--1--
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

CỬ NHÂN HOÁ HỌC
NGÀNH: HOÁ HỮU CƠ
Đề tài: KHẢO SÁT THÀNH PHẦN HOÁ HỌC
CỦA LÁ XA KÊ Artocarpus altilis (Park.) Fosberg
THUỘC HỌ DÂU TẰM MORACEAE
GVHD:
SVTH:
ThS. Phùng Văn Trung
Lê Thị Việt Hoa
Thành phố Hồ Chí Minh, tháng 5 năm 2012
--2--
LỜI MỞ ĐẦU
Ngày nay, cùng với sự phát triển vượt bậc của khoa học kỹ thuật, ngành hóa học
đóng một vai trò rất quan trọng trong sự phát triển của xã hội. Các nhà hóa học, bằng
nhiều con đường khác nhau, đã tạo ra những sản phẩm có ứng dụng trong các lĩnh vực
như: Y học, Dược học, Sinh học, Nông nghiệp,… Tuy nhiên, những sản phẩm được
tạo ra bằng cách tổng hợp mặc dù có kết quả tốt nhưng lại gây ra nhiều tác dụng phụ
cho con người và môi trường. Vì thế, hóa học các hợp chất thiên nhiên ngày càng
được quan tâm hơn. Các nhà hóa học đã tiến hành tách chiết, cô lập, bán tổng hợp
ngày càng nhiều những hợp chất có hoạt tính sinh học để tạo ra những sản phẩm hữu
ích từ cây cỏ thiên nhiên nâng cao chất lượng cuộc sống.
Có rất nhiều loài, nhiều cây đã được các nhà hoá học nghiên cứu trong nước và
ngoài nước, cây Xa kê là một trong những số đó. Một số nghiên cứu trước đây cho
thấy rằng Xa kê có chứa một số chất có hoạt tính cao như triterpenes, flavones,
dihydroflavonols, chalcones. Tuy nhiên cây Xa kê ít được nghiên cứu và ứng dụng vào
thực tế ờ Việt Nam.
Cây Xa kê, loại cây miền nhiệt đới được trồng phổ biến ở nước ta với nhiều hoạt
tính sinh học thú vị như kháng vi khuẩn, kháng virus, kháng oxi hoá, ngừa ung thư,
kháng đái tháo đường. Với những thuận lợi về mặt địa lý thì Xa kê sẽ là nguồn nguyên
liệu vô cùng quí giá. Do vậy, chúng tôi tiến hành “Khảo sát thành phần hoá học
trên lá Xa kê Artocarpus altilis (Park) thuộc họ dâu tằm Moraceae” ở Việt Nam,
mục tiêu cô lập và xác định cấu trúc hóa học của các hợp chất hữu cơ có trong lá Xa
kê (được thu hái ở Cần Thơ). Hy vọng rằng kết quả nghiên cứu sẽ góp phần mang lại
những hiểu biết mới về mặt hóa thực vật của cây Xa kê nhằm làm tăng giá trị ứng
dụng của cây vào thực tế cuộc sống.
--1--
LỜI CẢM ƠN
----------
Luận văn này được thực hiện tại phòng Hóa Học Các Hợp Chất Thiên Nhiên -Viện
Công Nghệ Hóa Học - Viện Khoa Học và Công Nghệ Việt Nam; số 1 Mạc Đĩnh Chi,
phường Bến Nghé, quận 1, thành phố Hồ Chí Minh.
Với tấm lòng trân trọng và biết ơn sâu sắc, em xin gửi lời cảm ơn đến:
PGS.TS. Nguyễn Ngọc Hạnh
Cô đã truyền cho em những kiến thức chuyên môn, luôn động viên và luôn tạo điều
kiện tốt nhất để em hoàn thành khóa luận.
ThS. Phùng Văn Trung
Thầy đã truyền đạt cho em kiến thức chuyên môn, tận tình hướng dẫn kỹ thuật
cũng như những kinh nghiệm hết sức quý báu và đầy tâm huyết trong suốt quá trình
thực hiện luận văn.
Các Thầy Cô của Bộ môn Hóa - Trường Đại Học Sư Phạm TP. Hồ Chí Minh và
các Thầy Cô của Viện Công nghệ Hóa học - Viện Khoa học và Công nghệ Việt Nam
đã tận tình dạy bảo, tạo mọi điều kiện thuận lợi và giúp đỡ em hoàn thành khóa luận
này. Và tất cả các bạn cùng lớp đã quan tâm, động viên và giúp đỡ em trong suốt quá
trình học tập.
Cử nhân Nguyễn Tấn Phát
Anh đã tận tình hướng dẫn, chỉ bảo em những việc nhỏ nhặt từ những ngày đầu cho
đến hết quá trình thực hiện luận văn.
Cử nhân Võ Thị Bé, cùng các anh chị học viên trường Đại học Cần Thơ, các bạn
sinh viên đến làm đề tài nghiên cứu đã tận tình hướng dẫn, góp ý, cung cấp tài liệu, tạo
điều kiện giúp đỡ em làm tốt công việc của mình.
Cuối cùng con rất cảm ơn gia đình đã giúp đỡ, động viên, tạo mọi điều kiện từ vật
chất đến tinh thần cho con học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận văn này.
Xin chân thành cảm ơn!
Lời cảm ơn .................................................................................................................... i
--2--
Mục lục ........................................................................................................................ ii
Danh mục các ký hiệu, chữ viết tắt ............................................................................ iv
Danh mục các bảng .................................................................................................... vi
Danh mục các sơ đồ, đồ thị ....................................................................................... vii
Danh mục các hình ..................................................................................................... ix
Danh mục các phụ lục ................................................................................................ xi
Lời mở đầu
CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN
1.1. Đại cương về cây Xa kê
1.1.1. Mô tả thực vật ........................................................................................... 1
1.1.1.1. Khái quát ........................................................................................... 1
1.1.1.2. Mô tả ................................................................................................. 1
1.1.2. Phân bố và sinh thái .................................................................................. 2
1.2. Y học dân gian của cây Xa kê
1.2.1. Thành phần hoá học .................................................................................. 4
1.2.2. Hoạt tính sinh học ..................................................................................... 5
1.2.3. Công dụng của Xa kê ................................................................................ 5
1.2.4. Bài thuốc có Xa kê .................................................................................... 6
1.3. Công trình nghiên cứu trên cây Xa kê
1.3.1. Thành phần hoá học .................................................................................. 8
1.3.2. Hoạt tính sinh học ................................................................................... 20
CHƯƠNG 2: PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
2.1. Phân lập và tinh chế
2.1.1. Phương pháp sắc kí bản mỏng ................................................................ 25
2.1.2. Phương pháp sắc kí cột ........................................................................... 25
--3--
2.1.3. Phương pháp phổ .................................................................................... 26
2.2. Thử hoạt tính .................................................................................................... 28
CHƯƠNG 3: THỰC NGHIỆM
3.1. Hoá chất thiết bị
3.1.1. Hoá chất .................................................................................................. 30
3.1.2. Thiết bị .................................................................................................... 30
3.2. Phân lập và tinh chế chất
3.2.1. Điều chế cao thô từ lá Xa kê ................................................................... 33
3.2.2. Phân lập các chất từ lá Xa kê .................................................................. 35
3.2.2.1. Phân lập ................................................................................ 35
3.2.2.2. Tinh chế ................................................................................. 43
3.3. Thử hoạt tính kháng đái tháo đường .............................................................. 44
CHƯƠNG 4: KẾT QUẢ – THẢO LUẬN
4.1. Thành phần hoá học ......................................................................................... 46
4.2. Hoạt tính sinh học
4.2.1. Xác định độ ẩm cao ................................................................................. 52
4.2.2. Dựng đường chuẩn .................................................................................. 52
4.2.3. Hoạt tính sinh học ................................................................................... 52
CHƯƠNG 5: KẾT LUẬN – KIẾN NGHỊ
5.1. Kết luận ............................................................................................................. 57
5.2. Kiến nghị ........................................................................................................... 58
TÀI LIỆU THAM KHẢO