Kiến Trúc Điêu Khắc
Đình Làng Bắc Bộ
Ở mỗi một làng quê đồng bằng Bắc Bộ, kiến trúc gây ấn
tượng nhất đối với du khách là đình làng. Trải qua thời gian,
rêu phong đã làm cho ngôi đình trở nên cổ kính. Mái đình
xoè rộng, bốn đầu đao cong vút, bộ cột đình đồ sộ, ao làng
soi bóng ngôi đình trầm mặc, dường như đình làng chỉ còn
sống với thời đã qua.
Nghệ thuật điêu khắc đình làng ở Bắc Bộ
Nhưng khi bước vào bên trong đình, không khí mát dịu làm
ta như trút bỏ vướng mắc của đời sống, chìm vào không gian
tâm linh bao bọc xung quanh để tĩnh trí mà chiêm bái trước
đức Thành Hoàng làng, nhìn ngắm những hình chạm khắc
trên kiến trúc. Và ta hiểu rằng ngôi đình đang ôm vào bên
trong, thầm lặng giữ gìn một di sản nghệ thuật vô giá, mà đến
ngày hôm nay nhìn ngắm nó vẫn thấy hiển hiện, xôn xao đời
sống xã hội mấy trăm năm về trước và để lại những giá trị to
lớn về văn hóa, lịch sử và nghệ thuật.
Nhìn một cách khái quát, nghệ thuật điêu khắc đình làng ở
đồng bằng Bắc Bộ phát triển từ những bước đầu tiên ở thế kỷ
XVI, đạt dấu ấn rực rỡ đỉnh cao ở thế kỷ XVII, chững lại,
chín muồi ở thế kỷ XVIII và thoái trào ở thế kỷ XIX. Có thể
nói, giá trị nhiều mặt mà điêu khắc đình làng để lại tập trung
ở di sản điêu khắc đình làng thế kỷ XVI - XVII. Điêu khắc
đình làng của 2 thế kỷ này đại diện điển hình nhất cho toàn
bộ nghệ thuật điêu khắc ở đồng bằng Bắc Bộ.
Các thủ pháp tạo hình của điêu khắc đình làng:
1.cái nhìn trẻ thơ:
Điêu khắc trang trí đình làng là tác phẩm của những nghệ
nhân nông dân Bắc Bộ. Nghệ thuật của họ xuất phát từ đời
sống và cái nhìn có tính bản năng thuần phác của người nông
dân. “Nó được sản sinh trong khoảng khắc lịch sử mà tinh
thần dân tộc vùng dậy tưng bừng nhất, mà nền văn nghệ dân
gian thắng thế nhất”. Chắc chắn khi sáng tạo để phản ánh, tái
tạo hiện thực và giải toả những ẩn ức, họ không bị câu thúc
từ bất cứ những quy chuẩn tạo hình nào. Trong họ đồng thời
có 2 con người: người nghệ nhân với kỹ thuật chạm khắc
điêu luyện và người nghệ sĩ với sự tự do trong tưởng tượng,
phản ánh, bộc lộ cái cảm tự thân về hiện thực, bằng bất kỳ
thủ pháp nào mà họ cho là phù hợp. Nhiều thủ pháp tạo hình
được sử dụng để sáng tạo ra các bức chạm khắc, thể hiện cái
nhìn hồn nhiên, mộc mạc, hóm hỉnh, đầy sức sống như cái
nhìn của trẻ thơ .
2.Đồng hiện:
Đồng hiện là thủ pháp tạo hình cho phép người nghệ sỹ trên
một mặt phẳng cùng một lúc có thể tái hiện nhiều hoạt cảnh
của đời sống với không gian, thời gian khác nhau. Từ xa xưa
thủ pháp tạo hình này đã có mặt ở nhiều nền mỹ thuật thế
giới. Cách đây hơn hai nghìn năm, từ thời văn hóa Đông Sơn,
trên mặt trống đồng Ngọc Lũ, người nghệ nhân xưa đã dùng
thủ pháp đồng hiện để diễn tả lễ hội vòng đời. Người (múa,
giã gạo, đánh trống...), chim, thú, thuyền... cùng một lúc
trong vòng quay vũ trụ. Thủ pháp tạo hình này phản ánh hiện
thực theo quy luật riêng của nó.
Nhiều hoạt cảnh trong phù điêu trang trí đình làng đã dùng
thủ pháp này. Hoạt cảnh sinh hoạt xã hội ở đình Thổ Tang
(Vĩnh Phúc) diễn tả cùng một lúc nhiều hoạt động rất khác
nhau như cảnh cưỡi ngựa, cùng hàng có quan ngồi uống
rượu, có người hầu, cùng lúc bên cạnh có người đang cày
ruộng... Trang trí trên cốn đình Hương Canh (Vĩnh Phúc) có
cảnh đi săn, quan cưỡi ngựa, cảnh đấu vật, người hái củi,
người ngồi thiền... Chạm khắc đình Hạ Hiệp (Hà Tây) diễn tả
cảnh một người đang đút quan tài vào miệng rồng (theo tích
mả táng hàm rồng), cạnh đó có hai người đang đánh vật, bên
trên có người đang ngồi bó gối, trung tâm bức chạm là một
đầu rồng lớn và hai con rồng nhỏ.
Nhưng ở đình Phù Lão (Bắc Giang), có lẽ, người nghệ sỹ