Phân tích mối quan hệ kế thừa – phát triển giữa con người “kẻ sĩ hiện đại” với con người Nho sĩ truyền thống

Đề bài: Phân tích mối quan hệ kế thừa – phát triển giữa con người “kẻ sĩ hiện đại” <br /> với con người Nho sĩ truyền thống<br /> <br /> Bài làm<br /> <br /> Lịch sử dân tộc là một dòng chảy liên tục giữa các thế hệ, các giai đoạn theo quy luật kế <br /> thừa – phát triển. Từ  hình thái nhà nước phong kiến đến hình thái nhà nước xã hội chủ <br /> nghĩa là quá trình vận động phát triển không ngừng và luôn luôn thay đổi về  chất. Tuy <br /> nhiên, có nhiều giá trị  truyền thống tốt đẹp vẫn được trân trọng giữ  gìn. Không biết tự <br /> bao giờ, vai trò của kẻ  sĩ đã luôn được đề  cao và tôn vinh, dù lịch sử  luôn đổi thay với <br /> nhiều biến cố, thăng trầm. Điểu này có nghĩa kẻ sĩ – trí thức là thành phần quan trọng của  <br /> xã hội, góp phần làm nên giá trị  văn hóa, văn minh cho cộng đồng, quốc gia. Vì thế  xem <br /> xét vai trò, đặc điểm của mối quan hệ  kế  thừa – phát triển giữa con người “kẻ  sĩ hiện <br /> đại” với con người Nho sĩ truyền thống là một việc làm cần thiết, giúp các – “kẻ sĩ hiện  <br /> đại” – có một cái nhìn khách quan hơn về giá trị của mình.<br /> <br /> “Nho sĩ truyền thống” và “kẻ  sĩ hiện đại” được dùng để  chỉ  đối tượng trí thức trong xã  <br /> hội ở những thời đại lịch sử khác nhau. “Nho sĩ” là cách gọi tầng lớp trí thức sống trong <br /> chế độ phong kiến, chịu sự chi phối bởi hệ tư tưởng phong kiến. Mọi giá trị làm nên bản  <br /> sắc của Nho sĩ được gói trọn trong ba khái niệm: tu thân, xử thế và chữ nhân. “Kẻ sĩ hiện  <br /> đại” là tầng lớp trí thức của xã hội Việt Nam thời hiện đại.<br /> <br /> Như  chúng ta đã biết, nhà nước phong kiến sở dĩ duy trì được lâu dài trong lịch sử  là vì  <br /> các triều đình đã tạo dựng uy quyền trên nền tảng của hai yếu tố: đó là kỉ cương nghiêm <br /> ngặt và sự trọng dụng hiền tài. Trong nhiều thế kỉ, hệ thống tư tưởng, luân lý phong kiến  <br /> dựa trên cơ  sở  tư  tưởng của Nho giáo đã thấm nhuần rất sâu vào đời sống tinh thần  <br /> người Việt.<br /> <br /> Trong chế  độ  phong kiến ngày xưa, tầng lớp Nho sĩ được coi là tinh hoa của xã hội, là  <br /> nguyên khí quốc gia. Đối với họ thì các tố chất như kỉ cương và tài đức là vô cùng quan <br /> trọng. Nho sĩ là người quân tử trên thờ trời đất, thờ vua ; dưới thờ cha mẹ ; trong thương <br /> yêu anh em, vợ con; ngoài tín nghĩa với bạn bè, làng xóm.<br /> <br /> Nhà Nho tôn thờ Trời nên làm bất cứ việc gì họ cũng phải cân nhắc có hợp đạo Trời hay <br /> không. Đạo Trời  ở  đây là những quy luật khách quan của vũ trụ  mà con người cần tuân <br /> thủ. Nhà Nho đặt lòng trung thành với vua lên hàng đầu vì theo quan niệm Nho giáo thì <br /> vua là Thiên tử (con Trời), thay Trời hành đạo.<br /> <br /> Trung quân ái quốc là lí tưởng cao quý của tầng lớp Nho sĩ, dù là trong bất cứ tình huống <br /> nào, lúc thuận cũng như lúc nghịch, lúc hưng cũng như lúc phố. Thậm chí vua bắt chết là  <br /> phải chết, không được phép chống lệnh: Quân xử thần tử thần bất tử bất trung (Vua bắt  <br /> bề  tôi chết mà bề  tôi không chết là không trung thành). Trung quân theo quan niệm của <br /> Nho giáo là trung thành với bậc Thiên tử  đứng đầu bách tính, cai trị  thiên hạ. Lí tưởng  <br /> trung quân thôi thúc kẻ  sĩ sẵn sàng xả  thân vì vua, vì nước. Trung quân gắn liền với ái  <br /> quốc. Gương sáng của lòng trung quân ái quốc có thể  kể  đến Tô Hiến Thành, Trần Thủ <br /> Độ, Trần Bình Trọng, Trần Quốc Tuấn, Nguyễn Phi Khanh, Nguyễn Trãi… Hay như  Lê  <br /> Lai đã liều mình cứu chúa để Lê Lợi thoát khỏi tình thế hiểm nguy nơi trận mạc<br /> <br /> Các nhà Nho ngày xưa đề cao đạo hiếu. Trên thì trung với vua, dưới thì hiếu với cha mẹ. <br /> Nguyễn Đình Chiểu ra kinh  ứng thí, trước ngày thi thì nhận được tin mẹ  mất, đã bỏ  thì <br /> quay về chịu tang. Dọc đường, do thương khóc mẹ quá nhiều nên bị mù cả  hai mắt. Nhà  <br /> Nho cũng rất có trách nhiệm với gia đình, thương yêu, lo lắng cho vợ con. Khi không làm  <br /> gì giúp ích được cho vợ con thì buồn bực, day dứt và tự trách mình: Cha mẹ thói đời ăn ở <br /> bạc, Có chồng hờ hững cũng như  không… (Thương vợ  – Tú xương). Nhà Nho coi trọng  <br /> tình bạn gắn bó, tri âm tri kỉ. Giai thoại về  chàng Dương Lễ  để  vợ  đi nuôi bạn là Lưu  <br /> Bình, tạo điều kiện cho bạn mình học hành, đỗ đạt còn lưu truyền đến tận ngày nay. Bài  <br /> thơ  Khóc Dương Khuê của Tam nguyên Yên Đổ  Nguyễn Khuyến thể  hiện tình bạn sâu <br /> sắc và cảm động:<br /> <br /> Bác Dương thôi đã thôi rồi,<br /> <br /> Nước mây man mác ngậm ngùi lòng ta!<br />  Nhớ từ thuở đăng khoa ngày trước,<br /> <br /> Bác với tôi, tôi bác cùng nhau…<br /> <br /> Bạn thân giờ  đã mất, để  lại một khoảng trống rất lớn trong tâm hồn Nguyễn Khuyến,  <br /> không gì bù đắp được:<br /> <br /> Rượu ngon không có bạn hiền,<br /> <br /> Không mua không phải không tiền không mua.<br /> <br /> Câu thơ nghĩ đắn đo không viết,<br /> <br /> Viết đưa ai, ai biết mà đưa;<br /> <br /> Giường kia treo cũng hững hờ,<br /> <br /> Đàn kia gảy cũng ngẩn ngơ tiếng đàn…<br /> <br /> Tuy nhiên, do sống trong thời đại phong kiến, chịu sự chi phối của hệ tư tưởng văn hóa  <br /> phong kiến nên nho sĩ truyền thống có những đặc điểm riêng tạo thành nét đẹp văn hóa <br /> truyền thống. Đó là lối sống khép mình vào lễ  nghĩa, là sự  tu dưỡng công phu, trở  thành <br /> mẫu mực trong mọi quan hệ  xã hội, rèn khả  năng kiềm chế, nghiêm khắc với mình (tu  <br /> thân). Trong xử thế, “Nho sĩ truyền thống” chú trọng đề cao lối sống theo đạo lí và bằng  <br /> cách đó khẳng định nhân cách của mình. Người “Nho sĩ truyền thống” coi trọng ý thức <br /> trách nhiệm, bổn phận với gia đình, cộng đồng và cao hơn tất thảy là Tổ  quốc. Kết quả <br /> của ý thức trách nhiệm đó là Nho sĩ được đảm bảo và tôn vinh về  danh dự. Khi nói tới  <br /> con người “Nho sĩ truyền thống”, còn một điểm nữa không thể  không nhắc đến, đó là  <br /> mục đích của việc học. Nho sĩ truyền thống coi việc học hành, thi cử và đỗ đạt phải gắn  <br /> liền với con đường hoạn lộ, tức là làm quan. Học để giúp vua, giúp nước. Học để có địa  <br /> vị, chức tước, uy thế trong xã hội.<br /> <br /> Các nhà Nho xưa ngày đêm quan tâm lo lắng tới việc dân việc nước. Trong thời loạn, họ <br /> sẵn sàng xả thân phò vua đánh giặc. Trong thời bình, họ giúp vua xây dựng giang sơn gấm <br /> vóc với tinh thần: Tiên thiên hạ chi ưu nhi ưu, hậu thiên hạ chi lạc nhi lạc (lo trước thiên <br /> hạ, vui sau thiên hạ). Nguyễn Trãi phò chủ  tướng Lê Lợi suốt mười năm kháng chiến <br /> đánh đuổi giặc Minh ra khỏi bờ cõi Đại Việt. Sau khi đất nước hòa bình, ông tiếp tục làm <br /> quân sư cho vua Lê xây dựng nghiệp lớn, mặc dù cuộc đời riêng phải chịu nhiều oan trái.  <br /> Nguyễn Bỉnh Khiêm, quan Trạng nguyên dẫu tuổi đã ngoại chín mươi vẫn ngày đêm lo <br /> lắng cho sự an nguy của xã tắc. Nhà Nho Nguyễn Công Trứ  một đời ngang dọc để  thực  <br /> hiện trọn vẹn nghĩa vụ  của một trang nam nhi với vua, với nước, bởi  ông quan niệm  <br /> rằng: Vũ trụ nội mạc phi phận sự (Trong vũ trụ, không có việc gì mà không phải là việc <br /> của ta), ông cùng với dân mở rộng làng mạc, khai khẩn đất hoang, đào kênh trị thuỷ. Sau  <br /> khi qua đời, Nguyễn Công Trứ được dân chúng nhiều nơi lập đền thờ, tôn là “phúc thần”.<br /> <br /> Các nhà Nho xưa coi những câu tục ngữ như: Tốt danh hơn lành ảo, Chết trong hơn sống  <br /> đục, Chết vinh hơn sống nhục làm phương châm sống vì ý nghĩa của nó giống với đạo lí <br /> mà họ  tiếp thu được từ  chốn cửa Khổng sân Trình, từ  sách vở  của thánh hiền, Vì vậy, <br /> những ai được coi là “kẻ sĩ” đều có phẩm chất, tiết tháo của người quân tử: Phú quý bất  <br /> năng dâm, bần tiện bất năng di, uy vũ bất năng khuất (Giàu sang không thể  mua chuộc,  <br /> nghèo khó không thể chuyển lay, uy vũ không thể khuất phục). Những  ẩn dụ nghệ thuật <br /> tượng trưng cho khí tiết trung thực, thanh cao của người quân tử  là hình  ảnh cây trúc:  <br /> Trúc dẫu cháy tiết ngay vẫn để, hoặc cây thông:<br /> <br /> Một mình lạt thủa ba đông,<br /> <br /> Lâm tuyền ai rặng già làm khách,<br /> <br /> Tài đống lương cao ắt cả dùng<br /> <br /> (Nguyễn Trãi)…<br /> <br /> Chuyện Chức phán sự đền Tản Viên của Nguyễn Dữ  viết từ thế  kỉ XVI đã đề  cao tinh  <br /> thần khẳng khái, trung thực, dám đấu tranh chống lại cái xấu, cái ác, trừ hại cho dân của <br /> một kẻ  sĩ tên là Ngô Tử  Văn; đồng thời thể  hiện niềm tin vào công lí chính nghĩa nhất <br /> định sẽ thắng gian tà. Ngô Tử  Văn đã châm lửa đốt ngôi đền mà hồn ma tên tướng giặc <br /> phương Bắc họ  Thôi chiếm giữ  để  trừ  hại cho dân lành trong vùng. Hồn ma tên tướng  <br /> giặc kiện chàng dưới Minh ti (Âm phủ). Trước Diêm vương, chàng vẫn không hề sợ hãi,  <br /> tìm mọi cách vạch trần bộ  mặt giả  dối và bản chất thâm hiểm của kẻ  bất lương. Cuối  <br /> truyện, tác giả bình luận: Than ôi! Người ta thường nói: “Cứng quá thì gãy”. Kẻ sĩ chỉ lo  <br /> không cứng cỏi được, còn gãy hay không là việc của trời. Sao lại sợ gãy mà chịu đổi cứng <br /> ra mềm?<br /> <br /> Ngô Tử Văn là một chàng áo vải. Vì cứng cỏi mà dám đốt cháy đền tà, chống lại yêu ma,  <br /> làm một việc hơn cả thần và người. Bởi thế được nổi tiếng và được giữ chức vụ ở Minh <br /> ti, thật là xứng đáng. Vậy kẻ sĩ không nên kiêng sợ sự cứng cỏi.<br /> <br /> Nguyễn Dữ đã mượn lời bình để một lần nữa khẳng định khí tiết cương trực, bất khuất  <br /> đáng ca ngợi của người quân tử.<br /> <br /> Trong chế độ phong kiến, việc chiêu hiền đãi sĩ được quan tâm hàng đầu. Trong Bài kí đề <br /> danh tiến sĩ khoa Nhâm Tuất niên hiệu Đại Bảo thứ ba do tác giả Thân Nhân Trung biên <br /> soạn theo lệnh của vua Lê Thánh Tông có câu: Hiền tài là nguyên khí của quốc gia,  <br /> nguyên khí thịnh thì thế  nước mạnh, rồi lên cao, nguyên khí suy thì thế  nước yếu rồi  <br /> xuống thấp. Trong Chiếu cầu hiền mà Ngô Thì Nhậm thay mặt Quang Trung Nguyễn <br /> Huệ soạn ra sau khi đánh tan hai mươi vạn quân Thanh, lập nên triều đình nhà Nguyễn có  <br /> đoạn mang nội dung khẳng định những kẻ sĩ chân chính, những bậc hiền tài phải mang tài  <br /> đức ra phò vua giúp nước, góp phần xây dựng đất nước thái bình thịnh trị: Từng nghe nói <br /> rằng: Người hiền xuất hiện ở đời, thì như ngôi sao sáng trên trời cao.<br /> <br /> Sao sáng ắt chầu về ngôi Bắc Thần, người hiền ắt làm sứ giả cho thiên tù. Nếu như che  <br /> mất ánh sáng, giấu đi vẻ đẹp, có tài mà không được đời dùng, thì không phải là ý trời sinh  <br /> ra người hiền vậy… Trong khoảng trời đất, hiền tài còn  ẩn náu, trước đây thì nên như <br /> thế. Nay trời trong sáng, đất thanh bình, chính là lúc người hiền gặp hội gió mây, những ai  <br /> có tài đức hãy cùng cố  gắng lên, ghi tên tại triều đình, cùng nhau cung kính, cùng nhau <br /> hưởng phúc lành tôn vinh.<br /> <br /> Lí tưởng chung của kẻ sĩ là: tu thân, tề  gia, trị  quốc, bình thiên hạ. Kẻ  sĩ coi trọng năm  <br /> đức: Nhân, nghĩa, lễ, trí, tín (Nhân để thành người tốt. Nghĩa để thu phục lòng người, Lễ <br /> để  luyện tâm chính. Trí để  được thành danh. Tín để  gặt thành công) và coi đó là quy tắc  <br /> sống bất di bất dịch. Dù là đệ tử thánh hiền nhưng sống không đúng với chuẩn mực đạo <br /> đức trên thì cũng không xứng danh là kẻ sĩ chân chính.<br /> <br /> “Kẻ  sĩ hiện đại” đã kế  thừa và phát huy phẩm chất cao đẹp của Nho sĩ ngày xưa. Họ <br /> chính là tầng lớp trí thức được giáo dục và đào tạo theo đường lối xã hội chủ nghĩa và lý  <br /> tưởng cách mạng của Đảng, của Bác Hồ. Họ đang hoạt động trong nhiều lĩnh vực xã hội.  <br /> Với trình độ hiểu biết và nắm vững khoa học kĩ thuật, các trí thức đã đem hết nhiệt tình, <br /> khả  năng để  cống hiến cho sự nghiệp xây dựng và phát triển đất nước giàu mạnh, văn <br /> minh, hiện đại. Họ  mạnh dạn xóa bỏ  cái cũ lạc hậu, xây dựng cái mới tiến bộ. Muốn  <br /> cuộc sống trở nên thực sự có ý nghĩa, những “kẻ sĩ hiện đại” cũng đã xác định cho mình <br /> một lý tưởng và mục đích sống đúng đắn, cao đẹp. Lòng trung quân, ái quốc của các nhà <br /> Nho xưa giờ đây chuyển thành trung với nước, hiếu với dân. Bên cạnh đó, phần lớn “kẻ <br /> sĩ hiện đại” cũng vẫn giữ  được truyền thống đạo đức của các nhà Nho xưa trong hoàn  <br /> cảnh mới. Chủ tịch Hồ Chí Minh đã dạy cán bộ, Đảng viên phải: cần, kiệm, liêm, chính, <br /> chí công, vô tư và cố gắng rèn luyện cho mình quan điểm sống: Mình vì mọi người, mọi  <br /> người vì mình.<br /> <br /> Bên cạnh đó, “kẻ  sĩ hiện đại” không ngừng phát huy cái dũng của kẻ  sĩ đó là tinh thần <br /> dám nghĩ dám làm và thái độ  thắng không kiêu, bại không nản trong học tập, trong làm <br /> việc. Câu nói: Khoa học đi đôi với dũng khí rất chính xác bởi dũng khí là tố chất cơ bản  <br /> của người làm công tác nghiên cứu khoa học. Nó giúp cho họ giữ vững lập trường, quyết  <br /> tâm thực hiện đến cùng lý tưởng mà mình theo đuổi.<br /> <br /> Ngày xưa, các nhà Nho “trên thông thiên văn, dưới tường địa lý”, thì ngày nay, tầng lớp trí  <br /> thức tiếp cận được khoa học công nghệ  tiên tiến, hiện đại của thế  giới như  công nghệ <br /> sinh học, công nghệ hóa chất, công nghệ  vật liệu mới và công nghệ  tin học v.v… Ngày <br /> xưa, ông cha chúng ta lên trời, xuống biển bằng thần thoại, cổ tích ; còn ngày nay, thế hệ <br /> trẻ  bay vào khoảng không vũ trụ, lặn xuống đáy đại dương, thám hiểm lòng đất… bằng <br /> khoa học kĩ thuật. Trí thức ngày nay có những hoài bão, ước mơ lớn lao và khả năng thực  <br /> hiện mà tầng lớp Nho sĩ xưa không có được. Đây là cái khác cơ bản của “kẻ sĩ hiện đại” <br /> với Nho sĩ truyền thống.<br /> <br /> Trong giai đoạn hiện nay, đất nước ta mở cửa giao lưu và hội nhập với thế giới, nền kinh  <br /> tế  thị  trường toàn cầu tác động mạnh mẽ  tới mọi mặt của xã hội Việt Nam. Dân tộc ta <br /> bước vào vận hội mới với bao khó khăn, thách thức. Muốn ngẩng cao đầu tự  tin vững  <br /> bước, tầng lớp “kẻ  sĩ hiện đại” cần phải nhìn nhận và đánh giá bản thân một cách  <br /> nghiêm túc để  thấy rõ mặt yếu cần khắc phục, mặt mạnh cần phát huy. Cố  gắng vươn <br /> lên học tập cái hay, cái tốt của thế  giới với thái độ  khiêm tốn, cầu tiến, tự  chủ và sáng <br /> tạo. Điều quan trọng là vẫn gìn giữ  và phát huy truyền thống tốt đẹp của “kẻ  sĩ Việt <br /> Nam” chân chính. Nho sĩ ngày xưa, “kẻ sĩ hiện đại” hôm nay, tuy tên gọi khác nhau nhưng  <br /> cái gốc của tài đức vẫn giống nhau. Phẩm chất cao đẹp của nhà Nho xưa thật đáng trân  <br /> trọng. Ngày nay, chúng ta phải cố gắng học tập, làm việc noi gương các bậc tiền bối để <br /> cống hiến thật nhiều cho quê hương, đất nước.<br /> <br />  <br />