i
SỞ LAO ĐỘNG THƯƠNG BINH VÀ XÃ HỘI
TRƯỜNG TRUNG CẤP TRƯỜNG SƠN
GIÁO TRÌNH
MÔN HỌC/MÔ ĐUN: GIỐNG CÂY TRỒNG
NGÀNH/NGHỀ: TRỒNG TRỌT VÀ BẢO VỆ THỰC VẬT
TRÌNH ĐỘ: TRUNG CẤP
Ban hành kèm theo Quyết định số: 226/QĐ - TCTS ngày 15 tháng 12 năm 2022
của Hiệu trưởng trường Trung Cấp Trường Sơn
..
Đắk Lắk, năm 2022
ii
TUYÊN BỐ BẢN QUYỀN
Tài liệu này thuộc loại sách giáo trình nên các nguồn thông tin có thể được phép
dùng nguyên bản hoặc trích dùng cho các mục đích về đào tạo và tham khảo.
Mọi mục đích khác mang tính lệch lạc hoặc sử dụng với mục đích kinh doanh
thiếu lành mạnh sẽ bị nghiêm cấm.
iii
LỜI GIỚI THIỆU
Nội dung cuốn giáo trình mô đun này hướng dẫn người học về giống cây trồng
Thời gian môn học này là 45 giờ (Lý thuyết: 14 giờ; Thực hành, thí nghiệm, thảo
luận, bài tập: 29 giờ, kiểm tra: 2 giờ)
Ban biên soạn chúng tôi xin chân thành cảm ơn sự hướng dẫn, chỉ đạo của Ban
giám hiệu trường Trung cấp Trường Sơn, cùng với sự giúp đỡ, đóng góp ý kiến, tạo điều
kiện thuận lợi của quý thầy, cô phòng Đào tạo; các kiến thức, tư liệu, nghiên cứu của
các tác giả đã giúp xây dựng hoàn thiện giáo trình này.
Các thông tin trong giáo trình này có giá trị hướng dẫn giáo viên thiết kế, tổ chức
giảng dạy và vận dụng phù hợp với điều kiện, bối cảnh thực tế của từng vùng trong quá
trình dạy học.
Trong quá trình biên soạn giáo trình. Dù đã hết sức cố gắng nhưng chắc chắn
không tránh khỏi những khiếm khuyết. Chúng tôi rất mong nhận được ý kiến đóng góp
từ các nhà giáo, các chuyên gia, người sử dụng lao động và người trực tiếp lao động
trong lĩnh vực giống cây trồng để giáo trình được điều chỉnh, bổ sung cho hoàn thiện
hơn, góp phần nâng cao chất lượng, hiệu quả và đáp ứng được nhu cầu học nghề trong
thời kỳ đổi mới.
Xin chân thành cảm ơn!.
…………., ngày……tháng……năm………
Tham gia biên soạn
1. Chủ biên: Th.S Trần Tú Trân
2. K.S Hoàng Thị Thành
iv
MỤC LỤC
TUYÊN BỐ BẢN QUYỀN ............................................................................................ ii
LỜI GIỚI THIỆU .......................................................................................................... iii
MỤC LỤC ..................................................................................................................... iv
CHƯƠNG TRÌNH MÔN HỌC ....................................................................................... 1
Chương I: KHÁI QUÁT VỀ CÔNG TÁC GIỐNG CÂY TRỒNG ................................ 2
Giới thiệu: ........................................................................................................................ 2
Mục tiêu: .......................................................................................................................... 2
Nội dung chương ............................................................................................................. 2
1. Chọn giống cây trồng và lịch sử phát triển .................................................................. 2
1.1. Chọn giống cây trồng ............................................................................................... 2
1.2. Lịch sử phát triển của khoa chọn giống .................................................................... 4
2. Giống và công tác giống cây trồng .............................................................................. 6
2.1. Giống cây trồng ........................................................................................................ 6
2.2. Công tác giống .......................................................................................................... 8
Chương 2: CÁC PHƯƠNG PHÁP CHỌN LỌC CƠ BẢN ............................................ 9
Giới thiệu: ........................................................................................................................ 9
Mục tiêu: .......................................................................................................................... 9
Nội dung chương : ........................................................................................................... 9
1. Cơ sở lí luận về chọn lọc ............................................................................................. 9
1.1. .Khái niệm về chọn lọc ............................................................................................. 9
1.2. Vai trò của chọn lọc .................................................................................................. 9
1.3. Phương thức sinh sản của cây trồng ....................................................................... 10
2. Những nguyên tắc chính trong chọn lọc .................................................................... 17
3. Các phương pháp chọn lọc cơ bản ............................................................................ 19
3.1. Chọn lọc hỗn hợp ................................................................................................... 19
3.2. Phương pháp chon lọc cá thể (Individual Selection) .............................................. 20
4. Chọn lọc đối với cây thụ phấn ................................................................................... 22
4.1. Đặc điểm di truyền ................................................................................................. 22
4.2. Phương pháp chọn lọc ............................................................................................ 22
5. Chọn lọc đối với cây giao phấn ................................................................................. 36
5.1. Đặc điểm di truyền ................................................................................................. 36
5.2. Phương thức chọn lọc ............................................................................................. 36
6. Chọn lọc đối với cây sinh sản vô tính ....................................................................... 49
6.1. Đặc điểm di truyền: ................................................................................................ 49
6.2. Phương pháp chọn lọc ............................................................................................ 50
7. Thực hành .................................................................................................................. 50
Chương III: TÀI NGUYÊN DI TRUYỀN THỰC VẬT ............................................... 52
Mục tiêu: ........................................................................................................................ 52
Nội dung bài học............................................................................................................ 52
1. Nguồn gen thực vật và các trung tâm phát sinh cây trồng ........................................ 52
1.1. Nguồn gen thực vật................................................................................................. 52
1.2. Các trung tâm phát sinh cây trồng .......................................................................... 53
2. Phân loại nguồn gen thực vật .................................................................................... 55
2.1. Cây tự thụ phấn ....................................................................................................... 55
v
2.2. Cây giao phấn ......................................................................................................... 55
3. Thu nhập, nhập nội và bảo quản nguồng gen ............................................................ 55
3.1. Thu nhập nguồn gen ............................................................................................... 55
3.2. Nhập nội giống cây trồng ....................................................................................... 63
3.3. Bảo quản nguồn gen ............................................................................................... 65
CHƯƠNG 4: LAI TẠO GIỐNG CÂY TRỒNG ........................................................... 68
Mục tiêu: ........................................................................................................................ 68
Nội dung chương: .......................................................................................................... 68
1. Khái niệm và ý nghĩa của lai giống ........................................................................... 68
1.1. Khái niệm ............................................................................................................... 68
1.2. Ý nghĩa ................................................................................................................... 68
2. Lai gần ....................................................................................................................... 70
2.1. Vai trò của việc chọn bố mẹ trong lai..................................................................... 70
2.2. Các kiểu lai ............................................................................................................. 70
2.3. Kỹ thuật lai ............................................................................................................. 76
3. Lai xa ......................................................................................................................... 79
3.1. Khái niệm và ý nghĩa .............................................................................................. 79
3.2. Những khó khăn trong lai xa và biện pháp khắc phục ........................................... 80
4. Thực hành .................................................................................................................. 83
Chương 5: ƯU THẾ LAI ............................................................................................... 85
Mục tiêu: ........................................................................................................................ 85
Nội dung chương: .......................................................................................................... 85
1. Hiện tượng và đặc điểm ưu thế lai............................................................................. 85
1.1. Hiện tượng ưu thế lai .............................................................................................. 85
1.2. Đặc điểm ưu thế lai ................................................................................................. 86
2. Cơ sở di truyền .......................................................................................................... 86
2.1. Cơ sở di truyền ....................................................................................................... 86
2.2. Xác định mức độ ưu thế lai .................................................................................... 89
3. Tạo giống ưu thế lai ................................................................................................... 90
3.1. Cây giao phấn ......................................................................................................... 90
3.2. Cây tự thụ phấn ....................................................................................................... 92
4. Sử dụng bất dục đực trong sản xuất hạt lai ............................................................... 92
4.1. Sử dụng bất dục đực trong sản xuất hạt lai ............................................................ 92
4.2. Lai ba dòng ............................................................................................................. 98
5. Thực hành .................................................................................................................. 98
6. Kiểm tra ..................................................................................................................... 98
Chương 6: QUÁ TRÌNH CHỌN GIỐNG, KHẢO NGHIỆM, SẢN XUẤT THỬ VÀ
CÔNG NHẬN GIỐNG ............................................................................................... 100
Mục tiêu: ...................................................................................................................... 100
Nội dung chương: ........................................................................................................ 100
1. Trình tự các bước chọn giống và bố trí thí nghiệm ................................................. 100
1.1. Bố trí thí nghiệm ................................................................................................... 100
2. Khảo nghiệm giống ................................................................................................. 108
2.1. Mục đích và hệ thống tổ chức .............................................................................. 108
2.2. Các hình thức, nội dung, quy mô và thủ tục khảo nghiệm ................................... 109
3. Giống công nhận tạm thời, sản xuất thử và công nhận giống chính thức ............... 110