HI NGH KHOA HC CÔNG NGH M RNG NĂM 2024 - TRƯNG ĐẠI HC Y KHOA VINH
12
KẾT QUẢ ĐIỀU TRỊ HẠ HUYẾT ÁP TÍCH CỰC Ở NGƯỜI BỆNH
CHẢY MÁU NÃO CẤP TẠI BỆNH VIỆN TRUNG ƯƠNG THÁI NGUYÊN
Nguyễn Thị Minh Nguyệt1, Trần Văn Tuấn1,
Lê Thị Quyên1, Món Thị Uyên Hồng1
TÓM TẮT2
Đặt vấn đề: Phản ứng tăng huyết áp cấp tính
sau chảy máu não cấp là một triệu chứng thường
gặp, liên quan đến sự mở rộng khối máu tụ, tăng
tỷ lệ tử vong và kết cục chức năng kém. Mục
tiêu: Mô tả kết quả và một số yếu tố liên quan
đến kết quả điều trị hạ huyết áp tích cực ở người
bệnh chảy máu não cấp tại bệnh viện Trung ương
Thái Nguyên. Phương pháp: nghiên cứu mô tả
cắt ngang tiến hành trên 116 người bệnh chảy
máu não cấp điều trị tại Khoa Thần kinh - Bệnh
viện Trung ương Thái Nguyên. Kết quả: Tuổi
trung bình của bệnh nhân là 62,34±12,28 (năm);
Tỷ lệ bệnh nhân nam giới 69,8%; Huyết áp tâm
thu trung bình tại thời điểm nhập viện là
185,09±17,7 mmHg, 3 giờ là 143,88±12,3
mmHg, 6 giờ là 140,60±10,7 mmHg và 24 giờ là
137,41±11,1 mmHg; Tỷ lệ đạt huyết áp tâm thu
mục tiêu tại thời điểm 2 giờ sau khi nhập viện là
57,8%, 24 giờ là 77,6%. Huyết áp tâm thu trung
bình cao có liên quan đến kết cục chức năng xấu
của người bệnh tại thời điểm ra viện (p<0,01).
Kết luận: Huyết áp tâm thu trung bình của người
bệnh chảy máu não tại thời điểm nhập viện cao;
Không có mối liên quan giữa tuổi, giới, tiền sử
tăng huyết áp, đái tháo đường, tình trạng lạm
dụng rượu đến kết quả điều trị hạ huyết áp tích
cực của người bệnh chảy máu não.
Từ khóa: chảy máu não, tăng huyết áp, hạ
huyết áp tích cực
1Trường Đại học Y Dược Thái Nguyên
Chịu trách nhiệm chính: Nguyễn Thị Minh Nguyệt
SĐT: 0987273484
Email: nguyettkdhyd@gmail.com
Ngày nhận bài: 04/7/2024
Ngày phản biện khoa học: 20/9/2024
Ngày duyệt bài: 02/10/2024
SUMMARY
THE RESULT OF AGGRESSIVE
BLOOD PRESSURE MANAGEMENT IN
PATIENT WITH ACUTE
INTRACEREBRAL HEMORRHAGE AT
THAI NGUYEN NATIONAL HOSPITAL
Introduction: Acute hypertensive response
following intracerebral hemorrhage (ICH) is a
common symptom, associated with hematoma
expansion, increased mortality, and poor
functional outcomes. Objective: To describe the
outcomes and some factors related to the results
of aggressive blood pressure management in
patients with acute ICH at Thai Nguyen Central
Hospital. Methods: A cross-sectional descriptive
study was conducted on 116 patients with acute
ICH treated at the Neurology Department of Thai
Nguyen Central Hospital. Results: The average
patient age was 62.34±12.28 years; 69.8% of
patients were male. The mean systolic blood
pressure (SBP) at admission was 185.09±17.7
mmHg, after 3 hours was 143.88±12.3 mmHg, at
6 hours was 140.60±10.7 mmHg, and after 24
hours was 137.41±11.1 mmHg. The percentage
of patients achieving target SBP at 2 hours after
admission was 57.8%, and at 24 hours was
77.6%. Higher mean SBP was associated with
poorer functional outcomes at discharge
(p<0.01). Conclusion: The average SBP in
patients with ICH was elevated at admission.
There was no significant association between
age, gender, history of hypertension, diabetes, or
alcohol abuse with the outcomes of aggressive
blood pressure management in ICH patients.
Keywords: intracerebral hemorrhage,
hypertension, aggressive blood pressure
management.
TP CH Y HC VIỆT NAM TẬP 544 - THÁNG 11 - SỐ CHUYÊN ĐỀ - 2024
13
I. ĐẶT VẤN ĐỀ
Chảy máu não là thể đột quỵ có tỷ lệ tử
vong cao, hoặc dẫn đến tàn tật nghiêm trọng.
Nguyên nhân gây chảy máu não thường gặp
nhất là do tăng huyết áp. Đồng thời, phản
ứng tăng huyết áp sau chảy máu não cũng là
một phản ứng toàn thân phổ biến, có liên
quan đến sự mở rộng thể tích khối máu tụ,
làm tăng nguy cơ tử vong, hoặc di chứng
nặng cho người bệnh [1, 2]. Do vậy, việc
điều trị hạ huyết áp tâm thu tích cực với
người bệnh chảy máu não cấp có tăng huyết
áp có ý nghĩa trong việc giảm nguy cơ mở
rộng thể tích khối máu tụ, giảm nguy cơ tử
vong và tàn phế sau chảy máu não [3, 4].
Hiện tại, Trung tâm Đột quỵ - Khoa Thần
kinh – Bệnh viện Trung ương Thái Nguyên
tiếp nhận điều trị hàng trăm người bệnh chảy
máu não mỗi năm. Xuất phát từ lý do đó,
chúng tôi tiến hành nghiên cứu này với mục
tiêu “Mô tả kết quả và một số yếu tố liên
quan đến kết quả điều trị hạ huyết áp tích
cực ở người bệnh chảy máu não cấp tại
Bệnh viện Trung ương Thái Nguyên”.
II. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
2.1. Đối tượng nghiên cứu
Gồm 116 người bệnh chảy máu não cấp
do tăng huyết áp điều trị nội trú tại Khoa
Thần kinh - Bệnh viện Trung Ương Thái
Nguyên từ tháng 1/2023 đến tháng 6/ 2024.
Tiêu chuẩn chọn: Người bệnh có triệu
chứng lâm sàng của chảy máu não cấp và kết
quả chụp cắt lớp vi tính (CLVT) sọ não/ hoặc
cộng hưởng từ (CHT) sọ não phù hợp với
chảy máu não cấp. Người bệnh và/ hoặc
người nhà người bệnh đồng ý tham gia
nghiên cứu.
Tiêu chuẩn loại trừ: Người bệnh chảy
máu não sau chấn thương sọ não, hoặc chảy
máu do vỡ di dạng mạch não, hoặc chảy máu
não trong u não, hoặc chảy máu não sau dùng
thuốc tiêu sợi huyết, hoặc các trường hợp có
chống chỉ định hạ huyết áp tích cực, hoặc có
chỉ định can thiệp phẫu thuật cấp cứu lấy
máu tụ, tràn dịch não cấp.
2.2. Phương pháp nghiên cứu
Phương pháp nghiên cứu mô tả cắt ngang
Kỹ thuật: chọn mẫu thuận tiện
Cỡ mẫu: lấy toàn bộ người bệnh đủ tiêu
chuẩn vào nghiên cứu.
Các bước tiến hành:
Người bệnh được khám lâm sàng, chụp
CLVT sọ não hoặc CHT sọ não để chẩn đoán
xác định chảy máu não và được điều trị nội
trú tại khoa Thần kinh - Bệnh viện Trung
Ương Thái Nguyên theo phác đồ điều trị
chảy máu não của Bộ Y tế.
Mục tiêu, trong vòng 12-24 giờ, đưa
huyết áp tâm thu (HATT) về 140 mmHg và
không thấp hơn 130 mmHg, duy trì mức
huyết áp này trong 7 ngày tiếp theo hoặc cho
đến khi người bệnh ra viện trong trường hợp
người bệnh ra viện trước 7 ngày.
Điều trị hạ huyết áp tích cực bằng truyền
tĩnh mạch Nicardipin với người bệnh có
HHTT ≥ 180 mmHg hoặc bằng thuốc hạ
huyết áp đường uống với các trường hợp có
HATT từ 150 – 179 mmHg.
Đối với những trường hợp dùng thuốc hạ
huyết áp đường tĩnh mạch bằng Nicardipin sẽ
được pha truyền bơm tiêm điện và chỉnh liều
theo đáp ứng lâm sàng, việc chuyển sang
dùng thuốc hạ huyết áp đường uống sẽ được
thực hiện khi tình trạng lâm sàng và huyết áp
của người bệnh ổn định.
Khi đang dùng thuốc điều trị hạ huyết áp
đường uống mà không kiểm soát được huyết
áp thì người bệnh sẽ được điều trị tiếp tục với
thuốc hạ huyết áp đường tĩnh mạch.
Người bệnh có chỉ định điều trị hạ
huyết áp tích cực được theo dõi huyết áp
liên tục bằng monitor để điều chỉnh huyết
áp nhanh chóng.
Số liệu được thu thập theo mẫu bệnh án
nghiên cứu thống nhất.
2.3. Chỉ tiêu nghiên cứu
Tuổi, giới, tiền sử mắc bệnh tăng huyết
HI NGH KHOA HC CÔNG NGH M RNG NĂM 2024 - TRƯNG ĐẠI HC Y KHOA VINH
14
áp, đái tháo đường, tiền sử rối loạn chuyển
hóa lipid, lạm dụng rượu và hút thuốc lá/ lào.
Kết quả điều trị hạ huyết áp: HATT
trung bình và tỷ lệ đạt HATT mục tiêu tại
các thời điểm. Mối liên quan giữa HATT
trung bình và kết cục của người bệnh tại thời
điểm ra viện. Một số yếu tố liên quan đến kết
quả điều trị hạ huyết áp tích cực.
2.4. Xử lý số liệu: Theo phương pháp
thống kê y học bằng phần mềm SPSS 27: T-
test trong kiểm định hai trung bình và Chi-
bình phương cho kiểm định hai tỷ lệ.
2.5. Đạo đức nghiên cứu: Đề tài đã được
sự chấp thuận của Hội đồng Đạo đức trong
nghiên cứu Y sinh học Bệnh viện Trung
ương Thái Nguyên.
III. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
Bảng 3.1. Đặc điểm tuổi, giới và tiền sử của
người bệnh nghiên cứu
Tuổi (năm)
Trung bình
X ± SD
Nhỏ nhất
Lớn nhất
62,34±12,28
39
90
Đặc điểm
n
Tỷ lệ (%)
Giới
Nam
81
69,8
Nữ
35
30,2
Tiền sử
Số người
bệnh
Tỷ lệ (%)
Tăng huyết áp
86
74,1
RLCH lipid
25
21,6
Đái tháo đường
14
12,1
Lạm dụng rượu
15
12,0
Hút thuốc lá/ lào
9
7,8
Tuổi trung bình là 62,34 (năm), bệnh
nhân nam chiếm tỉ lệ cao (69,8%).
Biểu đồ 3.1. Huyết áp tâm thu tại thời điểm
nhập viện
Tỷ lệ cao người bệnh có huyết áp tâm thu
từ 180 mmHg trở lên (72,4%).
Biểu đồ 3.2. Diễn biến huyết áp tâm thu trung
bình tại các thời điểm
HATT trung bình giảm nhanh nhất trong
2 giờ đầu sau khi nhập viện.
Biểu đồ 3.3. Tỷ lệ đạt huyết áp tâm thu mục tiêu
Tỷ lệ đạt HATT mục tiêu tăng nhanh
nhất trong 2 giờ đầu.
Bảng 3.2. Mối liên quan giữa HATT trung bình và kết cục của người bệnh
HA tâm thu trung bình
Kết cục (mRS) khi ra viện
P
Xấu (4-6) 31 BN
Tổng 116 BN
Thời điểm
T0
193,23±17,0
185,09±17,7
<0,01
2h
152,90±11,3
144,83±12,5
<0,01
3h
149,35±12,1
143,88±12,3
<0,01
6h
144,84±9,6
140,60±10,7
<0,01
TP CH Y HC VIỆT NAM TẬP 544 - THÁNG 11 - SỐ CHUYÊN ĐỀ - 2024
15
24h
140,97±10,8
137,41±11,1
<0,01
HATT trung bình tại thời điểm nhập viện, 2 giờ, 3 giờ, 6 giờ và 24 giờ ở nhóm có kết cục
xấu cao hơn có ý nghĩa so với nhóm có kết cục tốt (p<0,01).
Bảng 3.3. Mối liên quan giữa tiền sử tăng huyết áp và HATT trung bình tại các thời điểm
HA tâm thu trung bình
Tiền sử tăng huyết áp
P
Có (86 NB)
Không (30 NB)
Tổng (116 NB)
Thời điểm
T0
187,67±16,9
177,67±18,1
185,09±17,7
>0,05
2h
145,12±14,5
144,00±11,9
144,83±12,5
>0,05
3h
144,19±12,6
143,00±11,5
143,88±12,3
>0,05
6h
141,51±11,2
138,00±8,5
140,60±10,7
>0,05
24h
137,67±11,5
136,67±10,3
137,41±11,1
>0,05
HATT trung bình của nhóm có tiền sử tăng huyết áp tại các thời điểm cao hơn không có ý
nghĩa so với nhóm không có tiền sử tăng huyết áp (p>0,05).
Bảng 3.4. Mối liên quan giữa tuổi và HATT trung bình tại các thời điểm
HA tâm thu trung bình
Độ tuổi
P
<60 tuổi (56 NB)
≥ 60 tuổi (60 NB)
Tổng (116 NB)
Thời điểm
T0
183,39±17,3
186,67±18,1
185,09±17,7
<0,05
2h
144,11±15,3
145,50±12,5
144,83±12,5
>0,05
3h
147,50±19,9
150,83±15,2
143,88±12,3
>0,05
6h
139,64±10,9
141,50±10,4
140,60±10,7
>0,05
24h
136,07±10,3
138,67±12,0
137,41±11,1
>0,05
HATT trung bình của nhóm dưới 60 tuổi tại thời điểm nhập viện thấp hơn có ý nghĩa so
với nhóm từ 60 tuổi trở lên (p<0,01).
Bảng 3.5. Một số yếu tố liên quan đến tỷ lệ đạt HATT mục tiêu tại thời điểm 2 giờ
Huyết áp MT
Đặc điểm
Đạt(67 NB)
Không đạt (49 NB)
P
Giới tính
Nam
44 (65,7)
37 (75,5)
> 0,05
Nữ
23 (34,3)
12 (24,5)
Tuổi (năm)
< 60
37 (55,2)
19 (38,8)
> 0,05
≥ 60
30 (44,8)
30 (61,2)
Tiền sử THA
Có
48 (71,6)
38 (77,6)
> 0,05
Không
19 (28,4)
11 (22,4)
Tiền sử ĐTĐ
Có
8 (11,9)
6 (12,2)
> 0,05
Không
59 (88,1)
43 (87,8)
Lạm dụng rượu
Có
6 (9,0)
9 (18,4)
> 0,05
Không
61 (91,0)
40 (81,6)
Không có mối liên quan giữa việc đạt
HATT mục tiêu tại thời điểm 2 giờ với tuổi,
giới, tiền sử tăng huyết áp, đái tháo đường và
lạm dụng rượu (p>0,05).
IV. BÀN LUẬN
4.1. Một số đặc điểm của người bệnh
nghiên cứu
Nghiên cứu được tiến hành trên 116
người bệnh chảy máu não cấp điều trị nội trú
tại Khoa Thần kinh - Bệnh viện Trung ương
Thái Nguyên từ tháng 1 năm 2023 đến tháng
6 năm 2024. Tuổi trung bình của người bệnh
nghiên cứu là 62,34±12,28 (năm), nhỏ nhất
là 39 tuổi và cao nhất là 90 tuổi, kết quả này
của chúng tôi tương đồng với tuổi trung bình
HI NGH KHOA HC CÔNG NGH M RNG NĂM 2024 - TRƯNG ĐẠI HC Y KHOA VINH
16
là 63,1±12,9 (năm) trong nghiên cứu của
Qureshi AI [5] và tuổi trung bình 60,41
±10,04 (năm) trong nghiên cứu của Võ Hồng
Khôi [1], nhưng thấp hơn tuổi trung bình là
70,2 ± 13,3 trong nghiên cứu của Rodriguez-
Luna D [3]. Tỷ lệ bệnh nhân nam trong
nghiên cứu là 69,8%, kết quả này của chúng
tôi khá tương đồng với tỷ lệ bệnh nhân nam
là 62% trong nghiên cứu của Qureshi AI [5],
hay tỷ lệ nam/nữ là 2,1:1 trong nghiên cứu
của Võ Hồng Khôi [1] và nhiều nghiên cứu
khác [4] [6]. Tiền sử bệnh thường gặp nhất là
tăng huyết áp (THA) (74,1%), rối loạn
chuyển hóa lipid máu (21,6%). Ngoài ra, có
một tỷ lệ khá cao người bệnh chảy máu não
trong nghiên cứu của chúng tôi có tình trạng
lạm dụng rượu (12,9%), hút thuốc lá (hoặc
thuốc lào) nhiều năm (7,8%).
4.2. Kết quả điều trị hạ huyết áp tích
cực và một số yếu tố liên quan
HATT trung bình tại thời điểm nhập viện
của người bệnh trong nghiên cứu của chúng
tôi là 185,09±17,7 mmHg, người bệnh có
HATT từ 180 mmHg trở lên chiếm 72,4%.
Kết quả này của chúng tôi tương đồng với
mức HATT trung bình là 185,08±9,83 trong
nghiên cứu của Võ Hồng Khôi [1], nhưng
cao hơn khá nhiều so với HATT trung bình
là 174,5 ± 28,3 mmHg trong nghiên cứu của
Ma L [7]. Người bệnh được chẩn đoán xác
định chảy máu não cấp có trị số huyết áp tâm
thu tăng cao được chỉ định điều trị hạ huyết
áp tích cực với mục tiêu đưa trị số huyết áp
tâm thu về mức ≤ 140 mmHg nhưng không
thấp hơn 130 mmHg trong vòng 12-24 giờ
(đặc biệt là khoảng thời gian 2-6 giờ đầu)
nhằm mục đích hạn chế sự gia tăng thể tích
của khối máu tụ khi huyết áp tăng cao [2],
đồng thời tránh hạ huyết áp quá thấp nhằm
mục đích duy trì áp lực tưới máu não ổn
định. Tùy mức độ tăng huyết áp mà người
bệnh được chỉ định sử dụng thuốc điều trị hạ
huyết áp đường tĩnh mạch bằng Nicardipin
hoặc bằng các thuốc hạ huyết áp đường
uống, hoặc phối hợp cả hai phương pháp
điều trị hạ huyết áp trên. Người bệnh chảy
máu não cấp được theo dõi huyết áp liên tục
bằng monitor để điều chỉnh huyết áp được
nhanh chóng. Trong nghiên cứu của chúng
tôi, có những người bệnh xuất hiện phản ứng
tăng huyết áp mạnh mẽ hơn tại các thời điểm
sau nhập viện. Do vậy, bên cạnh những
người bệnh được sử dụng thuốc hạ huyết áp
đường tĩnh mạch bằng Nicardipin ngay thời
điểm nhập viện, cũng có những người bệnh
được sử dụng thuốc hạ huyết áp đường tĩnh
mạch sau nhập viện một vài giờ, cho đến một
vài ngày. Kết quả theo dõi huyết áp cho thấy
HATT trung bình của người bệnh tại các thời
điểm sau nhập viện có xu hướng giảm dần,
giảm nhanh nhất trong khoảng thời gian 2
giờ đầu, từ 185,09±17,7 mmHg giảm xuống
còn 144,83±12,5 mmHg. Kết quả này của
chúng tôi tương đồng với nghiên cứu của
Qureshi AI [5], Võ Hồng Khôi [1] và nhiều
nghiên cứu khác [4], khi các nghiên cứu này
đều cho thấy HATT ở người bệnh chảy máu
não cấp được điều chỉnh giảm nhiều nhất
trong vòng 2 giờ đầu từ khi nhập viện. Điều
này cho thấy, thái độ xử trí hạ huyết áp khẩn
trương và tích cực cho người bệnh chảy máu
não có tăng huyết áp trong thực hành lâm
sàng được thực hiện tại hầu hết các bệnh viện
trong và ngoài nước. Bên cạnh việc giảm
đáng kể của HATT trung bình, tỷ lệ người
bệnh đạt HATT mục tiêu có xu hướng tăng
dần tại các thời điểm sau khi nhập viện. Tại
thời điểm 2 giờ, tỷ lệ người bệnh đạt HATT
mục tiêu trong nghiên cứu của chúng tôi là
57,8% và xu hướng tăng dần, đến 24 giờ tỷ
lệ đạt HATT mục tiêu là 77,6%. Tuy nhiên,
tỷ lệ người bệnh đạt HATT mục tiêu tại thời
điểm sau nhập viện 2 giờ của chúng tôi thấp
hơn khá nhiều so với tỷ lệ 82,9% trong
nghiên cứu của Võ Hồng Khôi, tỷ lệ 88,5%
trong nghiên cứu của Đỗ Văn Tài [1] và tỷ lệ
96,7% trong nghiên cứu của Ma L [7], sự
khác biệt này có thể do sự chưa thống nhất
trong việc sử dụng phác đồ điều trị hạ huyết
áp đường tĩnh mạch bằng Nicardipin trong