vietnam medical journal n01&2 - FEBRUARY - 2019
64
giúp thu hẹp khoảng cách về chiều cao và thể
lực của thanh niên Việt Nam so với thanh niên
khu vực và quốc tế, để họ có thể chủ động thực
hiện các mục tiêu và xây dựng tương lai mà họ
mong muốn. Đồng thời, Nhà trường nên tăng
cường đầu tư đổi mới hoạt động thể chất và
phong trào thể dục thể thao ở Trường nhằm tạo
điều kiện cho thanh thiếu niên tích cực tham gia
hoạt động thể dục thể thao, rèn luyện thể chất.
V. KẾT LUẬN
- Chiều cao đứng trung bình của nam tuổi 18-
22: 168,8± 6,7cm, nữ: 156,2 ± 4,9cm
- Cân nặng trung bình của nam tuổi 18 - 22:
59,5 ± 9,1kg, nữ: 47,8 ± 5,1kg
- Vòng ngực trung bình của nam tuổi 18 - 22:
78,9 ± 5,3cm, nữ: 71,9 ± 4,4cm
- BMI của nam: 20,8 ± 2,5; nữ: 19,6 ± 1,9
- Chỉ số Pignet của nam: 30,9 ± 11,7; nữ:
36,5 ± 8,5.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Quỹ Dân số Liên hợp quốc tại Việt Nam
(UNFPA) (2015).
Báo cáo quốc gia về thanh niên
Việt Nam
, Hà Nội,
2. Bộ Y Tế (2010).
Tổng điều tra dinh dưỡng 2009 -
2010
, Nhà xuất bản Y học.
3. Mai Văn Hưng và Sunyoung Pak (2008). The
impact of environment on morphological and
physical indexes of Vietnamese and South Korean
students.
VNU Journal of Science, Natural Sciences
and Technology,
24, 50 -55.
4. Trịnh Văn Minh (2000).
Báo cáo tổng kết dự án
điều tra cơ bản một số chỉ tiêu sinh học người Việt
Nam bình thường thập kỷ 90
, Trường Đại học Y HN
5. Nguyễn Trường An (2007). Chiều cao đứng, cân
nặng và chỉ số khối cơ thể của thanh thiếu niêu 15
- 24 tuổi ở Thừa Thiên Huế.
Tạp chí Y học thực
hành,
3.
6. Mai Văn Hưng và Trần Long Giang (2013).
Nghiên cứu một số đặc điểm nhân trắc cơ bản của
học sinh trung học phổ thông tại Hà Nội.
Nghiên
cứu giáo dục - Tạp chí Khoa học Đại học Quốc Gia
Hà Nội,
19 (1), 39 - 47.
HIỆU QUẢ CAN THIỆP TƯ VẤN CỦA DƯỢC SĨ TRÊN VIỆC CẢI THIỆN
TUÂN THỦ ĐIỀU TRỊ Ở BỆNH NHÂN BỆNH PHỔI TẮC NGHẼN MẠN TÍNH
Bùi Thị Hương Qunh1,2, Nguyễn Thành Quân3, Nguyễn Thị Duyên Anh1,
Hunh Thị Thanh Tuyền3, Phm Xuân Khôi3
TÓM TẮT19
Bệnh phổi tắc nghn mạn tính (COPD) là một trong
những nguyên nhân chính gây tăng tử suất và gánh
nặng bệnh tật cho BN (BN) trên toàn thế giới. Việc
tuân thủ điều trị bằng thuốc đóng vai trò quan trọng
trong kiểm soát COPD. Mục tiêu của nghiên cứu là
đánh giá hiệu quả can thiệp giáo dục của dược sĩ đối
với việc cải thiện mức độ tuân thủ điều trị của BN
COPD tại bệnh viện Đại Học Y Dược TP.Hồ Chí Minh.
Chúng tôi tiến hành thử nghiệm lâm sàng, ngẫu nhiên
có đối chứng, trên BN ngoại trú mắc COPD, đến khám
và điều trị tại Phòng khám quản lý hen và COPD, Bệnh
viện Đại học Y dược TP. Hồ Chí Minh từ tháng
12/2017 đến tháng 03/2018. BN được chia ngẫu nhiên
vào hai nhóm – nhóm can thiệp (CT) – nhận được sự
tư vấn của dược sĩ và sự tư vấn thường quy của bác sĩ
và nhóm không can thiệp (KCT) – chỉ nhận được sự tư
vấn từ bác sĩ. Hiệu quả can thiệp được đánh giá bằng
việc so sánh điểm tuân thủ theo Morisky Medication
Adherence Scale 8 (MMAS-8) giữa 2 nhóm. Có 109 BN
được chọn vào nghiên cứu. Sau 1 tháng theo dõi, có
1Đại học Y Dược TP. Hồ Chí Minh,
2Bệnh viện Thống Nhất, TP. Hồ Chí Minh.
3Đại học Lạc Hồng, Đồng Nai
Chịu trách nhiệm chính: Phạm Xuân Khôi
Email: xuankhoi1210@gmail.com
Ngày nhận bài: 9.12.2018
Ngày phản biện khoa học: 18.01.2019
Ngày duyệt bài: 23.01.2019
44 BN nhóm CT và 50 BN nhóm KCT hoàn thành
nghiên cứu. Điểm MMAS-8 ở nhóm CT (7,11 ± 1,125)
cao hơn có ý nghĩa thống kê so với nhóm KCT (6,06 ±
1,695), p = 0,001. Tỷ lệ BN tuân thủ cao ở nhóm CT
(52,3%) cũng cao hơn có ý nghĩa thống kê so với
nhóm KCT - 18,0%, p = 0,001. Biện pháp can thiệp
của dược sĩ làm tăng điểm MMAS-8 ở BN COPD (hệ số
góc là 0,913; p = 0,004). Nghiên cứu này đã chứng
minh được vai trò tích cực của tư vấn dược lâm sàng
trong việc cải thiện mức độ tuân thủ điều trị bằng
thuốc của BN COPD.
Từ khóa:
Bệnh phổi tắc nghn mạn tính, COPD,
tuân thủ điều trị, can thiệp, dược sĩ
SUMMARY
THE EFFECTIVENESS OF PHARMACIST’S
INTERVENTION ON MEDICATION
ADHERENCE IN PATIENTS WITH CHRONIC
OBSTRUCTIVE PULMONARY DISEASE
Chronic obstructive pulmonary disease
(COPD) is
one of the leading causes of mobidity and motarlity of
patients all over the world. Medication adherence
plays an important role in COPD control. This study
aimed to evaluate the effectiveness of pharmacist led-
educational intervention in improving medication
adherence in patients with COPD at Medical University
Center, Ho Chi Minh City. A clinical randomized
controlled trial was conducted on COPD outpatients
aged 18 years or older at Screening Respiratory
Function Department from December 2017 to March
2018. Patients were randomized into 2 groups –
TẠP CHÍ Y HỌC VIỆT NAM TẬP 475 - THÁNG 2 - SỐ 1&2 - 2019
65
Intervention group (IG) with pharmacist’s intervention
and doctor’s consultation, and Non-intervention group
(NIG) with doctor’s consultation only. The
effectiveness of intervention was evaluated by
comparing Morisky Medication Adherence Scale 8
(MMAS – 8) scores between the two groups. There
were 109 patients included in this study. After 1
month, 44 patients in IG and 50 patients in NIG
completed the study. Mean MMAS-8 score in IG (7.11
± 1.125) was statistically higher than that in NIG
(6.06 ± 1.695), p = 0.001. The prevalence of patients
with high level of adherence in IG was higher than
that in NIG (52.3% vs 18.0%, respectively, p <
0.001). Pharmacist’s intervention increased MMAS-8
scores (beta = 0.913; p=0.004). Our study proves the
effectiveness of patient education performed by
pharmacist on increasing medication adherence of
patients with COPD.
Keywords:
Chronic obstructive pulmonary
disease, COPD, intervention, pharmacist
I. ĐẶT VẤN ĐỀ
Bệnh phổi tắc nghn mạn tính (COPD) là một
trong những nguyên nhân chính gây tăng tử
suất và gánh nặng bệnh tật cho BN (BN) trên
toàn thế giới (1). Hiện nay, số lượng người mắc
bệnh COPD vào khoảng 300 triệu người [3], gây
tử vong khoảng 2,7 triệu người mi năm và dự
kiến s là nguyên nhân thứ ba gây tử vong do
bệnh tật trên thế giới vào năm 2030. Hiện nay,
Việt Nam được dự báo có tỷ lệ mắc COPD là
6,7%, cao nhất ở khu vực Châu Á - Thái Bình
Dương [5]. Vai trò của tuân thủ điều trị trong
COPD đã được chứng minh là một biện pháp
giúp tối ưu hoá hiệu quả điều trị, giảm chi phí
điều trị và nâng cao chất lượng cuộc sống cho
BN [2]. Chính vì thế, nhiều biện pháp can thiệp
đã được áp dụng ở các nước khác nhau trên thế
giới, trong đó biện pháp giáo dục về COPD, cách
dùng thuốc điều trị và tư vấn cho BN về việc
thay đổi lối sống được thực hiện bởi dược sĩ đã
được chứng minh có những hiệu quả tích cực
đến việc tuân thủ điều trị của BN COPD [4], [8].
Tuy nhiên, hiện tại ở Việt Nam, vẫn chưa có
nghiên cứu đánh giá vai trò của dược sĩ trong
việc giáo dục BN nhằm gia tăng mức độ tuân thủ
điều trị. Mục tiêu của nghiên cứu này là đánh giá
hiệu quả của can thiệp tư vấn của dược sĩ trong
cải thiện mức độ tuân thủ điều trị của BN COPD.
II. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
Đối tượng nghiên cứu
Tiêu chuẩn lựa chọn:
- BN ngoại trú được chẩn đoán COPD
- Đến khám và điều trị tại Phòng khám –
Quản lý Hen và COPD, Bệnh viện Đại học Y dược
Thành phố Hồ Chí Minh
- Từ ngày 01/12/2017 đến ngày 15/03/2018.
- BN đã được sử dụng thuốc điều trị COPD ít
nhất 3 tháng.
- Đồng ý tham gia vào nghiên cứu
Tiêu chuẩn loại trừ:
- BN thiếu thông tin về thuốc điều trị và
thông tin cá nhân.
- BN không tỉnh táo, suy giảm hay mất khả
năng nhận thức, được đánh giá bằng MMSE < 17
- BN không biết sử dụng điện thoại
- BN được chẩn đoán bệnh kèm là suy tim,
hen phế quản, lao, ung thư phổi hoặc suy giảm
miễn dịch.
Phương pháp nghiên cứu:
Thiết kế nghiên
cứu – thử nghiệm lâm sàng ngẫu nhiên có đối
chứng. Các bệnh nhân được đưa vào nghiên cứu
s được chia ngẫu nhiên vào hai nhóm – Can
thiệp (CT) và không can thiệp (KCT). Trong đó,
nhóm CT s nhận được sự tư vấn, giáo dục của
dược sĩ bên cạnh sự tư vấn thường quy của bác
sĩ; nhóm KCT chỉ nhận được sự tư vấn thường
quy của bác sĩ mà không có can thiệp của dược
sĩ. Nội dung can thiệp, tư vấn của dược sĩ bao
gồm các thông tin về bệnh COPD, vai trò của
tuân thủ điều trị đến hiệu quả điều trị bệnh,
hướng dẫn BN về dùng thuốc, cách nhận biết và
phòng tránh biến cố có hại của thuốc (ADE), đưa
lời khuyên về thay đổi lối sống. Tuân thủ điều trị
của bệnh nhân được đánh giá bằng bộ câu hỏi
Morisky Medication Adherence Scale 8 (MMAS –
8) phiên bản tiếng Việt đã được dịch thuật và
thẩm định [7]. Tại thời điểm bắt đầu nghiên cứu
và sau 1 tháng kể từ lần gặp đầu tiên, BN được
phỏng vấn để tính điểm tuân thủ điều trị bằng
thuốc MMAS-8.
Cỡ mẫu:
Cỡ mẫu được ước tính theo công
thức so sánh tỷ lệ tuân thủ điều trị mức độ cao
của BN giữa 2 nhóm nghiên cứu:
( )
( )
11
2211)2/( 2
qp
qpqpZpqZ
n−
++
=
: xác suất cho sai lầm loại 1 ( = 0,05); :
xác suất cho sai lầm loại 2 ( = 0,20); 𝑝1 và 𝑝2
lần lượt là tỷ lệ phần trăm BN tuân thủ điều trị
mức độ cao của hai nhóm CT và KCT. Theo
nghiên cứu công bố vào năm 2017 của tác giả
Abdul S.S. [1] tính ra được cỡ mẫu mi nhóm n
= 35. Trên thực tế, có 44 BN ở nhóm CT và 50
BN ở nhóm KCT hoàn thành nghiên cứu.
Phân tích số liệu:
Công cụ phân tích là
phần mềm SPSS 20.0. Sử dụng thống kê mô tả
để xác định tỷ lệ BN phân bố theo nhóm tuổi,
giới tính, trình độ học vấn, bệnh kèm, phân loại
mức độ bệnh COPD, thời gian mắc COPD bệnh
kèm, tỷ lệ các nhóm thuốc sử dụng điều trị.
Dùng phép kiểm χ2 để so sánh tỷ lệ tuân thủ
vietnam medical journal n01&2 - FEBRUARY - 2019
66
điều trị của BN trước và sau khi can thiệp 1
tháng giữa 2 nhóm. Phép kiểm Independent t -
test để so sánh điểm MMAS - 8 trước và sau khi
can thiệp 1 tháng giữa 2 nhóm. Phép kiểm hồi
quy tuyến tính đa biến để tìm mối liên quan giữa
các yếu tố tới điểm MMAS-8. Khác biệt được coi
là có ý nghĩa thống kê khi p < 0,05.
III. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
Có 109 BN được chọn vào nghiên cứu, trong
đó có 52 BN thuộc nhóm CT và 57 BN thuộc
nhóm KCT. Sau 1 tháng theo dõi, còn lại 44 BN
nhóm CT và 50 BN nhóm KCT hoàn thành
nghiên cứu.
Đặc điểm ban đầu của BN: Đặc điểm nền
và đặc điểm dùng thuốc ban đầu ban đầu của
bệnh nhân trình bày trong bảng 1 và bảng 2.
Đặc điểm nền của BN là tương tự nhau giữa 2
nhóm ở tất cả các khía cạnh bao gồm: tuổi, giới,
BMI, trình độ học vấn, phân loại bệnh, thời gian
mắc bệnh (p > 0,05). Tại thời điểm ban đầu,
điểm tuân thủ điều trị MMAS-8 của BN ở nhóm
CT và KCT khác biệt không có ý nghĩa thống kê
(5,95 ± 1,670 so với 5,66 ± 1,803, p = 0,441).
Bảng 1. Đặc điểm nền của mẫu nghiên cứu
Đặc điểm
Phân nhóm
Giá trị
p
CT (n=44)
KCT (n=50)
Số
lượng
Tỷ lệ
(%)
Tỷ lệ
(%)
Giới tính (nam)
44
100
94,0
0,243
Nhóm
tuổi
Từ 40-60
14
32,6
22,0
0,243
≥60
30
67,4
78,0
Trình độ
học vấn
Tiểu học
9
20,5
38,0
0,429
Trung học cơ sở
15
34,1
18,0
Trung học phổ thông
16
36,4
32,0
Đại học/cao đẳng
4
9,1
12,0
Phân
loại
COPD
A
0
0,0
4
0,286
B
9
20,5
36,0
C
10
22,7
10,0
D
25
56,8
50,0
Thời
gian
mắc
bệnh
Dưới 1 năm
7
15,9
30,0
0,509
Từ 1 đến 3 năm
15
34,1
22,0
Từ 3 đến 5 năm
8
18,2
16,0
Từ 5 đến 10 năm
9
20,5
20,0
Trên 10 năm
5
11,4
12,0
Điểm
tuân thủ
điều trị
Điểm MMAS-8 ban đầu
5,95 ± 1,670
5,66 ± 1,803
0,441
Tuân thủ cao (MMAS-8 = 8)
8
18,2
18,0
0,567
Tuân thủ trung bình (MMAS-8 = 6 hoặc 7)
20
45,5
38,0
Tuân thủ thấp (MMAS-8 < 6)
16
36,4
44,0
Hiệu quả can thiệp của dược sĩ trên tuân thủ điều trị sau 1 tháng theo dõi
Sau 1 tháng, điểm MMAS-8 trung bình ở nhóm CT cao hơn có ý nghĩa thống kê so với nhóm KCT
(7,11 ± 1,125 so với 6,06 ± 1,695, p = 0,001).
Bảng 2. Điểm MMAS-8 của BN sau 1 tháng theo dõi
Đặc điểm
Phân nhóm
Giá trị p
CT (n=44)
KCT (n=50)
Số
lượng
Tỷ lệ
(%)
Số
lượng
Tỷ lệ
(%)
Điểm MMAS-8
7,11 ± 1,125
6,06 ± 1,695
0,001
Xếp loại tuân thủ theo MMAS-8
Tuân thủ cao (MMAS-8 = 8)
23
52,3
9
18,0
0,001
Tuân thủ trung bình (MMAS-8 = 6 hoặc 7)
16
36,4
27
54,0
Tuân thủ thấp (MMAS-8 < 6)
5
11,4
14
28,0
Để khẳng định hiệu quả của can thiệp, chúng tôi tiến hành phân tích hồi quy tuyến tính đa biến
mối liên quan giữa yếu tố bao gồm can thiệp, tuổi, giới, trình độ học vấn, thời gian mắc bệnh, số
lượng thuốc trung đến điểm MMAS-8. Kết quả cho thấy, chỉ có yếu tố can thiệp của dược sĩ giúp làm
gia tăng có ý nghĩa thống kê điểm MMAS-8 (hệ số góc 0,913, p = 0,004) (Bảng 3).
TẠP CHÍ Y HỌC VIỆT NAM TẬP 475 - THÁNG 2 - SỐ 1&2 - 2019
67
Bảng 3. Mối liên quan giữa các đặc điểm BN và yếu tố can thiệp của dược sĩ và điểm MMAS - 8
Điểm
MMAS
– 8
Đặc điểm
Hệ số góc
Giá trị p
Can thiệp
0,913
0,004
Tuổi
-0,24
0,149
Giới tính (nam)
1,356
0,111
Trình độ học vấn (từ trung học phổ thông trở lên)
0,230
0,119
Thời gian mắc bệnh
0,170
0,124
Số lượng thuốc trung bình
-0,81
0,723
IV. BÀN LUẬN
Sau 1 tháng CT, nghiên cứu nhận thấy có sự
khác biệt có ý nghĩa thống kê về điểm MMAS-8 ở
nhóm CT so với nhóm KCT (7,11 ± 1,125 so với
6,06 ± 1,695, p = 0,001). Tỷ lệ BN có mức điểm
MMAS-8 đạt tuyệt đối, tương đương với mức
tuân thủ cao chiếm 52,3% ở nhóm CT cao hơn
có ý nghĩa thống kê so với nhóm KCT là 18%, p
= 0,001. Các kết quả này được khẳng định nhờ
vào kết quả hồi quy đa biến tìm mối liên quan
giữa điểm MMAS-8 trung bình sau 1 tháng với
yếu tố can thiệp dược lâm sàng thực sự làm tăng
điểm MMAS- (hệ số góc là 0,913, p = 0,004). Kết
quả nghiên cứu chúng tôi tương tự như các
nghiên cứu của các tác giả Abdul S. (2017),
Jarab A. (2012) [1], [6]. Trong hai nghiên cứu
tham khảo này, tác giả sử dụng bộ câu hỏi
MMAS-4 để nhằm đánh giá sự tuân thủ điều trị
của BN. Kết quả ghi nhận được sau 24 tháng
nghiên cứu của tác giả Abdul S. (2017) cho thấy
tỷ lệ BN tuân thủ cao nhóm CT tăng có ý nghĩa
thống kê so với nhóm KCT (80,8 % so với 49%,
p < 0,001)[1]. Nghiên cứu của tác giả Jarab A.
(2012) ghi nhận sau 6 tháng, có sự cải thiện
trong việc tuân thủ điều trị giữa nhóm CT và
nhóm KCT với tỷ lệ tuân thủ cao của 2 nhóm lần
lượt là 71,4% so với 51,6% (p = 0,017) [6]. Sự
tương đồng về kết quả của nghiên cứu chúng tôi
và các nghiên cứu tham khảo do tương đồng về
thiết kế nghiên cứu (chia mẫu ngẫu nhiên, có đối
chứng), đặc điểm bệnh nhân (tuổi, phân bố giới
tính, trình độ học vấn), nội dung can thiệp (giáo
dục về bệnh hen và cách sử dụng thuốc). Tuy
nhiên, nghiên cứu của chúng tôi có ưu điểm hơn
về cách thức can thiệp tích cực (trao đổi và
hướng dẫn trực tiếp cho BN), đồng thời thời gian
đánh giá hiệu quả can thiệp ngắn (1 tháng), do
đó mức độ tuân thủ điều trị của BN s tốt hơn.
Dù nghiên cứu chúng tôi chứng minh được
hiệu quả tích cực của biên pháp giáo dục đối với
sự tuân thủ dùng thuốc của BN, nhưng vẫn tồn
tại một số hạn chế như thời gian thực hiện
nghiên cứu khá ngắn dẫn đến lượng mẫu khảo
sát ít, thời gian khảo sát và can thiệp ngắn, tần
suất theo dõi BN khá ít điều đó dẫn đến tỷ lệ BN
có mức độ tuân thủ cao của chúng tôi vẫn khá
thấp so với các nghiên cứu tham khảo trước đây.
V. KẾT LUẬN
Biện pháp can thiệp thông qua hình thức giáo
dục bệnh nhân về COPD, kỹ thuật hít thuốc, thay
đổi lối sống, cách dùng thuốc, phòng tránh các
ADE, vai trò của tuân thủ điều trị được thực hiện
bởi dược sĩ thực sự giúp cải thiện khả năng tuân
thủ điều của bệnh nhân COPD.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Abdul S.S. et al, (2017). “Structured
pharmacist-led intervention programme to improve
medication adherence in COPD patients”.
Res
Social Adm Pharm.
2017 Oct 26. pii: S1551-7411
(17) 30810-0. (1)
2. Bryant J. et al., (2013). “Improving medication
adherence in chronic obstructive pulmonary
disease: a systematic review”.
Respir Res
, 14, p.
109. (3)
3. FitzGerald JM (2011). “Targeting lung attacks”.
Thorax. 66, pp. 365–366. (7)
4. Haynes R. B., Ackloo E., Sahota N. (2008).
“Interventions for enhancing medication
adherence”,
Cochrane Database Syst Rev
. 2014
Nov 20;(11):CD000011 (10)
5. Hogan D. et al. (2017). “Nutritional status of
Vietnamese outpatients with chronic obstructive
pulmonary disease”.
J Hum Nutr Diet
. 30 (1), pp.
83-89. (11)
6. Jarab A. S. et al. (2012). “Impact of
pharmaceutical care on health outcomes in
patients with COPD”.
Int J Clin Pharm
. 34 (1), pp.
53-62. (12)
7. Nguyen T. et al. (2015), "Translation and cross-
cultural adaptation of the brief illness perception
questionnaire, the beliefs about medicines
questionnaire and the Morisky Medication
Adherence Scale into Vietnamese: 285
"
,
Pharmacoepidemiology and Drug Safety
, 24, pp.
159-160.
8. Tommelein E., Mehuys E., Van Hees T.,
Adriaens E., Van Bortel L.(2014).
“Effectiveness of pharmaceutical care for patients
with chronic obstructive pulmonary disease
(PHARMACOP)”.
Br. J. Clin. Pharmacol
. 77 (5), pp.
756 – 766 (6).