Giáo trình Lịch sử tư tưởng Xã hội chủ nghĩa: Phần 1

Chia sẻ: Lavie Lavie | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:23

Thêm vào BST

Báo xấu

282
lượt xem 33
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

(NB)Giáo trình Lịch sử tư tưởng Xã hội chủ nghĩa: Phần 1 được biên soạn nhằm cung cấp cho các bạn những kiến thức về những yếu tố tư tưởng Xã hội chủ nghĩa sơ khai; tư tưởng Xã hội chủ nghĩa thế kỷ XVI ở nước Anh; những tư tưởng Xã hội chủ nghĩa đầu thế kỷ XVII.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Giáo trình Lịch sử tư tưởng Xã hội chủ nghĩa: Phần 1

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP. HCM KHOA GIÁO DỤC CHÍNH TRỊ LỊCH SỬ TƯ TƯỞNG XÃ HỘI CHỦ NGHĨA Biên soạn: ThS. NGUYỄN THỊ NHU ThS. LÊ THANH HÀ LƯU HÀNH NỘI BỘ - 2004
LÔØI MÔÛ ÑAÀU Trong xaõ hoäi coù giai caáp ñoái khaùng, coù tình traïng ngöôøi aùp böùc boùc loät ngöôøi thì öôùc nguyeän veà moät xaõ hoäi coâng baèng vaø söï vöôn tôùi tö töôûng bình ñaúng xaõ hoäi, khaùt voïng haïnh phuùc cuõng nhö nhöõng cuoäc ñaáu tranh döôùi nhieàu hình thöùc khaùc nhau ñeå thöïc hieän nhöõng öôùc voïng seõ taát yeáu naûy sinh trong ñôøi soáng tinh thaàn cuûa nhöõng ngöôøi ngheøo khoå vaø cuûa taát caû nhöõng ai ñöùng veà phía lôïi ích cuûa hoï. Tö töôûng xaõ hoäi chuû nghóa chính laø nhöõng tö töôûng phaûn aùnh öôùc nguyeän aáy- öôùc nguyeän veà moät xaõ hoäi khoâng coøn söï aùp böùc boùc loät, khoâng coøn söï phaân chia giai caáp, khoâng coù chieán tranh, moïi ngöôøi ñöôïc aám no, bình ñaúng vaø haïnh phuùc. Tö töôûng xaõ hoäi chuû nghóa cuõng phaûn aùnh quan nieäm veà con ñöôøng, giaûi phaùp vaø nhöõng ñieàu kieän ñeå ñeán xaõ hoäi toát ñeïp. Nhöõng tö töôûng xaõ hoäi chuû nghóa ñaõ theå hieän qua nhieàu noäi dung, khuynh höôùng khaùc nhau, döôùi nhieàu hình thöùc do ñieàu kieän lòch söû cuï theå cuûa moãi thôøi kyø quy ñònh. Lòch söû cuûa nhöõng tö töôûng xaõ hoäi chuû nghóa aáy laø moät boä phaän cuûa lòch söû tö töôûng nhaân loaïi. Noù nghieân cöùu chính quaù trình naûy sinh, hình thaønh vaø phaùt trieån cuûa caùc tö töôûng xaõ hoäi chuû nghóa. Lòch söû tö töôûng xaõ hoäi chuû nghóa cuõng nghieân cöùu quaù trình chuû nghóa xaõ hoäi phaùt trieån töø khoâng töôûng trôû thaønh khoa hoïc. Veà phöông phaùp nghieân cöùu, caàn löu yù ñeán vieäc tìm hieåu hoaøn caûnh xuaát thaân vaø söï chuyeån bieán laäp tröôøng cuûa caùc nhaø tö töôûng xaõ hoäi chuû nghóa. Ñoái vôùi moân Lòch söû tö töôûng xaõ hoäi chuû nghóa, vieäc söû duïng phöông phaùp lòch söû laø caàn thieát nhaèm taùi hieän moät caùch trung thöïc quaù trình phaùt sinh, hình thaønh vaø phaùt trieån cuûa caùc tö töôûng xaõ hoäi chuû nghóa qua nhöõng thôøi kyø, giai ñoaïn, töø nhöõng bieåu hieän sô khai cho ñeán khi chín muoài, töø choã chöa thaønh vaên cho ñeán khi trôû thaønh quan ñieåm, cöông lónh, hoïc thuyeát... Tuy nhieân, caàn phaûi gaén lòch söû vôùi logic. Phöông phaùp logic giuùp chuùng ta phaùt hieän ra moái lieân heä keá thöøa, phaùt trieån cuûa caùc doøng tö töôûng xaõ hoäi chuû nghóa coù trong lòch söû. Nghieân cöùu lòch söû tö töôûng xaõ hoäi chuû nghóa coù yù nghóa raát quan troïng caû veà phöông dieän lyù luaän laãn thöïc tieãn. Lòch söû tö töôûng xaõ hoäi chuû nghóa laø moät trong nhöõng noäi dung cô baûn cuûa boä moân Chuû nghóa xaõ hoäi khoa hoïc. Vieäc nghieân cöùu quaù trình naåy sinh, hình thaønh vaø phaùt trieån cuûa caùc tö töôûng xaõ hoäi chuû nghóa laø raát caàn thieát ñeå coù theå naém vöõng nhöõng nguyeân lyù cuûa chuû nghóa xaõ hoäi khoa hoïc. Ñeå giuùp sinh vieân thuaän lôïi hôn trong vieäc tieáp caän moân hoïc, chuùng toâi bieân soaïn taøi lieäu naøy. Ñaây chöa phaûi laø moät chuyeân khaûo hoaøn chænh. Vôùi vieäc giôùi thieäu nhöõng ñaïi bieåu xuaát saéc cuûa lòch söû tö töôûng xaõ hoäi chuû nghóa, chuùng toâi hy voïng ngöôøi ñoïc coù theå hình dung tieán trình phaùt trieån cuûa tö töôûng xaõ hoäi chuû nghóa gaén vôùi nhöõng hoaøn caûnh lòch söû cuï theå. Trong taøi lieäu naøy, chuùng toâi ñaõ tham khaûo caùc coâng trình nghieân cöùu trong vaø ngoaøi nöôùc coù lieân quan. Maëc duø coù nhieàu coá gaéng song taøi lieäu khoâng traùnh khoûi thieáu soùt. Raát mong nhaän ñöôïc söï goùp yù cuûa caùc ñoàng nghieäp vaø sinh vieân ñeå chuùng toâi coù theå tieáp tuïc hoaøn chænh taøi lieäu naøy.
Chöông I NHÖÕNG YEÁU TOÁ TÖ TÖÔÛNG XHCN SÔ KHAI I. NHÖÕNG MAÀM MOÁNG TÖ TÖÔÛNG XAÕ HOÄI CHUÛ NGHÓA THÔØI COÅ ÑAÏI Nhöõng maàm moáng tö töôûng xaõ hoäi chuû nghóa ñaàu tieân ñaõ xuaát hieän töø thôøi coå ñaïi, khi xaõ hoäi coù söï phaân chia giai caáp ñoái khaùng, coù tình traïng ngöôøi aùp böùc boùc loät ngöôøi. ÔÛ phöông ñoâng, söï xuaát hieän cuûa cheá ñoä chieám höõu noâ leä vaøo khoaûng 4.000-3.000 naêm tröôùc coâng nguyeân, taïi caùc khu vöïc nhö Ai Caäp, Löôõng Haø, Trung Quoác, AÁn Ñoä… ÔÛ phöông taây, cheá ñoä chieám höõu noâ leä ra ñôøi muoän hôn - vaøo khoaûng theá kyû XI-IX tröôùc coâng nguyeân. Trong xaõ hoäi chieám höõu noâ leä, giai caáp chuû noâ aùp böùc boùc loät noâ leä vaø caùc taàng lôùp nhaân daân lao ñoäng khaùc. Ñieàu aáy taát yeáu laøm naûy sinh tö töôûng muoán phuû ñònh xaõ hoäi ñöông thôøi trong caùc giai caáp taàng lôùp nhaân daân bò aùp böùc, boùc loät naøy. Cheá ñoä chieám höõu noâ leä laø ñieån hình ôû Hy Laïp vaø La Maõ coå ñaïi. Ñaây laø nôi xuaát hieän nhöõng yeáu toá tö töôûng xaõ hoäi chuû nghóa tieâu bieåu cho thôøi kyø naøy. 1. Maàm moáng tö töôûng xaõ hoäi chuû nghóa ôû Hy Laïp coå ñaïi Hy Laïp coå ñaïi naèm giöõa chaâu AÂu, chaâu AÙ vaø chaâu Phi, bao goàm vuøng luïc ñòa Hy Laïp, vuøng Taây Tieåu AÙ vaø caùc ñaûo thuoäc bieån Egieâ. Neàn kinh teá Hy Laïp coù khuynh höôùng thieân veà thuû coâng nghieäp. Vieäc buoân baùn treân bieån raát phaùt ñaït. Cheá ñoä chieám höõu noâ leä ôû Hy Laïp tuy xuaát hieän muoän hôn nhieàu nöôùc khaùc nhöng phaùt trieån raát nhanh vaø coù tính chaát ñieån hình. Vaøo theá kyû XI- IX TCN, nhöõng yeáu toá giai caáp, nhaø nöôùc ñaõ xuaát hieän. Tình hình kinh teá- xaõ hoäi naøy cuûa Hy Laïp ñöôïc phaûn aùnh trong hai taäp söû thi OÂñixeâ vaø Iliaùt. Hai taäp söû thi naøy töông truyeàn laø cuûa Hoâme- moät nhaø thô muø ngöôøi Tieåu AÙ. Trong hai taäp söû thi aáy coù nhieàu tö lieäu lòch söû quan troïng, giuùp chuùng ta hình dung ñaày ñuû hôn veà thôøi kyø naøy. Taàng lôùp noâ leä ñaõ xuaát hieän. Nhìn chung cheá ñoä noâ leä coøn mang tính chaát gia tröôûng. Tuy nhieân noâ leä phaûi chòu nhöõng hình phaït daõ man vaø bò raøng buoäc chaët cheõ vaøo quyeàn thoáng trò khaéc nghieät cuûa chuû noâ. Vaøo theá kyû VIII TCN, söï phaân hoaù giai caáp dieãn ra saâu saéc. Ba taàng lôùp xaõ hoäi ñaõ hình thaønh: chuû noâ, bình daân vaø noâ leä. Trong xaõ hoäi, löïc löôïng noâ leä ngaøy caøng ñoâng ñaûo. Ngoaøi noâ leä voán laø tuø binh chieán tranh thì nhöõng ngöôøi lao ñoäng bò töôùc ñoaït ruoäng ñaát cuõng phaûi baùn thaân laøm noâ leä. Chuùa ñaát, thôï caû vaø laùi buoân lôùn ñeàu söû duïng löïc löôïng naøy. Nhaø nöôùc xuaát hieän. Maâu thuaãn xaõ hoäi ngaøy caøng gay gaét. Nhöõng cuoäc ñaáu tranh cuûa noâ leä ñaõ dieãn ra döôùi nhieàu hình thöùc: huûy hoaïi coâng cuï saûn xuaát, cöôùp phaù muøa maøng, boû troán… Maëc duø bò tröøng trò daõ man, noâ leä vaãn tieáp tuïc ñaáu tranh vôùi nhöõng bieän phaùp quyeát lieät hôn nhö baïo ñoäng coù toå chöùc, khôûi nghóa. Beân caïnh cuoäc ñaáu tranh cuûa noâ leä laø nhöõng cuoäc ñaáu tranh cuûa caùc taàng lôùp khaùc choáng laïi theá löïc phong kieán baûo thuû. Nhöõng cuoäc ñaáu tranh naøy laø
moät trong nhöõng nguyeân nhaân daãn ñeán söï suy vong cuûa caùc quoác gia thaønh thò Hy Laïp coå ñaïi. Theá kyû thöù III TCN taïi Xpaùctô ñaõ dieãn ra moät phong traøo caùch maïng do nhaø quyù toäc Aghít laõnh ñaïo, phaûn aùnh nguyeän voïng cuûa caùc taàng lôùp beân döôùi muoán coù ruoäng ñaát vaø taøi saûn vaøo nhöõng naêm 40. Phong traøo khoâng toàn taïi ñöôïc laâu tröôùc phaûn öùng cuûa boïn ñaëc quyeàn ñaàu soû. Sau ñoù vaøi naêm, moät cuoäc caùch maïng khaùc noå ra maø laõnh tuï cuõng laø moät quyù toäc. Ñoù laø Cleâoâmen (khoaûng 260-219 TCN). Quaân khôûi nghóa treân thöïc teá ñaõ naém chính quyeàn vaø thöïc hieän vieäc phaân chia laïi ruoäng ñaát. Sau 5 naêm, cheá ñoä do Cleâoâmen xaây döïng ñaõ bò suïp ñoå bôûi söï taán coâng cuûa boïn phaûn ñoäng beân ngoaøi. Caû hai phong traøo ñeàu coù ñieåm chung laø vaãn duy trì söï boùc loät lao ñoäng cuûa noâ leä, vaãn phaân chia coâng daân thaønh hai loaïi ngöôøi (coù ñaëc quyeàn vaø khoâng coù ñaëc quyeàn). Nhöõng döï aùn maø noù ñöa ra laø nhöõng döï aùn bình quaân chuû nghóa, san baèng lôïi ích trong boä phaän nhaân daân khoâng phaûi laø noâ leä. Khoâng rieâng gì phong traøo ôû Xpaùctô, caùc phong traøo khaùc thôøi coå ñaïi ñeàu khoâng quan taâm thaät söï ñeán ngöôøi noâ leä. Nhöõng phong traøo keå treân khoâng mang tính chaát xaõ hoäi chuû nghóa duø laø nhöõng phong traøo caùch maïng. Maàm moáng tö töôûng xaõ hoäi chuû nghóa khoâng tìm thaáy trong nhöõng phong traøo caùch maïng. Noù naùu mình trong vaên hoïc, trieát hoïc, caùc döï aùn xaõ hoäi- chính trò cuûa nhöõng trí thöùc ñöông thôøi. Tröôùc heát laø trong thaàn thoaïi. Thaàn thoaïi trong giai ñoaïn naøy coù chuû ñeà xaõ hoäi vaø mang maøu saéc toân giaùo ña thaàn. Chuyeän thaàn thoaïi ñöôïc xaây döïng theo loái phuû ñònh hieän taïi, mô veà thôøi ñaïi xa xöa toát ñeïp, bình ñaúng, khoâng coù söï boùc loät vaø söï phaân bieät giaøu ngheøo, khoâng ai phaûi lao ñoäng naëng nhoïc, khoâng lo aâu phieàn muoän…, theå hieän trong nhöõng taäp thô cuûa Heâxioât (theá kyû VIII-VII TCN) nhö taäp Gia phaû caùc thaàn, Lao ñoäng vaø ngaøy thaùng... Ñieàu naøy laø phuø hôïp vôùi khaùt voïng cuûa quaàn chuùng bò aùp böùc. Töø nhöõng chuyeän thaàn thoaïi veà “thôøi ñaïi hoaøng kim”, lyù thuyeát veà traïng thaùi töï nhieân ñaõ xuaát hieän maø tieâu bieåu laø phaùi Kiních. Phaùi Kiních ñaõ leân aùn kòch lieät luaät leä vaø traät töï xaõ hoäi ñöông thôøi, vaø lyù töôûng hoaù traïng thaùi töï nhieân ñaàu tieân khoâng coù luaät leä, coi traïng thaùi ñoù laø phuø hôïp vôùi quyeàn töï nhieân. Lyù thuyeát veà traïng thaùi töï nhieân coù aûnh höôûng saâu saéc ñeán caùc trí thöùc ñöông thôøi nhö Platoân (427-473 TCN), Ñikeâac (theá kyû IV TCN), Heâroâñoát (490-429 TCN),… Tuy nhieân caàn löu yù, maëc duø chòu aûnh höôûng cuûa lyù thuyeát naøy nhöng khoâng haún nhöõng trí thöùc aáy ñaõ laø nhaø tö töôûng xaõ hoäi chuû nghóa. Platoân laø moät ví duï ñieån hình: Platoân quan nieäm traïng thaùi nguyeân thuyû laø traïng thaùi bình ñaúng vaø khoâng caàn ñeán quyeàn löïc. Nhöng Platoân chöa bao giôø laø nhaø tö töôûng xaõ hoäi chuû nghóa duø laø theo nghóa roäng nhaát cuûa töø naøy: Platoân chæ phaûn ñoái vieäc laïm duïng quyeàn tö höõu trong xaõ hoäi luùc baáy giôø chöù khoâng phaûi laø pheâ phaùn quyeàn tö höõu;nguyeân taéc toå chöùc xaõ hoäi cuûa oâng laø thöøa nhaän söï baát bình ñaúng giöõa ngöôøi vôùi ngöôøi; theo quan nieäm cuûa oâng, ngöôøi noâ leä maø ñöôïc ñoái xöû nhö ngöôøi töï do laø ñieàu vöôït qua leõ phaûi thoâng thöôøng; oâng laø keû thuø cuûa daân chuû,... Lyù thuyeát veà traïng thaùi töï nhieân coøn laøm neàn cho nhöõng tieåu thuyeát vieãn töôûng theá kyû XVI- XVII. 2. Nhöõng maàm moáng tö töôûng xaõ hoäi chuû nghóa ôû La Maõ coå ñaïi La Maõ (Roâma) laø teân cuûa moät quoác gia coå ñaïi maø nôi phaùt nguyeân laø baùn ñaûo Italia. Baùn ñaûo naøy daøi vaø heïp, naèm ôû Nam AÂu, vöôn ra Ñòa Trung Haûi, coù hình nhö chieác uûng.
Vuøng baùn ñaûo Italia laø nôi hoäi tuï nhieàu luoàng vaên minh Ñoâng, Taây Ñòa Trung Haûi, Baéc Phi, Tieåu AÙ. Cö daân coù maët sôùm nhaát vaø cuõng chuû yeáu laø ngöôøi Italia (Italotes). Trong ñoù boä phaän soáng ôû vuøng Latium goïi laø ngöôøi Latinh. Veà sau moät nhaùnh cuûa ngöôøi Latinh döïng leân thaønh La Maõ ôû bôø soâng Tibrô, töø ñoù ñöôïc goïi laø ngöôøi La Maõ. Theo truyeàn thuyeát thì thaønh La Maõ ñöôïc xaây döïng vaøo naêm 753 TCN. Khi môùi thaønh laäp La Maõ chæ laø moät thaønh bang nhoû ôû Trung baùn ñaûo Italia. Töø theá kyû IV TCN, La Maõ khoâng ngöøng xaâm löôïc ra beân ngoaøi. Hôn 100 naêm sau, La Maõ ñaõ chinh phuïc toaøn boä baùn ñaûo. ÔÛ baùn ñaûo Italia thöôøng xuyeân noå ra caùc cuoäc chieán tranh giöõa caùc thaønh bang vaø nhieàu cuoäc ñaáu tranh giöõa noâ leä vaø chuû noâ, giöõa bình daân vaø quyù toäc, giöõa ñeá cheá La Maõ vôùi caùc mieàn bò noù xaâm löôïc. Cheá ñoä chieám höõu noâ leä ôû ñaây khoâng keùm taøn baïo so vôùi Hy Laïp. Lao ñoäng noâ leä ñöôïc söû duïng moät caùch phoå bieán. Chôï noâ leä moïc leân khaép nôi. Theo Hieán phaùp La Maõ thì noâ leä khoâng coù tính ngöôøi. Döôùi aùch aùp böùc boùc loät cuûa ñeá cheá La Maõ, nhaân daân vaø noâ leä ñaõ vuøng leân ñaáu tranh. Ñaëc bieät laø khôûi nghóa cuûa noâ leä ôû ñaûo Xixin vao theá kyû II TCN, vaø khôûi nghóa cuûa Xpaùctaquyùt1 vaøo khoaûng ñaàu theá kyû I TCN. Nhöõng cuoäc ñaáu tranh cuûa nhaân daân lao ñoäng trong ñoù coù noâ leä nhìn chung ñeàu thaát baïi, ngay caû cuoäc khôûi nghóa haøng vaïn ngöôøi do Xpaùctaquyùt laõnh ñaïo. Khoâng tìm ñöôïc loái thoaùt hieän thöïc, quaàn chuùng lao khoå ñaõ tìm loái thoaùt trong toân giaùo - trong Cô ñoác giaùo. Cô ñoác giaùo naåy sinh trong loøng Palestin. Palestin naèm treân baùn ñaûo Italia, laø nôi hoäi tuï cuûa nhieàu luoàng vaên minh cuûa caùc nöôùc vuøng Tieåu AÙ. Nhöõng quan heä kinh teá haøng hoaù- tieàn teä vaø thöông nghieäp coù ñieàu kieän naåy nôû thuaän lôïi. Nhöng ñaây cuõng laø vuøng ñaát tranh chaáp cuûa caùc nöôùc. Cuoái cuøng thì Palestin bò ñeá cheá La Maõ xaâm löôïc. ÔÛ Palestin, ngay töø theá kyû VI TCN cö daân ñaõ theo toân giaùo ñoäc thaàn laø ñaïo Do Thaùi. Hoï thôø Chuùa Gieâhoâva vaø tin raèng ngöôøi Do Thaùi laø daân toäc ñöôïc Chuùa choïn. Töø nhieàu theá kyû tröôùc coâng nguyeân ôû ñaây ñaõ coù nhöõng nhaø tieân tri tuyeân truyeàn söï giaùng theá cuûa thieân söù ñeå cöùu vôùt loaøi ngöôøi. Cuõng töø tröôùc coâng nguyeân, caùc phong tuïc taäp quaùn, luaät phaùp coå, nhöõng lôøi tieân tri, 10 ñieàu raên cuûa moät anh huøng Do Thaùi coå laø Moâidô2… ñaõ ñöôïc ghi cheùp thaønh kinh Cöïu öôùc vaø sau naøy trôû thaønh moät boä phaän cuûa kinh Taân öôùc. Khoaûng theá kyû I TCN vaø SCN, ôû Paleùtxtin tö töôûng hoøa bình, bình ñaúng, baùc aùi ñaõ theå hieän trong phong traøo cuûa nhöõng ngöôøi Etxaây. Trong phong traøo Eùtxaây cuoäc soáng coù tính chaát coäng saûn tieâu duøng. Nhaän xeùt veà phong traøo naøy, Philoâng3 vieát: trong nhöõng ngöôøi Etxaây “… caùi gì thuoäc veà moät ngöôøi thì moïi ngöôøi cuõng coù, caùi gì moïi ngöôøi coù thì moãi ngöôøi cuõng coù”… Theo truyeàn thuyeát Cô ñoác giaùo, Gieâduy Crit voán laø ngöôøi theo ñaïo Do Thaùi, nhöng khi giaûng ñaïo thì oâng thöôøng nhaán maïnh ñeán yeáu toá ñaïo ñöùc, bình ñaúng, baùc aùi… Giaùo lyù cuûa Gieâduy trôû thaønh nieàm an uûi cuûa quaàn chuùng lao khoå vaø do ñoù ñöôïc nhieàu ngöôøi tin theo, vaø trôû thaønh moät toân giaùo môùi - Cô ñoác giaùo. Cô ñoác giaùo sô kyø xuaát hieän, vôùi uy 1 Xpactaquyt, ngöôøi xöù Tôraxô (Hy Laïp), töøng choáng Roâma vaø bò baét laøm tuø binh. OÂng laõnh ñaïo cuoäc khôûi nghóa cuûa noâ leä (73-71 TCN), bò töû traän naêm 71TCN. 2 Moâidô, thuû lónh cuûa daân Heâbrô, töùc daân Do thaùi coå, trong cuoäc noåi daäy choáng aùch noâ dòch naêm 1225 tröôùc coâng nguyeân 3 Philoâng (khoaûng 20 TCN- 50 sau coâng nguyeân), ôû Aleâcxandri, nhaø trieát hoïc, nhaø nguî bieän coå Hy Laïp.
tín ngaøy caøng taêng cuûa Gieâ duy Crit. Tröôùc tình hình aáy, giôùi chöùc saéc cuûa ñaïo Do Thaùi ñaõ caâu keát vôùi ñeá cheá La Maõ baét xöû töû oâng vaøo naêm 29 SCN. Sau khi oâng maát, söï tích cuoäc ñôøi oâng, nhöõng lôøi giaûng ñaïo… ñöôïc taäp hôïp thaønh saùch giaùo lyù cuûa Cô ñoác giaùo. Cô ñoác giaùo sô kyø ñaõ coù thaùi ñoä pheâ phaùn ngöôøi giaøu, vaø khaúng ñònh ngöôøi ngheøo seõ ñöôïc Chuùa ñeàn ñaùp, nhö trong taùc phaåm Kinh phuùc aâm: “Sung söôùng thay nhöõng ngöôøi haønh khaát Vì raèng giang sôn cuûa anh laø giang sôn cuûa Chuùa. Sung söôùng thay nhöõng ngöôøi ñang ñoùi Vì raèng caùc anh seõ no neâ Sung söôùng thay nhöõng ngöôøi ñang khoùc Vì anh seõ ñöôïc cöôøi. Coøn buoàn thay, nhöõng keû giaøu Ñaõ ñöôïc no neâ roài seõ ñoùi Ñaõ ñöôïc cöôøi roài seõ khoùc…” Trong Söï nghieäp caùc thaùnh toâng ñoà, nhöõng coâng xaõ Cô ñoác giaùo sô kyø ñöôïc moâ taû nhö nhöõng coâng xaõ coäng saûn tieâu duøng. Trong coâng xaõ coù quyõ chung ñeå tieâu duøng vaø toå chöùc nhöõng böõa tieäc chung. Caùc thaønh vieân trong coâng xaõ ñeàu bình ñaúng. Quyeàn laõnh ñaïo thuoäc veà caùc söù ñoà. Ñieàu naøy cho thaáy maãu möïc xaõ hoäi lyù töôûng cuûa hoï chính laø chuû nghóa coäng saûn tieâu duøng. Tö töôûng xaõ hoäi cuûa Cô ñoác giaùo sô kyø ñaõ ñeå laïi moät kieåu caùch mô öôùc veà töông lai toát ñeïp. Töông lai aáy laø “Giang sôn ngaøn naêm cuûa Chuùa”, vôùi nieàm tin vaøo “Ngaøy Chuùa giaùng theá laàn hai”, “Ngaøy phaùn xeùt cuoái cuøng cuûa Chuùa”… Tö töôûng naøy theå hieän roõ trong Khaûi huyeàn thö. Moät nguyeän voïng thöïc teá- nguyeän voïng thuû tieâu Ñeá cheá La Maõ- ñaõ möôïn tính hoang töôûng cuûa toân giaùo ñeå theå hieän. Nhö vaäy, Cô ñoác giaùo sô kyø vôùi tö töôûng coäng ñoàng nguyeân thuûy trong theá kyû ñaàu sau coâng nguyeân laø hình thöùc theå hieän tinh thaàn phaûn khaùng cuûa quaàn chuùng bò aùp böùc. Ñeán theá kyû II caùc coâng xaõ Cô ñoác giaùo lieân hieäp laïi vaø toå chöùc thaønh Giaùo hoäi. Töø ñaây Giaùo hoäi Cô ñoác giaùo coù nhieàu thay ñoåi. Trong Cô ñoác giaùo sô kyø ngaøy caøng coù nhöõng ngöôøi thuoäc taàng lôùp beân treân gia nhaäp. Quyeàn laõnh ñaïo Giaùo hoäi thuoäc veà nhöõng ngöôøi thuoäc taàng lôùp beân treân. Giaùo hoäi neâu ra nguyeân taéc: vöông quoác thì traû cho vua, thieân quoác thì traû cho chuùa Trôøi. Do coù nhöõng thay ñoåi aáy neân ñeán ñaàu theá kyû III caùc hoaøng ñeá La Maõ ra leänh ngöng saùt haïi caùc tín ñoà Cô ñoác giaùo. Naêm 313 Cô ñoác giaùo ñöôïc thöøa nhaän. Naêm 337, tröôùc luùc cheát hoaøng ñeá Coângxtantinut laø vò hoaøng ñeá La Maõ ñaàu tieân chòu pheùp röûa toäi. Cuoái theá kyû IV, Cô ñoác giaùo ñöôïc thöøa nhaän laø quoác giaùo cuûa ñeá quoác La Maõ. Cô ñoác giaùo daàn daàn coù khuynh höôùng thoûa hieäp vaø trôû thaønh coâng cuï tinh thaàn trong tay giai caáp thoáng trò. Tröôùc tình hình aáy moät soá ngöôøi baát maõn vôùi xaõ hoäi ñöông thôøi, vôùi söï thích öùng cuûa Giaùo hoäi ñaõ laäp ra caùc tu vieän rieâng, hoaëc theo caùc phong traøo dò giaùo. Thi vò hoùa cheá ñoä coäng ñoàng nguyeân thuûy, xem ñoù laø thôøi kyø hoaøng kim laø moät ñaëc ñieåm cuûa nhöõng tö töôûng xaõ hoäi chuû nghóa sô khai.
II. NHÖÕNG YEÁU TOÁ TÖ TÖÔÛNG XAÕ HOÄI CHUÛ NGHÓA THÔØI TRUNG ÑAÏI VAØ ÑAÀU CAÄN ÑAÏI ÔÛ phöông ñoâng, thôøi kyø trung ñaïi baét ñaàu töø theá kyû I- II TCN, tieâu bieåu laø ôûø Trung Quoác. ÔÛ phöông taây thì thôøi trung ñaïi keùo daøi töø theá kyû V ñeán theá kyû XV vaø chia laøm hai giai ñoaïn. Trong giai ñoaïn thöù nhaát (theá kyû V- theá kyû X ), vai troø thaønh thò giaûm suùt, quan heä kinh teá haøng hoùa-tieàn teä khoâng coù ñieàu kieän tieáp tuïc phaùt trieån maïnh meõ, quan heä phong kieán – gia tröôûng chieám öu theá. Tuy giai caáp noâng daân, thôï thuû coâng vaø ñòa chuû phong kieán maâu thuaãn nhau nhöng maâu thuaãn aáy chöa gay gaét. Trình ñoä giaùc ngoä xaõ hoäi cuûa taàng lôùp döôùi chöa cao. Tö töôûng xaõ hoäi chuû nghóa laø khoâng ñaùng keå. Neàn kinh teá haøng hoùa - tieàn teä vaø thöông nghieäp ñöôïc hoài phuïc daàn trong giai ñoaïn hai (theá kyû XI- XV). Söï phaùt trieån cuûa thöông nghieäp ñaõ taùc ñoäng ñeán thaønh thò laãn noâng thoân, taïo ra nhöõng bieán ñoåi saâu saéc. Tröôùc heát laø ôû thaønh thò. Nhöõng toå chöùc phöôøng hoäi thuû coâng nghieäp töøng böôùc taäp trung taïi ñaây. Moät soá phöôøng hoäi bò khoáng cheá bôûi thöông nhaân. Nhöõng phöôøng hoäi naøy veà hình thöùc thì saûn xuaát ñoäc laäp nhöng thöïc chaát laø laøm thueâ cho caùc thöông nhaân vì thöông nhaân laø ngöôøi quyeát ñònh quaù trình saûn xuaát, thaäm chí laø ngöôøi cung caáp nguyeân vaät lieäu vaø bao tieâu saûn phaåm. Trong moät soá phöôøng hoäi khaùc thì baûn thaân ngöôøi thôï caû trôû thaønh nhaø tö baûn nhoû vaø boùc loät söùc lao ñoäng cuûa nhöõng thôï baïn. Nhöõng ngöôøi thôï baïn laø ngöôøi laøm thueâ vaø khoâng coù ñieàu kieän ñeå trôû thaønh ngöôøi saûn xuaát ñoäc laäp. Chính trong nhöõng phöôøng hoäi naøy lôïi ích giöõa nhöõng ngöôøi thôï baïn vaø thôï caû tö saûn hoaù laø ñoái laäp nhau. Thöông nghieäp coøn taùc ñoäng ñeán noâng thoân daãn ñeán tình hình moät boä phaän noâng daân coù theå mua töï do ñeå thoaùt söï raøng buoäc cuûa quan heä saûn xuaát phong kieán. Ña soá nhöõng ngöôøi noâng daân töï do naøy bò rôi vaøo tình traïng baàn cuøng phaûi ñoå xoâ vaøo caùc thaønh thò kieám soáng. Nhöõng phöôøng hoäi thuû coâng nghieäp thaønh thò nhoû beù thôøi trung coå khoâng ñuû söùc dung naïp löïc löôïng ñoâng ñaûo naøy. Taàng lôùp tay traéng aáy khoâng khoûi mang taâm traïng choáng ñoái xaõ hoäi ñöông thôøi. Chính taàng lôùp tieàn voâ saûn ngoaøi phöôøng hoäi laø löïc luôïng tích cöïc nhaát trong caùc cuoäc buøng noå caùch maïng. Nhö vaäy söï phaùt trieån cuûa neàn kinh teá haønh hoùa - tieàn teä trong nöûa sau thôøi trung ñaïi ñaõ taïo ra moät taäp ñoaøn xaõ hoäi coù thaùi ñoä thuø ñòch vôùi cheá ñoä xaõ hoäi ñöông thôøi vaø taäp ñoaøn aáy ñaõ höôùng ñeán lyù töôûng xaõ hoäi chuû nghóa theo kieåu rieâng cuûa hoï. Nhöõng traøo löu coù khuynh höôùng xaõ hoäi chuû nghóa thôøi trung ñaïi ña daïng, phong phuù nhöng giöõa chuùng coù nhieàu ñieåm chung. + Moät laø, traøo löu coù khuynh höôùng xaõ hoäi chuû nghóa thôøi trung ñaïi mang maàu saéc toân giaùo. Ñieàu naøy laø hieån nhieân khi maø theá giôùi quan toân giaùo chieám öu theá trong ñôøi soáng tinh thaàn cuûa xaõ hoäi luùc baáy giôø. + Hai laø, traøo löu coù khuynh höôùng xaõ hoäi chuû nghóa thôøi trung ñaïi thöôøng xuaát hieän döôùi hình thöùc nhöõng phong traøo “dò giaùo”. Nhöõng traøo löu choáng aùp böùc boùc loät vaø mô töôûng ñeán cuoäc soáng toát ñeïp hôn ñaõ khoâng chæ choáng laïi neàn quaân chuû chuyeân cheá maø coøn choáng laïi Giaùo hoäi. Bôûi vì luùc naøy Giaùo hoäi caâu keát vôùi theá löïc phong kieán, vaø baûn
thaân noù cuõng laø moät theá löïc aùp böùc boùc loät.Theo AÊngghen, nhöõng phong traøo naøy laø “söï ñoái laäp coù tính chaát caùch maïng choáng cheá ñoä phong kieán”4. Caùc phong traøo dò giaùo naøy laáy coâng xaõ Cô ñoác giaùo sô kyø laøm maãu möïc lyù töôûng ñeå ñoái laäp vôùi xaõ hoäi ñöông thôøi. Theo hoï, con ngöôøi coù theå tröïc tieáp vôùi Chuùa maø khoâng caàn ñeán trung gian laø Giaùo hoäi. Hoï ñoøi thuaàn khieát hoùa toân giaùo. Caùc phaùi dò giaùo coù nhöõng quan ñieåm khoâng phuø hôïp vôùi gíao ñieàu cuûa giaùo hoäi Cô ñoác giaùo sô kyø. Caùc phaùi naøy coù xu höôùng nhò nguyeân luaän. Hoï quan nieäm theá giôùi laø keát quaû cuûa cuoäc ñaáu tranh giöõa “caùi thieän tinh thaàn” vaø “caùi aùc vaät chaát”. Luaät cuûa Chuùa laø caùi thieän vaø luaät leä traàn tuïc laø caùi aùc. Cuoái cuøng caùi thieän seõ chieán thaéng. Trong “giang sôn ngaøn naêm cuûa Chuùa” seõ khoâng caàn coù Giaùo hoäi vaø quyeàn löïc. Tính chaát phieám thaàn luaän cuõng laø moät ñaëc ñieåm cuûa caùc phaùi dò giaùo khi hoï ñoàng nhaát Chuùa vôùi töï nhieân, luaät cuûa Chuùa vôùi luaät cuûa töï nhieân. Traøo löu coù khuynh höôùng xaõ hoäi chuû nghóa thôøi trung ñaïi theå hieän chuû nghóa coäng saûn tieâu duøng, bình quaân, khoå haïnh trong phaïm vi töøng coâng xaõ nhoû. Nhöõng traøo löu coù khuynh höôùng xaõ hoäi chuû nghóa thôøi trung ñaïi mang tính voâ chính phuû. Hoï cho raèng nhaø nöôùc vaø caùc toå chöùc cuûa noù laø nguoàn goác cuûa moïi teä naïn xaõ hoäi vaø khoâng heà coù yù thöùc veà vieäc seõ söû duïng nhaø nöôùc nhö coâng cuï ñeå thöïc hieän caûi taïo xaõ hoäi. Nhìn chung, nhieàu traøo löu coù khuynh höôùng xaõ hoäi chuû nghóa thôøi trung ñaïi chuû tröông thay ñoåi ñôøi soáng xaõ hoäi khoâng phaûi baèng con ñöôøng haønh ñoäng caùch maïng. Tinh thaàn caùch maïng ñaõ khoâng naåy nôû phaùt trieån trong nhieàu phong traøo bôûi vì trình ñoä yù thöùc giaùc ngoä cuûa nhöõng ngöôøi tham gia phong traøo khoâng cao. Hoï voán laø noâng daân bò phaù saûn, laø thôï thuû coâng bò maát vai troø saûn xuaát ñoäc laäp, laø nhöõng ngöôøi lao ñoäng bò baàn cuøng mang naëng maëc caûm veà thaân phaän heøn moïn maø khoâng heà nhaän thaáy vai troø tích cöïc cuûa mình trong quaù trình phaùt trieån cuûa lòch söû. Tuy nhieân trong lòch söû trung ñaïi vaãn ghi nhaän nhöõng ngoaiï leä. Ñoù laø söï xuaát hieän cuûa nhöõng phong traøo dò giaùo xaõ hoäi chuû nghóa mang tính caùch maïng ôû nhieàu nöôùc vaøo caùc theá kyû khaùc nhau. - Tröôùc heát laø phong traøo Ñoânsinoâ (theá kyû XIII, Baéc YÙ). Nhöõng cuoäc khôûi nghóa vaø chieán tranh noâng daân ôû Italia soâi suïc noå ra ñaõ aûnh höôûng ñeán giaùo phaùi Ñoânsinoâ. Ñoânsinoâ cho raèng “giang sôn thaùnh thaàn” seõ ñöôïc xaùc laäp döïa treân tieàn ñeà laø nhöõng phong traøo caùch maïng cuûa noâng daân. Sau moät naêm phong traøo thaát baïi. - Phong traøo Gioân Boân (theá kyû XIV, Anh) laø moät trong nhöõng phong traøo dò giaùo dieãn ra trong boái caûnh quan heä phong kieán tan raõ nhanh choùng ôû Anh. Gioân Boân, giaùo só bình daân Anh, nhaø tö töôûng dò giaùo noâng daân vaø bình daân thuoäc phaùi Loânlac. Gioân Boân laø moät trong nhöõng laõnh tuï cuûa cuoäc khôûi nghóa noâng daân naêm 1381 taïi Uoát Tailô, coù tö töôûng phaûn khaùng aùch boùc loät raát tieán boä. OÂng chæ ra raèng chính nhôø lao ñoäng cuûa nhöõng ngöôøi noâng daân cuøng khoå maø boïn quyù toäc coù theå soáng xa hoa pheø phôõn trong caùc laâu ñaøi sang troïng. Theo oâng, cuoäc soáng ôû Anh seõ khoâng toát hôn chöøng naøo maø chöa co cheá ñoä taøi saûn chung, chöa heát quyù toäc vaø noâng noâ, chöa coù söï bình ñaúng… Döïa vaøo Kinh thaùnh, Gioân 4 C. Maùc - Ph.AÊngghen: Tuyeån taäp, NXB Söï thaät, Haø Noäi, 1981, t.2, tr.206
Boân pheâ phaùn söï baát bình ñaúng. “Quyeàn haønh cuûa hoï töø ñaâu ra- Gioân Boân noùi veà quyù toäc, neáu nhö hoï khoâng phaûi laø nhöõng keû tieám quyeàn? Bôûi vaäy thôøi Añam ñaøo ñaát coøn Eva deät vaûi thì ñaâu ñaõ coù quyù toäc.”5. Cuoäc khôûi nghóa cuõng chæ toàn taïi khoaûng moät naêm. Gioân Boân bò keát aùn töû hình. - Phong traøo Taborít laø ñænh cao cuûa chuû nghóa coäng saûn dò giaùo trung coå noå ra vaøo theá kyû XV ôû Tieäp Khaéc. Luùc baáy giôø Tieäp Khaéc laø moät trong nhöõng nöôùc phaùt trieån nhaát chaâu AÂu vaø taäp trung nhöõng maâu thuaãn gay gaét giöõa caùc taäp ñoaøn xaõ hoäi. Taïi ñaây Giaùo hoäi Cô ñoác giaùo ñaõ cuøng giôùi thöông nhaân gaén chaët vôùi nhaø nöôùc quaân chuû chuyeân cheá aùp böùc boùc loät nhaân daân lao ñoäng moät caùch taøn nhaãn. Khi nhaø truyeàn giaùo Ian Gaxô bò Hoäi nghò Giaùo hoäi thieâu soáng ñaõ trôû thaønh nguyeân côù tröïc tieáp cuûa cuoäc caùch maïng naêm 1419. Nhöõng ngöôøi khôûi nghóa chia laøm hai phaùi: phaùi oân hoøa (trung taâm laø thaønh phoá Praha), phaùi daân chuû caáp tieán (trung taâm laø thaønh phoá Taborô). Phaùi daân chuû caáp tieán coøn goïi laø phaùi Taborít. Nguyeân taéc chung cuûa phaùi naøy vaãn laø nhöõng nguyeân taéc cuûa caùc phong traøo dò giaùo coäng saûn chuû nghóa tröôùc ñoù. Khaåu hieäu chung vaãn laø “giang sôn ngaøn naêm cuûa Chuùa”, “moïi ngöôøi ñeàu bình ñaúng, moïi cuûa caûi ñeàu laø cuûa chung”… Ph.AÊngghen nhaän xeùt raèng ôû phaùi Taborit “ ñaõ xuaát hieän xu höôùng coäng hoøa döôùi caùi voû thaàn quyeàn, xu höôùng ñoù sau naøy ñöôïc tieáp tuïc phaùt trieån ôû nhöõng ñaïi bieåu cuûa bình daân Ñöùc vaøo cuoái theá kyû XV vaø ñaàu theá kyû XVI”6.. Trong quaù trình phaùt trieån cuûa caùch maïng töø naêm 1419 -1434 phong traøo Taborít laïi phaân hoùa thaønh phaùi hoøa bình vaø phaùi cöïc taû. + Phaùi hoøa bình chuû tröông khoâng choáng nhaø nöôùc baèng vuõ khí maø baèng caùch khoâng tham gia vaøo nhaø nöôùc. + Phaùi cöïc taû phuû nhaän cheá ñoä tö höõu, phuû nhaän hoân nhaân gia ñình, chuû tröông khoâng phuï thuoäc baát kyø meänh leänh naøo töø beân ngoaøi, muoán quay veà cuoäc soáng cuûa Adam vaø Eva nhö trong truyeàn thuyeát toân giaùo. Do ñoù phaùi naøy töï goïi laø phaùi Añamít. Phaùi Añamít ñaõ bò phaùi hoøa bình tieâu dieät. Nhöng sau ñoù phaùi hoaø bình cuõng töï töø boû nhöõng yeâu caàu choáng nhaø nöôùc vaø chaáp nhaän cheá ñoä tö höõu. - Phong traøo Toâmaùt Muynxô laø phong traøo dò giaùo coäng saûn chuû nghóa ôû Ñöùc vaøo ñaàu theá kyû XVI. Neàn coâng nghieäp cuûa nöôùc Ñöùc trong giai ñoaïn naøy khoâng ñöôïc phaùt trieån nhö caùc nöôùc khaùc ôû Taây AÂu nhöng nhöõng phöôøng hoäi thuû coâng nghieäp thaønh thò cuõng ñaõ thay theá phöôøng hoäi thuû coâng nghieäp phong kieán noâng thoân vaø ñaùp öùng ñöôïc nhu caàu roäng lôùn cuûa xaõ hoäi. Veà chính trò nöôùc Ñöùc chöa thoáng nhaát laõnh thoå vaø chöa taäp trung quyeàn löïc. Cô caáu giai caáp phöùc taïp goàm: giai caáp quyù toäc, taàng lôùp hieäp só, giôùi taêng löõ, taàng lôùp bình daân. Cuoäc ñaáu tranh cuûa taàng lôùp bình daân naøy nhaèm choáng laïi caùc giai caáp vaø taàng lôùp beân treân laø khoâng traùnh khoûi. Moät trong nhöõng phong traøo ñaáu tranh cuûa taàng lôùp bình daân laø phong traøo Toâmaùt Muynxô. Toâmaùt Muynxô (Thomas Munzer) sinh taïi Xtoânbeùc vaøo naêm 1490, xuaát thaân trong moät gia ñình thôï moû. Naêm 15 tuoåi oâng laäp trong tröôøng moät hoäi kín choáng giaùm muïc Mañôbua vaø nhaø thôø La Maõ. OÂng laø tieán só thaàn hoïc 5 C.Mac- Ph.AÊngghen: Tuyeån taäp, taäp 2,NXB. Söï thaät, Haø Noäi, 1981, , tr.208 6 C.Mac-Ph.AÊngghen: Tuyeån taäp, t.2,NXB.Söï thaät, Haø Noäi 1981, tr.209
vaø laøm tu só ôû Halô. Theo oâng, vaán ñeà ôû Ñöùc luùc naøy laø caûi caùch toân giaùo vaø laäp laïi traät tö cho nöôùc Ñöùc. Toâmaùt Muynxô laø ñaïi bieåu cuûa phaùi caûi caùch toân giaùo cöïc ñoan, theå hieän nhöõng yeâu saùch cuûa noâng daân vaø caùc taàng lôùp bình daân khaùc. Naêm 1520, oâng ñeán Xôvichxcau truyeàn ñaïo vaø taäp hôïp nhöõng ngöôøi tin vaøo thuyeát “nöôùc Chuùa ngaøn naêm”. Xôvichxcau trôû thaønh moät trung taâm coù khuynh höôùng choáng Gíao hoäi baèng baïo löïc vuõ trang. Toâmaùt Muynxô tuyeân boá seõ vaän ñoäng daân chuùng ñöùng leân laøm loaïn. Vôùi tö töôûng taùo baïo vaø quaû quyeát, Muynxô coâng khai hoaït ñoäng vôùi tö caùch laø moät nhaø coå ñoäng chính trò. Noäi dung tuyeân truyeàn cuûa oâng ngaøy caøng coù tính chaát phieám thaàn luaän. OÂng cho raèng: thaàn linh khoâng toàn taïi ngoaøi con ngöôøi. Thaàn linh chính laø lyù tính cuûa con ngöôøi. Loøng tin laø söï thöùc tænh cuûa lyù tính. Khi con ngöôøi coù nieàm tin vaø lyù tính thì con ngöôøi gioáng vôùi thaàn thaùnh vaø coù theå giaønh laáy haïnh phuùc cho mình. Caùc tín ñoà cuûa Chuùa phaûi thieát laäp thieân ñöôøng treân maët ñaát. Khoâng coù thieân ñöôøng, ñòa nguïc naøo sau khi maát. Khoâng coù quyû döõ naøo ngoaøi duïc voïng xaáu xa cuûa con ngöôøi. Chính vì theá AÊngghen nhaän ñònh: toân giaùo cuûa Muynxô laø gaàn vôùi thuyeát voâ thaàn. Cöông lónh chính trò cuûa oâng ñaõ ñeà ra nhöõng ñieàu kieän ñeå giaûi phoùng caû nhöõng phaàn töû voâ saûn baét ñaàu xuaát hieän trong ñaùm bình daân chöù khoâng chæ döøng laïi ôû yeâu saùch thieát laäp “giang sôn ngaøn naêm cuûa Chuùa”. Cöông lónh chính trò aáy gaàn vôùi chuû nghóa coäng saûn. Chính Muynxô toå chöùc hieäp hoäi ôû nhieàu vuøng vaø cho xuaát baûn nhöõng vaên kieän ñaû kích boïn aùp böùc, boùc loät, döïng leân moät böùc tranh xaõ hoäi bình ñaúng vaø keâu goïi: “Haõy chieán ñaáu! Thaéng lôïi cuûa chuùng ta seõ daãn boïn baïo chuùa ñeán choã dieät vong”. Muynxtô ñaõ trôû thaønh nhaø tieân tri cuûa caùch maïng vaø keâu goïi laät ñoå cheá ñoä ñöông thôøi “baèng söï pheâ phaùn cuûa vuõ löïc”7 Phong traøo caùch maïng cuûa quaàn chuùng ngaøy caøng daâng cao, ñænh ñieåm laø cuoäc khôûi nghóa thaùng Tö naêm 1525. Nhieàu nôi höôûng öùng, nhö vuøng Sôvaben, Phôraêngken, Thuyrinhken vaø Daêcsen. Muynxô laø moät trong nhöõng laõnh tuï cuûa cuoäc caùch maïng. Naêm 1526, phong traøo thaát baïi. Muynxô bò thöông vaø bò baét tra taán daõ man. Cuoái cuøng oâng bò cheùm vaøo naêm 38 tuoåi. Theo AÊngghen, “chæ ôû Muynxtô, nhöõng tia tö töôûng coäng saûn môùi laàn ñaàu trôû thaønh bieåu hieän cuûa nhöõng khaùt voïng cuûa moät boä phaän hieän thöïc trong xaõ hoäi, chæ ôû oâng ta laàn ñaàu tieân chuùng môùi ñöôïc dieãn ñaït roõ reät ñeán moät möùc ñoä nhaát ñònh, vaø baét ñaàu töø oâng ta chuùng ta thaáy chuùng daàn daàn hoaø thaønh moät vôùi phong traøo voâ saûn hieän ñaïi; cuõng gioáng nhö trong thôøi trung coå, cuoäc ñaáu tranh cuûa noâng daân töï do choáng söï thoáng trò phong kieán ñang ngaøy caøng raøng buoäc hoï, hoøa laøm moät vôùi nhöõng cuoäc ñaáu tranh cuûa noâng noâ vaø noâng daân phuï thuoäc ñeå thuû tieâu hoaøn toaøn aùch thoáng trò phong kieán”8 ,”Muynxtô laø moät nhaø daân chuû chaân chính coù theå coù vaøo luùc baáy giôø”ø 9. Chuû nghóa xaõ hoäi chuû nghóa dò giaùo ôû Ñöùc tieáp tuïc vôùi phaùi “Röûa toäi laïi”. Tinh thaàn cuûa phaùi “Röûa toäi laïi” ñaõ theå hieän trong cuoäc khôûi nghóa ôû thaønh phoá Muynxtô vaøo nhöõng naêm 40 cuûa theá kyû XVI. Nhöõng ngöôøi khôûi nghóa ñaõ giaønh ñöôïc chính quyeàn vaø thöïc hieän nhieàu caûi caùch chính trò- xaõ hoäi theo cöông lónh cuûa phaùi “Röûa toäi laïi”. Sau hôn moät naêm, thaønh bang Muynxô ñaõ suïp ñoå tröôùc söï taán coâng cuûa nhaø nöôùc quaân chuû chuyeân cheá vaø Giaùo hoäi. 7 C.Mac-Ph.AÊngghen:Tuyeån taäp,t.2, NXB. Söï thaät, Haø Noäi 1981, tr.222. 8 C.Mac-Ph.AÊngghen :Tuyeån taäp,t.2, NXB.Söï thaät, Haø Noäi 1981, tr.211. 9 C.Mac-Ph.AÊngghen: Toaøn taäp, t.2,NXB.Söï thaät , Haø Noäi, 1983, tr.134.
Chöông II TÖ TÖÔÛNG XAÕ HOÄI CHUÛ NGHÓA THEÁ KYÛ XVI ÔÛ NÖÔÙC ANH I. HOAØN CAÛNH LÒCH SÖÛ CUÛA NÖÔÙC ANH VAØO THEÁ KYÛ XVI Veà kinh teá, taïi Anh neàn kinh teá tö baûn chuû nghóa phaùt trieån raát sôùm. Cheá ñoä noâng noâ bò thuû tieâu töø cuoái theá kyû XIV do nhöõng cuoäc khôûi nghóa cuûa noâng daân vaø söï naûy sinh cuûa moái quan heä saûn xuaát tö baûn chuû nghóa. Ña soá noâng daân trôû thaønh noâng daân töï do vaøo theá kyû XV. Ñaàu theá kyû XVI coù nhöõng bieán ñoåi lôùn trong noâng nghieäp Anh vôùi söï xuaát hieän cuûa nhöõng yeáu toá tö baûn chuû nghóa nhö nhöõng trang traïi cuûa phuù noâng. Do tham gia vaøo neàn saûn xuaát haøng hoùa maø moät ít noâng daân trôû neân giaøu coù. Hoï tìm caùch môû roäng trang traïi, thueâ coá noâng – nhöõng noâng daân bò phaù saûn, qua ñoù boùc loät söùc lao ñoäng cuûa nhöõng coá noâng naøy. Nhö vaäy nhöõng trang traïi naøy ñaõ bieán thaønh cô sôû saûn xuaát noâng nghieäp mang tính chaát tö baûn chuû nghóa. Tuy nhieân nhìn chung thì soá noâng daân laøm thueâ coøn ít vaø baûn thaân phuù noâng cuõng tham gia lao ñoäng, neân tính chaát tö baûn chuû nghóa chöa saâu saéc. Ngoaøi ra, nhöõng noâng trang cuûa ñòa chuû phong kieán cuõng ra ñôøi. Tröôùc nhu caàu to lôùn veà caùc maët haøng noâng saûn cuûa thò tröôøng, caùc ñòa chuû thay ñoåi caùch boùc loät: söû duïng söùc lao ñoäng cuûa ngöôøi laøm thueâ thay cho noâng daân leä thuoäc. Baûn thaân nhöõng quyù toäc phong kieán ôû noâng thoân naøy ñaõ trôû thaønh quyù toäc môùi- quyù toäc ñaõ tö saûn hoùa. Nhöõng traïi aáp cuûa caùc nhaø tö saûn noâng nghieäp cuõng laø bieåu hieän cuûa yeáu toá tö baûn chuû nghóa trong noâng nghieäp. Nhöõng nhaø tö saûn naøy voán laø noâng daân giaøu coù hoaëc laø thò daân khaù giaû, thueâ ñaát cuûa laõnh chuùa laäp ra traïi aáp. Nhö vaäy, kinh teá noâng nghieäp phong kieán daàn ñöôïc thay theá bôûi noâng nghieäp tö baûn chuû nghóa. Trong thuû coâng nghieäp coù theâm nhieàu ngaønh ngheà vôùi kyû thuaät môùi, ñaëc bieät laø ngaønh coâng nghieäp deät len daï. Quy moâ laãn soá löôïng coâng tröôøng thuû coâng ngaøy caøng taêng. Coâng tröôøng thuû coâng laø hình thöùc saûn xuaát mang tính chaát tö baûn chuû nghóa ñaàu tieân trong lónh vöïc coâng nghieäp. Coâng tröôøng thuû coâng coù hai daïng chính: coâng tröôøng thuû coâng phaân taùn vaø coâng tröôøng thuû coâng taäp trung. Veà baûn chaát hai daïng naøy laø gioáng nhau. Söï xuaát hieän cuûa coâng tröôøng thuû coâng phaân taùn gaén lieàn vôùi hoaït ñoäng cuûa laùi buoân bao mua. Nhöõng thôï thuû coâng laøm vieäc taïi nhaø theo yeâu caàu cuûa laùi buoân neân treân thöïc teá thì nhöõng ngöôøi thôï naøy hôïp thaønh taäp ñoaøn saûn xuaát. Tuy coâng tröôøng naøy vaãn mang hình thöùc saûn xuaát nhoû nhöng ñaõ böôùc ñaàu coù söï phaân coâng lao ñoäng: moãi loaïi thôï thuû coâng chæ laøm moät khaâu trong quaù trình hoaøn thaønh saûn phaåm. Coøn coâng tröôøng thuû coâng taäp trung ra ñôøi chuû yeáu laø do nhöõng thôï thuû coâng khaù giaû. Nhöõng ngöôøi thôï naøy môû roäng quy moâ saûn xuaát, thueâ caùc thôï thuû coâng khoâng coù tö lieäu saûn xuaát. Tính chaát taäp trung cuûa lao ñoäng theå hieän roõ. Söï phaân coâng lao ñoäng trong nhöõng coâng tröôøng naøy ñaõ ñeán möùc tæ mæ. Coâng cuï saûn xuaát ñöôïc caûi tieán thöôøng xuyeân. Nhöõng coâng tröôøng naøy ñaët cô sôû cho vieäc thieát laäp neàn ñaïi coâng nghieäp tö baûn chuû nghóa sau naøy. Saûn xuaát haøng hoùa tö baûn chuû nghóa phaùt trieån keùo theo söï phaùt trieån cuûa thöông nghieäp vaø ngheà haøng haûi. Thöông nhaân Anh ñi khaép nôi. Söï giaøu coù veà taøi nguyeân cuøng
söï doài daøo söùc lao ñoäng ôû caùc chaâu AÙ, chaâu Phi, chaâu Myõ ñaõ goùp phaàn thuùc ñaåy söï phaùt trieån cuûa chuû nghóa tö baûn ôû Anh. Nhö vaäy thôøi kyø tích luyõ ban ñaàu cuûa chuû nghóa tö baûn ñang dieãn ra taïi Anh gaén lieàn vôùi quaù trình thay theá quan heä saûn xuaát phong kieán laïc haäu baèng quan heä saûn xuaát tö baûn chuû nghóa tieán boä hôn. Veà xaõ hoäi, söï phaùt trieån cuûa kinh teá taát yeáu daãn ñeán söï bieán ñoåi cuûa cô caáu giai caáp. Trong xaõ hoäi Anh khi aáy giai caáp quyù toäc phong kieán ñang suy yeáu nhöng vaãn naém giöõ chính quyeàn. Ñeå duy trì söï thoáng trò ñang treân ñaø phaù saûn, chuùng aùp duïng caùc bieän phaùp cai trò raát haø khaéc. Giai caáp tö saûn môùi naåy sinh töø taàng lôùp thò daân thôøi trung coå, coù thaønh phaàn xuaát thaân phöùc taïp, khaù maïnh veà kinh teá nhöng chöa giaønh ñöôïc thaéng lôïi quyeát ñònh veà chính trò. Löïc löôïng voâ saûn ñang hình thaønh goàm nhöõng thôï thuû coâng, noâng daân, daân ngheøo thaønh thò… bò phaù saûn. Moät soá laøm thueâ trong caùc coâng tröôøng thuû coâng tö baûn. Ñaây laø löïc löôïng tieàn thaân cuûa giai caáp voâ saûn hieän ñaïi. Moät boä phaän khoâng nhoû khaùc laâm vaøo tình traïng thaát nghieäp, soáng lang thang. Giai caáp noâng daân cuõng phaân hoùa thaønh nhöõng taàng lôùp khaùc nhau, nhö noâng daân töï do, noâng daân taù ñieàn, coá noâng. Trong xaõ hoäi coù hai maâu thuaãn cô baûn: maâu thuaãn giöõa quyù toäc phong kieán vôùi giai caáp tö saûn, vaø maâu thuaãn giöõa caùc giai caáp giaøu coù boùc loät vôùi ñoâng ñaûo quaàn chuùng nhaân daân lao ñoäng mong thoaùt thaûm caûnh xaõ hoäi. Veà vaên hoùa tö töôûng, coù hai phong traøo aûnh höôûng ñeán ñôøi soáng tinh thaàn cuûa nöôùc Anh ñöông thôøi. Moät laø, phong traøo Vaên hoaù phuïc höng. Ñaây khoâng chæ laø phong traøo phuïc hoài vaên hoaù Hy - La coå ñaïi ñôn thuaàn maø noù mang noäi dung môùi, moät yù thöùc giai caáp môùi - yù thöùc heä tö saûn. Phong traøo baét ñaàu ôû Italia töø theá kyû XIV. Sau ñoù, phong traøo Vaên hoaù phuïc höng truyeàn sang Phaùp, vaø nhieàu nöôùc khaùc ôû Taây vaø Trung AÂu. Tính chaát phaûn phong vaø choáng laïi Giaùo hoäi, ñeà cao giaù trò con ngöôøi vaø töï do caù nhaân theå hieän trong phong traøo laø nhöõng neùt tieán boä cuûa noù. Tính chaát nhaân baûn cuûa phong traøo Vaên hoaù phuïc höng coøn theå hieän ôû vieäc ñeà cao tinh thaàn daân toäc. Phong traøo Vaên hoaù phuïc höng ñeå laïi teân tuoåi cuûa nhieàu nhaø vaên thô lôùn, nhö Ñanteâ (1265-1321), Xecvantec (1547- 1616), Seáchxpia (1564-1616)… Hai laø phong traøo caûi caùch toân giaùo. Phong traøo caûi caùch toân giaùo khôûi ñaàu taïi Ñöùc vaøo theá kyû XVI, hai ñaïi bieåu cuûa phong traøo caûi caùch toân giaùo ôû Ñöùc theá kyû XVI laø Mactin Luthô (1483 - 1546), caûi caùch oân hoøa), vaø Toâmaùt Muynxô (1490 - 1528, caûi caùch cöïc ñoan), ñaõø xaâm nhaäp vaøo nöôùc Anh daãn ñeán söï ra ñôøi cuûa Anh giaùo. Caû hai phong traøo treân phaûn aùnh heä tö töôûng cuûa giai caáp tö saûn vaø phuïc vuï cho lôïi ích cuûa giai caáp naøy, goùp phaàn hình thaønh traøo löu nhaân ñaïo chuû nghóa maø Thoâma Morô laø moät ñaïi bieåu xuaát saéc.
II. “KHOÂNG TÖÔÛNG” - SÖÏ MÔÛ ÑAÀU CAÙC TRAØO LÖU XHCN VAØ COÄNG SAÛN CHUÛ NGHÓA THÔØI CAÄN ÑAÏI 1. Thoâma Morô vaø taùc phaåm Khoâng töôûng Thoâma Morô (Thomas More, 1478- 1535) sinh trong moät gia ñình trí thöùc vaø laø ngöôøi coù hoïc thöùc saâu roäng, laø nhaø vaên xuaát saéc, coù tinh thaàn nhaân ñaïo cao caû. Naêm 26 tuoåi oâng tham gia hoaït ñoäng chính trò, truùng cöû vaøo nghò vieän vaø phuï traùch veà ngoaïi giao. Naêm 1529 oâng trôû thaønh Huaân töôùc teå töôùng nöôùc Anh. Morô tìm caùch thay ñoåi caùc chính saùch haø khaéc luùc baáy giôø. Ñoù laø nguyeân nhaân gaây maâu thuaãn giöõa oâng vaø nhaø vua. Nhöõng quan ñieåm nhaân ñaïo vaø tieán boä cuûa oâng bò vua Henry VIII quy keát thaønh toäi “phaûn quoác”. Sau 15 thaùng bò giam caàm, Morô bò xöû töû vaøo ngaøy 6-7-1535. Nhieàu taùc phaåm cuûa Morô ñaõ aûnh höôûng ñeán ñôøi soáng tö töôûng luùc baáy giôø. Trong soá ñoù taùc phaåm noåi tieáng nhaát cuûa oâng laø Cuoán saùch nhoû vöøa lyù thuù vöøa boå ích noùi veà cheá ñoä nhaø nöôùc nhaø nöôùc toát ñeïp nhaát vaø hoøn ñaûo Khoâng töôûng. Khoâng töôûng – utopi - theo nguyeân nghóa tieáng Hy Laïp laø “khoâng toàn taïi ôû ñaâu caû”. Taùc phaåm naøy ñöôïc vieát vaøo naêm 1514, xuaát baûn baèng tieáng Latin sau ñoù 2 naêm taïi thaønh phoá Luven (Bæ), thöôøng ñöôïc goïi taét laø Khoâng töôûng. Ñaây laø taùc phaåm vaên hoïc vieãn töôûng- moät hình thöùc vaên hoïc phoå bieán ñöông thôøi. Taùc phaåm ñaõ theå hieän söï keát hôïp nhuaàn nhuyeãn giöõa trình ñoä hoïc thöùc cao, kinh nghieäm thöïc tieãn phong phuù, söï nhaïy caûm veà chính trò cuøng vôùi taám loøng nhaân ñaïo cao caû cuûa taùc giaû. 2. Nhöõng quan ñieåm XHCN trong taùc phaåm Khoâng töôûng Xeùt veà noäi dung, taùc phaåm goàm hai phaàn. Noäi dung thöù nhaát trong Khoâng töôûng laø pheâ phaùn xaõ hoäi ñöông thôøi. Ñoù laø xaõ hoäi phong kieán suy taøn vôùi nhöõng quan heä saûn xuaát tö baûn chuû nghóa ñang naåy sinh. Ñoái vôùi cheá ñoä phong kieán, Morô leân aùn chính saùch ñoái noäi haø khaéc vaø chính saùch ñoái ngoaïi xaâm löôïc cuûa boïn vua chuùa. Nhöõng cuoäc chieán tranh xaâm löôïc ñaõ taøn phaù nhöõng nöôùc bò xaâm löôïc ñoàng thôøi noù cuõng gaây tai hoïa cho nhaân daân trong nöôùc. ÔÛ moät möùc ñoä nhaát ñònh, More ñaõ ñoaùn ra baûn chaát cuûa nhaø nöôùc. OÂng vieát: “qua vieäc nghieân cöùu nhieàu laàn vaø kyõ löôõng nhöõng nhaø nöôùc phoàn höng thôøi naøy, toâi coù theå khaúng ñònh chaéc chaén raèng chuùng khoâng phaûi laø caùi gì khaùc ngoaøi möu ñoà cuûa boïn nhaø giaøu truïc lôïi caù nhaân döôùi danh nghóa vaø chieâu baøi nhaø nöôùc.” Veà thöïc chaát, oâng ñaõ tieán tôùi nhaän thöùc vai troø aùp böùc cuûa nhaø nöôùc khi oâng moâ taû tính chaát phaûn nhaân daân cuûa noù. Nhöõng ñaïo luaät ñöông thôøi ñeàu baûo veä quyeàn lôïi cuûa nhöõng keû giaøu coù vaø khoâng lieân quan gì ñeán coâng lyù. Nhaø vua vaø quan laïi, quyù toäc chæ bieát boùc loät vaø ñaøn aùp nhaân daân lao ñoäng. Nhöõng keû aên baùm aáy hôïp thaønh moät löïc löôïng ñoâng ñaûo, soáng xa hoa laõng phí trong khi nhaân daân lao ñoäng ñoùi raùch laàm than. Ñaây chính laø teä naïn xaõ hoäi ñaàu tieân vaø cô baûn cuûa xaõ hoäi. Morô ñaõ keâu goïi: Haõy ngaên chaën haønh ñoäng vô veùt cuûa boïn nhaø giaøu, söï ñoäc ñoaùn cuûa nhöõng keû chuyeân quyeàn, baét chuùng aên ít ñi nhöng laøm thì nhieàu hôn. Ñoái vôùi chuû nghóa tö baûn, Morô ñaëc bieät gheâ tôûm quaù trình tích luyõ ban ñaàu cuûa noù. Quaù trình naøy gaén lieàn vôùi quaù trình voâ saûn hoùa ngöôøi noâng daân (töôùc ñoaït ruoäng ñaát). Möôïn lôøi nhaän xeùt mæa mai cuûa Raphaen Ghítloâñaây – moät nhaân vaät trong truyeän: “…Nhöõng con cöøu voán hieàn laønh cuûa caùc ngaøi thöôøng ngaøy noù hieàn laønh, aên raát ít laø cuõng
ñuû roài… theá maø baây giôø nghe noùi chuùng ñaõ trôû neân haùu aên vaø baát trò, ñeán möùc aên caû thòt ngöôøi, laøm cho ruoäng ñoàng, nhaø cöûa vaø thaønh phoá bò phaù saûn tan hoang…”, Morô ñaõ khaéc hoïa quaù trình naøy baèng hình töôïng “cöøu aên thòt ngöôøi” quaùi dò nhöng coù thaät, hình töôïng ñöôïc Maùc hai laàn nhaéc ñeán trong chöông 24 cuûa boä Tö baûn. Trong buoåi bình minh cuûa chuû nghóa tö baûn, nhöõng ngöôøi lao ñoäng Anh ñaõ phaûi laøm vieäc nhö suùc vaät töø 14-18 giôø/ ngaøy maø cuoäc soáng cuûa hoï vaãn khoán cuøng. Nhieàu ngöôøi trong soá hoï khoâng theå soáng moät caùch löông thieän. Ñieàu aáy khoâng theå khoâng gaây nhöõng aán töôïng saâu saéc ñoái vôùi con ngöôøi nhaân ñaïo chuû nghóa nhö Morô. Trong Khoâng töôûng, Morô ñaõ nghieâm khaéc leân aùn söï boùc loät lao ñoäng laøm thueâ cuûa giai caáp tö saûn Anh. Ñieàu ñaùng quyù nhaát vaø cuõng laø caùi môùi nhaát trong Khoâng töôûng laø Morô ñaõ nhaän thöùc ñöôïc nguyeân nhaân cô baûn cuûa thöïc traïng laø cheá ñoä tö höõu. Theo Morô, vôùi cheá ñoä tö höõu thì khoâng theå noùi ñeán söï coâng baèng vaø haïnh phuùc xaõ hoäi. Trong cheá ñoä tö höõu moïi ngöôøi seõ tìm caùch chieám laáy caùi maø mình muoán. Khi aáy duø cuûa caûi coù nhieàu ñeán ñaâu thì cuoái cuøng cuûa caûi cuõng rôi vaøo tay moät soá ít ngöôøi lang soùi vaø khoâng chaân thaät. Trong moät nhaø nöôùc coù cheá ñoä tö höõu thì duø coù ban haønh bao nhieâu ñaïo luaät cuõng voâ ích. Nhöõng ñaïo luaät aáy khoâng coù hieäu löïc. Moät con ñöôøng duy nhaát ñi tôùi haïnh phuùc cuûa xaõ hoäi laø thöøa nhaän nguyeân taéc bình ñaúng veà taøi saûn. Nhöng bình ñaúng vaø tö höõu laø khoâng dung hoøa vôùi nhau ñöôïc. Vì vaäy caàn thuû tieâu cheá ñoä tö höõu. Nhöõng trang cuoái cuøng cuûa phaàn thöù nhaát trong Khoâng töôûng baøn luaän veà cheá ñoä tö höõu laø keát luaän chung sau khi Morô pheâ phaùn xaõ hoäi ñöông thôøi cuõng chính laø tieàn ñeà ñeå oâng mieâu taû xaõ hoäi coâng baèng Khoâng töôûng. - Noäi dung thöù hai cuûa taùc phaåm taïo neân söùc haáp daãn chuû yeáu cuûa Khoâng töôûng laø ôû döï aùn toång theå veà xaõ hoäi toát ñeïp maø neàn vaên hoùa coå ñaïi chöa theåå phaùc hoïa. Xaõ hoäi Khoâng töôûng laø moät khoái kinh teá thoáng nhaát döïa treân cheá ñoä coâng höõu veà tö lieäu saûn xuaát vaø tö lieäu tieâu duøng ñöôïc toå chöùc theo nguyeân taéc cai trò bình ñaúng. Khaùc vôùi caùc phong traøo xaõ hoäi tröôùc ñoù thöôøng tuyeân truyeàn söï coäng ñoàng laø hôïp vôùi yù Chuùa, Morô ñaõ chöùng minh söï coäng ñoàng laø toát ñeïp nhaát vì hôïp lyù trí nhaát, vaø phuø hôïp nhaát vôùi lôïi ích traàn theá cuûa con ngöôøi. ÔÛ ñaây, Morô ñaõ giaûi thoaùt tính coäng ñoàng khoûi caùi voû toân giaùo. Trong xaõ hoäi Khoâng töôûng, thaønh phoá laø nôi toå chöùc tröïc tieáp saûn xuaát. Trong thaønh phoá, nghò vieän laø cô quan toái cao cuûa nhaø nöôùc coù traùch nhieäm toå chöùc saûn xuaát, kieåm keâ, phaân phoái saûn phaåm, phaân boá vaø ñieàu tieát lao ñoäng, laøm coâng vieäc ngoaïi thöông… Teá baøo kinh teá trong Khoâng töôûng laø gia ñình – kinh teá, coù theå bao goàm caû nhöõng ngöôøi khoâng cuøng huyeát thoáng mieãn laø cuøng laøm moät ngheà thuû coâng nhaát ñònh. Heä thoáng kinh teá bao truøm trong xaõ hoäi Khoâng töôûng laø heä thoáng thuû coâng nghieäp. Ngheà thuû coâng laø coâng vieäc chuû yeáu cuûa ngöôøi lao ñoäng. Trong xaõ hoäi Khoâng töôûng neàn noâng nghieäp bao goàm caû chaên nuoâi laãn troàng troït. Lao ñoäng noâng nghieäp laø nghóa vuï chung cuûa moãi coâng daân. Thôøi gian lao ñoäng noâng nghieäp laø 2 naêm döôùi hình thöùc luaân phieân. Nhö theá trong xaõ hoäi Khoâng töôûng khoâng coøn noâng thoân ñuùng nghóa maø chæ coù nhöõng trang traïi ñeå ngöôøi thaønh phoá ñeán lao ñoäng noâng nghieäp theo nghóa vuï. Heát thôøi haïn hoï trôû veà thaønh phoá ñeå laøm nhöõng ngaønh ngheà khaùc (thöôøng laø ngheà thuû coâng). Trong Khoâng töôûng taát caû moïi ngöôøi ñeàu lao ñoäng moät caùch haêng say neân saûn phaåm lao ñoäng raát doài daøo. Moïi saûn phaåm ñeàu ñöôïc noäp vaøo kho coâng coäng. Theo Morô, nhôø
vaäy coù theå thöïc hieän phaân phoái theo nhu caàu. Taát nhieân trong ñieàu kieän saûn xuaát coøn ôû trình ñoä thaáp nhö luùc baáy giôø, Morô chæ coù theå döøng laïi ôû quan nieäm thoaû maõn nhöõng nhu caàu toái thieåu: Trong xaõ hoäi moãi ngöôøi khoâng ñoøi hoûi caùi maø xaõ hoäi khoâng coù khaû naêng cung caáp. Trong quan nieäm kinh teá, Morô ñaõ coù moät böôùc tieán daøi töø lónh vöïc tieâu duøng ñeán lónh vöïc saûn xuaát. Morô laø ngöôøi ñaàu tieân quan taâm ñeán söï coäng ñoàng trong saûn xuaát vaø ñaây laø troïng taâm chuù yù cuûa oâng maëc duø oâng cuõng khoâng heà choáng laïi vieäc toå chöùc tieâu duøng chung. Nhöõng nhaø aên taäp theå ñöôïc xaây döïng trong xaõ hoäi Khoâng töôûng nhöng caùc gia ñình coù theå nhaän thöïc phaåm ôû caùc chôï coâng coäng vaø toå chöùc aên uoáng trong gia ñình. Theo Morô, tính chaát caù theå cuûa vieäc aên uoáng khoâng phaûi laø moái nguy haïi ñoái vôùi cheá ñoä tö höõu. Moái nguy haïi aáy chính laø thaùi ñoä caù nhaân chuû nghóa ñoái vôùi nhaø ôû vaø ruoäng ñaát. Vì theá trong xaõ hoäi Khoâng töôûng khoâng ai coù quyeàn sôû höõu ñoái vôùi nhaø cöûa vaø ruoäng ñaát. Moãi gia ñình seõ ñöôïc phaân phoái nhaø cöûa theo loái boác thaêm cöù 10 naêm/ laàn. Khi phaùc hoïa xaõ hoäi Khoâng töôûng oâng ñaõ hình dung ngoaøi thôøi gian lao ñoäng (6 giôø/ngaøy), moãi ngöôøi seõ daønh thôøi gian coøn laïi cho nghæ ngôi (8 giôø/ngaøy), cho hoaït ñoäng vaên hoaù, khoa hoïc, ngheä thuaät, vui chôi giaûi trí (10 giôø/ngaøy). Bôûi theo Morô, haïnh phuùc cuûa con ngöôøi ñöôïc ño baèng söï thoûa maõn nhöõng nhu caàu vaät chaát vaø caû thôøi gian nhaøn roãi. Caàn phaûi laøm cho ngöôøi daân thoaùt khoûi söï noâ leä veà vaät chaát, theå xaùc vaø daønh nhieàu thôøi gian hôn cho söï töï do tinh thaàn vaø môû mang trí tueä. Treân phöông dieän chính trò Morô ñöa ra nhöõng döï kieán ñoäc ñaùo. Trong xaõ hoäi Khoâng töôûng nhaø nöôùc ñöôïc toå chöùc vì nhu caàu cuûa xaõ hoäi, vì haïnh phuùc cuûa con ngöôøi vaø coù chöùc naêng cô baûn laø kieåm keâ, ñieàu haønh lao ñoäng… Caùc quan chöùc ñöôïc baàu: nhöõng quan chöùc caáp thaáp do caùc ngöôøi cha trong gia ñình baàu ra, vaø nhöõng quan chöùc caáp thaáp seõ baàu ra quan chöùc caáp cao. Caùc quan chöùc coù theå bò baõi mieãn, nhöng nhìn chung thì hoï laø nhöõng ngöôøi “khoâng heà toû ra ngaïo maïn vaø gaây sôï haõi… ñöôïc goïi laø Cha vaø haønh ñoäng xöùng danh vôùi mình…”. Nhöõng vieäc quan troïng ñeàu ñöôïc baøn luaän taïi Hoäi nghò nhaân daân toaøn ñaûo hoaëc Hoäi nghò caùc ñoäi tröôûng. V.P.Voânghin (1879-1963) goïi ñoù laø moät theå cheá chính trò döïa treân söï bình ñaúng vaø töï do cuûa toaøn theå. Tính chaát daân chuû khoâng chæ theå hieän trong cheá ñoä quaûn lyù maø coøn trong caû vieäc toå chöùc giaùo duïc. Moïi treû em khoâng phaân bieät nam nöõ ñeàu ñöôïc giaùo duïc nhö nhau trong heä thoáng giaùo duïc coâng coäng. Ñoái vôùi thanh nieân thì giaùo duïc cao caáp laø baét buoäc. Söï giaùo duïc khoâng chæ baèng saùch vôû maø coøn baèng thöïc tieãn vôùi vieäc hoïc ngheà thuû coâng vaø noâng nghieäp. Trong lónh vöïc hoân nhaân gia ñình, xaõ hoäi Khoâng töôûng quy ñònh tuoåi thaønh hoân cuûa nöõ laø töø 18 tuoåi, cuûa nam laø töø 22 tuoåi trôû leân. Morô neâu leân quan ñieåm hoân nhaân töï do, moïi ngöôøi coù quyeàn löïa choïn vôï hoaëc choàng. Cheá ñoä hoân nhaân 1 vôï –1 choàng ñöôïc xaõ hoäi baûo veä. Quyeàn ly hoân ñöôïc thöøa nhaän nhöng raát ít khi xaûy ra bôûi vì xaõ hoäi Khoâng töôûng luoân giaùo duïc quan nieäm“ ñi tìm moät cuoäc hoân nhaân môùi ít coù lôïi hôn vieäc cuûng coá tình yeâu vôï choàng”. Xaõ hoäi Khoâng töôûng laø xaõ hoäi coù toân giaùo nhöng laø moät toân giaùo ñöôïc duy lyù hoùa töùc toân giaùo ñaõ gaït boû nhöõng yeáu toá maø lyù trí cho laø coù haïi ñoái vôùi cuoäc soáng xaõ hoäi vaø caù
nhaân. Ñieàu lyù thuù laø khi cuoäc caûi caùch toân giaùo chæ môùi baét ñaàu nhöng Morô ñaõ ñöa vaøo xaõ hoäi Khoâng töôûng nhöõng ñöôøng neùt dò giaùo nhö: thöïc hieän cheá ñoä baàu cha coá, toân thôø nhöõng ngöôøi coù ñaïo ñöùc… Theå hieän öôùc mô cuûa Morô - cuõng laø cuûa nhaân daân lao ñoäng, xaõ hoäi Khoâng töôûng laø moät xaõ hoäi yeâu chuoäng hoøa bình. Nhöõng cö daân cuûa Khoâng töôûng raát caêm gheùt chieán tranh xaâm löôïc. Hoï xem ñoù laø ñieàu daõ man taøn aùc, vaø saün saøng “tieán haønh chieán tranh ñeå baûo veä bôø coõi cuûa mình, ñeå ñuoåi keû thuø, hoaëc vì loøng nhaân aùi ñoái vôùi nhaân daân moät nöôùc naøo ñoù bò cheá ñoä taøn baïo aùp böùc, hoï caàn duøng löïc löôïng cuûa mình ñeå giaûi phoùng nhaân daân nöôùc ñoù khoûi aùch taøn baïo vaø noâ leä”. Nhö vaäy, Morô ñaõ beânh vöïc nhöõng con ngöôøi cuï theå- nhöõng con ngöôøi lao ñoäng bò aùp böùc boùc loät ñang cheát daàn moøn trong xaõ hoäi toái taêm ngoät ngaït ñöông thôøi. Vôùi söï phaãn noä, Morô ñaõ veõ leân moät böùc tranh toaøn caûnh cuûa xaõ hoäi phong kieán phaûn ñoäng ñang suy taøn vaø ñöa vaøo ñoù nhöõng chi tieát môùi do chuû nghóa tö baûn ñem laïi. Cuõng vôùi taám loøng vì con ngöôøi, Morô ñaõ daønh cho con ngöôøi nhöõng gì toát ñeïp nhaát trong xaõ hoäi Khoâng töôûng cuûa mình. Treân moïi lónh vöïc cuûa xaõ hoäi naøy Morô ñeàu höôùng ñeán vieäc ñem laïi cho con ngöôøi cuoäc soáng ñaày ñuû, töï do vaø haïnh phuùc. Coù theå noùi, khoâng coù caùi gì thuoäc veà con ngöôøi maø Morô khoâng quan taâm moät caùch saâu saéc. Taát nhieân Khoâng töôûng coøn nhieàu haïn cheá. Khoâng töôûng chæ laø moät taùc phaåm vaên hoïc vieãn töôûng, khoâng phaûi laø taùc phaåm lyù luaän, caøng khoâng laø cöông lónh caùch maïng. Trong lôøi keát luaän, chính Morô töï thöøa nhaän: “…trong nhaø nöôùc cuûa xaõ hoäi Khoâng töôûng coù nhieàu caùi maø toâi coù theå chuùc cho caùc nöôùc cuûa chuùng ta hôn laø hy voïng raèng caùi ñoù seõ xaûy ra …”. Töï baûn thaân Morô cuõng khoâng tin moät xaõ hoäi toát ñeïp nhö theá laø coù thöïc. Trong Khoâng töôûng vaãn coøn nhieàu maâu thuaãn. Morô mong muoán xaõ hoäi vaên minh nhöng trong Khoâng töôûng vaãn coøn toàn taïi nhöõng hình phaït man rôï, vaãn duy trì hình thöùc lao ñoäng noâ leä cöôõng böùc. Morô muoán phaùt trieån neàn kinh teá haøng hoùa - tieàn teä nhöng laïi phaûn ñoái tieàn, vaøng… Maëc duø vaäy, vôùi taùc phaåm Khoâng töôûng, Morô laø ngöôøi ñaàu tieân neâu ra moâ hình töông ñoái toaøn dieän vaø chi tieát veà xaõ hoäi xaõ hoäi chuû nghóa, trong ñoù neùt ñaëc saéc nhaát laø tö töôûng xoùa cheá ñoä tö höõu vaø ñeà cao söï thoáng nhaát veà saûn xuaát. Morô ñaõ duõng caûm pheâ phaùn xaõ hoäi ñöông thôøi, phaùt trieån tö töôûng nhaân ñaïo cuûa mình ñeán möùc neâu leân ñöôïc moät moâ hình xaõ hoäi cao hôn raát nhieàu so vôùi trình ñoä yù thöùc xaõ hoäi ñöông thôøi. Vôùi nhöõng giaù trò tö töôûng aáy, Khoâng töôûng ñöôïc thöøa nhaän laø taùc phaåm môû ñaàu caùc traøo löu xaõ hoäi chuû nghóa thôøi caän ñaïi. Vaø töø Khoâng töôûng trôû thaønh tính töø gaén vôùi nhöõng traøo löu tö töôûng xaõ hoäi chuû nghóa tröôùc Maùc.
Chöông III NHÖÕNG TÖ TÖÔÛNG XAÕ HOÄI CHUÛ NGHÓA THEÁ KYÛ XVII Trong theá kyû XVII, nhöõng tö töôûng xaõ hoäi chuû nghóa khoâng töôûng ñaëc saéc nhaát ñöôïc theå hieän trong caùc taùc phaåm cuûa Toâmañoâ Campanenla (Italia) vaø Gieâraéc Uynxtenly (Anh). I. NHÖÕNG TÖ TÖÔÛNG XHCN CUÛA TOÂMAÑOÂ CAMPANENLA (1568 -1639) 1. Hoaøn caûnh lòch söû cuûa Italia vaøo theá kyû XVII Trong khoaûng töø theá kyû XIV-XV, Italia laø moät trong nhöõng nöôùc phaùt trieån nhaát chaâu AÂu veà moïi maët. Nhöng Italia vaãn chöa thoáng nhaát ñöôïc thò tröôøng trong nöôùc. Neàn kinh teá laïi phuï thuoäc vaøo thò tröôøng theá giôùi, nhaát laø thò tröôøng chaâu AÂu.. Ñeán cuoái theá kyû XVI - ñaàu theá kyû XVII, kinh teá Italia laâm vaøo khuûng hoaûng. Trong xaõ hoäi coù nhieàu giai caáp, taàng lôùp phöùc taïp: quyù toäc phong kieán, Giaùo hoäi - taêng löõ, tö saûn môùi, noâng daân, thôï thuû coâng… Maâu thuaãn giöõa caùc giai caáp taàng lôùp veà maët lôïi ích ngaøy caøng gay gaét, ñoái khaùng. Thöïc daân Phaùp, Ñöùc, Taây Ban Nha giaønh nhau quyeàn baù chuû Italia vaø ñaõ xaâu xeù ñaát nöôùc naøy. Cuoái cuøng mieàn Nam Italia bò thöïc daân Taây Ban Nha chieám. Kinh teá khuûng hoaûng, chieán tranh taøn phaù, nhöõng cuoäc xung ñoät noäi boä… ñaõ ñaåy nhaân daân lao ñoäng Italia vaøo tình caûnh khoán cuøng nhaát chaâu AÂu. Maëc duø chính trò khoâng oån ñònh, kinh teá thaêng traàm nhöng trong khoaûng thôøi gian töø theá kyû XIV ñeán theá kyû XVII veà phöông dieän tö töôûng - vaên hoùa ôû Italia coù söï phaùt trieån roõ reät vôùi nhieàu nhaø khoa hoïc, nhaø tö töôûng noåi danh nhö Ñanteâ (1265-1321)â, Galileâ (1564-1642)â, Leâoâna Ñô Vanhxi (1452-1519), Toâmañoâ Campanenla (1568-1639),… 2. Toâmañoâ Campanenla vaø taùc phaåm Thaønh phoá Maët Trôøi Toâmañoâ Campanenla (Tommaso Campanella, 1568 -1639) sinh ôû Calabri thuoäc mieàn Nam Italia trong moät gia ñình thôï thuû coâng laøm giaøy. Tuy vaäy oâng ñaõ ñöôïc gia ñình coá gaéng cho aên hoïc. OÂng ñaõ nghieân cöùu thaàn hoïc, trieát hoïc, vaên hoïc… trong caùc tu vieän. Taùc phaåm ñaàu tay cuûa oâng laø moät taùc phaåm trieát hoïc mang teân Trieát hoïc döïa treân caûm giaùc raát noåi tieáng, xuaát baûn khi oâng 23 tuoåi. Chính vì nhöõng quan nieäm choáng laïi trieát hoïc kinh vieän thôøi trung coå theå hieän trong taùc phaåm naøy maø oâng bò toaø aùn Giaùo hoäi keát aùn 2 naêm tuø. Töø naêm 1598, oâng toå chöùc khôûi nghóa choáng thöïc daân Taây Ban Nha. Cuoäc khôûi nghóa ñöôïc chuaån bò khaù chu ñaùo, thu huùt nhieàu giai caáp taàng lôùp nhaân daân yeâu nöôùc. Tuy nhieân aâm möu baïi loä, oâng bò baét giam 27 naêm. Maëc duø bò tra taán daõ man, oâng vaãn kieân cöôøng “… bò giam caàm maø vaãn töï do, moät mình maø khoâng ñôn ñoäc…” nhö oâng vieát. OÂng tieáp tuïc vieát nhieàu taùc phaåm trong tuø vaø bí maät chuyeån ra ngoaøi. Naêm 1626 khi ra tuø oâng laïi möu söï khôûi nghóa. Chæ sau moät thaùng oâng laïi bò baét giam 2 naêm. Sau ñoù Campanenla bò quaûn thuùc trong tu vieän. Cuoái cuøng oâng buoäc phaûi soáng löu vong ôû Phaùp ñeå traùnh söï giaùm saùt ngaët ngheøo cuûa keû thuø. Trong nhöõng naêm cuoái ñôøi oâng vaãn phaûi luoân troán traùnh söï saên ñuoåi aâm möu böùc haïi cuûa Giaùo hoäi.
Cô sôû trieát hoïc cuûa nhöõng quan ñieåm coù tính chaát xaõ hoäi chuû nghóa cuûa Campanenla ñöôïc theå hieän trong taùc phaåm Trieát hoïc döïa treân caûm giaùc. Theá giôùi quan trieát hoïc cuûa oâng vöøa mang tính chaát duy taâm chuû quan vöøa mang maøu saéc toân giaùo. Campanenla ñaõ khaúng ñònh vai troø to lôùn cuûa nhaän thöùc cuûa con ngöôøi tröôùc theá giôùi. OÂng laø ngöôøi ñöa ra luaän ñieåm noåi tieáng: Toâi tö duy neân toâi toàn taïi. OÂng nhieät thaønh beânh vöïc Galileâ, coå vuõ tinh thaàn töï do nghieân cöùu khoa hoïc. Theo oâng, Chuùa laø nguoàn goác saùng taïo muoân loaøi vaø hoäi tuï caûù ba yeáu toá cô baûn - söùc maïnh, khoân ngoan vaø tình yeâu. Ba yeáu toá naøy bao truøm vuõ truï. OÂng ñaëc bieät thaàn thaùnh hoùa maët trôøi. Maët trôøi laø hieän thaân cuûa Chuùa. Khaùi nieäm Chuùa cuûa Campanenla coù tính chaát phieám thaàn luaän khi oâng ñoàng nhaát Chuùa vôùi töï nhieân. Tö töôûng xaõ hoäi chuû nghóa cuûa Campanenla theå hieän trong taùc phaåm Thaønh phoá Maët Trôøi. Taùc phaåm naøy ñöôïc Campanenla vieát vaøo muøa heø naêm 1601 baèng tieáng Italia. OÂng töï dòch Thaønh phoá Maët Trôøi ra tieáng Latinh vaø xuaát baûn naêm 1613. Taùc phaåm aáy taùi baûn taïi Phôraêngphuoác baèng tieáng Ñöùc (1623), tieáng Phaùp (Pari, 1633), tieáng Nga (Peâtecbua, 1906). Thaønh phoá Maët Trôøi laø moät taùc phaåm vaên hoïc vieãn töôûng, ñöôïc trình baøy theo loái keå chuyeän. Truyeän keå veà moät thuûy thuû thaùm hieåm treân chieác thuyeàn vöôït bieån vaø laïc vaøo hoøn ñaûo laï. Treân hoøn ñaûo naøy coù moät xaõ hoäi toát ñeïp. Ñoù laø xaõ hoäi Thaønh phoá Maët Trôøi. Nhöõng quan ñieåm coù tính chaát xaõ hoäi chuû nghóa ñaõ ñöôïc theå hieän trong söï moâ taû chi tieát caùc maët cuûa ñôøi soáng kinh teá, chính trò, vaên hoùa, xaõ hoäi cuûa Thaønh phoá Maët Trôøi, ñoàng thôøi Campanenla pheâ phaùn xaõ hoäi ñöông thôøi ôû Italia baèng caùch so saùnh xaõ hoäi aáy vôùi xaõ hoäi lyù töôûng theo mô öôùc cuûa Campanenla. Xaõ hoäi Thaønh phoá Maët Trôøi döïa treân cheá ñoä coâng höõu veà tö lieäu saûn xuaát. Moïi caùi ñeàu laø cuûa chung laø söï phuø hôïp vôùi luaät töï nhieân. Cheá ñoä tö höõu vôùi söï phaân chia caùi “cuûa toâi”, “cuûa anh” caàn thuû tieâu bôûi vì cheá ñoä tö höõu laø coäi nguoàn cuûa nhöõng teä naïn xaõ hoäi, cuûa baát coâng, ñoùi ngheøo, cuûa söï tham lam chieám ñoaït. “… Do coù taøi saûn rieâng, nhaø cöûa, vôï con maø con ngöôøi naûy sinh loøng töï aùi ñeå cho con caùi giaøu coù ñòa vò veû vang, taøi saûn lôùn maø ngöôøi ta tìm caùch vô veùt nhaø nöôùc, giaû nhaân, giaû nghóa, keo kieät, phaûn boäi…”. Trong xaõ hoäi Thaønh phoá Maët Trôøi, nhöõng ngöôøi coù söùc lao ñoäng ñeàu laøm vieäc theo khaû naêng, khoâng ai löôøi bieáng, troäm caép. Vieäc phaân coâng lao ñoäng ñöôïc thöïc hieän theo höôùng öu tieân cho nöõ. Nöõ khoâng phaûi lao ñoäng naëng nhoïc toán nhieàu söùc cô baép “… Vieäc nghieân cöùu khoa hoïc, vaø ngheà thuû coâng laø vieäc chung cuûa ñaøn oâng vaø ñaøn baø; chæ coù moät ñieåm khaùc nhau laø nhöõng ngheà naëng nhaát nhö caøy böøa, gieo troàng, ñaäp luùa, moäc reøn… thì ñaøn oâng laøm; coøn nhöõng vieäc vaét söõa, deät, khaâu vaù, hoäi hoaï, aâm nhaïc… laø cuûa phuï nöõ.” Ngoaøi ra, Campanenla cho raèng con ngöôøi caàn bình ñaúng nhöng moãi ngöôøi coù nhöõng ñaëc ñieåm, phaåm chaát, naêng khieáu, sôû thích khaùc nhau do ñoù coù theå laøm vieäc vaø ñoùng goùp cho xaõ hoäi khaùc nhau. Vì vaäy nhaø nöôùc phaûi coù söï phaân coâng, söû duïng, ñaõi ngoä… khaùc nhau. Trong xaõ hoäi Thaønh phoá Maët trôøi, caùc ngaønh thuû coâng nghieäp, thöông maïi ñeàu ñöôïc chuù yù phaùt trieån. Ñaëc bieät, vieäc nghieân cöùu khoa hoïc ñöôïc chuù troïng ñeå goùp phaàn naâng cao ñôøi soáng cuûa nhaân daân. Lao ñoäng noâng nghieäp ñöôïc coi laø nghóa vuï, moïi ngöôøi laàn löôït thay nhau thöïc hieän.
Thôøi gian lao ñoäng trong xaõ hoäi Thaønh phoá Maët Trôøi chæ laø 4 giôø/ ngaøy, thôøi gian coøn laïi daønh cho hoaït ñoäng nghieân cöùu khoa hoïc, ngheä thuaät… Xaõ hoäi toân troïng moïi ngaønh ngheà, “Moãi ngöôøi duø ñöôïc ñaët vaøo coâng vieäc naøo cuõng coi coâng vieäc cuûa mình laø veû vang nhaát”. Thöôùc ño giaù trò chính laø naêng löïc: nhöõng ai taøi gioûi ñeàu ñöôïc xaõ hoäi toân troïng ñeán möùc ñöôïc xaõ hoäi goïi laø “ vua”. Hình thöùc lao ñoäng vaø quaûn lyù laø toå chöùc taäp theå (coâng xaõ). Nhöõng ngöôøi gioûi, coù uy tín nhaát ñöôïc cöû laøm quaûn lyù. Nhieàu bieän phaùp quaûn lyù ñöôïc söû duïng: thi ñua, tuyeân döông, tröøng phaït… Trong xaõ hoäi Thaønh phoá Maët Trôøi moãi ngöôøi ñeàu nhaän nhöõng thöù caàn thieát cho nhu caàu cuûa baûn thaân ôû caùc kho chung trong söï giaùm saùt cuûa nhaø chöùc traùch ñeå ñaûm baûo cho ai cuõng “.. vöøa giaøu vöøa ngheøo…”- vì giaøu coù thì con ngöôøi ngaïo maïn, kieâu caêng coøn ngheøo naøn seõ laøm cho con ngöôøi trôû neân ñeâ tieän, quyû quyeät, gian laän. Theo Campanenla vieäc phaân phoái bình quaân theo nhu caàu nhö trong xaõ hoäi Thaønh phoá Maët Trôøi seõ laøm cho ai cuõng coù taát caû (giaøu) vaø cuõng khoâng ai coù gì cuûa rieâng mình (ngheøo). Quan nieäm phaân phoái naøy cuûa Campanenla theå hieän roõ neùt tính khoâng töôûng, noù chæ coù theå toàn taïi trong trí töôûng töôïng. Trong xaõ hoäi Thaønh phoá Maët Trôøi moïi ngöôøi ñeàu thöông yeâu, toân troïng nhau nhö trong moät gia ñình. Khoâng ai laø noâ leä cuûa ai. Nhöõng ngöôøi giaø nua, neo ñôn, taøn taät ñöôïc xaõ hoäi cöu mang, chaêm soùc chu ñaùo. Ngöôøi ñöùng ñaàu nhaø nöôùc laø “oâng Maët trôøi”- moät linh muïc. Döôùi oâng laø nhöõng trôï lyù cao caáp: “ñaïi bieåu söùc maïnh”, “ñaïi bieåu tình yeâu”, “ñaïi bieåu trí tueä”. Ñoù laø 4 ngöôøi ñöôïc daân löïa choïn vaø khoâng bò baõi mieãn, bò thay theá bôûi ñaây laø nhöõng ngöôøi saùng suoát nhaát, hoaøn haûo nhaát. OÂng Maët trôøi laø ngöôøi quyeát ñònh toái cao veà moïi maët. “Ñaïi bieåu söùc maïnh” phuï traùch quaân söï, baûo veä toå quoác. Neùt ñoäc ñaùo trong vaán ñeà quaân söï ôû Thaønh phoá Maët Trôøi laø heä thoáng phoøng thuû vaø toå chöùc quaân ñoäi mang tính toaøn daân. Thaønh phoá Maët Trôøi ñöôïc baûo veä baèng moät heä thoáng phoøng thuû kieân coá vôùi böùc töôøng thaønh goàm 7 vaønh ñai mang teân 7 vì tinh tuù. Moãi vaønh ñai coù 4 coång quay theo 4 höôùng, coù caùc phaùo ñaøi, suùng thaàn coâng côõ lôùn, heä thoáng loã chaâu mai… Ngoaøi ra treân caùc böùc töôøng ñeàu coù ghi nhöõng tri thöùc khoa hoïc cô baûn vaø coù heä thoáng phaûn aâm, khueách aâm ñeå truyeàn tin hoaëc nhöõng giaùo huaán cuûa caùc quan chöùc. “Ñaïi bieåu cho trí tueä” phuï traùch vieäc giaùo duïc, ñaøo taïo, nghieân cöùu khoa hoïc, vaên hoïc ngheä thuaät, kieán truùc… “Ñaïi bieåu tình yeâu” phuï traùch nhöõng vaán ñeà saûn xuaát, toå chöùc, hoân nhaân gia ñình, söùc khoeû… Döôùi 4 ngöôøi laõnh ñaïo naøy laø nhöõng ngöôøi quaûn lyù do daân cöû ra trong Hoäi nghò nhaân daân. Cöù moãi thaùng Hoäi nghò nhaân daân ñöôïc toå chöùc 2 laàn vaø luùc traêng non (ñaàu thaùng) vaø traêng troøn (giöõa thaùng), goàm nhöõng ngöôøi töø 20 tuoåi trôû leân. Trong Hoäi nghò, toaøn daân coù theå pheâ bình, goùp yù, baõi mieãn caùc quan chöùc (tröø 4 ngöôøi toái cao). Nhö vaäy theo nhaø nghieân cöùu lòch söû tö töôûng xaõ hoäi chuû nghóa P.V.Voânghin thì nguyeân taéc cai trò trong Thaønh phoá Maët Trôøi laø keát hôïp giöõa daân chuû vôùi söï cai trò cuûa nhöõng ngöôøi khoân ngoan.
Xaõ hoäi Thaønh phoá Maët Trôøi ñöôïc quaûn lyù baèng caùc loaïi luaät khaùc nhau. Ñoù laø nhöõng luaät ñöôïc soaïn thaûo ngaén goïn, deã hieåu, deã laøm, deã kieåm tra vaø ñöôïc ghi cheùp coâng khai treân caùc böùc töôøng cuûa thaønh phoá. Toaøn daân ñeàu coù quyeàn tham gia xeùt xöû, keát toäi, thi haønh aùn vôùi nhieàu möùc aùn khaùc nhau (caûnh caùo, khoâng cho aên ôû nhaø aên chung, ñaùnh ñoøn, ruùt pheùp thoâng coâng, töû hình…). Ñieàu naøy theå hieän tính chaát voâ chính phuû. Moät trong nhöõng toäi naëng nhaát ôû xaõ hoäi naøy laø toäi choáng Chuùa. Chæ coù 4 ngöôøi laõnh ñaïo cao nhaát cuûa Thaønh phoá Maët Trôøi môùi coù quyeàn giaûm toäi, aân xaù. Nhö vaäy nhaø nöôùc trong xaõ hoäi Thaønh phoá Maët Trôøi theå hieän quan ñieåm daân chuû, bình ñaúng vaø coâng baèng xaõ hoäi. Quan ñieåm cuûa Campanenla veà vaên hoùa, giaùo duïc, y teá, theå duïc theå thao, ngheä thuaät cuõng theå hieän roõ tính chaát xaõ hoäi chuû nghóa maø ñeán nay vaãn coøn nguyeân giaù trò. Chaúng haïn veà giaùo duïc, oâng chuû tröông thöïc hieän cheá ñoä giaùo duïc phoå caäp toaøn xaõ hoäi, vöøa giaùo duïc vaên hoùa cô baûn vöøa chuù yù giaùo duïc ngheà nghieäp gaén vôùi thöïc haønh saûn xuaát. Xaõ hoäi quan taâm ñeán vieäc giaùo duïc, boài döôõng tình yeâu lao ñoäng, yeâu toå quoác, yeâu con ngöôøi vôùi phöông chaâm soáng: Ñieàu gì anh khoâng muoán thì ñöøng laøm cho ngöôøi khaùc vaø ñieàu gì anh muoán ngöôøi khaùc laøm cho mình thì haõy laøm cho ngöôøi khaùc. Trong xaõ hoäi Thaønh phoá Maët Trôøi, vieäc chaêm soùc söùc khoeû, töø aên, maëc, ôû... ñeàu ñöôïc xaõ hoäi lo chung (aên taïi nhaø aên taäp theå, ôû trong nhöõng ngoâi nhaø ñöôïc caáp ñeå söû duïng cöù 6 thaùng moät laàn, y phuïc moïi ngöôøi laø nhö nhau…) Trong xaõ hoäi Thaønh phoá Maët Trôøi, nam nöõ coù quyeàn töï do tìm hieåu vaø keát hoân. ÔÛ ñaây, khoâng ai ñöôïc coù con tröôùc 21 tuoåi (nam), vaø 19 tuoåi (nöõ) vaø tuy trong cö daân khoâng qui ñònh söï chung vôï chung choàng nhöngï cheá ñoä aáy ñöôïc chaáp nhaän töï nhieân bôûi leõ ñôn giaûn laø ôû hoï coù quan nieäm taát caû ñeàu laø cuûa chung…. Nhö vaäy, vôùi nhöõng quan nieäm ñaëc saéc phaûn aùnh khaùt voïng töï do, bình ñaúng xaõ hoäi, nhöõng tö töôûng nhaân ñaïo pheâ phaùn aùch aùp böùc boùc loät vaø cheá ñoä tö höõu, baûo veä lôïi ích nhaân daân lao ñoäng, Campanenla laø moät nhaø tö töôûng xaõ hoäi chuû nghóa xuaát saéc trong theá kyû XVII. Taát nhieân Campanenla khoâng traùnh khoûi nhöõng haïn cheá nhaát ñònh, nhö AÊngghen nhaän ñònh, laø coøn “thoâ keäch”, “chöa ñöôïc ñeõo goït”. OÂng coù nhöõng quan ñieåm chính trò - xaõ hoäi duy taâm, quan nieäm coâng baèng xaõ hoäi thoâ thieån, maùy moùc (chuû nghóa bình quaân, chuû nghóa taäp theå), chuû nghóa coäng saûn mang tính chaát traïi lính… II. NHÖÕNG TÖ TÖÔÛNG XAÕ HOÄI CHUÛ NGHÓA CUÛA GIEÂRAÉC UYNXTENLI (1609 - 1652) 1. Hoaøn caûnh lòch söû cuûa nöôùc Anh vaøo nöûa sau theá kyû XVII Böôùc vaøo theá kyû XVII, thaønh phaàn kinh teá tö baûn chuû nghóa ngaøy caøng phaùt trieån maïnh meõ trong neàn kinh teá ôû Taây AÂu. Trong cuoäc caùch maïng tö saûn ôû Anh, nhö C. Maùc nhaän ñònh, “giai caáp tö saûn, lieân minh vôùi taàng lôùp quyù toäc môùi, ñaõ ñaáu tranh choáng cheá ñoä quaân chuû, choáng giai caáp quyù toäc phong kieán vaø choáng Giaùo hoäi thoáng trò” 1 Caùch maïng tö saûn Anh thaéng lôïi vaøo naêm 1640 nhöng chöa thaät trieät ñeå. Nöôùc Anh tieáp tuïc traûi qua hai cuoäc noäi chieán (1642 -1646 vaø 1648 -1649). Ñeán ñaàu naêm 1649, vua Saùclô I bò xöû töû. Nöôùc Coäng hoøa ñöôïc tuyeân boá thaønh laäp. Luùc ñaàu caùc taàng lôùp nhaân daân lao ñoäng raát oaùn gheùt boïn quyù toäc phong kieán vaø Giaùo hoäi neân ñaõ uûng hoä quyù toäc môùi, tö saûn vôùi hy 1 C.Mac-Ph.AÊngghen, tuyeån taäp, t.1,NXB Söï thaät , Haø Noäi 1980, tr.654.