TRƯỜNG ĐẠI HỌC THỦ ĐÔ HÀ NỘI
THS. TRẦN THỊ BÍCH DIỆP – THS. VŨ THỊ THU HƯỜNG (Đồng chủ biên)
TS. NGÔ THỊ KIM HOÀN - TS BÙI NGỌC KÍNH -
THS. NGUYỄN DIỆP NGỌC - THS. TẠ CHÍ THÀNH
GIÁO TRÌNH
GIÁO DỤC HỌC TIỂU HỌC
HÀ NỘI-2022
MỤC LỤC
CHƯƠNG 1: NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG CỦA GIÁO DỤC HỌC TIỂU HỌC ..................................... 4
CHỦ ĐỀ 1: GIÁO DỤC HỌC TIỂU HỌC LÀ MỘT KHOA HỌC. .................................................... 4
1. . Khái niệm Giáo dục học tiểu học, vị trí, vai trò của Giáo dục Tiểu học trong hệ thống giáo dục quốc
dân ........................................................................................................................................................... 4
2. Đối tượng, nhiệm vụ và phương pháp nghiên cứu của Giáo dục học Tiểu học ................................... 9
HOẠT ĐỘNG THỰC HÀNH ............................................................................................................... 13
CHỦ ĐỀ 2: NHỮNG VẤN ĐỀ CỦA GIÁO DỤC TIỂU HỌC HIỆN NAY TRÊN THẾ GIỚI VÀ
VIỆT NAM ............................................................................................................................................... 15
1. Phổ cập giáo dục Tiểu học ................................................................................................................. 15
2. Chương trình Giáo dục phổ thông tổng thể 12/2018 ......................................................................... 20
3. Giáo dục hòa nhập cộng đồng trong giáo dục Tiểu học .................................................................... 23
4. Trường Tiểu học, học sinh và giáo viên Tiểu học ............................................................................. 32
5. Những vấn đề của Giáo dục Tiểu học hiện nay trên Thế giới và Việt Nam ...................................... 37
HOẠT ĐỘNG THỰC HÀNH ............................................................................................................... 39
TÀI LIỆU THAM KHẢO ..................................................................................................................... 42
CHƯƠNG 2. NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG VỀ ĐỔI MỚI PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC Ở TIỂU HỌC
....................................................................................................................................................................... 42
CHỦ ĐỀ 1: NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG CỦA PPDH PHÁT HUY TÍNH TÍCH CỰC CỦA HỌC
SINH ......................................................................................................................................................... 43
1. Khái niệm phương pháp dạy học tích cực ......................................................................................... 43
2. Những dấu hiệu đặc trưng của dạy và học tích cực ........................................................................... 49
HOẠT ĐỘNG THỰC HÀNH ............................................................................................................... 53
CHỦ ĐỀ 2: MỘT SỐ PHƯƠNG PHÁP VÀ KĨ THUẬT DẠY HỌC THEO HƯỚNG TÍCH CỰC
HÓA HOẠT ĐỘNG CỦA HỌC SINH TIỂU HỌC ............................................................................. 54
1. Một số phương pháp dạy học tích cực .............................................................................................. 54
2. Một số kĩ thuật dạy học tích cực ...................................................................................................... 104
HOẠT ĐỘNG THỰC HÀNH ............................................................................................................. 131
TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................................................................... 133
CHƯƠNG 3: MỘT SỐ LÝ THUYẾT HỌC TẬP VÀ CÁC MÔ HÌNH DẠY HỌC HIỆN ĐẠI
TRONG GIÁO DỤC TIỂU HỌC ............................................................................................................ 133
CHỦ ĐỀ 1: MỘT SỐ LÝ THUYẾT HOẠC TẬP TRONG GIÁO DỤC TIỂU HỌC ..................... 134
1. Thuyết hành vi ................................................................................................................................. 134
2. Thuyết nhận thức ............................................................................................................................. 136
3. Thuyết kiến tạo ................................................................................................................................ 138
4. Thuyết đa trí tuệ ............................................................................................................................... 140
HOẠT ĐỘNG THỰC HÀNH ............................................................................................................. 158
CHỦ ĐỀ 2: MỘT SỐ MÔ HÌNH DẠY HỌC HIỆN ĐẠI TRONG GIÁO DỤC TIỂU HỌC ........ 159
1. Mô hình Flipped classroom (lớp học đảo ngược) ............................................................................ 159
2. Các mô hình học tập của Blended Learning .................................................................................... 165
3. Dạy học phân hóa ở tiểu học ........................................................................................................... 171
4. Dạy học tích hợp ở tiểu học ............................................................................................................. 174
HOẠT ĐỘNG THỰC HÀNH ............................................................................................................. 178
TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................................................................... 179
CHƯƠNG 4. KIỂM TRA ĐÁNH GIÁ KẾT QUẢ HỌC TẬP Ở TIỂU HỌC ..................................... 180
CHỦ ĐỀ 1. NHỮNG KHÁI NIỆM CƠ BẢN VÀ CHỨC NĂNG KIỂM TRA ĐÁNH GIÁ KẾT
QUẢ HỌC TẬP Ở TIỂU HỌC ............................................................................................................ 180
1. Các khái niệm cơ bản kiểm tra đánh giá kết quả học tập ở Tiểu học .............................................. 181
2. Phân biệt đánh giá và cho điểm ....................................................................................................... 183
3. Các chức năng đánh giá kết quả học tập ở tiểu học ......................................................................... 183
HOẠT ĐỘNG THỰC HÀNH ............................................................................................................. 184
CHỦ ĐỀ 2. CÁC NGUYÊN TẮC TRONG ĐÁNH GIÁ KẾT QUẢ HỌC TẬP Ở TIỂU HỌC .... 187
1. Nguyên tắc 1: Kết hợp đánh giá định lượng và đánh giá định tính trong đánh giá và xếp loại ....... 187
2. Nguyên tắc 2: Thực hiện công khai, công bằng , khách quan, chính xác và toàn diện ................... 188
3. Nguyên tắc 3: Coi trọng việc động viên, khuyến khích sự tiến bộ của học sinh ............................. 188
4. Nguyên tắc 4: Phát huy tính năng động, sáng tạo, khả năng tự học, tự đánh giá của học sinh, xây
dựng niềm tin, rèn luyện đạo đức theo truyền thống Việt Nam........................................................... 188
HOẠT ĐỘNG THỰC HÀNH ............................................................................................................. 190
CHỦ ĐỀ 3. NỘI DUNG ĐÁNH GIÁ KẾT QUẢ HỌC TẬP Ở TIỂU HỌC .................................... 192
1. Đánh giá kiến thức ........................................................................................................................... 192
2. Đánh giá kỹ năng ............................................................................................................................. 193
3. Đánh giá thái độ và hạnh kiểm ........................................................................................................ 194
HOẠT ĐỘNG THỰC HÀNH ............................................................................................................. 195
CHỦ ĐỀ 4. HÌNH THỨC KIỂM TRA, ĐÁNH GIÁ KẾT QUẢ HỌC TẬP Ở TIỂU HỌC .......... 196
1. Các hình thức kiểm tra kết quả học tập ở Tiểu học ......................................................................... 196
2. Các hình thức đánh giá kết quả học tập ở Tiểu học ......................................................................... 197
3. Các kĩ thuật đánh giá kết quả học tập ở Tiểu học ............................................................................ 202
HOẠT ĐỘNG THỰC HÀNH ............................................................................................................. 213
TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................................................................... 214
CHƯƠNG 1: NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG CỦA GIÁO DỤC HỌC TIỂU HỌC
Mục tiêu
Kiến thức
● Phân tích được khái niệm Giáo dục học tiểu học, vị trí vai trò của Giáo dục Tiểu học trong
hệ thống giáo dục quốc dân, đối tượng, nhiệm vụ và phương pháp nghiên cứu của Giáo dục
học Tiểu học.
● Phân tích được Giáo dục hòa nhập cộng đồng, chiến lược phát triển Giáo dục bậc Tiểu học,
trường Tiểu học, học sinh và giáo viên Tiểu học.
Kĩ năng
● Hình thành và phát triển kĩ năng nghiên cứu lý luận, kĩ năng tự học.
● Giải thích được một số vấn đề về phổ cập giáo dục tiểu học và quan điểm, đường lối, chủ
trương phát triển giáo dục và đào tạo của Đảng, Nhà nước ta hiện nay.
Thái độ
● Chia sẻ, hợp tác, thuyết trình trong làm việc nhóm.
● Tự giác trong nghiên cứu tài liệu học tập.
● Chủ động, tích cực, sáng tạo trong làm việc nhóm.
CHỦ ĐỀ 1: GIÁO DỤC HỌC TIỂU HỌC LÀ MỘT KHOA HỌC.
Mục tiêu:
- Phân tích được khái niệm Giáo dục học tiểu học, vị trí vai trò của Giáo dục Tiểu học trong
hệ thống giáo dục quốc dân.
- Phân tích được đối tượng, nhiệm vụ và phương pháp nghiên cứu của Giáo dục học Tiểu học.
1. Khái niệm Giáo dục học tiểu học, vị trí, vai trò của Giáo dục Tiểu học trong hệ thống
giáo dục quốc dân
1.1. Khái niệm Giáo dục học tiểu học
Giáo dục là một hiện tượng xã hội, có tính phức tạp về nhiều mặt, nhiều khía cạnh và có mối
liên hệ với nhiều ngành khoa học như Triết học, Xã hội học, Tâm lí học, Lịch sử, Kinh tế học, Chính
trị học... Sự đóng góp của nhiều khoa học trong việc nghiên cứu giáo dục như là một hiện tượng đặc
trưng của xã hội đã khẳng định giá trị của nó. Tuy nhiên, các môn khoa học này lại không đề cập
đến bản chất của giáo dục, các mối quan hệ trong quá trình phát triển con người như một nhân cách,
sự phối hợp giữa các nhà giáo dục với người được giáo dục trong quá trình phát triển đó, cùng với
các điều kiện đảm bảo cho sự phát triển. Vì thế nên Giáo dục học ra đời đáp ứng yêu cầu là khoa
học chuyên ngành nghiên cứu bản chất, quy luật, các khuynh hướng và tương lai phát triển của quá
trình giáo dục với các nhân tố và phương tiện phát triển con người như một nhân cách trong suốt
toàn bộ quá trình sống. Trên cơ sở đó, Giáo dục học nghiên cứu lí luận và cách tổ chức quá trình đó,
các phương pháp, hình thức hoàn thiện hoạt động của nhà giáo dục, các hình thức hoạt động của
người được giáo dục, đồng thời nghiên cứu sự phối hợp hành động của nhà giáo dục với người được
giáo dục.
Theo nghĩa rộng nhất, giáo dục chính là sự tác động của toàn bộ xã hội và hiện thực xung
quanh đến quá trình hình thành và phát triển nhân cách của con người. Trong đó, có thể chỉ ra ba
lực lượng giáo dục là nhà trường, gia đình và xã hội. Với ý nghĩa rộng nhất của sư phạm giáo dục
như vậy, chúng ta nhận thấy rằng, để giáo dục nhân cách con người cần phải xây dựng được môi
trường nhà trường, môi trường xã hội lành mạnh; đồng thời cần duy trì, tôn tạo môi trường tự nhiên
và sáng tạo ra môi trường nhân tạo có tính thẩm mĩ cao. Vì thế, các trường học với những hoạt động
nội khóa và ngoại khóa như thông qua các môn học trên lớp, những hoạt động học tập, hoạt động
trải nghiệm...được tổ chức trong và ngoài giờ lên lớp, tạo ra những ảnh hưởng tích cực đến sự hình
thành và phát triển nhân cách của người được giáo dục, dưới tác động chỉ đạo của giáo viên và của
nhà giáo dục.
Từ giáo dục học đại cương nghiên cứu những vấn đề chung nhất của giáo dục học, người ta
xây dựng giáo dục học theo ngành học, bậc học và lứa tuổi. Giáo dục nhà trường phổ thông bao gồm
giáo dục tiểu học, giáo dục trung học cơ sở và giáo dục trung học phổ thông.
Giáo dục học Tiểu học là một khoa học có đối tượng và hệ thống khái niệm riêng nằm trong
hệ thống giáo dục phổ thông. Giáo dục Tiểu học là cấp học đầu tiên của ngành giáo dục phổ thông
với những học sinh được tạo nguồn từ mẫu giáo; đồng thời là bậc học chuẩn bị cho các em học lên
hoặc tham gia vào cuộc sống sau khi tốt nghiệp.
Hiện nay, trên cơ sở những kinh nghiệm đã tích lũy được và do nhu cầu thực tiễn của giáo
dục Tiểu học, giáo dục Tiểu học đang phát triển theo hai hướng cơ bản: đó là phát triển theo chiều
sâu và theo hướng phân hóa trong sự thống nhất với nhau. Giáo dục tiểu học phân hóa theo chiều
sâu: lí luận dạy học tiểu học, lí luận giáo dục tiểu học, lí luận quản lí trường tiểu học...Trong đó, lí
luận giáo dục lại có mối liên hệ mật thiết với những khoa học giáo dục có liên quan đến quá trình
dạy học các môn học - còn gọi là lí luận dạy học bộ môn như: lí luận dạy học Toán, lí luận dạy học
Tự nhiên - Xã hội, lí luận dạy học Tiếng Việt và lí luận dạy học các môn khác...
Quá trình giáo dục Tiểu học, về bản chất là quá trình chuyển hóa tự giác, tích cực, độc lập
những yêu cầu về những chuẩn mực hành vi đã được quy định thành những kĩ năng, hành vi và thói
quen hành vi tương ứng ở học sinh, dưới tác động của giáo viên thông qua việc tổ chức hoạt động
và giao tiếp khác nhau. Bên cạnh đó, khi tổ chức quá trình dạy học ở các môn học, để giáo dục học
sinh giáo viên cần khai thác tiềm năng giáo dục của các thành tố, yếu tố khác nhau của quá trình này
như: nội dung, phương pháp, phương tiện, hình thức tổ chức, kiểm tra, đánh giá kết quả học tập...Quá
trình giáo dục tiểu học tiếp nối quá trình giáo dục bậc Mầm non và mở đầu cho quá trình giáo dục
bậc trung học cơ sở. Trước khi vào học Tiểu học, những kỹ năng, hành vi và thói quen hành vi đã
được hình thành ở các em chủ yếu dựa trên sự bắt chước và kinh nghiệm, vốn sống của học sinh còn