Não úng thủy (Hydrocephalus)
Não úng thủy không phải là một bệnh lý riêng biệt mà đúng hơn là hậu quả của
một nhóm các bệnh lý khác nhau có chung một đặc trưng là suy giảm lưu thông hoặc
hấp thu dịch não tủy
Trẻ bị não úng thuỷ nặng
Trẻ bị não úng thuỷ nặng
I- Sinh lý
Dịch não tủy được hình thành chủ yếu trong hệ thống não thất do tiết dịch của
đám rối mạch mạc (choroid plexus). Đám rối này nằm trong hai não thất bên, não thất
ba và não thất bốn nhưng chủ yếu là trong hai não thất bên.
Hệ thống các não thất
Tổng lượng dịch não tủy là 50 ml ở trẻ em và khoảng 150 ml ở người lớn. Dịch
não tủy được xem là dịch siêu lọc của huyết tương.
Dịch não tủy di chuyển từ hai não thất bên qua lỗ Monro để vào não thất ba sau
đó chảy qua một cấu trúc hẹp có tên là kênh Sylvius để vào não thất bốn. Ở trẻ em,
kênh này có chiều dài khoảng 3 mm và đường kính 2 mm. Từ não thất bốn, dịch não
tủy theo hai lỗ bên (lỗ Luschka) và một lỗ ở giữa (lỗ Magendie) để đổ vào các bể chứa
ở nền não. Não úng thủy do hậu quả của sự tắc nghẽn các lỗ và kênh lưu thông của não
thất gọi là não úng thủy tắc nghẽn hoặc não úng thủy không lưu thông
Một phần rất nhỏ dịch não tủy được hấp thu bởi hệ thống mạch bạch huyết đổ
về các xoang quanh mũi, một phần khác được hấp thu dọc theo các dây thần kinh và
bởi chính đám rối mạch mạc. Vì một lý do nào đó mà các khoang dưới nhện bị tắc
nghẽn hoặc các nút nhện (arachnoid granulations) suy giảm chức năng thì cũng gây
nên não úng thủy. Não úng thủy trong trường hợp này gọi là não úng thủy không tắc
nghẽn hoặc não úng thủy lưu thông.
II- Sinh lý bệnh và nguyên nhân
- Não úng thủy tắc nghẽn hay não úng thủy không lưu thông thường xuất hiện
chủ yếu ở trẻ em do bất thường của kênh Sylvius hoặc do tổn thương não thất bốn. Các
bất thường cấu trúc kênh Sylvius thường gây hẹp đường lưu thông dịch não tủy. Do
viêm màng não mủ hay xuất huyết não trong giai đoạn sơ sinh, lớp tế bào nội tủy lót
các não thất bong ra làm các tế bào nhện bị kích thích tăng sinh gây hẹp kênh. Các
nhiễm trùng trong giai đoạn bào thai, thường được biết dưới tên TORCH
(Toxoplasmosis, Rubella, Cytomegalovirus, Hepatitis) cũng là những nguyên nhân gây
não úng thủy. U não, đặc biệt là u hố sau gây cản trở lưu thông dịch não tủy và gây
não úng thủy rất nhanh với các dấu hiệu tăng áp nội sọ rất nặng ở trẻ lớn. Các dị tật
bẩm sinh gây não úng thủy có thể bao gồm dị tật Chiari, hội chứng Dandy - Walker...
Não úng thuỷ
- Não úng thủy không tắc nghẽn hay não úng thủy lưu thông thường là hậu quả
của xuất huyết trong não, thường gặp ở trẻ sơ sinh thiếu tháng hoặc trẻ nhũ nhi thiếu
vitamin K. Viêm màng não mủ do phế cầu hoặc viêm màng não do lao gây dịch tiết
quánh đặc bám vào các nút nhện (arachnoid granulations) cũng làm suy giảm chức
năng các nút hấp thu này. Biến chứng xâm nhập màng não của bệnh bạch cầu cấp cũng
là nguyên nhân có thể gặp của não úng thủy.
Não úng thuỷ
III- Biểu hiện lâm sàng
Biểu hiện lâm sàng của não úng thủy thay đổi rất khác nhau tùy từng trường
hợp và phụ thuộc vào rất nhiều yếu tố như (1) tuổi mắc bệnh, (2) bản chất của thương
tổn gây nên tắc nghẽn lưu thông dịch não tủy, (3) thời gian bị bệnh và (4) tốc độ tăng
áp lực nội sọ.
Ở trẻ nhỏ do các khớp sọ chưa đóng kín nên triệu chứng dễ thấy nhất đó là kích
thước của đầu to lên nhanh bất thường. Ngoài ra thóp trước cũng giãn to và căng hơn,
các mạch máu da đầu cũng giãn to hơn bình thường. Trán trẻ rất rộng. Mắt thường ở tư
thế nhìn xuống tạo nên dấu hiệu mặt trời lặn.
Não úng thuỷ và dấu hiệu mặt trời lặn
Ở trẻ lớn hơn, khi các khớp sọ đã đóng kín một phần, dấu hiệu đầu to khó nhận
biết hơn. Các triệu chứng gợi ý là dễ kích thích, khó chịu, mệt mỏi, chán ăn, nôn mửa.
Nổi bật ở nhóm trẻ này là triệu chứng nhức đầu. Các dấu hiệu khác có thể thấy như
phù gai thị, dấu hiệu tổn thương bó tháp... Hai nhóm di tật bẩm sinh thường gặp gây
não úng thủy là dị tật Chiari và hội chứng Dandy - Walker.
Sống chung với não úng thủy