ki n th c v các chòm sao Hoàngế ứ ề Đ oạ
Các chòm sao Hoàng đ o chính là nh ng chòm sao quen thu c nh t trong hi u bi t c aạ ữ ộ ấ ể ế ủ
h u h t các b n m i ti p xúc hay th m chí là ch a bao gi ti p xúc v i thiên văn h c.ầ ế ạ ớ ế ậ ư ờ ế ớ ọ
Không ch có ý nghĩa trong thiên văn h c, chúng đ c bi t t i còn nh v trí d quanỉ ọ ượ ế ướ ờ ị ễ
sát, đ sáng c a h u h t các ngôi sao và c nh ng ý nghĩa c a chúng trong chiêm tinhộ ủ ầ ế ả ữ ủ
h c.ọ
Hoàng đ o là gì?ạ
Hoàng Đ o là đ ng chuy n đ ng c a M t Tr i trên Thiên c u (m t c u t ngạ ườ ể ộ ủ ặ ờ ầ ặ ầ ưở
t ng bao quanh Trái Đ t, trên đó là hình chi u c a các thiên th – các hành tinh, ngôiưở ấ ế ủ ể
sao, thiên hà .v.v…) trong 1 năm. Chúng ta đã bi t r ng Trái Đ t chuy n đ ng quanhế ằ ấ ể ộ
M t Tr i m i vòng h t 365,4 ngày (g i là 1 năm). Thiên c u l i là m t khái ni m g nặ ờ ỗ ế ọ ầ ạ ộ ệ ắ
li n v i Trái Đ t và do đó khi Trái Đ t chuy n đ ng nh th , ta có th t ng tu ng raề ớ ấ ấ ể ộ ư ế ể ưở ở
m t m t c u Thiên C u chuy n đ ng cùng Trái Đ t, v i biên c a Thiên c u r t xa,ộ ặ ầ ầ ể ộ ấ ớ ủ ầ ở ấ
cũng do vi c h ng nhìn thay đ i, chúng ta s th y v trí c a M t Tr i th ng xuyênệ ướ ổ ẽ ấ ị ủ ặ ờ ườ
thay đ i so v i các sao trên Thiên C u. M i th i gian khác nhau, M t Tr i s “l t”ổ ớ ầ ỗ ờ ặ ờ ẽ ướ
qua m t v trí khác nhau trên Thiên C u. Trong 1 năm, đ ng đi đó t o thành m t vòngộ ị ầ ườ ạ ộ
tròn khép kín và ng i ta t th i xa x a đã g i vòng tròn đó là Hoàng Đ o, chia nó raườ ừ ờ ư ọ ạ
thành 12 ph n, 12 cung ng v i 12 chòm sao g m:ầ ứ ớ ồ
1.Aries (B ch D ng)ạ ươ
2.Taurus (Kim Ng u)ư
3.Gemini (Song T )ử
4.Cancer (C Gi i)ự ả
5.Leo (S T )ư ử
6.Virgo (Trinh N )ữ
7.Libra (Thiên Bình)
8.Scorpius (B C p)ọ ạ
9.Sagittarius (Cung Th )ủ
10.Capriconus (Ma K t)ế
11.Aquarius (B o Bình)ả
12.Pisces (Song Ng )ư
B n có th d dàng hình dung hi n t ng thay đ i v trí c a M t Tr i trên Hoàngạ ể ễ ệ ượ ổ ị ủ ặ ờ
Đ o nh hình sau:ạ ờ
Ví dụ: Tháng 1, b n th y theo hình trên, Trái đ t n m t i v trí g n chòm Gemini, t iạ ấ ấ ằ ạ ị ầ ạ
sao l i nói tháng 1 t ng ng v i chòm sao Sagittarius? Nhìn kĩ hình rên s th y r ngạ ươ ứ ớ ẽ ấ ằ
trong tháng 1, khi b n h ng v phía M t Tr i thì chòm sao Sagittarius s n m phíaạ ướ ề ặ ờ ẽ ằ
sau M t Tr i, do đó mà có s t ng ng đó, còn ban đêm thì b n s quan sát th yặ ờ ự ươ ứ ạ ẽ ấ
Gemini to sáng vào lúc n a đêm.ả ử
Gi i thi u s l c v 12 chòm sao Hoàngớ ệ ơ ượ ề
đ oạ
Aries
Cách g i thông d ng: ọ ụ B ch D ngạ ươ
Chòm sao đ u tiên c a Hoàng đ o. Aries là conầ ủ ạ
c u có b lông vàng trông th n tho i Hy L p,ừ ộ ầ ạ ạ
b lông c a nó là báu v t mà ng i anh hùngộ ủ ậ ườ
Jason đã lên đ ng trên con tàu Argos đ đo tườ ể ạ
l i.ạ
1
Đây cũng là chòm sao đ n gi n nh t trong s các chòm sao Hoàng đ o. Các ngôi saoơ ả ấ ố ạ
c a nó cũng khá khó đ quan sát đ c. H u h t th i gian trong năm, b n n u có quanủ ể ượ ầ ế ờ ạ ế
sát đ c chòm sao này cũng đ u v ôthì gian r ng sáng các ngày. Chòm sao này ch có 2ượ ề ằ ạ ỉ
ngôi sao sáng là alpha và beta. Các sao còn l i đ u có đ sáng r t y u. Đ c bi t, r tạ ề ộ ấ ế ặ ệ ấ
nhi u sao trong s các ngôi sao c a chòm sao này là các c p sao đôi.ề ố ủ ặ
Taurus
Cách g i thông d ng: ọ ụ Kim Ng uư
Th n Zeus đem lòng yêu nàng Europa đã tầ ự
bi n mình thành m t con bò tr ng đ tránhế ộ ắ ể
s theo dõi c a v Hera. Europa c i lênự ủ ợ ưở
con bò tr ng đó và th n Zeus đã đ a nàngắ ầ ư
đ n m t vùng đ t m i, xây d ng nó thànhế ộ ấ ớ ự
châu Âu nh ngày nay. Cũng có truy nư ề
thuy t k r ng Taurus là con bò m ng đãế ể ằ ộ
t n công chàng th săn Orion.ấ ợ
Taurus là m t trong s nh ng chòm saoộ ố ữ
l n và sáng nh t. Sao sáng nh t c a nó làớ ấ ấ ủ
Aldebaran, m t trong nh ng ngôi sao sángộ ữ
nh t b u tr i đêm, phía trên cái s ng c aấ ầ ờ ừ ủ
nó m t chút là nhóm sao Hyades. Ngoài ra,ộ
trong vùng tr i c a chòm sao này b n cònờ ủ ạ
có th nhìn th y 2 tinh vân r t n i ti ng làể ấ ấ ổ ế
M1 (tinh vân Con Cua) và M45 (Pleiades – Th t Tinh).ấ
Khác v i Aries, các ngôi sao c a Taurus đ u khá sáng nên b n có th nhìn th y vàớ ủ ề ạ ể ấ
xác đ nh chòm sao này khá d dàng, m c dù v y, n u quan sát vào kho ng th i gianị ễ ặ ậ ế ả ờ
ph h p nh t trong năm, mùa hè và mùa thu, b n s ph i quan sát nó vào sau n a đêmủ ợ ấ ạ ẽ ả ử
vì nó s không xu t hi n vào nh ng kho ng th i gian phù h p nh t trong ngày đ b nẽ ấ ệ ữ ả ờ ợ ấ ể ạ
có th quan sát nó.ể
Gemini
Cách g i thông d ng: ọ ụ Song Tử
Castor và Pollux là 2 anh em ru t cùng mộ ẹ
khác cha. Cha c a Castor là ng i th ngủ ườ ườ
trong khi cha c a Pollux l i là th n Zeus.ủ ạ ầ
C 2 anh em đ u là nh ng dũng sĩ n iả ề ữ ổ
ti ng v s c m nh và võ thu t, riêngế ề ứ ạ ậ
Pollux thì có đ c s b t t do mang trongượ ự ấ ử
mình dòng máu c a th n Zeus. Trong m tủ ầ ộ
cu c chi n, Castor trúng đón và ch t. Th nộ ế ế ầ
Zeus hi n ra cho phép con trai Pollux c aệ ủ
mình l a ch n ho c lên thiên đình s ngự ọ ặ ố
cu c s ng b t t vĩnh vi n ho c chia sộ ố ấ ử ễ ặ ẻ
m t n a cu c s ng b t t đó v i Castor.ộ ử ộ ố ấ ử ớ
Không mu n ph i xa ng i em trai, Polluxố ả ườ
đã l a ch n đ c ân th 2, vì th c m tự ọ ặ ứ ế ứ ộ
2
ngày 2 anh em Pollux, Castor s ng trên thiên đình cùng các v th n thì ngày hôm sau l iố ị ầ ạ
s ng m t ngày d i th gi i âm ph .ố ộ ướ ế ớ ủ
Castor và Pollux cũng là 2 ngôi sao sáng nh t c a chòm sao Gemini, t ng tr ng choấ ủ ượ ư
đ u c a 2 ng i anh hùng. Các bu i t i mùa xuân, n u tr i đ p b n s quan sát đ cầ ủ ườ ổ ố ế ờ ẹ ạ ẽ ượ
chòm sao này to sáng trên b u tr i. Ngoài 2 ngôi sao sáng nh t đã nói t i, các sao khácả ầ ờ ấ ớ
c a Gemini đ u có đ sáng khá cao, ngoài 2 cánh tay h ng ra phía ngoài, b n có thủ ề ộ ướ ạ ể
d dàng nh n ra chòm sao này nh m t hình đa giác khá khép kín.ễ ậ ư ộ
Cancer
Cách g i thông d ng: ọ ụ C Gi iự ả
Kì công th 2 c a ng i anh hùng Heraclesứ ủ ườ
(Hercules) là tiêu di t con mãng xà nhi uệ ề
đ u Hydra. Trong lúc Heracles giao đ uầ ấ
v i con quái v t này, n a th n Hera doớ ậ ữ ầ
căm ghét đ a con c a ch ng mình nên đãứ ủ ồ
giúp Hydra b ng cách sai con cua Cancerằ
ch y đ n t n công Heracles, tuy nhiên conạ ế ấ
cua này đã b Heracles dùng chuỳ gi t ch tị ế ế
ngay sau đó.
Chòm sao này chi m di n tích khá nhế ệ ỏ
trên thiên c u so v i các chòm sao còn l iầ ớ ạ
c a Hoàng đ o. Các ngôi sao c a nó t ngủ ạ ủ ươ
đ i sáng và b n thân chòm sao cũng t ngố ả ươ
đ i đ n gi n nên b n có th d dàng xácố ơ ả ạ ể ễ
đ nh đ c nó trên b u tr i. ị ượ ầ ờ
Leo
Cách g i thông d ng: ọ ụ S Tư ử
Đây là chòm sao mang hình nh con s tả ư ử
Nemean, kì công đ u tiên c a ng i anhầ ủ ườ
hùng Heracles. Heracles đ c giao nhi mượ ệ
v đi tiêu di t con s t Nemean này, conụ ệ ư ử
s t có móng s c h n m i lo i dao ki mư ử ắ ơ ọ ạ ế
và b da dày và c ng đ n m c ngay cộ ứ ế ứ ả
ki m và tên c a Heracles b n vào nó đ uế ủ ắ ề
vô hi u. Cu i cùng ng i anh hùng ph iệ ố ườ ả
gi t nó b ng cách v t nhau và đè lên trên,ế ằ ậ
bóp c nó cho đ n ch t.ổ ế ế
Đây có th coi là m t trong s nh ngể ộ ố ữ
chòm sao sáng nh t và đ p nh t c a Hoàngấ ẹ ấ ủ
đ o hay th m chí là trong s t t c 88ạ ậ ố ấ ả
chòm sao c a thiên văn hi n đ i. Chòm saoủ ệ ạ
này chi m m t di n tích khá l n trên thiênế ộ ệ ớ
c u v i nh ng ngôi sao r t sáng, đ c bi t là sao Regulus – m t trong s các ngôi saoầ ớ ữ ấ ặ ệ ộ ố
sáng nh t b u tr i. Ngôi sao này đ c đ t tên b i nhà thiên văn Copernicus, v i ýấ ầ ờ ượ ặ ở ớ
nghĩa là trái tim c a con s t . Các bu i t i t tháng 4 đ n tháng 6, b n s d dàngủ ư ử ổ ố ừ ế ạ ẽ ễ
3
nhìn th y chòm sao này hi n di n trên b u tr i g n nh c bu i t i (t 7h đ n 10hấ ệ ệ ầ ờ ầ ư ả ổ ố ừ ế
t i)ố
Virgo
Cách g i thông d ng: ọ ụ Trinh nữ
Chòm sao này có nhi u truy n thuy tề ề ế
k khác nhau. Có ng i nói đó là chòmể ườ
sao t ng tr ng cho n th n lúa mìượ ư ữ ầ
Demeter, m t trong 12 v th n t i caoộ ị ầ ố
c a th gi i Olympia. M t chuy nủ ế ớ ộ ệ
khác k r ng Virgo là con gái c a m tể ằ ủ ộ
ng i nông dân đ c th n r u nhoườ ượ ầ ượ
Dyonisos d y cho cách n u r u. Menạ ấ ượ
r u làm cho nh ng ng i u ng nóượ ữ ườ ố
t ng mình b đ u đ c nên đã gi t ch tưở ị ầ ộ ế ế
ng i nông dân đó. Con gái c a ông vàườ ủ
con chó trung thành đ u t t theo.ề ự ử
Th n Dyonisos c m đ ng đã đ a c 3ầ ả ộ ư ả
lên thành các chòm sao trên b u tr i.ầ ờ
Ông b tr thành chòm sao M c phuố ở ụ
(Bootes), cô con gái tr thành Trinh nở ữ
(Virgo) và con chó tr thành chòm saoở
Chó L n (Canis Major). L i có m t truy n thuy t khác nói r ng Virgo v n là n th nớ ạ ộ ề ế ằ ố ữ ầ
công lí s ng cùng loài ng i đ b o v l ph i. Nh ng r i loài ng i ngày càng giố ườ ể ả ệ ẽ ả ư ồ ườ ả
d i, tráo tr làm n a th n không ch u n i bay v tr i, th nên t đó chúng ta ch còn cóố ở ữ ầ ị ổ ề ờ ế ừ ỉ
th tìm th y công lí n i b u tr i và nh ng vì sao.ể ấ ơ ầ ờ ữ
Chòm sao Virgo chi m m t di n tích r t l n trên thiên c u (trong s 88 chòm sao, nóế ộ ệ ấ ớ ầ ố
ch thua có Hydra v đ l n). N u ch a quen, b n s khó xác đ nh đ c nó do nó cóỉ ề ộ ớ ế ư ạ ẽ ị ượ
khá nhi u sao s p x p khá r c r i. Tuy nhiên n u xác đ nh đ c đ ng Hoàng Đ o thìề ắ ế ắ ố ế ị ượ ườ ạ
b n s d dàng nh n ra nó là m t vùng tr i g m nhi u ngôi sao sáng n m ngay phíaạ ẽ ễ ậ ộ ờ ồ ề ằ
sau cái đuôi c a con s t Leo. ủ ư ử
Libra
Cách g i thông d ng: ọ ụ Thiên Bình
Trong cu c chi n tranh thành Trois, sộ ế ố
m nh c a nhi u dũng sĩ trong các cu c đ uệ ủ ề ộ ầ
đã đ c đ nh đo t b ng cái cân Libra này.ượ ị ạ ằ
M i khi các cu c đ u cân tài cân s c di nỗ ộ ấ ứ ễ
ra, th n Zeus th ng l y cân ra, 2 đĩa cânầ ườ ấ
t ng tr ng cho s m nh c a 2 đ i th , khiượ ư ố ệ ủ ố ủ
th n nh c cân lên, đĩa cân c a ng i nàoầ ấ ủ ườ
n ng h n có nghĩa là ng i đó s ph i ch pặ ơ ườ ẽ ả ấ
nh n th t b i và t giã cu c s ng tr n gian.ậ ấ ạ ừ ộ ố ầ
N m ngay phía sau Virgo, chòm sao nàyằ
chi m m t di n tích khá khiêm t n v iế ộ ệ ố ớ
nh ng ngôi sao t ng đ i sáng. Các bu i t iữ ươ ố ổ ố
mùa hè, b n đ u có th nh n ra chòm saoạ ề ể ậ
4
này m t cách khá d dàng m c dù nó ch có m t vài ngôi sao là khá sáng, n u ch aộ ễ ặ ỉ ộ ế ư
nh n ra ngay, b n có th xác đ nh qua v trí c a nó n m trên Hoàng đ o, gi a 2 chòmậ ạ ể ị ị ủ ằ ạ ữ
sao r t l n và r t sáng là Virgo và Scorpiusấ ớ ấ
Scorpius
Cách g i thông d ng: ọ ụ B C pọ ạ
Đ tr ng ph t chàng th săn Orion, nể ừ ạ ợ ữ
th n đ t Gaia đã sai m t con b c p điầ ấ ộ ọ ạ
gi t ch t chàng th săn này. Cu c sănế ế ợ ộ
đu i mà chàng th săn tr thành con m iổ ợ ở ồ
còn con b c p l i tr thành th săn di nọ ạ ạ ở ợ ễ
ra dai d ng đ n khi th n Zeus đ a c 2ẳ ế ầ ư ả
lên thành nh ng chòm sao trên tr i. Hàngữ ờ
đêm, chúng ta v n th y con b c p đu iấ ấ ọ ạ ổ
theo chàng th săn Orion nh ng khôngợ ư
bao gi đu i k p c .ờ ổ ị ả
Trong s 88 chòm sao nói chung và 12ố
chòm sao Hoàng đ o nói riêng, B C pạ ọ ạ
có th đ c coi là m t trong s nh ngể ượ ộ ố ữ
chòm sao sáng nh t, nh t là v i đ c đi mấ ấ ớ ặ ể
khí h u Vi t Nam. Các bu i t i mùa hèậ ệ ổ ố
su t t tháng 6 đ n tháng 9 hàng năm,ố ừ ế
b n đ u có th quan sát chòm sao này trong th i gian g n nh toàn b bu i t i. Nóạ ề ể ờ ầ ư ộ ổ ố
th ng n m khá cao trên b u tr i, h i ch ch v h ng Nam và r t d nh n ra b iườ ằ ầ ờ ơ ế ề ướ ấ ễ ậ ở
thân hình u n cong v i c p càng và cái đuôi r t d nh n di n c a con b c p, h u h tố ớ ặ ấ ễ ậ ệ ủ ọ ạ ầ ế
các ngôi sao c a chòm này đ u r t sáng. N u có m t chi c kính thiên văn ho c m tủ ề ấ ế ộ ế ặ ộ
ng nhòm, khi nhìn vào đuôi con b c p, b n có th th y m t ngôi sao cái đuôi nàyố ọ ạ ạ ể ấ ộ ở
th c ch t là m t nhóm chi chít nhi u sao khá sáng, đó là tinh vân M7.ự ấ ộ ề
Sagittarius
Th ng g i: Nhân Mã; nghĩa đúng:ườ ọ
Cung thủ
Chòm sao này cùng v i chòm saoớ
Nhân Mã (mà th ng g i là bán nhânườ ọ
mã – Centaurus) cùng là nh ng chòmữ
sao có hình nh c a m t gi ng ng iả ủ ộ ố ườ
trong th n tho i Hy L p, gi ngầ ạ ạ ố
ng i mà có toàn b ph n thân làườ ộ ầ
c a ng a, nh ng thay b ng cái đ uủ ự ư ằ ầ
và c c a ng a thì t i v trí đó là n aổ ủ ự ạ ị ử
thân phía trên c a ng i. H u h tủ ườ ầ ế
các nhân mã đ u r t hung hăng vàề ấ
man r , ch có m t nhân mã đ c caợ ỉ ộ ượ
ng i và đ a lên thành các chòm sao.ợ ư
Đó là nhân mã Chiron, vua c a cácủ
nhân mã, và cũng là m t nhân v tộ ậ
uyên bác, th y d y c a ng i anhầ ạ ủ ườ
5