Khẩu độ và tốc độ trên máy DSLR
Khi dùng máy ảnh số ống kính rời, người chụp cần nắm được mối liên
hệ giữa khẩu độ - tốc độ để làm chủ nhiều tình huống, thay vì chỉ bấm theo
chương trình tự động.
Trên các máy DSLR có nhiều chế độ như Program (P) tự động hoàn
toàn, Manual (thủ công), Av (ưu tiên khẩu độ), Tv (ưu tiên tốc độ)… Trong
những tình huống đơn giản và người chụp mới làm quen với máy thì
Program có thể đáp ứng được. Nhưng khi muốn tấm hình có “hồn” hơn, có
nét khác lạ thì bạn cần đầu tư thử nghiệm với các chế độ Manual, Av hay Tv.
Về bản chất, các thông số khẩu độ - tốc độ là hướng đến giá trị phơi
sáng chuẩn cho ảnh (exposure value - Ev). Hãy hình dung máy ảnh là một
cái hộp tối. Khi bấm nút chụp, máy ảnh mới mở “cửa” để cho ánh sáng đi
vào cảm biến và tạo nên hình ảnh. Nếu “cửa” mở quá rộng thì ánh sáng vào
nhiều, ảnh sẽ bị sáng trắng, mất chi tiết; nếu “cửa” mở hẹp, ánh sáng vào ít
và ảnh bị tối, cũng mất chi tiết.
Ban đầu, bạn cần luyện chụp đúng sáng, nghĩa là lượng ánh sáng qua
“cửa” vừa phải, hợp lý với đối tượng chụp. Lúc này có 2 yếu tố quyết định
đến sự vừa phải đó là khẩu độ và tốc độ.
Độ mở ống kính. Ảnh: Wiley
Khẩu độ là độ mở của “cửa” - nghĩa là ống kính có các lá mỏng xoáy
vào, xòe ra để tạo thành lỗ mở hình tròn với đường kính khác nhau. “Cửa tò
vò” hình tròn này rộng thì ánh sáng vào nhiều, nhỏ thì ánh sáng vào ít.
Tốc độ là tốc độ của màn trập đằng sau lỗ mở hình tròn. Nếu cửa trập
này đóng chậm, ánh sáng sẽ vào nhiều, cửa trập này đóng nhanh, ánh sáng
sẽ vào ít.
Như vậy, hình ảnh muốn được ghi lại thì ánh sáng phải đi qua 2 “cửa”
với các thông số khẩu độ đo bằng dãy trị số f/1, f1.4, f/2, f/2.8, f/4, f/5.6, f/8,
f/11, f/16, f/22, f/32… và tốc độ đo bằng giây, một phần của giây. Chú ý là
trị số khẩu độ càng nhỏ nghĩa là lỗ mở ống kính càng lớn, nên khi người ta
nói “mở khẩu” nghĩa là phải chỉnh trị số này nhỏ hơn, “khép khẩu” nghĩa là
phải chỉnh trị số này lớn hơn. Ngoài ra, khi độ dài tiêu cự càng lớn thì khẩu
độ càng lớn. Dễ hiểu nhất là bạn nhìn ống kính khi zoom ra xa nhất, lỗ mở
đó hiện ra rất rõ.
Chỉnh tốc độ cửa trập để tạo hiệu ứng ảnh mềm mại hơn
Tốc độ màn trập trên máy DSLR có ưu điểm là chỉnh được để ghi
hình nhanh trong các pha hành động hay ghi hình chuyển động của nước
chảy, mưa rơi thật chậm để hình ảnh mềm mại hơn. Khẩu độ nhỏ thì khoảng
rõ nét lớn (độ sâu trường ảnh lớn) thích hợp cho chụp phong cảnh hoặc tài
liệu, trong khi khẩu độ lớn thì khoảng rõ nét rất nông - như thường thấy
trong các ảnh macro chụp thế giới vi mô, nét mỏng tang vào điểm nhấn, còn
lại mờ mịt hết.
Do đó, tùy vào mục đích chụp, người ta phải chỉnh các thông số này.
Bạn có thể dùng chế độ ưu tiên khẩu độ Av để máy tự tính tốc độ, hoặc ưu
tiên tốc độ Tv để máy ảnh tự tính thông số khẩu độ. Muốn “pro” hơn thì hãy
gạt sang nút Manual và tự đặt các thông số.
Dưới đây là bảng giá trị phơi sáng Ev để tham khảo. Trong đó, Ev = 0
là khi đặt khẩu độ bằng 1 ở tốc độ 1 giây. Các giá trị giống nhau nằm theo
đường chéo tương ứng với cặp khẩu độ - tốc độ. Dễ nhớ nhất là khi mở khẩu
thêm 1 f/stop thì đồng nghĩa với việc giảm đi một nửa thời gian chụp. Ví dụ,
từ f/4 tốc độ ¼ giây muốn mở khẩu về f/2.8 thì tốc độ là 1/8 giây.