TẠP CHÍ Y HỌC VIỆT NAM TẬP 543 - THÁNG 10 - SỐ ĐẶC BIỆT - 2024
259
NGHIÊN CỨU CHUYỂN DẠNG CHẢY MÁU BẰNG THANG ĐIỂM HTI
VÀ YẾU TỐ NGUY CƠ LIÊN QUAN Ở BỆNH NHÂN
NHỒI MÁU NÃO CẤP DO TẮC ĐỘNG MẠCH NÃO GIỮA
Hoàng Khánh1, Phạm Thị Vy1
TÓM TẮT33
Mục tiêu: Đánh giá chuyển dạng chảy máu
(CDCM) bằng thang điểm HTI trong 14 ngày
đầu nhồi máu não cấp (NMNC) do tắc động
mạch não giữa (ĐMNG). Xác định yếu tố nguy
cơ liên quan đến CDCM. Phương pháp: Nghiên
cứu mô tả cắt ngang 120 bệnh nhân (BN) được
chẩn đoán NMNC do tắc ĐMNG tại Trung tâm
đột quỵ Bệnh viện Trung ương Huế từ tháng
5/2021- 6/2023. Khám xác định yếu tố nguy cơ
đột quỵ, khảo sát thang điểm HTI, phương thức
điều trị và theo dõi trong vòng 14 ngày kể từ khi
khởi phát triệu chứng. Nếu có dấu hiệu đau đầu,
liệt nặng hơn hoặc và là có thay đổi tình trạng ý
thức …thì chụp CLVT/CHT sọ não ngay để xác
định có biến chứng chảy máu hay không. Phân
loại CDCM theo ECASS I và CDCM trên lâm
sàng theo NINDS. Xử lý bằng SPSS 22.0. Kết
quả: 32,5% BN CDCM trong 14 ngày đầu.
Không triệu chứng 91,67%; có triệu chứng
8,33%. Triệu chứng gợi ý là: đau đầu, liệt nặng
hơn hay giảm tri giác. Yếu tố nguy cơ độc lập dự
báo CDCM là huyết áp tâm thu, mức glucose
máu, điểm NIHSS, điểm ASPECTS, phương
pháp lấy huyết khối nội mạch. Điểm cắt HTI 2 có
độ nhạy 82,1%, độ đặc hiệu 82,7% trong dự đoán
nguy cơ CDCM. Kết luận: CDCM chiếm 32,5%
trong đó có triệu chứng chỉ 8,33%. HTI ≥2, huyết
1Đại học Y Huế
Chịu trách nhiệm chính Hoàng Khánh
ĐT: 0935776386
Email: hkhanh@huemed-univ.edu.vn
Ngày nhận bài: 15/7/2024
Ngày gửi phản biện: 18/7/2024
Ngày duyệt bài: 28/7/2024
áp tâm thu, mức glucose máu, điểm NIHSS,
ASPECTS, phương pháp lấy huyết khối nội
mạch có giá trị dự đoán nguy cơ CDCM trong
nhồi máu não cấp.
Từ khóa: Nhồi máu não cấp, tắc động mạch
não giữa, thang điểm chuyển dạng chảy máu
(HTI), yếu tố nguy cơ, thang điểm NIHSS,
ASPECTS.
SUMMARY
STUDY ON HEMORRHAGIC
TRANSFORMATION USING HTI
SCALE AND RELATED RISK
FACTORS IN PATIENTS WITH ACUTE
CERBRAL INFARCTION DUE TO
MIDDLE CEREBRAL ARTERY
OCCLUSION
Objective: Evaluate hemorrhagic
transformation using the HTI scale in the first 14
days of acute cerebral infarction due to middle
cerebral artery occlusion. Identify risk factors
associated with hemorrhagic transformation.
Method: Using a cross-sectional descriptive
study method. 120 patients were diagnosed with
acute cerebral infarction due to middle cerebral
artery occlusion at the Stroke Center of Hue
Central Hospital from May 2021 to June 2023.
Examine to determine stroke risk factors, survey
the HTI scale, treatment methods and be
monitored within 14 days from the onset of
symptoms. If there are signs of headache,
worsening paralysis or changes in
consciousness... then immediately perform a CT
scan/brain MRI to determine whether there are
hemorrhagic complications or not. Classify
hemorrhagic transformation according to ECASS
HỘI NGHỊ KHOA HỌC TOÀN QUỐC CHUYÊN NGÀNH ĐỘT QUỴ VÀ CÁC BỆNH THẦN KINH LIÊN QUAN LẦN THỨ X
260
I and clinical hemorrhagic transformation
according to NINDS. Processed using SPSS
22.0. Results: 32.5% of patients had
hemorrhagic transformation within the first 14
days. Asymptomatic 91.67%; symptomatic only
8.33% of whom had suggestive symptoms such
as headache, worsening paralysis or decreased
consciousness. Independent risk factors
predicting hemorrhagic transformation were
systolic blood pressure, blood glucose level,
NIHSS, ASPECTS score, and endovascular
thrombectomy. The HTI score with a cutoff of 2
had a sensitivity of 82.1% and a specificity of
82.7% in predicting the risk of hemorrhagic
transformation. Conclusion: Hemorrhagic
transformation accounted for 32.5%, of which
only 8.33% were symptomatic. HTI ≥2, systolic
blood pressure, blood glucose level, NIHSS,
ASPECTS score, and endovascular
thrombectomy were valuable in predicting the
risk of hemorrhagic transformation of acute
cerebral infarction.
Keywords: Acute cerebral infarction, middle
cerebral artery occlusion, hemorrhagic
transformation index (HTI), risk factors, NIHSS,
ASPECTS score.
I. ĐẶT VẤN ĐỀ
Chuyển dạng chảy máu là một trong các
biến chứng không hiếm và nguy hiểm của
đột quỵ NMN, là một hiện tượng động học
phức tạp, liên quan đến quá trình phá vỡ tính
ổn định của hàng rào máu não do tái tưới
máu, thường xảy ra trong khoảng 14 ngày
đầu sau khởi phát NMN. CDCM có thể do
điều trị tái tưới máu, nhưng nó cũng có thể
xảy ra một cách tự phát. Honig A. và cs
(2022) dựa trên 65 nghiên cứu thấy CDCM
27% [8]; trong đó CDCM có triệu chứng
chiếm từ 2,4%-9,9%, gây ảnh hưởng nghiêm
trọng đến khả năng phục hồi và tiên lượng tử
vong của người bệnh [9], [11], [13]. Năm
2017, Kalinin M.N. và cộng sự đã đề xuất
thang điểm Hemorrhagic transformation
index (HTI) trong 14 ngày đầu tiên nhập viện
thấy CDCM sau NMN do tắc ĐMNG là
23,8%, trong đó CDCM có triệu chứng
12,5%[10]. Ngoài ứng dụng thang điểm HTI
thì có những yếu tố nguy cơ nào khác có liên
quan đến CDCM sau NMNC vẫn chưa thấy
đồng nhất. Tại Huế chưa có nghiên cứu về
hai vấn đề trên nên chúng tôi tiến hành thực
hiện đề tài “Nghiên cứu chuyển dạng chảy
máu bằng thang điểm HTI và yếu tố nguy cơ
liên quan ở bệnh nhân nhồi máu não cấp do
tắc động mạch não giữa” với hai mục tiêu
sau:
1. Đánh giá chuyển dạng xuất huyết bằng
thang điểm HTI trong 14 ngày đầu nhồi máu
não cấp do tắc động mạch não giữa.
2. Xác định một số yếu tố liên quan đến
chuyển dạng chảy máu ở các bệnh nhân trên.
II. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
2.1. Đối tượng nghiên cứu: Gồm 120
BN được chẩn đoán NMNC do tắc ĐMNG
tại Trung tâm đột quỵ Bệnh viện Trung ương
Huế từ tháng 5/2021- 6/2023.
2.2. Phương pháp nghiên cứu: Nghiên
cứu mô tả cắt ngang, cỡ mẫu thuận tiện. Tất
cả BN được khám lâm sàng tỉ mỉ, xác định
yếu tố nguy cơ đột quỵ thường găp và làm
các xét nghiệm đầy đủ cho nghiên cứu.
Thang điểm HTI bao gồm 4 yếu tố: điểm
NIHSS (0-11: 0, 12-17: 1, 18-22: 2, ≥ 23: 3
điểm) khi nhập viện, điểm ASPECTS trên
CLVT hoặc CHT sọ não (10-7:0, 6-5:1,4-3:2,
2-0:3 điểm), dấu tăng tỉ trọng tự nhiên
ĐMNG trên CT, rung nhĩ trên ECG (không
có 0 điểm, có 1 điểm). Ghi nhận phương thức
điều trị. Tính điểm HTI. Bệnh nhân được
theo dõi trong vòng 14 ngày kể từ khi khởi
phát triệu chứng nếu có dấu hiệu gợi ý như
đau đầu, liệt nặng hơn hoặc có thay đổi tình
TẠP CHÍ Y HỌC VIỆT NAM TẬP 543 - THÁNG 10 - SỐ ĐẶC BIỆT - 2024
261
trạng ý thức… thì chụp CLVT/CHT sọ não
ngay để xác định có biến chứng chảy máu
hay không. Chẩn đoán CDCM khi có vùng
tăng tỷ trọng dạng chảy máu bên trong khu
vực nhồi máu. Phân loại CDCM theo
ECASS I và CDCM trên lâm sàng theo
NINDS [6]. Số liệu thu thập được xử lý và
phân tích theo SPSS 22.0.
III. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
3.1. Đặc điểm lâm sàng, cận lâm sàng
3.1.1. Đặc điểm về tiền sử và một số yếu tố nguy cơ
Bảng 3.1. Một số yếu tố nguy cơ và tiền sử
Tiền sử/Yếu tố nguy cơ
Số bệnh nhân (n=120)
Tỷ lệ %
Tăng huyết áp
67
55,8
Đái tháo đường
19
15,8
Rung nhĩ
6
5,0
Đột quỵ não
25
20,8
Hút thuốc lá
43
35,8
Tăng huyết áp gặp nhiều nhất, rồi đến hút thuốc lá, đột quỵ, đái tháo đường và rung nhĩ.
3.1.2. Đặc điểm lâm sàng, cận lâm sàng
Biểu đồ 3.1. Dấu hiệu lâm sàng khi bệnh nhân đến viện
Liệt nửa người và liệt mặt trung ương là dấu hiệu lâm sàng phổ biến nhất, gặp hầu hết ở
BN khi đến viện, chiếm tỷ lệ lần lượt là 94,2% và 80,8%.
Biểu đồ 3.2. Tỷ lệ dấu tăng quang động mạch não giữa trên CLVT
Có 12,5% BN có dấu tăng quang ĐMNG trên cắt lớp vi tính sọ não.
HỘI NGHỊ KHOA HỌC TOÀN QUỐC CHUYÊN NGÀNH ĐỘT QUỴ VÀ CÁC BỆNH THẦN KINH LIÊN QUAN LẦN THỨ X
262
3.1.3. Điều trị
Bảng 3.2. Phương pháp điều trị
Phương pháp điều trị
Số bệnh nhân (n=120)
Tỷ lệ %
Điều trị nội khoa
77
64,2
Tiêu sợi huyết (TSH)
6
5,0
Lấy huyết khối cơ học (EVT)
32
26,6
TSH + EVT
5
4,2
26,6% can thiệp lấy huyết khối nội mạch, 5,0% tiêu sợi huyết, chỉ 4,2% vừa tiêu sợi huyết
và can thiệp lấy huyết khối (EVT).
3.2. Đặc điểm chuyển dạng chảy máu ở bệnh nhân nhồi máu não do tắc động mạch
não giữa và các yếu tố nguy cơ
3.2.1. Tỷ lệ bệnh nhân chuyển dạng chảy máu
Biểu đồ 3.3. Tỷ lệ bệnh nhân có CDCM sau nhồi máu não cấp là 32,5%
3.2.2. Phân loại chuyển dạng chảy máu
Bảng 3.3. Phân loại chuyển dạng chảy máu
Lâm sàng
ECASS
Có triệu chứng
Tổng
p
HI
3 (30,0%)
18 (46,2%)
0,298
PH
7 (70,0%)
21 (53,8%)
Tỷ lệ CDCM có triệu chứng là 10/120 (8,33%) PH cao hơn nhiều so với nhóm HI, không
triệu chứng thì gần ngang nhau.
Biểu đồ 3.4. Triệu chứng tại thời điểm chuyển dạng chảy máu
CDCM không có triệu chứng 74,4%. Triệu chứng đau đầu, giảm tri giác là thường gặp ở
bệnh nhân CDCM hơn nôn 2,6%.
TẠP CHÍ Y HỌC VIỆT NAM TẬP 543 - THÁNG 10 - SỐ ĐẶC BIỆT - 2024
263
Bảng 3.4. Mô hình hồi quy logistic đa biến dự đoán các yếu tố nguy cơ của CDCM
CDXH
Yếu tố
OR (95% KTC)
p
HATT (mmHg)
1,049 (1,018-1,082)
0,002
Điểm NIHSS
1,17 (1,04-1,31)
0,008
INR
31,72 (0,07-14034,83)
0,266
Glucose máu (mmol/L)
1,35 (1,05-1,75)
0,021
Điểm ASPECTS
1,75 (1,24-2,48)
0,001
HMCAs
Không
6,46 (0,93-44,95)
0,066
Có
Rung nhĩ
Không
1,03 (0,25-4,26)
0,973
Có
Phương pháp
điều trị
Không tái tưới máu
TSH
2,20 (0,22-21,95)
0,500
EVT
5,96 (1,33-26,63)
0,019
TSH + EVT
11,27 (0,23-554,89
0,223
Từ 8 yếu tố nguy cơ phân tích hồi quy
logistic đơn biến đưa vào phân tích hồi quy
logistic đa biến, thấy 5 yếu tố nguy cơ độc
lập của CDCM gồm: Huyết áp tâm thu lúc
vào viện, điểm NIHSS, nồng độ glucose máu
lúc vào viện, điểm ASPECT, phương pháp
điều trị lấy huyết khối nội mạch.
3.2.3. Liên quan giữa thang điểm HTI
với chuyển dạng chảy máu
Bảng 3.5. Liên quan giữa thang điểm HTI với CDXH
Điểm HTI
CDCM (+)
(n=39)
CDCM (-)
(n=81)
p1
OR
(KTC 95%)
p2
Trung vị (IQR)
3 (2-4)
0 (0-1)
< 0,001
3,28 (1,19-4,92)
< 0,001
Ghi chú: p1 được xác định bằng kiểm
định Mann-Whitney; OR (KTC 95%) và p2
được xác định bằng phân tích hồi quy
logistic đơn biến cho điểm HTI với khả năng
chuyển dạng chảy máu. Điểm HTI trung vị ở
nhóm có CDCM là 3 (2-4) cao hơn điểm HTI
trung vị ở nhóm không có CDCM là 0 (0-1)
với p < 0,05. Phân tích hồi quy logistic đơn
biến cho thấy, điểm HTI cứ tăng 1 điểm,
nguy cơ CDCM tăng 3,28 lần với p < 0,001.