TẠP CHÍ Y HỌC VIỆT NAM TẬP 542 - THÁNG 9 - SỐ CHUYÊN ĐỀ - 2024
151
KHẢO SÁT NỒNG ĐỘ FSH, LH VÀ TESTOSTERON
Ở BỆNH NHÂN NAM ĐƯỢC CHẨN ĐOÁN VÔ TINH
Trần Đức Minh1, Tạ Thị Thanh Tú2, Nguyễn Thị Phương Thúy1,
Vũ Thị Minh Phương1, Nguyễn Hoàng Nam1,
Phạm Linh Chi1, Đoàn Thị Hoa1, Lê Tú Lệ1
TÓM TẮT22
Để nhận biết các đặc điểm lâm sàng, cận lâm
sàng và các bất thường di truyền liên quan đến
tình trạng vô tinh, chúng tôi tiến hành nghiên cứu
trên 200 bệnh nhân nam vô sinh không có tinh
trùng. Kết quả cho thấy tỷ lệ vô tinh do tắc nghẽn
chiếm 30,5%, tỷ lệ vô tinh không do tắc nghẽn
chiếm 69,5% số bệnh nhân vô sinh nam. Nồng
độ hormon FSH, LH, Testosteron huyết thanh có
trung vị (giá trị nhỏ nhất – giá trị lớn nhất) lần
lượt là 18,1 (0,69 – 61,17) IU/L; 9,5 (0,10 –
37,68) IU/L và 11,9 (0,087 - 49,47) nmol/l. Nồng
độ FHS và LH ở nhóm bệnh nhân vô tinh tắc
nghẽn (OA) khác biệt có ý nghĩa thống kê so với
ở nhóm vô tinh không do tắc nghẽn (NOA) trong
khi nồng độ Testosteron ở hai nhóm này không
có sự khác biệt (p = 0,057 > 0,05). Bất thường
NST với Karyotype 47,XXY chiếm tỉ lệ 16,5%.
Nguy cơ bất thường nhiễm sắc thể 47, XXY ở
bệnh nhân vô tinh giảm nồng độ Testosteron (<
9,9 nmol/L) cao gấp 3,85 lần so với bệnh nhân
vô tinh có nồng độ Testosteron bình thường hoặc
tăng (≥ 9,9 nmol/L).
1Trường Đại học Y Hà Nội
2Bệnh viện Nam học và Hiếm muộn Hà Nội
Chịu trách nhiệm chính: Nguyễn Thị Phương
Thúy. SĐT: 0983406880
Email: nguyenphuongthuy.1508@gmail.com
Ngày nhận bài: 15.8.2024
Ngày phản biện khoa học: 17.8.2024
Ngày duyệt bài: 23.8.2024
Người phản biện: PGS.TS Hoàng Văn Sơn
Từ khóa: Vô tinh; FSH; LH; testosteron;
Karyotype 47, XXY
SUMMARY
THE SURVEY OF FSH, LH AND
TESTOSTERONE CONCENTRATIONS
IN MALE PATIENTS SUFFERED
FROM AZOOSPERMIA
To identify clinical and paraclinical
characteristics and genetic abnormalities related
to azoospermia, we conducted research on 200
infertile male patients with azoospermia. The
results showed that the rate of obstructive
azoospermia accounted for 30.5%, in comparison
with the percentage of non-obstructive
azoospermia, which contributed 69,5% of
infertile male patients. The median serum FSH,
LH, and Testosteron hormone concentrations
(minimum value - maximum value) were 18.1
(0.69 - 61.17) IU/L, 9.5 (0.10 – 37.68) IU/L and
11.9 (0.087 - 49.47) nmol/l, respectively. FHS
and LH concentrations in the group of patients
with obstructive azoospermia (OA) were
statistically different from those in the group of
non-obstructive azoospermia (NOA), while
Testosteron concentrations in these two
categories had no difference. (p = 0.057 > 0.05).
Chromosomal abnormalities with Karyotype
47,XXY accounted for 16.5%. The risk of
chromosome 47, XXY abnormalities in
azoospermic patients with reduced Testosteron
levels (< 9.9 nmol/L) was 3.85 times higher than
HỘI NGHỊ KHOA HỌC THƯỜNG NIÊN LẦN THỨ 27 - HỘI HÓA SINH Y HỌC HÀ NỘI VÀ CÁC TỈNH PHÍA BẮC
152
in azoospermic patients with normal or increased
Testosteron levels (≥ 9.9 nmol/L).
Keywords: Azoospermia; FSH; LH;
testosteron; Karyotype 47, XXY
I. ĐẶT VẤN ĐỀ
Vô tinh – hay còn gọi là Azoospermia
(AZOO) là một bệnh lý đặc trưng bởi sự
vắng mặt hoàn toàn của tinh trùng trong mẫu
tinh dịch [1,2]. Vô tinh chiếm tỉ lệ khoảng
1% trong cộng đồng nam giới nói chung và
chiếm tỉ lệ 10 - 20% trong cộng đồng nam
giới vô sinh, hiếm muộn nói riêng [3]. Trên
lâm sàng, vô tinh được chia làm hai nhóm
nguyên nhân là vô tinh do tắc nghẽn và vô
tinh không do tắc nghẽn. Vô tinh do tắc
nghẽn (Obstructive Azoospermia - OA) là
hậu quả của sự tắc nghẽn các ống dẫn tinh
ngoài (có thể do nhiều nguyên nhân) ở bất kỳ
vị trí nào nằm giữa lưới tinh hoàn và ống
phóng tinh từ đó dẫn tới việc tinh trùng dù
được sản xuất một cách bình thường nhưng
không thể xuất ra ngoài được. Vô tinh không
do tắc nghẽn (Non Obstructive Azoospermia
- NOA) thường do các yếu tố bẩm sinh như
hội chứng Klinefelter và vi mất đoạn vùng
AZF của nhiễm sắc thể Y hoặc NOA vô căn
[2].
Lấy tinh trùng từ phẫu thuật tinh hoàn
(TESE) hoặc vi phẫu thuật tinh hoàn (micro-
TESE) kết hợp với thụ tinh trong ống nghiệm
(IVF) hoặc tiêm tinh trùng vào bào tương của
noãn (ICSI) là lựa chọn duy nhất để điều trị
vô sinh cho những bệnh nhân vô sinh không
có tinh trùng không do tắc. Tuy nhiên, TESE
không thể tìm thấy tinh trùng ở tất cả bệnh
nhân [2]. Nhiều yếu tố dự đoán đươc cho là
có ảnh hưởng đến sự thành công của việc lấy
tinh trùng từ tinh hoàn đã được nghiên cứu
như tuổi tác, chỉ số khối cơ thể (BMI), tiền
sử bệnh tật, kích thước tinh hoàn, các bất
thường cơ quan sinh dục, các thông số nội
tiết tố và các bất thường di truyền [4]. Trong
thực tế lâm sàng để giảm bớt gánh nặng kinh
tế cho điều trị và để tránh các can thiệp
không cần thiết việc tìm hiểu các đặc điểm
lâm sàng và cận lâm sàng của những bệnh
nhân vô tinh là rất cần thiêt, giúp các bác sĩ
lâm sàng đưa ra những tư vấn, hướng điều trị
phù hợp và tiên lượng điều trị cho từng
trường hợp. Tại Việt Nam, cho tới nay mới
chỉ có một vài nghiên cứu nhỏ về vấn đề vô
sinh nam không có tinh trùng[4,5]. Những
nghiên cứu này tập trung chủ yếu nghiên cứu
kết quả điều trị cho những bệnh nhân vô sinh
không có tinh trùng. Số lượng những nghiên
cứu về đặc điểm cận lâm sàng, mối liên quan
giữa nồng độ hormon sinh sản với các
nguyên nhân gây vô tinh còn nhiều hạn chế.
Chính vì vậy, chúng tôi tiến hành đề tài:
“Khảo sát nồng độ FSH, LH và testosteron ở
bệnh nhân nam được chẩn đoán vô tinh”
nhằm mục tiêu:
1. Mô tả đặc điểm nồng độ FSH, LH và
Testosteron ở nam giới bị vô tinh.
2. Khảo sát mối liên quan giữa nồng độ
FSH, LH và testosteron với nguyên nhân vô
tinh.
II. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
2.1. Đối tượng nghiên cứu
- Nghiên cứu được thực hiện trên 200
bệnh nhân nam vô sinh vô tinh tại Bệnh viện
nam học và hiếm muộn Hà Nội từ tháng
8/2023 đến tháng 4/2024.
- Tiêu chuẩn lựa chọn:
+ Bệnh nhân đã thực hiện 2 mẫu tinh
dịch đồ và có kết quả không có tinh trùng
trong tinh dịch.
+ Bệnh nhân được đánh giá đầy đủ về
các đặc điểm lâm sàng (tuổi, cân nặng, chiều
cao, tình trạng hút thuốc, tiền sử sức khỏe,
TẠP CHÍ Y HỌC VIỆT NAM TẬP 542 - THÁNG 9 - SỐ CHUYÊN ĐỀ - 2024
153
khám và siêu âm tinh hoàn), xét nghiệm cận
lâm sàng và di truyền (định lượng FSH, LH
và testosteron huyết thanh, nhiễm sắc đồ).
- Tiêu chuẩn loại trừ: Bệnh nhân chỉ có 1
kết quả xét nghiệm tinh dịch đồ hoặc thiếu
thông tin lâm sàng, cận lâm sàng.
- Phân loại nguyên nhân vô tinh dựa vào
tiêu chuẩn chẩn đoán vô sinh không có tinh
trùng không do tắc của Huang I.S. với FSH >
9,2 mIU/ml và trên siêu âm kích thước tinh
hoàn 2 bên trung bình < 15 mL [6].
2.2. Phương pháp nghiên cứu:
- Thiết kế nghiên cứu: Mô tả cắt ngang,
chọn mẫu thuận tiện
2.3. Xử lý số liệu:
Sử dụng phần mềm SPSS 20 cho ra kết
quả tỷ lệ phần trăm, mean, độ lệch chuẩn,
Min, Max, mức p< 0,05 được coi là có ý
nghĩa thống kê; sử dụng kiểm định phi tham
số Mann – Whitney với tỉ suất chênh OR và
khoảng tin cậy (95% CI) được dùng để tính
toán cho sự liên quan giữa các yếu tố.
2.4. Đạo đức nghiên cứu:
Toàn bộ thông tin của bệnh nhân được
bảo mật tuyệt đối và nghiên cứu chỉ nhằm
mục đích khoa học.
III. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
3.1. Đặc điểm chung của đối tượng nghiên cứu
Bảng 1. Đặc điểm tuổi của đối tượng nghiên cứu
Đặc điểm
n
%
Trung vị
Min-Max
Tuổi (tuổi)
200
100
32
23 – 49
Đối tượng nghiên cứu có độ tuổi từ 23 đến 49 tuổi và phân phối không chuẩn. Tuổi của
đối tượng nghiên cứu có giá trị trung vị là 32 tuổi.
Bảng 2. Đặc điểm tiền sử, thói quen hút thuốc và phân loại vô sinh ở đối tượng nghiên
cứu
Đặc điểm
Tiền sử quai bị
(n = 200)
Hút thuốc lá
(n = 200)
Phân loại vô sinh
(n = 200)
Có
47
45
116
Không
153
155
84
Biểu đồ 1. Phân bố bệnh nhân vô tinh theo nguyên nhân
HỘI NGHỊ KHOA HỌC THƯỜNG NIÊN LẦN THỨ 27 - HỘI HÓA SINH Y HỌC HÀ NỘI VÀ CÁC TỈNH PHÍA BẮC
154
3.2. Đặc điểm nồng độ FSH, LH và testosteron huyết thanh của đối tượng nghiên
cứu
Bảng 3. Nồng độ FSH, LH và testosteron huyết thanh của đối tượng nghiên cứu
Nồng độ
n
Trung vị
Min – Max
FSH (IU/L)
200
18,1
0,69 – 61,17
≤ 12,4 IU/L
81
> 12,4 IU/L
119
LH (IU/L)
200
9,5
0,10 – 37,68
≤ 8,6 IU/L
117
> 8,6 IU/L
83
Testosteron (nmol/L)
200
11,9
0,087 - 49,47
< 9,9 nmol/L
73
≥ 9,9 nmol/L
127
(Khoảng tham chiếu: FSH: 1,5 – 12,4 IU/L; LH: 1,7 – 8,6 IU/L;
Testosteron: 9,9 – 27,8 nmol/L)
Nồng độ FSH, LH huyết thanh của nhóm nghiên cứu có xu hướng tăng cao hơn giá trị
bình thường, trong khi nồng độ testosteron huyết thanh trong giới hạn bình thường.
Bảng 4. Nồng độ FSH, LH và Testosteron ở bệnh nhân OA và NOA
Nồng độ
n
%
Median
Min - Max
P
FSH
200
100
Nhóm OA (IU/L)
61
30,5
4,4
1,45 - 9,15
< 0,001
Nhóm NOA (IU/L)
139
69,5
25,9
0,69 – 61,17
LH
200
100
Nhóm OA (IU/L)
61
30,5
5,4
0,68 – 10,53
< 0,001
Nhóm NOA (IU/L)
139
69,5
14,4
0,10 – 37,68
Testosteron
200
100
Nhóm OA (nmol/L)
61
30,5
13,4
2,91 – 29,42
0,057
Nhóm NOA (nmol/L)
139
69,5
11,6
0,087 – 49,47
(OA: Vô tinh do tắc nghẽn; NOA: Vô tinh không do tắc nghẽn)
Trung vị nồng độ FHS và LH ở nhóm bệnh nhân vô tinh tắc nghẽn (OA) khác biệt có ý
nghĩa thống kê so với ở nhóm vô tinh không do tắc nghẽn (NOA) trong khi trung vị nồng độ
testosteron ở hai nhóm này không có sự khác biệt (p = 0,057 > 0,05).
TẠP CHÍ Y HỌC VIỆT NAM TẬP 542 - THÁNG 9 - SỐ CHUYÊN ĐỀ - 2024
155
3.3. Mối liên quan giữa nồng độ FSH, LH và testosteron với nguyên nhân vô tinh
p = 0,001, r = 0,886 p = 0,039, r = -0,146 p = 0,107, r = -0,114
Biểu đồ 2. Mối tương quan của nồng độ FSH, LH và testosteron ở đối tượng nghiên cứu
Tương quan giữa nồng độ FSH với LH ở các đối tượng nghiên cứu là tương quan thuận
có ý nghĩa thống kê (p < 0,05) với mức tương quan khá cao r = 0,886. Tương quan giữa nồng
độ FSH với Testosteron và tương quan giữa nồng độ LH với testosteron đều có mối tương
quan nghịch với mức tương quan rất thấp.
Bảng 5. Mối liên quan giữa nồng độ testosteron với nguyên nhân vô tinh
Nồng độ
testosteron
Do bất thường NST
47, XXY (n)
Do tất cả các nguyên
nhân khác (n)
OR (95%CI)
P
≥ 9,9 nmol/L
8
119
1
< 9,9 nmol/L
15
58
3,85 (1,58 – 10)
0,003
Bệnh nhân vô tinh giảm nồng độ
Testosteron (< 9,9 nmol/L) có nguy cơ bất
thường nhiễm sắc thể 47XXY cao gấp 3,85
lần so với bệnh nhân vô tinh có nồng độ
Testosteron bình thường hoặc tăng (≥ 9,9
nmol/L).
IV. BÀN LUẬN
Trong thực hành lâm sàng việc chẩn đoán
chính xác nguyên nhân không có tinh trùng
trong tinh dịch là rất quan trọng, nó giúp các
bác sĩ tiên lượng và đưa ra những phương
pháp điều trị phù hợp cho những bệnh nhân
vô sinh nam. Tuy nhiên việc chẩn đoán phân
biệt giữa các nguyên nhân không có tinh
trùng là không hề đơn giản. Để chẩn đoán
xác định nguyên nhân không có tinh trùng thì
sinh thiết tinh hoàn đóng vai trò quyết định,
tuy nhiên phương pháp này mang tính xâm
lấn và nhiều nguy cơ biến chứng. Để tránh
các can thiệp xâm lấn, chúng tôi lấy giá trị
tham khảo trong nghiên cứu của Huang I.S
(2014) làm tiêu chẩn để lựa chọn những bệnh
nhân NOA dựa trên nồng độ FSH và kích
thước tinh hoàn để đưa vào nghiên cứu [6].
Theo cách phân loại đó, trong nghiên cứu
của chúng tôi, tỷ lệ vô tinh do tắc nghẽn
chiếm 30,5 % số bệnh nhân vô sinh nam còn
tỷ lệ vô tinh không do tắc nghẽn chiếm
69,5% số bệnh nhân vô sinh nam (Biểu đồ
1). Kết quả này tương tự với tác giả Iman
Shamohammadi (2022) với tỷ lệ vô tinh do
tắc nghẽn là 30,9% và không do tắc nghẽn là
69,1% [7].
Trong cơ chế điều hòa sinh tinh trùng và
testosteron có mối quan hệ chặt chẽ của trục
hạ đồi- tuyến yên – tinh hoàn. Chính vì vậy
FSH, LH và testosteron được xem như
những chỉ số đánh giá chức năng hoạt động
của tinh hoàn. Trong nghiên cứu của chúng