Những sựkiện thiên vănđáng
chú ý trong năm 2010
Dướiđây là một sốsựkiện nổi bật vềthiên văn trong năm 2010 . Chúng
ta chú ý một sốthuật ngữsau:
Cấpđộ sáng biểu kiến: Theo thang này, con sốcàng nhỏtương ứng với thiên
thểsáng hơn. Những ngôi sao hoặc hành tinh sáng nhất có giá trịnhỏhơn
không - giá trịâm.
Độ (khoảng cách) : Khoảng cách trên bầu trời giữa 2 điểmđượcđo bằng độ.
Bạn nắm chặt bàn tay và dang thẳng cánh tay, góc nhìn của nắm tay sẽtương
đương với 10 độ. Mặt trăng và Mặt trờiđều có kích thước biểu kiến khoảng
0,5 độ.
Lưu ý: Các thông sốkhoảng cách cho trong bài chỉ đúng chính xác cho người
quan sát ởBắc Mỹ. (vietastro)
Ngày 15/1: Nhật thực vành khuyên
Nhật thực vành khuyên (nhẫn) xuất hiện trên một sốvùng thuộc châu Phi, Ấnđộ
và Trung Quốc. Do Mặt trăng đang gần vớiđiểm viễnđịa (apogee) và Trái đất vừa
ra khỏiđiểm cận Nhật nên Mặt trăng trông nhỏhơn bình thường, và Mặt trời lại
hơi lớn hơn một chút. Chu vi Mặt trăng (biểu kiến) chỉbằng 92% so với Mặt trời,
bởi vậy 4 % còn lại của Mặt trời sẽkhông bịche phủvà ta sẽthấy dạng hình vành
khuyên. Điểm cựcđại của nhật thực lần này kéo dài tới 11 phút 8 giây. Đó là một
nhật thực khá dài , so với lần nhật thực toàn phần hồi năm ngoái là gần gấpđôi.
Theo chuyên gia vềnhật thực Fred Espenak thuộc Nasa thì làn nhật thực này là lâu
nhất trong 3 thiên niên kỷvà kỷlụcđó chỉbị đánh đổ nếu ta chờtới năm 3043 !.
Nhật thực vành khuyên 15/1 chụp tại TP.HCM (ảnh vietastro)
Ngày 29/1 : Sao Hỏađang tiến gần tới Trái
Sao Hỏa sẽchỉcòn cách Trái Đất khoảng 61,7 triệu dặm, gần nhất cho tới năm
2014. Vớiđộ sáng biểu kiến là -1,3, sao Hỏa sẽlấn lướt hầu hết các ngôi sao khác
loại trừSirius và Mộc tinh. Điểm xung đối với Mặt trời sẽxẩy ra vào ngày 29/1.
Trong suốt tháng 1 sao Hỏa tiến gần và to ra (biểu kiến) và với một kính thiên văn,
bạn có thểxem được một vài chi tiết trên bềmặt sao Hỏa, và đôi khi là những đám
mây trắng với một kính thiên văn amateur loại trung bình, khi hành tinh này lên
cao gầnđỉnh đầu. Bằng sựluyện tập và cảthời gian nữa, bạn có thểnhìn được hơn
thế. Mặc dù có những tin đồn (vịt) này nọ, bạn vẫn không thểxem sao Hỏa to như
hoặc gần nhưMặt trăng được. Với mắt trần, sao Hỏa vẫn chỉlà một chấm sáng trên
bầu trời.
Ngày 16/2 - Sao Kim và sao Mộcởgần nhau
Giống như2 con tàu đang vượt nhau ởbuổi trời chạng vạng, sao Kim và sao Mộchỉ
cách nhau tầm 0,5 độ vào đêm 16/2. Mộc tinh thì đang di chuyển hướng vềphía
Mặt trời, trong khi sao Kim thì đi theo hướng ngược lại. Thường thì đây là một
cảnh tượng hết sức thú vị, nhưng lần gặp nhau này của hai hành tình chỉcách Mặt
trời có 9 độ (vềphía đông), và nhưvậy là quá gầnđể có độ sáng lý tưởng từphía
hai vì tinh tú. Dù sao, nếu bạn vẫn muốn xem, hãy bắtđầu ngay vào sau khi Mặt
trời lặn, hãy nhìn kỹvềphía Mặt trời vừa lặn xuống, hơi chếch vềphía trái (hướng
bắc). Sửdụng mộtống nhòm lia vềhướng đó và bạn sẽthấy sao Kim (độ sáng -3,8)
nặm ngay phía dướ, lệch vềphía trái của sao Mộc (độ sáng -2,0).
Lưu ý: Các thông sốkhoảng cách ởtrên chỉ đúng chính xác cho người quan sát ởBắc
Mỹ,ởViệt Nam vào chiều tối ngày 16, 17/1 Sao Kim, và Sao Mộc cũng sẽ ở rất gần
nhau (vietastro)
Từngày 28/3 tới 12/4 : sao Kim và sao Thuỷ''cặp kè''
Hai hành tinh này tạo thành cặpđôi hấp dẫn vềphía bầu trời tây bắc ngay sau khi
Mặt trời lặn. Trong khoảng thời gian trên, hai hành tinh này sẽchỉcách nhau
không quá 5 độ. Sao Kim ởvềbên trái và hơi cao hơn sao Thủy một chút và đương
nhiên sao Kim sáng hơn sao Thuỷ. Vào ngày 3/4, chúng ởgần nhau nhất, chỉcách
nhau có 3 độ.
Ngày 6/6 : Ta có thểxem tới 2 cặp bài trùng
Sao Hỏa mầu cam đi ngang qua Regulus, một ngôi sao thực thụ, chỉcách chưađầy 1
độ.Tới thời gian đó sao Hỏa chỉcòn là một chấm sáng ngay cảkhi ta nhìn qua một
kính thiên văn loại lớn. Cũng vào đêmđó, sao Mộc sẽ “đi cùng” sao Thiên vương và
bắtđầu lần gặpđầu tiên trong loạt 3 lần gặp nhau liên tiếp. Đã có 6 lần hai hành
tinh gặp nhau chập 3 nhưvậy tính từnăm 1801 đến 2200. Lần gầnđây nhất xẩy ra
vào năm 1983 và lần tiếp theo sẽdiễn ra trong 2 năm 2037 và 2038.
Ngày 26/6 : Nguyệt thực một phần
Lần nguyệt thực này ưu tiên cho vùng quầnđảo Hawai, phía tây Alaska, Úc, New
Zealand, phía đông Malaysia và Châu Á. Ởnhững nơi này, người dẫn sẽthấy phần
nửa trên của Mặt trăng bịtốiđi do bóng đen toàn phần của Trái đấtđi qua. Ởvùng
bờ đông nước Mỹ, người ta cũng có thểthấy bóng mặt trăng mờ điđôi chút trước
khi lặn do phần nửa tối của Trái đấtđi qua.
Nguyệt thực sẽquan sát đượcởViệt Nam bắtđầu từlúc trăng vừa mọc. Chúng ta
hãy cùng đánh dấuđỏ ngày này (vietastro)
Ngày 11/7 : Nhật thực toàn phần
Hầu nhưlà lần nhật thực này chỉxẩy ra ởkhu vực là đại dương. Bóng tối của Mặt
trăng sẽ đổ qua khoảng 15 dặm của Tahiti (điều kiện thuận lợi cho những người
trên tầu thủy), sau đó đi qua hòn đảo tí hon Easter. Từphầnđất nhỏxíu ởgiữa khu
vực Nam Thái bình dương này, phần nhật thực toàn phần sẽ đi vào vùng biển trong
vòng 4 phút 45 giây. Nói vềvấnđề chụp hình nhật thực ? chỉcó một dẻođất tí tẹo
nằm gần cuối phần nhật thực toàn phầnởPatagonia.
Nhật thực không quan sát đượcởViệt Nam (vietastro)
Đầu tháng 8: Bộba hành tinh
Sao Hỏađi ngang qua sao Thổchỉcách một hai độ vào ngày 1/8, và sao Kim cũng
trượt nhanh qua với khoảng cách chỉcó 3 độ sau đó 9 ngày, 8/8. Bộba hành tinh
trên sẽtạo thành một hình tượng mà Jean Meeus gọi là “Trio” (chân kiềng) khi mà
ba hành tinh nằm vừa lọt một hình tròn vớiđường kính chưa tới 5 độ. Bộ3 hành
tinh này khi đó nằm khá xa Mặt trời (khoảng từ46 - 50 độ), nhưng không may cho
những ngườiởbắc Bán cầu là bộba nằm lệch vềphía nam nên khá gần vớiđường
chân trời khi Mặt trời lặn.
Ngày 12/8 : Mưa sao băng Perseid
Đây là một trận mưa sao băng có tiếng tăm nhất và cũng đáng tin cậy nhất trong
năm và may mắn là đợt Perseid này lại không bịquấy nhiễu bởi ánh trăng. Trong
điều kiện trời trong, đủ tối, riêng một người quan sát có thể đếmđược tới 90 sao
băng trong một giờ(hơn 1 vệt trong 1 phút). Nếu bạn dự định bỏmộtđêm hè để
ngắm sao thì đây chính là thờiđiểm tốt nhất.
Ngày 21/9 : Lớn, sáng và ởtrên cao
Ngày này, sao Mộc lên tới giữa thiên đỉnh vào nửađêm, có nghĩa là hành tinh này
tới vịtrí xung đối (đối diện với Mặt trời) vớiđộ sáng biểu kiếnđạt - 2,9. Lần này,
sao Mộcởgẩn Trái đất hơn bình thường vì hành tinh này sẽ đặt vịtrí cận nhật vào
tháng 3 năm 2011. Bởi vậy, với một kính thiên văn, những lằn ngang của sao Mộc
sẽthểhiện rõ nhất có thểvớiđộ rộng tới 50 arc second hay 1/36 độ rộng biểu kiến
của Mặt trăng tròn. Ngay gầnđó là sao Thiên vương. Đây cũng là lần gặp nhau thứ
2 trong loạt 3 lần gặp nhau liên tiếp giữa hai hành tinh khí khổng lồnày (xem mục
Ngày 6/6).
Cuối tháng 10 : Sao chổi bay gần Trái đất
Sao chổi Hartley 2 sẽ đi ngang qua Trái đất với khoảng cách 11,2 triệu dặm (~ 18
triệu km), chỉ1 tuần trước khi sao chổi này tiến gần tới Mặt trời nhất. Kết quảlà
sao chổi này sẽcó thểnhìn thấyđược bằng mắt thường, có lẽ độ sáng biểu kiến sẽ
đạt +4 hoặc +5 . Tuy nhiên vớiđộ sáng cỡnày, chỉnhững ngườiởvùng nông thôn
là có thểxem được, ởthành phốdo ô nhiễm ánh sáng và bụi, ta khó lòng nhìn thấy.
Sao chổi sẽlà một thiên thểchuyểnđộng nhanh, nó bay qua khu vực các ngôi sao
ủa chòm Auriga và Gemini. Sau đó vào đầu tháng 11, tầu vũtrụDeep Impact, con
tầuđã gặp với sao chổi Tempel vào 1/7/05, sẽgặp Hartley 2 chỉvới khoảng cách
chưađầy 600 dặm.
Ngày 14/12 : Sao băng Geminid
Mặc dầu vào thời gian đó có trăng, nhưng Mặt trăng sẽlặn ngay sau lúc nửađêm
và để lại bầu trời tốiđen để những người yêu sao băng chiêm ngưỡng. Khảnăng có