Người cao tuổi dùng thuốc
kháng sinh thế nào?
Trong mọi trường hợp, người cao tuổi phải dùng kháng sinh theo đúng chỉ
dẫn của bác sĩ.
Dùng kháng sinh cho người cao tuổi phải hết sức thận trọng. Ở hầu hết
người cao tuổi, mọi chức năng của cơ thể đều bị suy giảm dần theo năm
tháng, kể cả hệ thống miễn dịch.
Trong suốt cuộc đời người nào cũng có ít nhiều đợt bị nhiễm khuẩn dù
nặng hay nhẹ và mỗi lần như vậy có thể phải dùng một loại kháng sinh nào đó, đến
khi đã có tuổi mà mắc bệnh phải dùng lại thì có nhiều loại kháng sinh sẽ mất hoặc
giảm hẳn tác dụng (chưa kể có khi còn gây nguy hiểm), nhất là tình trạng sức
khỏe, khả năng đáp ứng của cơ thể không được như lúc còn trai tráng.
Những trở ngại
Do đặc điểm sinh lý cơ thể của người cao tuổi cho nên có nhiều điều bất lợi
khi người cao tuổi dùng thuốc kháng sinh. Khi dùng thuốc kháng sinh bằng đường
uống, khả năng hấp thu thuốc ở đường tiêu hóa giảm làm ảnh hưởng đến hiệu quả
điều trị (bệnh khỏi chậm hoặc không khỏi). Mức độ hấp thu giảm nhiều hay ít còn
tùy thuộc vào mức độ lão hóa của từng người. Mức độ gắn protein vào huyết
tương cũng giảm. Khi kháng sinh gắn vào protein huyết tương giảm làm xuất hiện
hiện tượng kháng sinh lưu hành dưới dạng tự do và sẽ gây độc cho cơ thể. Sự phân
phối thuốc kháng sinh trong cơ thể người cao tuổi cũng có nhiều thay đổi, hiện
tượng này tùy thuộc vào tính chất của từng loại thuốc kháng sinh và trạng thái
bệnh lý của từng người. Ví dụ khi người cao tuổi bị viêm thận mà dùng
gentamicin thì thuốc sẽ gắn nhiều vào hồng cầu làm lượng gentamicin tăng cao
trong huyết tương có thể gây thiếu máu và một số tai biến khác. Việc đào thải
thuốc kháng sinh qua đường thận cũng sẽ giảm, nhất là các loại thuốc thuộc nhóm
beta-lactam, amynoglycoside, sulfamide, co-trimoxazol... do người cao tuổi có
hiện tượng suy giảm nephron kéo theo suy giảm chức năng của thận. Ngoài ra, ở
người cao tuổi thường hay bị thiếu vitamin K. Loại vitamin này thường do một số
tạp khuẩn đường ruột tổng hợp nên nhưng do dùng các thuốc kháng sinh đào thải
qua đường tiêu hóa sẽ tiêu diệt một số vi khuẩn sinh vitamin K làm cho người cao
tuổi thiếu đi một lượng vitamin K, giảm kali máu, đặc biệt là những người dùng
thuốc nhuận tràng kéo dài. Mặt khác một số vi khuẩn đường ruột có khả năng
giáng hóa digoxin ở ống tiêu hóa, nếu dùng kháng sinh đào thải qua đường ruột
quá nhiều sẽ làm tăng hấp thu digoxin và làm cho nồng độ digoxin trong huyết
tương tăng cao nên độc tính cũng tăng theo. Một số thuốc có ảnh hưởng đến chức
năng của gan như sulfamid, lincomycin, clindamycin, nhóm quinolon khi dùng
cho người cao tuổi có chẩn đoán bị suy gan thì nên thận trọng.
Những loại kháng sinh cần lưu ý khi sử dụng
Một số kháng sinh có chứa Na+, K+ tuy hàm lượng thấp nhưng do dùng
liều cao và thời gian dài như carboxypenicillin, penicillin có thể gây độc cho
người bệnh. Nhóm aminoglycoside gây độc cho thận, cơ quan thính giác nên khi
dùng cho người cao tuổi phải được theo dõi cẩn thận. Một số thuốc kháng sinh
như carbenicillin, colistin có khả năng làm giảm kali máu cho nên cần thận trọng
khi dùng kết hợp với các thuốc nhuận tràng, thuốc lợi tiểu, thuốc glycoside trợ
tim... Nên hạn chế dùng (hoặc chỉ dùng khi thật cần thiết) đối với nhóm
chloramphenicol, rifamicin, nitrofurantoin.
Khi nào dùng thuốc?
Trong mọi trường hợp kháng sinh chỉ được dùng khi người thầy thuốc
khám bệnh xác định là có bệnh nhiễm trùng bởi vi khuẩn hoặc mắc bệnh nhiễm
virut nhưng có bội nhiễm vi khuẩn. Việc dùng kháng sinh nào là hoàn toàn do bác
sĩ khám bệnh quyết định trên cơ sở biết được chắc chắn vi khuẩn gì, kết quả của
thực nghiệm kháng sinh đồ là điều lý tưởng nhất, nếu không sẽ dựa vào phác đồ
điều trị của Bộ Y tế ban hành (bởi vì mỗi cơ thể và mỗi một bệnh nhiễm khuẩn có
thể dùng một loại kháng sinh khác nhau). Để hạn chế vi khuẩn kháng thuốc kháng
sinh ngay từ đầu nên dùng kháng sinh phổ hẹp. Để tránh xảy ra hiện tượng dị ứng
nên hỏi kỹ người bệnh về tiền sử sử dụng thuốc kháng sinh và cho làm phản ứng
trước lúc sử dụng. Nên dùng kháng sinh sớm khi đã có chẩn đoán lâm sàng. Nên
tránh các thuốc kháng sinh có ảnh hưởng đến chức năng của thận, nếu bắt buộc
phải dùng thì cần giảm liêu.