HỘI THẢO HÀNG NĂM PHÒNG CHỐNG UNG THƯ TP. HỒ CHÍ MINH - LẦN THỨ 27
624
KHẨU PHẦN ĂN VÀ TÌNH TRẠNG DINH DƯỠNG CỦA BỆNH NHÂN
UNG THƯ VÒM MŨI HỌNG TẠI BỆNH VIỆN UNG BƯỚU TP. CẦN THƠ
Phạm Thị Thanh Hoa1, Lê Thị Hương2, Đỗ Nam Khánh2,
Võ Văn Kha1, Mai Văn Nhã1, Đặng Chí Nguyên1, Chiêm Ngọc Bính2
TÓM TẮT75
Bệnh nhân ung thư cần cung cấp đủ dinh
dưỡng để tham gia quá trình điều trị. Vì vậy, mục
tiêu của nghiên cứu nhằm đánh giá tình trạng
dinh dưỡng cũng như khẩu phần ăn của người
bệnh ung thư vòm mũi họng đang điều trị tại
Bệnh viện Ung Bướu Thành phố Cần Thơ năm
2024.
Phương pháp nghiên cứu: Mô tả cắt ngang
được tiến hành trên 50 người bệnh ung thư vòm
mũi họng. Kết quả có 48% người bệnh ung thư
vòm mũi họng có nguy cơ suy dinh dưỡng theo
PG-SGA và 22% theo BMI, năng lượng trung
bình trong khẩu phần ăn hằng ngày là 1246,3 ±
452,7 kcal/ngày. Nghiên cứu tìm thấy khác biệt
trung bình giữa ở những người bệnh có nguy cơ
suy dinh dưỡng theo PG-SGA với năng lượng và
hàm lượng glucid trung bình trong khẩu phần ăn
hằng ngày.
Kết luận: Bệnh nhân ung thư vòm mũi họng
có tỷ lệ suy dinh dưỡng đang ở mức cao, năng
lượng khẩu phần ăn hằng ngày còn thấp chưa đáp
ứng được nhu cầu, có sự khác biệt về năng lượng
là hàm lượng glucid trung bình ở các phân nhóm
suy dinh dưỡng theo PG-SGA. Vì vậy, cần phải
1Bệnh viện Ung Bướu Thành phố Cần Thơ
2Viện Đào tạo Y học Dự phòng và Y tế Công
Cộng – Trường Đại học Y Hà Nội
Chịu trách nhiệm chính: Phạm Thị Thanh Hoa
Email: phamhoa9892@gmail.com
Ngày nhận bài: 05/9/2024
Ngày phản biện: 11/9/2024
Ngày chấp nhận đăng: 03/10/2024
can thiệp dinh dưỡng sớm để cải thiện tình trạng
dinh dưỡng cho người bệnh có thể hoàn thành
liệu trình điều trị không bị trì hoãn kéo dài thời
gian nằm viện.
Từ khóa: Khẩu phần ăn, tình trạng dinh
dưỡng, ung thư vòm mũi họng, BMI, PG-SGA,
Bệnh viện Ung Bướu Thành phố Cần Thơ.
SUMMARY
DIET AND NUTRITIONAL STATUS OF
PATIENTS WITH NASOPHARYNGEAL
CANCER AT THE CAN THO
ONCOLOGY HOSPITAL
Cancer patients need to be provided with
adequate nutrition to undergo treatment.
Therefore, the objective of the study is to assess
the nutritional status as well as dietary intake of
patients with nasopharyngeal cancer being
treated at Can Tho Oncology Hospital in 2024. A
cross-sectional descriptive study was conducted
on 50 patients with nasopharyngeal cancer.
The results showed that 48% of patients
with nasopharyngeal cancer were at risk of
malnutrition according to PG-SGA and 22%
according to BMI; the average energy in the
daily diet was 1246,34 ± 452,71 kcal. The study
found a mean difference between patients at risk
of malnutrition according to PG-SGA and the
average energy and carbohydrate content in the
daily diet.
Conclusion: Patients with nasopharyngeal
cancer have a high rate of malnutrition; the daily
energy intake is still low and does not meet their
needs. Therefore, early nutritional intervention is
TẠP CHÍ Y HỌC VIỆT NAM TẬP 545 - THÁNG 12 - SỐ CHUYÊN ĐỀ - 2024
625
needed to improve the nutritional status of
patients so that they can complete the treatment
without delay and prolong the hospital stay.
Keywords: Diet, nutritional status,
nasopharyngeal cancer, BMI, PG-SGA, Can Tho
Oncology Hospital.
I. ĐẶT VẤN ĐỀ
Người bệnh ung thư vòm mũi họng có
chỉ định điều trị đã có tình trạng suy dinh
dưỡng do tình trạng thiểu cơ, suy kiệt liên
quan đến ung thư là một hội chứng đa yếu tố
đặc trưng bởi tình trạng viêm, chán ăn, sụt
cân và mất cơ, mỡ qua trung gian các
cytokine tiền viêm, bên cạnh đó vị trí khối u
nằm gần đường ăn gây nuốt khó, đau làm
giảm lượng thức ăn hằng ngày. Một số người
bệnh trong quá trình điều trị phải đặt ống
thông để nuôi ăn nhưng chế độ ăn qua ống
thông của bệnh nhân thường là cháo xay do
gia đình tự chuẩn bị hoặc mua của căn tin
bệnh viện. Chế độ cháo xay thông thường sẽ
dễ làm nghẹt ống thông, nếu muốn cháo qua
được ống thông người nhà thường pha loãng
cháo xay làm cho đậm độ năng lượng thường
rất thấp nhưng bệnh nhân cần năng lượng rất
cao (30 - 35Kcal/kg/ngày theo khuyến cáo
của Viện Dinh dưỡng) dẫn đến thiếu năng
lượng gây suy dinh dưỡng có thể ảnh hưởng
đến thời gian hoàn thành quá trình điều trị.
Vì vậy, chúng tôi tiến hành nghiên cứu nhằm
mục tiêu đánh giá tình trạng dinh dưỡng, mô
tả khẩu phần thực tế và mối liên quan giữa
khẩu phần ăn với tình trạng dinh dưỡng của
bệnh nhân ung thư vòm mũi họng tại Bệnh
viện Ung Bướu Thành phố (TP) Cần Thơ
năm 2024.
II. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
2.1. Đối tượng nghiên cứu: Người bệnh
ung thư vòm họng đang điều tại Bệnh viện
Ung Bướu TP. Cần Thơ từ 02/2024 - 8/2024.
- Tiêu chuẩn chọn: Người bệnh ung thư
vòm mũi họng, đồng ý tham gia nghiên cứu.
- Tiêu chuẩn loại trừ: Người bệnh không
trả lời đủ 95% bộ câu hỏi.
2.2. Thời gian, địa điểm nghiên cứu:
- Địa điểm nghiên cứu: Bệnh viện Ung
Bướu TP. Cần Thơ
- Thời gian thu thập số liệu: Tháng
02/2024 - 8/2024.
2.3. Thiết kế nghiên cứu: Cắt ngang mô
tả.
- Kỹ thuật chọn mẫu: Chọn mẫu thuận
tiện.
2.4. Cỡ mẫu: Công thức tính cỡ mẫu ước
lượng 1 trung bình với cỡ mẫu dân số:
Trong đó:
α: Sai lầm loại 1, α = 0,05.
Z: Giá trị của phân phối chuẩn.
= 1,96 (tương đương với độ tin cậy
95%).
ε: Sai số ước tính tương đối, ε = 0,2.
Theo nghiên cứu của Phạm Hồng Chiên
người bệnh ung thư vòm mũi họng điều trị
hóa xạ trị tại Bệnh viện Tai Mũi Họng Trung
Ương năm 2023 có 86,7% người bệnh mắc
suy dinh dưỡng[1]. Thay vào công thức tính
được cỡ mẫu n = 15. Thực tế nghiên cứu thu
thập được 50 người bệnh.
2.5. Phương pháp thu thập số liệu
2.5.1. Đánh giá tình trạng dinh dưỡng:
Cân đo cân nặng và chiều cao tại chỗ theo kĩ
thuật do Viện Dinh dưỡng hướng dẫn và
phân loại tình trạng dinh dưỡng bằng chỉ số
BMI theo chuẩn WHO. Đánh giá dinh dưỡng
theo PG-SGA (Patient – Generated
HỘI THẢO HÀNG NĂM PHÒNG CHỐNG UNG THƯ TP. HỒ CHÍ MINH - LẦN THỨ 27
626
Subjective Global Assessment: Đánh giá
tổng thể chủ quan). Công cụ bao gồm thay
đổi cân nặng, thay đổi lượng, đặc điểm thức
ăn, khả năng hoạt động, nhu cầu chuyển hóa
và thăm khám thực thể. Tình trạng dinh
dưỡng được phân loại thành 3 mức độ: Dinh
dưỡng tốt, không có nguy cơ SDD (A), Nguy
cơ SDD hoặc SDD vừa (B), SDD nặng (C).
2.5.2. Đánh giá khẩu phần ăn:
Số liệu lượng thực phẩm người bệnh đã
tiêu thụ được quy đổi thành lượng thực phẩm
ăn được thông qua hệ số sống chín, tỷ lệ
phần ăn được theo Viện Dinh dưỡng Việt
Nam năm 2017. Số liệu lượng chất dinh
dưỡng đã tiêu thụ được xác định theo Bảng
Thành phần Dinh dưỡng Việt Nam năm
2017, Nhật Bản năm 2015, quyển 400 món
ăn thông dụng Việt Nam và hệ số giữ lại
(retention factor) theo Nhật Bản năm 2015.
Xác định nhu cầu dinh dưỡng khuyến nghị
theo Bộ Y tế Việt Nam năm 2016[2].
2.6. Xử lý và phân tích số liệu
Phần mềm hỗ trợ nhập, quản lý dữ liệu
Excel, phần mềm thống kê SPSS 20.0. Mô tả
bằng tần số và tỷ lệ các biến số về thông tin
đặc tính gồm giới tính, tình trạng dinh
dưỡng. Dùng trung bình ± độ lệch chuẩn để
mô tả các biến số định lượng gồm: Năng
lượng trung bình, protein, lipid, glucid,
vitamin A, C, B1, B6, B12, canxi và sắt.
Kiểm định Anova test để xác định sự khác
biệt giữa tình trạng dinh dưỡng và biến số
định lượng chất dinh dưỡng trong khẩu phần
ăn.
2.7. Vấn đề đạo đức
Đối tượng nghiên cứu được giải thích rõ
ràng về mục đích, ý nghĩa của việc nghiên
cứu và tự nguyện tham gia vào nghiên cứu.
Các thông tin thu thập được từ đối tượng
nghiên cứu chỉ phục vụ cho mục đích nghiên
cứu.
III. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
Nghiên cứu ghi nhận người bệnh có độ
tuổi trung bình 51,50 ± 13,27, chủ yếu là trên
40 tuổi chiếm 86%. Nam chiếm 74% và
nhiều hơn nữ là 26%.
Bảng 1. Đặc điểm lâm sàng của đối tượng nghiên cứu
Đặc điểm
Tần số (n)
Tỷ lệ (%)
Giai đoạn
I
0
0
II
6
12
III
16
32
IV
28
56
Phương pháp điều trị
Hóa trị
24
48
Xạ trị đơn thuần
12
24
Hoá xạ trị đồng thời
9
18
Chưa điều trị
5
10
Tình trạng nuôi dưỡng
Miệng
43
86
Ống thông
5
10
Dinh dưỡng tĩnh mạch phối hợp
2
4
Nhận xét: Tỷ lệ người bệnh trong nghiên cứu ở giai đoạn IV (56%), đang điều trị hóa trị
và ăn qua đường miệng là chủ yếu.
TẠP CHÍ Y HỌC VIỆT NAM TẬP 545 - THÁNG 12 - SỐ CHUYÊN ĐỀ - 2024
627
Bảng 2. Chỉ số nhân trắc của đối tượng nghiên cứu
Chỉ số nhân trắc
Nam
± SD
Nữ
± SD
Chung
± SD
Cân nặng (kg)
57,1 ± 9,6
52,9 ± 15,8
56 ± 11,5
Chiều cao (m)
1,6 ± 0,1
1,5 ± 0,04
1,61 ± 0,8
BMI (kg/m2)
21,5 ± 3,3
22,2 ± 5,9
21,64 ± 4,1
Nhận xét: Người bệnh ung thư vòm mũi họng có chiều cao, cân nặng và BMI trung bình
lần lượt là 1,6 ± 0,8m, 56 ± 11,5kg và 21,6 ± 4,1 (kg/m2)
Bảng 3. Tình trạng dinh dưỡng theo BMI
Tình trạng dinh dưỡng theo BMI (kg/m2)
Tỷ lệ (%)
Thiếu cân (< 18,5)
22
Bình thường (18,5 - 24,99)
60
Thừa cân - Béo phì (≥ 25)
18
Nhận xét: Đánh giá dinh dưỡng theo BMI có 18% người bệnh thiếu cân, 64% có tình
trạng dinh dưỡng bình thường và 18% thừa cân – béo phì.
Biểu đồ 1. Tình trạng dinh dưỡng theo PG-SGA
Nhận xét: Tình trạng dinh dưỡng theo PG-SGA có 48% người bệnh có nguy cơ suy dinh
dưỡng và 52% người bệnh có dinh dưỡng tốt, không có nguy cơ SDD.
Biểu đồ 2. Các triệu chứng ảnh hưởng ăn uống
Nhận xét: Triệu chứng ảnh hưởng đến ăn uống của người bệnh nhiều nhất là đau (48%),
loét miệng (32%), khô miệng và thay đổi vị giác (28%).
HỘI THẢO HÀNG NĂM PHÒNG CHỐNG UNG THƯ TP. HỒ CHÍ MINH - LẦN THỨ 27
628
Bảng 4. Đặc tính khẩu phần ăn
Khẩu phần ăn
± SD
Đạt nhu cầu
khuyến nghị
Không đạt nhu
cầu khuyến nghị
n
%
n
%
Năng lượng (Kcal/ngày)
1246,3 ± 452,7
8
16%
42
84
Năng lượng (Kcal/kg/24h)
22.2 ± 8.5
Protein (g/ngày)
56,09 ± 27,72
8
16%
42
84
Lipid (g/ngày)
34,22 ± 15,43
10
20%
40
80
Glucid (g/ngày)
193,83 ± 72,05
13
26%
37
74
Nhận xét: Năng lượng trung bình trong 24 giờ của đối tượng nghiên cứu là 1246,3 ±
452,7Kcal/ngày, tỷ lệ người bệnh đạt đủ khẩu phần ăn thấp chiếm 16%. Protein, lipid, glucid
trung bình lần lượt là 56,1 ± 27,7g/ngày, 34,22 ± 15,4 g/ngày và 193,83 ± 72,1 g/ngày.
Bảng 5. Giá trị dinh dưỡng một số vitamin và chất khoáng trong khẩu phần
Giá trị dinh dưỡng
± SD
Đạt nhu cầu
khuyến nghị
Nhu cầu KN theo
VDD 2016
Vitamin A ( mcg)
330,05 ± 339,82
8%
650 - 700
Vitamin C (mg)
84,4 ± 69,46
34%
100
Vitamin B1(mg)
1,21 ± 0,79
40%
1,1
Vitamin B12(mcg)
1,41 ± 2,06
10%
2,4
Sắt (mg)
12,52 ± 9,3
18%
17,4 - 26,1
Canxi (mg)
528,29 ± 303,04
22%
800 - 1000
Nhận xét: Tỷ lệ các vitamin và khoáng chất đạt đủ nhu cầu còn thấp, vitamin A là đạt nhu
cầu khuyến nghị thấp nhất chiếm 8%.
Bảng 6. Mối liên quan giữa khẩu phần ăn với tình trạng dinh dưỡng
Năng lượng và chất
dinh dưỡng
PG-SGA A
± SD
PG-SGA B
± SD
PG-SGA C
± SD
p*
Năng lượng (Kcal)
1456,16 ± 346,17
1073,64 ± 497,71
886,46 ± 295,74
0,001
Protein tổng số (g)
62,13 ± 26,16
53,19 ± 31,63
40,69 ± 17,19
0,059
Lipid tổng số (g)
38,52 ± 12,91
28,84 ± 17,52
31,29 ± 16,1
0,157
Glucid (g)
221,96 ± 57,18
179,94 ± 79,78
123,09 ± 44,63
0,001
*Anova test
Nhận xét: Có sự khác biệt về năng lượng
và glucid giữa các nhóm phân loại tình trạng
dinh dưỡng theo PG-SGA (p < 0,05). Nghiên
cứu không tìm thấy mối liên quan giữa tình
trạng suy dinh dưỡng theo PG-SGA (PG-
SGA B & C) và đặc điểm lâm sàng, triệu
chứng ảnh hưởng đến ăn uống (p > 0,05).
IV. BÀN LUẬN
Nghiên cứu của chúng tôi ghi nhận 50
người bệnh ung thư vòm mũi họng đang điều
trị tại Bệnh viện Ung Bướu TP. Cần Thơ có
tỷ lệ suy dinh dưỡng theo PG-SGA là 48%
và theo BMI là 22%. So sánh với bộ công cụ
PG-SGA, tỷ lệ bệnh nhân bị SDD theo BMI