Luận án tiến sĩ Luật học: Giám sát thi hành án dân sự

Chia sẻ: Trần Văn Yan | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:213

Thêm vào BST

Báo xấu

58
lượt xem 10
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích của luận án là Xác định vai trò của giám sát trong hoạt động thi hành án dân sự; đánh giá thực trạng giám sát thi hành án dân sự ở Việt Nam hiện nay, trên cơ sở đó đề xuất những quan điểm và giải pháp bảo đảm và nâng cao hiệu lực, hiệu quả giám sát thi hành án dân sự ở Việt Nam, từ đó nâng cao kết quả, hiệu quả của công tác thi hành án dân sự góp phần bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của Nhà nước, cơ quan, tổ chức và cá nhân.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án tiến sĩ Luật học: Giám sát thi hành án dân sự

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT HOÀNG THẾ ANH GIÁM SÁT THI HÀNH ÁN DÂN SỰ LUẬN ÁN TIẾN SĨ LUẬT HỌC HÀ NỘI - 2015
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT HOÀNG THẾ ANH GIÁM SÁT THI HÀNH ÁN DÂN SỰ Chuyên ngành: Lý luận và Lịch sử Nhà nƣớc và pháp luật Mã số: 62 38 01 01 LUẬN ÁN TIẾN SĨ LUẬT HỌC NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: GS. TSKH. ĐÀO TRÍ ÚC HÀ NỘI - 2015
LỜI CAM ĐOAN Nghiên cứu sinh xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng của nghiên cứu sinh. Các số liệu nêu trong luận án là trung thực. Những kết luận của Luận án chƣa từng đƣợc công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Nghiên cứu sinh Hoàng Thế Anh
LỜI CẢM ƠN Nghiên cứu sinh xin chân thành cảm ơn Khoa Luật thuộc Đại học Quốc gia Hà Nội; Đại học Quốc gia Hà Nội; Bộ Tư pháp; Tổng cục Thi hành án dân sự; các Cơ quan Thi hành án dân sự tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương và các cơ quan có liên quan; các thầy, các cô; các chuyên gia, nhà khoa học; cán bộ, công chức một số Cơ quan Thi hành án dân sự; bạn bè, đồng nghiệp và gia đình đã tận tình giúp nghiên cứu sinh hoàn thành luận án này. Nghiên cứu sinh Hoàng Thế Anh
MỤC LỤC Trang Trang phụ bìa Lời cam đoan Lời cảm ơn Mục lục Danh mục bảng MỞ ĐẦU ........................................................................................................... 1 Chƣơng 1: TỔNG QUAN VỀ TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI ........................................................................... 8 1.1. Một số công trình nghiên cứu liên quan đến thi hành án dân sự ........ 8 1.2. Một số công trình nghiên cứu liên quan đến giám sát thi hành án dân sự ............................................................................................. 15 1.3. Những vấn đề luận án cần tiếp tục nghiên cứu .............................. 20 KẾT LUẬN CHƢƠNG 1................................................................................ 22 Chƣơng 2: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ GIÁM SÁT THI HÀNH ÁN DÂN SỰ Ở VIỆT NAM .................................................................... 24 2.1. Khái niệm, đặc trƣng, vai trò của thi hành án dân sự................... 24 2.1.1. Khái niệm thi hành án dân sự và tính chất của hoạt động thi hành án dân sự ..................................................................................... 24 2.1.2. Đặc trƣng của thi hành án dân sự ........................................................ 35 2.1.3. Vai trò của thi hành án dân sự............................................................. 39 2.2. Khái niệm, đặc trƣng, vai trò của giám sát thi hành án dân sự ........ 42 2.2.1. Khái niệm giám sát thi hành án dân sự ............................................... 42 2.2.2. Phân biệt giám sát với kiểm sát, thanh tra và kiểm tra thi hành án dân sự.............................................................................................. 44
2.2.3. Đặc trƣng của giám sát thi hành án dân sự ......................................... 47 2.2.4. Vai trò của giám sát thi hành án dân sự .............................................. 49 2.2.5. Các yếu tố ảnh hƣởng đến giám sát thi hành án dân sự ........................ 54 2.3. Chủ thể giám sát, đối tƣợng giám sát thi hành án dân sự............. 56 2.3.1. Chủ thể giám sát thi hành án dân sự ................................................... 56 2.3.2. Đối tƣợng giám sát thi hành án dân sự ............................................... 67 2.4. Nội dung của giám sát thi hành án dân sự...................................... 74 2.4.1. Theo dõi, kiểm tra tính hợp pháp đối với hoạt động của đối tƣợng giám sát trong thi hành án dân sự ............................................. 74 2.4.2. Đề nghị, yêu cầu đối tƣợng giám sát xem xét lại tính hợp pháp và điều chỉnh các hành vi, quyết định có vi phạm .............................. 82 2.4.3. Kiến nghị với cơ quan nhà nƣớc có thẩm quyền xem xét tính hợp lý, hợp pháp đối với các hành vi và quyết định của đối tƣợng giám sát và xem xét lại các chế độ, chính sách, quyết định trong quản lý thi hành án dân sự................................................................................. 84 2.5. Hình thức, phƣơng thức giám sát thi hành án dân sự ................... 86 2.5.1. Hình thức giám sát thi hành án dân sự ................................................ 86 2.5.2. Phƣơng thức giám sát thi hành án dân sự ........................................... 90 KẾT LUẬN CHƢƠNG 2................................................................................ 96 Chƣơng 3: THỰC TRẠNG GIÁM SÁT THI HÀNH ÁN DÂN SỰ Ở VIỆT NAM .................................................................................... 97 3.1. Kết quả giám sát thi hành án dân sự ở Việt Nam theo quy định của pháp luật hiện hành........................................................... 97 3.1.1. Giám sát của nhân dân (công dân) ...................................................... 98 3.1.2. Giám sát của Quốc hội và Hội đồng nhân dân các cấp ..................... 102 3.1.3. Giám sát thi hành án dân sự của Mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể chính trị - xã hội .......................................................................... 106 3.1.4. Giám sát của Viện Kiểm sát nhân dân qua công tác kiểm sát thi hành án dân sự ................................................................................... 108
3.1.5. Giám sát thi hành án dân sự của ngƣời đƣợc thi hành án, ngƣời phải thi hành án và ngƣời có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan ............. 110 3.2. Thực trạng sử dụng hình thức và phƣơng thức giám sát thi hành án dân sự ở Việt Nam ............................................................ 112 3.2.1. Hình thức giám sát thi hành án dân sự .............................................. 112 3.2.2. Phƣơng thức giám sát thi hành án dân sự ......................................... 113 3.3. Đánh giá kết quả, hạn chế và nguyên nhân .................................. 122 3.3.1. Kết quả giám sát thi hành án dân sự ................................................. 122 3.3.2. Hạn chế và nguyên nhân của hạn chế trong giám sát thi hành án dân sự ở Việt Nam ............................................................................ 127 KẾT LUẬN CHƢƠNG 3.............................................................................. 131 Chƣơng 4: BẢO ĐẢM GIÁM SÁT THI HÀNH ÁN DÂN SỰ Ở VIỆT NAM TRONG THỜI GIAN TỚI ....................................... 132 4.1. Một số quan điểm về bảo đảm giám sát thi hành án dân sự ở Việt Nam ................................................................................. 132 4.1.1. Đặt trong tổng thể của công cuộc cải cách bộ máy nhà nƣớc, xây dựng nhà nƣớc pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam của dân, do dân và vì dân......................................................................... 132 4.1.2. Đặt dƣới sự lãnh đạo của Đảng ......................................................... 133 4.1.3. Không làm ảnh hƣởng đến tính ổn định và phát triển của thi hành án dân sự ................................................................................... 134 4.1.4. Góp phần hạn chế tình trạng tiêu cực, sách nhiễu và vi phạm pháp luật trong thi hành án dân sự .................................................... 135 4.1.5. Phát huy đƣợc tổng hợp sức mạnh của toàn xã hội .......................... 136 4.2. Một số giải pháp bảo đảm giám sát thi hành án dân sự ở Việt Nam .......................................................................................... 137 4.2.1. Hoàn thiện thể chế về giám sát thi hành án dân sự ........................... 137
4.2.2. Tăng cƣờng hoạt động giám sát của các chủ thể giám sát thi hành án dân sự ................................................................................... 142 4.2.3. Nâng cao nhận thức của các cơ quan nhà nƣớc, các tổ chức đoàn thể và nhân dân đối với giám sát thi hành án dân sự ............... 145 4.2.4. Mở rộng đối tƣợng giám sát, nội dung giám sát, đổi mới hình thức, phƣơng thức giám sát ............................................................... 146 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ .................................................................... 151 DANH MỤC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC CỦA TÁC GIẢ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN .............................................................................. 154 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................... 155 PHỤ LỤC ..................................................................................................... 158
DANH MỤC BẢNG Số hiệu bảng Tên bảng Trang Bảng 3.1: Kết quả thực hiện giám sát của một số chủ thể từ năm 2010 đến năm 2014 123
MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Thi hành án dân sự là hoạt động quan trọng của Nhà nƣớc nhằm đƣa bản án, quyết định có hiệu lực pháp luật của Toà án, Trọng tài thƣơng mại, quyết định xử lý vụ việc cạnh tranh của Hội đồng xử lý vụ việc cạnh tranh ra thi hành để bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của Nhà nƣớc, tổ chức và công dân góp phần ổn định an ninh , chính trị và trật tự , an toàn xã hội . Điều 136 Hiến pháp Nƣớc cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam năm 1992 (sƣ̉a đổ i , bổ sung năm 2001) và gần đây nhất là Điều 106 Hiế n pháp năm 2013 quy định: “Bản án, quyết định của Toà án nhân dân có hiệu lực pháp luật phải được cơ quan, tổ chức, cá nhân tôn trọng; cơ quan, tổ chức, cá nhân hữu quan phải nghiêm chỉnh chấp hành”. Thi hành án Hiến pháp, Luật Thi hành án dân sự năm 2008; Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Thi hành án dân sự năm 2014 đã quy định: Bản án, quyết định quy định tại Điều 2 của Luật này phải đƣợc cơ quan, tổ chức và mọi công dân tôn trọng. Cá nhân, cơ quan, tổ chức có liên quan trong phạm vi trách nhiệm của mình chấp hành nghiêm chỉnh bản án, quyết định và phải chịu trách nhiệm trƣớc pháp luật về việc thi hành án. Điều 2 Luật Thi hành án quy định: Những bản án, quyết định đƣợc thi hành theo Luật này bao gồm: 1. Bản án, quyết định quy định tại Điều 1 của Luật này đã có hiệu lực pháp luật: a) Bản án, quyết định hoặc phần bản án, quyết định của Toà án cấp sơ thẩm không bị kháng cáo, kháng nghị theo thủ tục phúc thẩm; b) Bản án, quyết định của Toà án cấp phúc thẩm; c) Quyết định giám đốc thẩm hoặc tái thẩm của Toà án; d) Bản án, quyết định dân sự của Toà án nƣớc ngoài, quyết 1
định của Trọng tài nƣớc ngoài đã đƣợc Toà án Việt Nam công nhận và cho thi hành tại Việt Nam; đ) Quyết định xử lý vụ việc cạnh tranh của Hội đồng xử lý vụ việc cạnh tranh mà sau 30 ngày kể từ ngày có hiệu lực pháp luật đƣơng sự không tự nguyện thi hành, không khởi kiện tại Toà án; e) Quyết định của Trọng tài thƣơng mại. 2. Những bản án, quyết định sau đây của Toà án cấp sơ thẩm đƣợc thi hành ngay, mặc dù có thể bị kháng cáo, kháng nghị: a) Bản án, quyết định về cấp dƣỡng, trả lƣơng, trả công lao động, trợ cấp thôi việc, trợ cấp mất việc làm, trợ cấp mất sức lao động hoặc bồi thƣờng thiệt hại về tính mạng, sức khoẻ, tổn thất về tinh thần, nhận ngƣời lao động trở lại làm việc; b) Quyết định áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời. Thực hiện các quy định của pháp luật về thi hành án dân sự, để nâng cao kết quả, hiệu quả của công tác thi hành án dân sự, đáp ứng yêu cầu xây dựng Nhà nƣớc pháp quyền xã hội chủ nghĩa của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân, trong nhiều năm qua Đảng, Nhà nƣớc ta đã từng bƣớc tiến hành cải cách về mặt tổ chức và hoạt động của các cơ quan tƣ pháp, trong đó có Cơ quan Thi hành án dân sự nhƣ: chuyển giao công tác thi hành án dân sự từ Tòa án nhân dân sang cho Chính phủ quản lý; cải cách và củng cố hệ thống các Cơ quan Thi hành án dân sự; ban hành nhiều nghị quyết và các Luật liên quan đến cải cách tổ chức và hoạt động của cơ quan Tƣ pháp nói chung và Cơ quan Thi hành án dân sự nói riêng nhƣ: Nghị quyết số 08/NQTW ngày 02/01/2002 của Bộ Chính trị về những nhiệm vụ trọng tâm của công tác tƣ pháp trong thời gian tới, Nghị quyết số 49-NQ/TW ngày 02/6/2005 của Bộ Chính trị về Chiến lƣợc cải cách tƣ pháp đến năm 2020; Chỉ thị số 20/2001/CT-TTg ngày 11/9/2001 của Thủ tƣớng Chính phủ về tăng cƣờng và nâng cao hiệu quả công tác thi hành án dân sự.... Để đảm bảo cho hoạt động thi hành án dân sự đạt đƣợc mục đích đề ra và 2
tuân thủ nghiêm chỉnh các Luật, Nghị quyết của Quốc hội, các văn bản quy phạm pháp luật; bảo vệ có hiệu quả quyền, lợi ích hợp pháp của Nhà nƣớc, tổ chức và công dân, Luật Thi hành án dân sự năm 2008, Luật sửa đổi bổ sung một số điều của Luật Thi hành án dân sự năm 2014 đã quy định: “Quốc hội, Hội đồng nhân dân và Mặt trận Tổ quốc Việt Nam giám sát hoạt động của Cơ quan Thi hành án dân sự và các cơ quan nhà nước khác trong thi hành án dân sự theo quy định của pháp luật”. Đây là bƣớc tiến mới mang tính bƣớc ngoặt, thể hiện sự quan tâm của Đảng, Nhà nƣớc đối với công tác giám sát hoạt động thi hành án dân sự (Pháp lệnh Thi hành án dân sự năm 1989; Pháp lệnh Thi hành án dân sự năm 2004 không quy định về giám sát thi hành án dân sự). Trên cơ sở các quy đinh ̣ của Hiế n pháp, các văn bản quy phạm pháp luật về thi hành án dân sƣ̣ không ngƣ̀ng đƣơ ̣c hoàn thiê ̣n, tạo cơ sở pháp lý cho việc đổi mới về tổ chức và nâng cao hiê ̣u quả hoạt động của cáccơ quan Thi hành án dân sự trên toàn quố c (năm 2009 kết quả về việc đạt 78,72%, về tiền đạt 67,08%; năm 2010 kết quả về việc đạt 86,35%, về tiền đạt 80,1%; năm 2011 kết quả về việc đạt 87,96%, về tiền đạt 76,1%; năm 2012 kết quả thi hành án về việc đạt 88,58%, về tiền đạt 76,94%; năm 2013 kết quả về việc đạt 86,55% về việc, 73,71% về tiền; năm 2014 đạt 88,47 về việc, 76,72% về tiền) (chi tiết xem Phụ lục 1: Biểu thống kê kết quả thi hành án từ năm 2010 đến năm 2014). Nhƣ̃ng kế t quả đã đạt đƣợc trong hoạt động của các cơ quan thi hành án dân sự đã góp phần quan tro ̣ng vào viê ̣c đảm bảo an ninh, chính trị, trật tự an toàn xã hội, thực hiện dân chủ, công bằng và phát triển kinh tế - xã hội của đất nƣớc. Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả đã đạt đƣợc, số lƣợng việc thi hành án dân sự tồn đọng trong thi hành án dân sự còn rất lớn. Tính đến ngày 31/3/2015 cả nƣớc còn tồn đọng khoảng 317.000 việc, tƣơng ứng với số tiền còn phải thi hành gần 86 nghìn tỷ đồng. Tình trạng vi phạm pháp luật, khiếu nại tố cáo trong thi hành án dân sự vẫn diễn ra nhiều; Số cán bộ, công chức vi phạm pháp luật bị xử lý kỷ luật, thậm chí bị xử lý hình sự cao. Theo báo cáo của Chính phủ trƣớc Quốc hội, riêng năm 2014 trong cả nƣớc đã xảy ra 6.718 việc khiếu nại, 532 việc 3
tố cáo (trong số đó có 40 việc khiếu nại, tố cáo bức xúc kéo dài chƣa đƣợc giải quyết dứt điểm); số cán bộ, công chức vi phạm pháp luật bị xử lý ký luật và khởi tố hình sự 114 trƣờng hợp, trong đó: kỷ luật 98 trƣờng hợp; bị khởi tố hình sự, truy cứu trách nhiệm hình sự và đã xử lý kỷ luật 16 trƣờng hợp. Nguyên nhân chủ quan, khách quan chủ yếu của nhƣ̃ng tồ n ta ̣i , hạn chế trong công tać thi hành án dân sƣ̣ nêu trên là do: các quy định của pháp luật nói chung, quy phạm pháp luật về thi hành án dân sự nói riêng vẫn còn nhiều bất cập, chƣa đồng bộ, thiế u khả thi; số lƣợng việc, tiền phải thi hành án phát sinh mới hàng năm không ngừng tăng cao gây áp lực lớn cho việc quản lý, điều hành và tổ chức thi hành án; trình độ chuyên môn, kỹ năng nghiệp vụ của một bộ phận Chấ p hành viên, cán bộ, công chƣ́c thi hành án dân sƣ̣ chƣa thƣ̣c sƣ̣ đáp ƣ́ng yêu cầ u nhiê ̣m vu ̣; vẫn còn hiện tƣợng những nhiễu, thậm chí là “hƣ hỏng”, cản trở hoặc gây khó khăn cho việc thi hành án để trục lợi nhƣ phát biểu của Phó Thủ tƣớng Nguyễn Xuân Phúc tại Hội nghị tổng kết công tác thi hành án dân sự năm 2014 và triển khai nhiệm vụ năm 2015 của hệ thống các Cơ quan Thi hành án dân sự; vẫn còn hiện tƣợng bản án, quyết định đƣợc xét xử nhiều lần với kết quả trái ngƣợc nhau; bản án, quyết định tuyên không rõ, có sai sót, khó thi hành; ý thức chấp hành pháp luật của một số cá nhân, tổ chức còn ha ̣n chế, nhiề u trƣờng hơ ̣p cố tin ̀ h trì hoañ , cản trở, can thiê ̣p trái pháp luâ ̣t vào hoa ̣t đô ̣ng thi hành án dân sƣ̣....Ngoài ra, ở góc độ theo dõi thi hành pháp luật, mô ̣t nguyên nhân quan trọng của những tồn tại, hạn chế đã nêu trên là hoạt động giám sát đối với hoạt đô ̣ng thi hành án dân sƣ̣ cũng còn nhiề u bấ t câ ̣p cả về góc đô ̣ thể chế và thƣ̣c tiễn; hoạt động giám sát chƣa thực sự trở thành công cụ để đảm bảo cho các quy đinh ̣ pháp luâ ̣t về thi hà nh án dân sƣ̣; các bản án, quyế t đinh ̣ có hiê ̣u lƣ̣c pháp luâ ̣t đƣơ ̣c thi hành nghiêm chỉnh. Vì vậy, để nghiên cƣ́u, góp phần đề xuất một số giải pháp khắc phục những tồn tại , hạn chế trong hoa ̣t đô ̣ng thi hành án dân sự nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động thi hành án dân sự, nghiên cứu sinh chọn đề tài "Giám sát thi hành án dân sự" để làm đề tài luận án Tiến sĩ, chuyên ngành Lý luận và lịch sử Nhà nƣớc và pháp luật. 4
2. Mục đích và nhiệm vụ của luận án 2.1. Mục đích của luận án Xác định vai trò của giám sát trong hoạt động thi hành án dân sự; đánh giá thực trạng giám sát thi hành án dân sự ở Việt Nam hiện nay, trên cơ sở đó đề xuất nhƣ̃ng quan điểm và giải phápbảo đảm và nâng cao hiê ̣u lƣ̣c, hiê ̣u quả giám sát thi hành án dân sự ởViệt Nam, từ đó nâng cao kết quả, hiệu quả của công tác thi hành án dân sự góp phần bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của Nhà nƣớc, cơ quan, tổ chức và cá nhân. 2.2. Nhiệm vụ của luận án Để đa ̣t mu ̣c đić h nêu trên, luận án có các nhiệm vụ: làm rõ khái niệm, vị trí, bản chất, vai trò của hoạt động thi hành án dân sự, từ đó xây dựng khung lý thuyết về giám sát thi hành án dân sự; trên cơ sở khung lý thuyết về giám sát thi hành án dân sự phân tích, đánh giá thực trạng giám sát thi hành án dân sự ở Việt Nam; luâ ̣n giải một số quan điểm và giải pháp nhằ m bảo đảm và nâng cao hiê ̣u lƣ̣c, hiê ̣u quả giám sát thi hành án dân sƣ̣ ở Việt Nam . 3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Luận án nghiên cứu những vấn đề lý luận về thi hà nh án dân sƣ̣ , giám sát thi hành án dân sự; đánh giá thực trạng hoạt động giám sát thi hành án dân sƣ̣ ở Viê ̣t Nam trong quá triǹ h cải cách bộ máy nhà nƣớc , cải cách tƣ pháp; cơ chế, chính sách và pháp luật liên quan đến giám sát thi hành án dân sự. 3.2. Phạm vi nghiên cứu Luận án đƣợc thực hiện theo mã số chuyên ngành Lý luận và lịch sử Nhà nƣớc và pháp luật với không gian nghiên cứu là tất cả các tỉnh, thành phố trong cả nƣớc. Thời gian nghiên cứu đƣợc giới hạn từ sau khi hoạt động thi hành án dân sự đƣợc chuyển giao từ Tòa án sang cho Chính phủ quản lý (tháng 7/1993). 4. Cơ sở lý luận và phƣơng pháp nghiên cứu của luận án Cơ sở phƣơng pháp luận cho việc nghiên cứu đề tài luận án là các quan điểm của chủ nghĩa Mác – Lê Nin và tƣ tƣởng Hồ Chí Minh , quan điểm của 5
Đảng và Nhà nƣớc ta về nhà nƣớc và pháp luật , về xây dựng Nhà nƣớc pháp quyề n xã hô ̣i chủ nghiã , cải cách bộ máy nhà nƣớc , nhất là đổi mới, nâng cao hiê ̣u quả hoạt động giám sát của các cơ quan nhà nƣớc . Bên cạnh đó, tác giả Luận án cũng sử dụng các quan điểm khoa học đƣợc rút ra từ các công trình nghiên cứu khoa học trong nƣớc và quốc tế. Các phƣơng pháp nghiên cứu chủ đạo của Luận án là phƣơng pháp duy vật biện chứng và duy vật lịch sử. Trong luâ ̣n án, tác giả Luận án cũng sử dụng các phƣơng pháp truyền thống nhƣ phƣơng pháp lịch ,sử phân tích, tổng hợp, quy nạp, so sánh, thống kê, kinh nghiệm từ thực tiễn hoa ̣t đô ̣ng giám sát nói chung, giám sát đối với hoạt động thi hành án dân sự nói riêng ở nƣớc. Trong ta đó: - Phƣơng pháp lịch sử, phân tích, quy nạp đƣợc sử dụng chủ yếu tại Chƣơng 2, nêu lên các cơ sở lý thuyết của vấn đề đặt ra, từ đó khái quát hóa thành những luận điểm, quan điểm làm nền tảng lý thuyết xuyên suốt toàn bộ nội dung luận án. - Phƣơng pháp lịch sử, phân tích, tổng hợp, thống kê, phỏng vấn, khảo sát đƣợc áp dụng nhằm làm rõ những nội dung của Chƣơng 3. Đây là chƣơng đánh giá thực trạng từ những báo cáo, số liệu thu thập đƣợc, qua đó nhâ ̣n diê ̣n những ƣu điểm, hạn chế tạo cơ sở để luâ ̣n giải các quan điểm, giải pháp ở Chƣơng 4. - Phƣơng pháp phân tích, chứng minh đƣợc sử dụng chủ yếu tại Chƣơng4 để làm rõ những quan điểm, giải pháp nhằm nâng cao hiê ̣u lƣ̣c , hiê ̣u quả giám sát thi hành án dân sự ở Việt Nam đáp ứng yêu cầu xây d ựng Nhà nƣớc pháp quyền xã hội chủ nghĩa ở nƣớc ta hiện nay. 5. Những đóng góp mới về khoa học của luận án - Luận án là công trình nghiên cứu một cách có hệ thống và toàn diện về vấn đề giám sát thi hành án dân sƣ̣ tƣ̀ góc đô ̣ khoa ho ̣c pháp lý và khoa học hành chính. - Trên cơ sở phân tích các quan điểm lý luận và thực tiễn, luận án tiếp tục làm sáng tỏ một số vấn đề liên quan đến khái niệm, tính chất, đă ̣c trƣng, vai trò của thi hành án dân sự; 6
- Xây dựng đƣợc khung lý thuyết về giám sát thi hành án dân sự với các nội dung: khái niệm; chủ thể, đối tƣợng; nô ̣i dung; hình thức, phƣơng thức giám sát thi hành án dân sự. - Đánh giá thực trạng hoạt động giám sát thi hành án dân sự theo quy định của pháp luật hiện hành để chỉ ra những kết quả , hạn chế, bất cập và nguyên nhân của những hạn chế, bất cập trong giám sát thi hành án dân sự ở Việt Nam. - Đề xuất các quan điểm, giải pháp tăng cƣờng hiê ̣u lƣ̣c, hiê ̣u quả giám sát thi hành án dân sƣ̣ ở Việt Nam. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận án - Kết quả nghiên cứu của luận án góp phần đề xuất nhƣ̃ng giải pháp tăng cƣờng hiê ̣u lƣ̣c , hiê ̣u quả giám sát thi hành án dân sƣ̣ dựa trên những cơ sở khoa học và thực tiễn. - Kết quả nghiên cứu của luận án còn là tài liệu tham khảo cho học tập, nghiên cứu, giảng dạy ở các cơ sở nghiên cƣ́u , đào tạo chuyên ngành luật học hoă ̣c có liên quan. - Việc nghiên cứu về giám sát thi hành án dân sƣ̣ trên cơ sở cách tiếp cận của khoa học lý luận nhà nƣớc và pháp luật sẽ đóng góp một cách thiết thực cho việc hoàn thiện cơ chế giám sát nói chung , giám sát thi hành án dân sƣ̣ nói riêng. 7. Kết cấu của luận án Ngoài phần mở đầu , kết luận, danh mục tài liệu tham khảo và phụ lục , nội dung của luận án đƣơ ̣c thể hiê ̣n trong 4 chƣơng, 13 tiết. Chương 1: Tổng quan tình hình nghiên cứu. Chương 2: Cơ sở lý luận về giám sát thi hành án dân sự ở Việt Nam. Chương 3: Thực trạng giám sát thi hành án dân sự ở Việt Nam. Chương 4: Bảo đảm giám sát thi hành án dân sự ở Việt Nam trong thời gian tới. 7
Chương 1 TỔNG QUAN VỀ TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI Nghiên cứu vấn đề giám sát thi hành án dân sự cần đặt trong tổng thể của hoạt động thi hành án dân sự, vì vậy, việc đánh giá tổng quan tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài luận án tập trung vào những nội dung sau: 1.1. Một số công trình nghiên cứu liên quan đến thi hành án dân sự Nâng cao kết quả, hiệu quả của hoạt động thi hành án nói chung và thi hành án dân sự nói riêng luôn là mối quan tâm lớn của các nhà khoa học, các cơ quan quản lý và ngƣời làm công tác thực tiễn. Trƣớc yêu cầu đổi mới tổ chức và hoạt động của bộ máy nhà nƣớc trong điều kiện xây dựng Nhà nƣớc pháp quyền xã hội chủ nghĩa và cải cách tƣ pháp, vấn đề này đã đƣợc nghiên cứu, tiếp cận ở nhiều góc độ khác nhau. Một số công trình nghiên cứu tiêu biểu đã đƣợc công bố là: - “Về mô hình quản lý thống nhất công tác thi hành án” (1996), Đề tài khoa học cấp bộ của Bộ Tƣ pháp; - “Thừa phát lại”, Đề tài khoa học cấp Bộ do Viện Nghiên cứu khoa học Pháp lý, Bộ Tƣ pháp và Sở Tƣ pháp Thành phố Hồ Chí Minh phối hợp thực hiện; - “Luận cứ khoa học và thực tiễn của việc đổi mới tổ chức hoạt động thi hành án ở Việt Nam trong giai đoạn mới” (2003), Đề tài khoa học cấp nhà nƣớc do Bộ Tƣ pháp chủ trì; - “Cải cách các cơ quan Tư pháp, hoàn thiện hệ thống các thủ tục tư pháp, nâng cao hiệu quả và hiệu lực xét xử của Tòa án trong Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của dân, do dân, vì dân” (2001-2005), Đề tài KX.04.06 thuộc Chƣơng trình khoa học xã hội cấp nhà nƣớc do Bộ Tƣ pháp chủ trì; - “Bình luận Pháp lệnh Thi hành án dân sự” (2004), Đề tài khoa học cấp Bộ của Viện Khoa học pháp lý – Bộ Tƣ pháp; 8
- Giáo trình “Kỹ năng thi hành án dân sự”(2004), Học Viện Tƣ pháp; - Sách “Quy trình, thủ tục Thi hành án dân sự” (2007), Nhà xuất bản Tƣ pháp; - Giáo trình Luật Thi hành án dân sự, (2009), Trƣờng Đại học Luật Hà Nội; - Sách “Nghiên cứu tổ chức và hoạt động của hệ thống tư pháp một số nước trên thế giới” (2011), Bộ Tƣ pháp; - “Hoàn thiện pháp luật thi hành án dân sự ở Việt Nam hiện” (2003), Luận án Tiến sĩ luật học của tác giả Nguyễn Thanh Thủy; - “Pháp chế xã hội chủ nghĩa trong hoạt động thi hành án dân sự ở Việt Nam hiện nay” (2003), Luận án Tiến sĩ luật học của tác giả Nguyễn Quang Thái; - “Hiệu quả của thi hành án dân sự” (2012), Luận án Tiến sĩ luật học của tác giả Đặng Đình Quyền; - “Hoàn thiện pháp luật về xử lý vi phạm pháp luật trong thi hành án dân sự hiện nay”(2014), Luận án Tiến sĩ luật học của tác giả Nguyễn Tuấn An; - “Các biện pháp cưỡng chế thi hành án dân sự thực tiễn áp dụng và phương hướng hoàn thiện” (2000), Luận văn Thạc sĩ luật học của tác giả Nguyễn Công Long; - “Xã hội hóa hoạt động thi hành án dân sự” (2002), Luận văn Thạc sĩ luật học của tác giả Lê Xuân Hồng; - “Cơ sở lý luận và thực tiễn khắc phục án dân sự tồn đọng ở Việt Nam hiện nay” (2003) của tác giả Nguyễn Đức Nghĩa; - “Đổi mới thủ tục thi hành án dân sự Việt Nam” (2005), Luận văn Thạc sĩ luật học của tác giả Lê Anh Tuấn; - “Quan hệ của Cơ quan Thi hành án dân sự với các cơ quan trong việc phòng ngừa tội chống người thi hành công vụ khi tổ chức cưỡng chế thi hành án tại thành phố Hồ Chí Minh” (2012) của tác giả Lê Văn Lƣơng; - “Vài nét về thi hành án dân sự ở Singgapore” của tác giả Nguyễn Công Bình đăng trên Tạp chí Luật học số 5 năm 1999; 9
- “Xã hội hóa hoạt động thi hành án dân sự - một số vấn đề lý luận và thực tiễn” đăng trên Thông tin khoa học pháp lý số năm 2001 của Viện Khoa học pháp lý – Bộ Tƣ pháp; - “Một số vấn đề về tổ chức và hoạt động thi hành án hiện nay” đăng trên Thông tin khoa học pháp lý – Bộ Tƣ pháp năm 2002; - Báo cáo “Tổng kết 10 năm hoạt động thi hành án dân sự - giai đoạn 1993 đến 2003” của Bộ Tƣ pháp, năm 2004; - “Vấn đề đổi mới các quy định về thi hành án dân sự của Nguyễn Công Long đăng trên Tạp chí Dân chủ và pháp luật, năm 2005; - “Nâng cao tính độc lập trong hoạt động của các cơ quan Thi hành án” của tác giả Mai Kim Liên đăng trên Tạp chí Dân chủ và pháp luật, số chuyên đề năm 2006; - “Cải cách cơ quan tiến hành tố tụng và cơ quan Thi hành án trong giai đoạn xây dựng nhà nước pháp quyền” của GS.TSKH Lê Cảm đăng trên Tạp chí Nghề Luật số 2 năm 2006; - Kỷ yếu Hội thảo “Các mô hình tổ chức thi hành án trên thế giới”, năm 2006 của Nhà pháp luật Việt – Pháp; - “Mô hình tổ chức thi hành án một số nước trên thế giới”, Tạp chí Nghề Luật năm 2007; - Báo cáo “Sơ kết việc thực hiện Luật Thi hành án dân sự năm 2008” của Bộ Tƣ pháp, năm 2012; - Các báo cáo của Chính phủ trƣớc Quốc hội về Công tác Thi hành án dân sự từ năm 1993 đến năm 2013; - Báo cáo “Tổng kết 20 năm hoạt động thi hành án dân sự” của Bộ Tƣ pháp, năm 2013. Trên cơ sở nghiên cứu, đánh giá các công trình nêu trên về thi hành án dân sự có thể thấy rằng: về mặt lý luận, qua nghiên cứu các công trình đến nay vẫn còn là vấn đề mang tính thời sự, thu hút sự quan tâm của các nhà khoa học, ngƣời làm công tác thực tiễn trong lĩnh vực thi hành án dân sự, nhất 10
là trong điều kiện cải cách tƣ pháp hiện nay; phân tích, làm rõ đƣợc những vấn đề cơ bản nhƣ vị trí, vai trò, chức năng, bản chất, nhiệm vụ của hoạt động thi hành án dân sự, đồng thời xây dựng những thiết chế đảm bảo cho hoạt động thi hành án dân sự có hiệu quả, trong đó có giám sát thi hành án dân sự nhằm đáp ứng yêu cầu của công tác thi hành án dân sự trong điều kiện xây dựng Nhà nƣớc pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam của dân, do dân, vì dân. Tuy nhiên, cho đến nay quan niệm về thi hành án dân sự và bản chất của hoạt động thi hành án dân sự vẫn còn nhiều quan điểm khác nhau, chƣa có sự thống nhất, thừa nhận chung. Có quan niệm cho rằng thi hành án dân sự là hoạt động tố tụng - hành chính, vì từ khi công tác thi hành án dân sự đƣợc chuyển giao từ Tòa án sang các cơ quan thuộc Chính phủ thì thẩm quyền thi hành án dân thuộc về các cơ quan hành pháp, không thuộc Tòa án – cơ quan Tƣ pháp. Quan điểm khác lại cho rằng thi hành án dân sự là thủ tục tố tụng thi hành các bản án, quyết định về dân sự, hôn nhân, gia đình, lao động, quyết định về tài sản trong bản án, quyết định về hình sự, hành chính và quyết định khác do Cơ quan Thi hành án dân sự thực hiện theo quy định của pháp luật. Bên cạnh đó cũng có quan điểm coi thi hành án dân sự là hoạt động tố tụng dân sự, giai đoạn thi hành án là giai đoạn cuối cùng của tố tụng dân sự vì nó mang đầy đủ tính chất, đặc trƣng của tố tụng dân sự. Về vị trí, vai trò và cơ cấu tổ chức bộ máy cơ quan làm công tác thi hành án dân sự, các công trình tập trung nghiên cứu thực trạng tổ chức thi hành án dân sự ở Việt Nam, từ đó nêu nên những luận điểm, giải pháp và phƣơng hƣớng đổi mới, hoàn thiện tổ chức cơ quan thi hành án nói chung và Cơ quan Thi hành án dân sự nói riêng. Đặc biệt là một số công trình nghiên cứu đã tập trung phân tích, đánh giá thực trạng về quản lý thi hành án dân sự đặt trong mối quan hệ với các loại thi hành án khác nhƣ thi hành án hình sự, hành chính để từ đó xác định thi hành án dân sự là một hoạt động phức tạp, có nhiều nội dung, liên quan đến nhiều ngành nhiều cấp, trong đó đặc biệt nhấn mạnh tới mối quan hệ giữa thi hành án hình sự và thi hành án dân sự; 11