theo ACTA, 1990). BÖnh c©y do vi khuÈn g©y ra trong ®ã cã nhiÒu bÖnh g©y thiÖt h¹i kinh tÕ lín ®Æc biÖt trong thêi kú sinh tr−ëng cña c©y còng nh− trong thêi gian b¶o qu¶n, cÊt tr÷ n«ng s¶n phÈm. §èi víi nh÷ng khu vùc s¶n xuÊt thuéc vïng nhiÖt ®íi, sù nhiÔm bÖnh vi khuÈn ® g©y ra nh÷ng thiÖt h¹i lín cho s¶n xuÊt n«ng nghiÖp nh− bÖnh b¹c l¸ lu¸ (Xanthomonas oryzae), bÖnh hÐo xanh c©y hä c nh− c chua, khoai t©y, thuèc l¸,...(Ralstonia solanacearum Smith), bÖnh loÐt vi khuÈn h¹i c©y cã mói (Xanthomonas citri), bÖnh thèi −ít vi khuÈn h¹i cñ khoai t©y, c rèt, h nh t©y, thèi lòn c¶i b¾p,…(erwinia carotovora). ë nh÷ng vïng trång trät cã khÝ hËu «n ®íi, b¸n «n ®íi chñ yÕu xuÊt hiÖn g©y h¹i bëi c¸c lo i vi khuÈn ®iÓn h×nh nh− : Erwinia sp, Pseudomonas syringae, Xanthomonas sp., Corynebacterium sp., agrobacterium tumefaciens,…g©y h¹i trªn hÇu hÕt c¸c lo¹i c©y trång : ngò cèc, c©y hoa, c©y c¶nh, c©y ¨n qu¶, c©y thùc phÈm,… II. H×nh th¸i vµ cÊu t¹o cña vi khuÈn Vi khuÈn h¹i c©y l lo¹i nguyªn sinh ®¬n b o kh«ng cã diÖp lôc, d¹ng h×nh gËy, hai ®Çu h¬i thon trßn, kÝch th−íc nhá bÐ (1 - 3,5 x 0,5 - 1µm). Cã lo i vi khuÈn kh«ng cã l«ng roi hoÆc cã thÓ cã 1, 2 hay nhiÒu l«ng roi ë mét ®Çu, hai ®Çu hay xung quanh tÕ b o. TÕ b o vi khuÈn ë ngo i cã v¸ch tÕ b o, cã lo¹i cã vá nhên, bªn trong l m ng tÕ b o chÊt, tÕ b o chÊt v nh©n khuyÕch t¸n, cÊu t¹o bëi chuçi AND v c¸c c¬ quan kh¸c nh− ribosom, merosom, plasmid,… - Vá nhên cã t¸c dông b¶o vÖ cho vi khuÈn chèng l¹i nh÷ng thay ®æi cña ®iÒu kiÖn 85 Trư ng ñ i h c Nông nghi p 1 – Giáo trình B nh cây ñ i cương ---------------------------------------------------