Kiến trúc độc đáo của ngôi nhà
‘Bá Kiến’
Toàn bộ cột kèo được làm bằng gỗ lim, chạm khắc rồng phượng tinh xảo… Hơn 100
năm qua ngôi nhà của Bá Bính, nguyên mẫu nhân vật Bá Kiến trong tác phẩm Chí Phèo
của cố nhà văn Nam Cao, vẫn rất vững chãi.
Men theo con đường nhỏ bên bờ đê sông Châu, ngôi nhà Bá Bính nằm cuối xóm 11, xã
Hòa Hậu, huyện Lý Nhân, tỉnh Hà Nam (xưa kia gọi là làng Đại Hoàng, xã Nhân Hậu,
phủ Lý Nhân, Hà Nam). Tọa lạc trên mảnh đất rộng hơn 900 m2, ngoảnh theo hướng
Đông Nam, ngôi nhà khá thoáng đãng và khô ráo.
Nhiều năm qua, cụ Trần Bá Huấn (80 tuổi, xóm 11, xã Hòa Hậu) luôn tìm tòi và ghi
chép những câu chuyện về ngôi nhà đặc biệt này. Theo cụ Huấn, tồn tại hơn một thế kỷ,
ngôi nhà Bá Bính chỉ bạc màu chứ không hề hư hại. Nhà có 3 gian theo truyền thống
người Việt Nam. Bốn hàng cột với tổng cộng 16 cây cột lim to ôm cả 2 tay mới hết. Chân
cột kê đá tảng là một loại đá xanh được đẽo gọt công phu.
Ngôi nhà Bá Bính, nguyên mẫu nhân vật Bá Kiến trong tác phẩm Chí Phèo của Nam
Cao. Ảnh: Văn Định.
Toàn bộ cột, kèo của ngôi nhà được chạm khắc hình rồng, phượng rất tinh xảo. Trên
nóc có khắc dòng chữ Nho nói về thời gian làm ngôi nhà. Cửa nhà là loại ghép bức bàn,
ngoài hiên có một hàng dãi để chống mưa nắng.
Chỉ tay lên bức tường trải qua bao mưa gió vẫn rắn chắc, cụ Huấn cho biết, toàn bộ hồ
gắn kết xây tường nhà được làm từ mật mía, muối, vôi, vỏ cây và một số phụ gia. Gạch
dùng xây tường và lát nền được nung bằng rơm nên dù qua thời gian, tường vẫn không hề
bong tróc. Mái nhà lợp duy nhất loại ngói ta theo kiểu bít đốc đến nay vẫn còn nguyên
vẹn.
Bà Trần Thị Hựu, cháu dâu của Bá Bính, cho biết mái ngói chưa hề được thay mới
viên nào suốt từ khi xây dựng cho đến bây giờ. Bà Hựu được chồng là cụ Trần Duy Thảo
(cháu nội Bá Bính) kể lại trước khi đem ngói lợp thì thợ dùng nước mù hóng đặc ngâm
ngói nhiều giờ rồi đem phơi khô. Tiếp theo người ta lấy lần lượt 2 viên ngói gõ vào nhau
nếu viên nào rạn nứt hoặc vỡ thì bị loại. Để lấy ngói tốt lợp ngôi nhà này nhân công đã
phải đốt hàng vạn viên.
Xưa kia ngôi nhà này có nhiều thứ rất đáng giá như tranh, ảnh, hoành phi, câu đối
cổ…, nhưng bị bán và mối mọt hết.
Dẫn khách vào tham quan, cụ Huấn kể ngôi nhà có tới 7 đời chủ sở hữu, trong đó có
một lần suýt bị xẻ gỗ và một lần bị giặc Pháp đốt, nhưng được kịp thời dập tắt. Chủ nhân
đầu tiên là cụ Cựu Hanh, lái buôn giàu có nhất vùng thời bấy giờ. Cụ Cựu Hanh thuê một
tốp thợ mộc hơn 20 người ở Cao Đà (phủ Lý Nhân thời bấy giờ) làm ròng rã gần một
năm trời mới xong ngôi nhà.
Cụ Hanh mất đi người thừa kế lại ngôi nhà là con trai Trần Duy Xầm. Cụ Xầm sau đó
để lại cho con là Cựu Cát. Là người chơi bời, rượu chè nên Cựu Cát nhiều lần vay tiền
ngụy viên Bắc Kỳ Bá Bính (tên thật là Trần Duy Bính, mất năm 1946). Bá Bính được cố
nhà văn Nam Cao tiết lộ là nguyên mẫu nhân vật Bá Kiến trong tác phẩm Chí Phèo.
Bá Bính thời bấy giờ giữ 3 chức vụ quan trọng, gồm ngụy viên Bắc Kỳ, chánh tổng và
lý trưởng. Chức ngụy viên Bắc Kỳ tương đương với đại biểu Quốc hội ngày nay, vì vậy
ông được phong hàng Bá, là Bá Bính. “Hồi đó Bá Bính làm quan to nên nhiều người đi
hầu, đất của ông ta rộng gần nửa làng Đại Hoàng. Ngôi nhà này được Bá Bính mua lại để
làm nhà thờ”, cụ Huấn kể.