Kiến thức về Vi sinh học: Phần 2

Phần III<br /> <br /> VI SINH VẬT GÂY BỆNH<br /> ■<br /> <br /> 184<br /> <br /> ■<br /> <br /> Bài 11<br /> <br /> VI KHUẨN ĐƯỜNG RUỘT<br /> M Ụ C T IÊ U<br /> 1. Phân biệt được đặc điểm của nhóm vi khuẩn gây bệnh chuyên biệt và gãy<br /> bệnh cơ hội.<br /> <br /> 2 . Nắm được các phương pháp nhận định vi khuẩn.<br /> 3. Ưng dụng được vào phòng ngừa và trị liệu.<br /> <br /> 1. PHÂN LOẠI<br /> <br /> Đây là nhóm lớn, gồm nhiều loại vi khuẩn khác nhau, sống ở đường ruột. Sự hiện<br /> diện của chúng trong ống tiêu hóa khác nhau tùy theo vị trí, tuổi tác và thay đổi tùy<br /> theo chế độ ăn uống.<br /> Hệ vi khuẩn đường ruột phức tạp nên việc phân loại chúng dựa trên nhiều quan<br /> điểm khác nhau: theo họ hoặc theo khả năng gây bệnh của vi khuẩn hoặc kết hợp cả<br /> hai, trong đó cần lưu ý đến tính chất hiếu khí hay ky khí và tính kháng nguyên.<br /> 1.1.Họ E n te ro b ac te riac e ae<br /> <br /> Vi khuẩn gày bệnh chuyên biệt<br /> Gây bệnh với các triệu chứng bệnh lý, không hội sinh, đôi khi ở dạng bệnh<br /> nhiễm không biểu lộ gồm các chi Salmonella, Shigella. Bệnh truyền do vệ sinh môi<br /> trường kém, nhiễm do tiếp xúc trực tiếp hay gián tiếp qua nước uống, thức ăn nhiễm<br /> phân hay qua trung gian động vật.<br /> Vi khuẩn gây bệnh cơ hội<br /> Hệ vi khuẩn hội sinh<br /> E. coli, Aerobacter, Klebsiella... Khi có cơ hội xâm nhập (như chấn thương hay thủ<br /> thuật y tế), chúng đi vào máu gãy nhiễm ở những cơ quan như nhiễm trùng niệu. Trong tự<br /> nhiên, sự hiện diện của chúng trone neuồn nước cho biết nước đã bị nhiễm phân người hay<br /> động vật, nên có thể nhiễm các vi khuẩn gây bệnh chuyên biệt có thê có trong phân, hoặc<br /> nhiễm Enterococcus, virus bại liệt, viêm gan virus... do phân bệnh nhân.<br /> <br /> 185<br /> <br /> Hệ vi khuẩn hoại sinh<br /> Proteus, Providencia, Serratia... Trong tự nhiên có trong đất, nước, phân nhiễm<br /> vào do thức ăn hay vật dụng của người hay do thủ thuật y tế.<br /> 1.2. Họ P seu do m on aceae<br /> <br /> Đáng lưu ý có Pseudomonas aeruginosa (cũng hiện diện trong không khí, đất<br /> gây bệnh cơ hội ở đường niệu, mắt) và Vibrio cholerae (nay xếp vào họ Vibrinoaceae)<br /> gây bệnh chuyên biệt.<br /> 1.3. Nhóm vi khuẩn lactic<br /> <br /> Nhóm này gồm một số vi khuẩn có khả năng lên men tạo acid lactic như các<br /> chủng Lactobacillus acidophilus, Bifidobacterium bifidum... Đây là những vi khuẩn có<br /> lợi trong ruột. Sự hiện diện của chúng trong ruột tùy theo lứa tuổi, thường có nhiều<br /> trong ruột trẻ sơ sinh.<br /> 2. ĐẶ C Đ IỂ M NUÔI CẤY<br /> <br /> Phần lớn vi khuẩn đường ruột phát triển dễ dàng trên môi trường thông thường,<br /> hiếu khí, kỵ khí tùy ý. Chúng khác nhau về khả năng sử dụng carbohydrat, và yếu tố<br /> này được dùng để phân biệt nhóm vi khuẩn hay loài. Các loại đường hay sử dụng để<br /> phân biệt là: glucose, lactose, saccharose, mannitol... Nhóm vi khuẩn gây bệnh chuyên<br /> biệt thì không lên men lactose, trong khi nhóm vi khuẩn cơ hội lên men được lactose.<br /> Trong nhóm này người ta còn phân biệt loại lên men lactose nhanh (18-24 giờ sau khi<br /> ủ) và lên men lactose chậm (24-48 giờ sau khi ủ). Điều này cho phép thực hiện các<br /> phản ứng sinh hóa để định danh vi khuẩn đường ruột hoặc sử dụng các môi trường<br /> nuôi cấy thích hợp để phân lập chúng từ bệnh phẩm. Để phàn lập vi khuẩn gây bệnh<br /> đường ruột có thể phải sử dụng một hệ thống môi trường gồm: môi trường phong phú,<br /> môi trường dinh dưỡng, môi trường phân biệt, môi trường chọn lọc.<br /> 3. KHÁ NG NG UYÊN<br /> 3.1. Kháng nguyên o<br /> <br /> Đây là kháng nguyên của thành tế bào vi khuẩn, cấu tạo bởi lipopolysaccharid,<br /> có những đặc tính sau: chịu được nhiệt, không bị cồn phá hủy nhưng bị hủy bởi formol<br /> và rất độc (chí cần 1/20 mg là giết chết chuột nhắt sau 2 giờ). Kháng nguyên này khi<br /> xâm nhập cơ thế’ có thể gây sốt, giám bạch cầu, sau đó tăng, giảm lympho bào và bạch<br /> <br /> 186<br /> <br /> cầu ưa acid (thấy ở bệnh nhân thương hàn hoặc sốt do nội độc tố). Kháng nguyên o<br /> khi gặp kháng thể sẽ xảy ra phản ứng ngưng kết, phản ứng này được sử dụng để phân<br /> biệt những typ huyết thanh khác nhau (serotype) trong các vi khuẩn cùng một loài.<br /> 3.2. K háng nguyên H<br /> <br /> Đây là kháng nguyên của tiêm mao có trên 50 loại khác nhau. Kháng nguyên H<br /> cấu tạo bởi protein, có đặc tính sau: không chịu được nhiệt, bị cồn phá hủy, không bị<br /> hủy bởi formol. Khi gặp kháng thể tương ứng sẽ xảy ra hiện tượng ngưng kết.<br /> 3.3. K háng nguyên K<br /> <br /> Đây là kháng nguyên của nang hay màng bao (outer coat), còn gọi kháng<br /> nguyên mặt ngoài, chỉ có ở một số loại vi khuẩn. Có hơn 100 loại khác nhau. Một số<br /> kháng nguyên K cấu tạo là polysaccharid, một số khác là protein. Kháng nguyên K<br /> nếu che phủ vi khuẩn, sẽ ngăn cản phản ứng ngưng kết kháng nguyên o và có liên hệ<br /> đến độc tính của vi khuẩn, ở Salmonella được gọi là kháng nguyên Vi.<br /> Dựa vào thành phần của kháng nguyên o , H, K người ta sẽ định danh vi khuẩn<br /> chính xác và phân biệt được nhiều thứ trong một loài. Ví dụ E. coli có thể có công thức<br /> kháng nguyên: 0 55, K5, H 21 ...<br /> 4. Đ Ộ C TỐ<br /> <br /> 4.1. Nội độc tố<br /> <br /> Hầu hết các vi khuẩn đường ruột đều có nội độc tố, bản chất là lipopolysaccharid<br /> (LPS), chỉ được phóng thích ra ngoài khi vi khuẩn bị phá hủy. Nội độc tố bển với tác<br /> động của nhiệt, trọng lượng phân tử khá cao (100-900.000). Nội độc tố gây ra triệu<br /> chứng chung như sốt, nóng, giảm bạch cầu, hạ huyết áp, đông máu nội mạch rải rác.<br /> Cấu trúc hóa học:<br /> -<br /> <br /> Dây oligosaccharid (mannose-rhamnose-galactose): Tạo tính chuyên biệt của<br /> kháng nguyên.<br /> <br /> -<br /> <br /> Phần lỗi: Gồm N-acetylglucosamin-glucose-galactose và heptose giống nhau ở<br /> tất cả các vi khuẩn. Sườn luân phiên heptose và nhóm KDO (2-keto-3-desoxyoctulonic acid) với lipid A có độc tính.<br /> <br /> 187<br /> <br /> 4.2. Ngoại độc tô<br /> <br /> Một số vi khuẩn tiết ra ngoại độc tố có vai trò bệnh lý quan trọng trong việc gây<br /> tiêu chảy và hội chứng lỵ (Shigatoxin). Vài gốc E.coli sản xuất ngoại độc tố<br /> (.Enteroto.xin). Đây là một độc tố nhiệt hoại gồm 2 tiểu đơn vị A và B. B gắn vào màng<br /> tế bào ruột non và làm cho A dễ xâm nhập vào màng ruột. A kích thích adenylcyclase<br /> trong tế bào ruột non làm gia tăng quá trình tổng hợp AMP vòng (cAMP) sẽ kích thích<br /> tiết ion C1 và bicarbonat ra khỏi tế bào và ngăn chặn tái hấp thu Na+ dẫn đến sự bài<br /> tiết muối gây tiêu chảy trầm trọng. Độc tố nhiệt hoại có cấu trúc, chức năng miễn dịch<br /> giống độc tố của V. cholerae. Vài gốc E. coli khác sản xuất enterotoxin bền với nhiệt,<br /> hoạt hóa men guanylcyclase làm tăng cGMP ở trong tế bào dẫn đến kích thích bài tiết<br /> muối, nước gây tiêu chảy.<br /> Một số vi khuẩn đường ruột sản xuất bacteriocin (bacteriocin, colicin). Độc tố<br /> này có tác dụng kháng khuẩn đối với một số vi khuẩn cùng loài hay khác loài. Và có<br /> thể dùng bacteriocin để định typ vi khuẩn.<br /> 5. VI KHUẨN G Â Y BỆNH ĐƯỜNG RUỘ T<br /> <br /> 5.1. Chi S alm onella<br /> <br /> Đặc điếm hình thể học và tính chất sinh hóa<br /> Trực khuẩn Gram âm, di động, hiếu khí tùy ý, không lên men lactose, tạo H2S,<br /> không tạo urease (dùng để phân biệt với chi Proteus), phản ứng MR dương tính, Indol<br /> âm tính. Một số tính chất khác thay đổi tùy theo loài. Vi khuẩn nuôi cấy được trên các<br /> môi trường thông thường. Các môi trường phân lập dựa trên yếu tố lên men hay không<br /> lên men lactose của vi khuẩn và sử dụng chất chỉ thị màu để nhận định. Các môi<br /> trường thường dùng để phân lập Salmonella là môi trường Mac Conkey, EMB, s s (cho<br /> khóm không màu), môi trường BSA (cho khóm đen ánh kim loại).<br /> Trên môi trường rắn có thể có hai dạng khuẩn lạc:<br /> -<br /> <br /> D ạng S: khuẩn lạc nhẵn tròn, lồi.<br /> <br /> -<br /> <br /> D ạng R: nhăn, không đều, dẹp khô.<br /> Ngoài ra, các môi trường phân lập vi khuẩn đường ruột đều sử dụng muối mật để<br /> <br /> ngăn chặn vi khuẩn Gram dương, chỉ để vi khuẩn Gram âm phát triển.<br /> <br /> 188<br /> <br />