BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ VĂN HÓA, THỂ THAO VÀ DU LỊCH
HỌC VIỆN ÂM NHẠC QUỐC GIA VIỆT NAM
BÙI PHƯƠNG HẢO
NHẠC MÚA VIỆT NAM
CHUYÊN NGÀNH : ÂM NHẠC HỌC
MÃ SỐ : 62 21 02 01
LUẬN ÁN TIẾN SĨ ÂM NHẠC HỌC
NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS NGUYỄN BÌNH ĐỊNH
Hà Nội - 2024
i
LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, các kết quả
nghiên cứu được trình bầy trong luận án là trung thực, khách quan và chưa từng
để bảo vệ ở bất kỳ học vị nào, các thông tin trích dẫn trong luận án này đều
được chỉ rõ nguồn gốc.
Hà Nội, ngày tháng năm 2024
Tác giả luận án
Bùi Phương Hảo
ii
MỤC LỤC
MỞ ĐẦU……………………………………………………………………………………………
1
Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN, TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VÀ
KHÁI QUÁT VỀ LỊCH SỬ NHẠC MÚA VIỆT NAM…………………………………..
9
1.1 Cơ sở lý luận ……….………………………………………………………………………….
9
1.1.1 Các khái niệm, thuật ngữ cơ bản về múa…….…………………..…………………
10
1.1.2 Các khái niệm, thuật ngữ cơ bản về nhạc múa……………..……………………..
1.1.3 Vai trò của âm nhạc trong tác phẩm múa………..…………………………………
13
15
1.2 Tổng quan tình hình nghiên cứu………………………………..……………………………
16
1.2.1 Hệ thống các công trình ngiên cứu……………………………..……………………
17
1.2.2 Đánh giá tình hình nghiên cứu………...…………………………….………………
26
1.3 Khái quát về quá trình hình thành và phát triển của nhạc múa Việt Nam………..……
30
1.3.1 Tình hình sáng tác nhạc múa giai đoạn 1945 -1975………………………………
31
1.3.2 Tình hình sáng tác nhạc múa sau năm 1975 (1975 – 2015)…...…………………
41
Tiểu kết chương 1…………………………………………………………………………………
53
Chương 2: CẤU TRÚC, CHẤT LIỆU VÀ TÍNH CHẤT ÂM NHẠC TRONG CÁC
TÁC PHẨM NHẠC MÚA VIỆT NAM……………………………………………..
54
2.1 Cấu trúc trong các tác phẩm nhạc múa Việt Nam………………………………………..
54
2.1.1 Cấu trúc 2 phần………..………………………………………………………………
2.1.2 Cấu trúc 3 phần………………..………………………………………………………
54
56
2.1.3 Cấu trúc nhiều phần……………………………………...……………………………
57
2.2 Chất liệu âm nhạc trong các tác phẩm nhạc múa Việt Nam…………………………….
2.2.1 Chất liệu dân ca dân vũ………………………………………………………………...
60
61
2.2.2 Chất liệu âm nhạc sân khấu truyền thống……………………………………………
78
2.2.3 Chất liệu ca khúc………………………………………………………………………..
82
2.3 Tính chất âm nhạc trong các tác phẩm nhạc múa Việt Nam…………………………….
85
2.3.1 Tính chất âm nhạc trong múa đơn (solo)….…………………………………………
85
2.3.2 Tính chất âm nhạc trong múa đôi (duo)……………………………………………..
88
2.3.3 Tính chất âm nhạc trong múa ba (trio)…………………………………..................
90
2.3.4 Tính chất âm nhạc trong múa tập thể (ensemble)…………………………………..
91
Tiểu kết chương 2…………………………………………………………………………………
94
Chương 3: CÁC YẾU TỐ CẤU THÀNH NHẠC MÚA TRONG MỐI QUAN HỆ
VỚI KỊCH BẢN VÀ HÌNH TƯỢNG MÚA..................................................................
95
3.1 Xây dựng chủ đề âm nhạc theo nội dung đê tài trong mối quan hệ với kịch bản và hình
tượng múa …………………………………………………………………………………………….
95
3.1.1 Xây dựng chủ đề âm nhạc về đề tài ca ngợi quê hương đất nước…………………….
96
3.1.2 Xây dựng chủ đề âm nhạc về đề tài đấu tranh bảo vệ Tổ quốc……………………….….
102
3.1.3 Xây dựng chủ đề âm nhạc về đề tài về ước mơ, khát vọng……………………………..
3.1.4 Xây dựng chủ đề âm nhạc về đề tài người phụ nữ và tình yêu đôi lứa………………………….
106
109
3.2 Các thủ pháp phát triển chủ đề trong mối quan hệ với kịch bản và hình tượng múa..
116
3.2.1 Thủ pháp nhắc lại nguyên dạng………………………………………………………
116
3.2.2 Thủ pháp nhắc lại có thay đổi…………………………………………………………
119
3.3
Các phương thức sử dụng luật nhịp và tiết tấu để phù hợp với kịch bản và hình tượng múa
..
122
3.3.1 Sử dụng luật nhịp………………………………………………………………………..
122
3.3.2 Sử dụng tiết tấu …………………………………………………………………………
125
3.4 Hòa âm, phối khí ……………………………………………………………………………..
3.4.1 Hòa âm……………………………………………………………………………………
3.4.2 Phối khí…………………………………………………………………………………..
Tiểu kết chương 3…………………………………………………………………………………
134
134
140
151
KẾT LUẬN……………………………………………………………………………………….
152
TÀI LIỆU THAM KHẢO……………………………………………………………………….
156
iii
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
NMVN Nhạc múa Việt Nam
NCS Nghiên cứu sinh
NXB Nhà xuất bản
PGS Phó giáo sư
PL Phụ lục
TS Tiến sĩ
tr. Trang
VD Ví dụ
iv
GIẢI THÍCH THUẬT NGỮ VÀ KÝ HIỆU DÙNG TRONG LUẬN ÁN
Cấu trúc: dùng để chỉ tất cả các nhân tố cấu thành sự vật cùng cách sắp
xếp, phương thức tổ chức các nhân tố ấy nhằm đảm bảo về sự vật đó tồn tại và
phát triển [68, tr.40].
Cấu trúc âm nhạc: bao gồm toàn bộ các yếu tố cấu thành tác phẩm đó là
các phương tiện thể hiện nội dung và trong một số trường hợp nó còn gồm bao
hàm cả hình thức. Các phương tiện thể hiện nội dung gồm: giai điệu, tiết tấu, tiết
luật, âm sắc, âm khu, cường độ, cách cấu tạo… Còn các phương tiện thể hiện của
hình thức là trình tự chứa đựng các phần, các chủ đề trong tác phẩm [68, tr.40].
Chất liệu: cái dùng làm vật liệu, tư liêu để tạo nên những tác phẩm nghệ
thuật là tư liệu để tạo ra sản phẩm [92, tr.244].
Chất liệu âm nhạc: là các tư liệu và yếu tố âm nhạc (quãng, âm hình tiết
tấu, âm điệu, nhịp điệu… để tạo nên những tác phẩm âm nhạc.
Phương thức: cách thức và phương pháp [92, tr.766].
Trình diễn: đưa ra diễn trước công chúng.
Phương thức trình diễn: là sự lựa chọn cách thức và phương pháp phù hợp
được áp dụng để đưa ra biểu diễn trước công chúng (phương thức trình diễn
trong múa đơn, phương thức trình diễn trong múa đôi…)
Cách viết ký hiệu các âm: Sử dụng các chữ cái theo hệ thống Anh - Mỹ để
viết ký hiệu các âm, với quy ước theo cuốn Thuật ngữ chuyên ngành âm nhạc
của Nguyễn Bách [6, tr.16].
C, D, E, F, G, A, B = Đô, Rê, Mi, Fa, Son, La, Si
Cách viết tên giọng trưởng: Dùng ký hiệu âm chủ (âm I) viết bằng chữ in
hoa, kèm theo thuật ngữ chỉ tính chất trưởng (Major).
Ví dụ: C major - Đô trưởng, D major - Rê trưởng
Cách viết tên giọng thứ: dùng ký hiệu âm chủ (âm I) viết bằng chữ thường
kèm theo thuật ngữ chỉ tính chất thứ (minor).