PHÒNG CHỐNG THIẾU MÁU DO THIẾU SẮT

Chia sẻ: Nguywn Uyen | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:8

Thêm vào BST

Báo xấu

72
lượt xem 5
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tham khảo tài liệu 'phòng chống thiếu máu do thiếu sắt', y tế - sức khoẻ, y dược phục vụ nhu cầu học tập, nghiên cứu và làm việc hiệu quả

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: PHÒNG CHỐNG THIẾU MÁU DO THIẾU SẮT

PHÒNG CH NG THI U MÁU DO THI U S T M C TIÊU Sau khi h c xong bài này, sinh viên có th : 1. Phân tích ư c ý nghĩa c a b nh thi u máu do thi u s t i v i s c kho c ng ng. 2. Trình bày ư c nguyên nhân, phương pháp ánh giá và phòng b nh thi u máu do thi u s t. N I DUNG 1. VÀI NÉT V L CH S u th k XVIII, l n u tiên ngư i ta khám phá ra s t có m t trong máu qua thí nghi m máu khô b hút b i nam châm. Menghini ã ch ng minh s t là m t thành ph n c a máu. Năm 1832, l n u tiên có thông báo c a bác sĩ Blaud v k t qu i u tr viên s t cho b nh nhân b thi u máu như c s c. Vào năm 1882 giáo sư Bunge là ngư i u tiên xác nh hàm lư ng s t trong th c ph m. Năm 1920, Whipple ã ch ng minh gan n u chín có hi u qu hơn s t vô cơ trong vi c tái t o h ng c u. Mư i hai năm sau, 1932 Catle và c ng s ã thành công trong vi c s d ng s t vơ cơ t ng h p huy t c u t , m ra kh năng b sung ch ph m s t cho b nh nhân thi u máu thi u s t. G n ây, v i các k thu t ng v như s d ng Fe55, Fe59 ngư i ta ã tìm hi u y hơn con ư ng h p thu, chuy n hoá c a s t trong cơ th ngư i và ng v t. Thi u máu thi u s t ư c quan tâm t i t khá lâu. Trong các b nh thi u vi ch t dinh dư ng, có th thi u máu thi u s t là v n r ng l n và gi i quy t khó khăn hơn c . M c dù gây h u qu x u i v i s c kho nhưng tri u ch ng lâm sàng c a thi u máu thi u s t ti m n, không n i b t nên ít gây chú ý i v i m i ngư i. Năm 1968, T ch c Y t th gi i ã ưa ra phân lo i và nh n nh ý nghĩa s c kho c ng ng. Nhóm tư v n qu c t v thi u máu dinh dư ng ư c thành l p vào nh ng năm 70. Hi n nay nhi u nư c ang tri n khai chương trình phòng ch ng thi u máu. Dư i ây là m t s thu t ng : Thi u máu dinh dư ng là tình tr ng b nh lý x y ra khi hàm lư ng Hemoglobin trong máu xu ng th p hơn bình thư ng do thi u m t hay nhi u ch t dinh dư ng c n thi t cho quá trình t o máu, b t k do nguyên nhân gì Theo T ch c Y t th gi i (TCYTTG). 161
Thi u s t là tình tr ng thi u h t d tr s t trong cơ th , có th bi u hi n thi u máu ho c chưa có bi u hi n thi u máu. Thi u máu do thi u s t là lo i thi u máu dinh dư ng hay g p nh t, x y ra cùng m t lúc v i tình tr ng thi u s t và thi u máu. Thi u máu thi u s t có th k t h p v i thi u axit folic, thi u vitamin B12. Thi u s t là nguyên nhân ch y u c a thi u máu dinh dư ng nư c ta cũng như nhi u nư c ang phát tri n. Vì v y, ph n trình bày ây i sâu v thi u máu do thi u s t. 2. Ý NGHĨA S C KHO C NG NG Ngư i ta ư c tính toàn th gi i có t i hơn 2 t ngư i b thi u s t, trong s này, m t t hai trăm tri u ngư i có bi u hi n thi u máu. Thi u máu hay g p các nư c ang phát tri n. T l thi u máu cao nh t châu Phi, Nam Á r i n M La tinh, còn các nư c vùng khác th p hơn. Thi u máu hay g p nh t ph n có thai, ph n tu i sinh và tr em nh . C n chú ý thêm r ng thi u máu ch là giai o n cu i cùng c a m t quá trình thi u s t tương i dài v i nhi u nh hư ng b t l i v i s c kh e và th l c. Năm 1995, cu c i u tra toàn qu c cho th y t l thi u máu ph bi n t t c các vùng trong c nư c, t l thi u máu cao c ph n không có thai (45%), ph n có thai (53%) và tr em, c bi t là tr em dư i 2 tu i (60%). Kh u ph n ăn nghèo ch t s t và tình tr ng nhi m giun móc cao nhi u vùng là nguyên nhân quan tr ng c a thi u máu dinh dư ng nư c ta. Thi u máu dinh dư ng ư c xác nh là m t v n s c kh e c ng ng quan tr ng c a bà m và tr em nư c ta, tác ng t i m t b ph n l n dân cư trong c ng ng c n ph i ư c quan tâm c bi t và tri n khai k p th i các bi n pháp phòng ch ng. Vào năm 2000, k t qu i u tra ánh giá cho th y tác ng c a các can thi p dinh dư ng, y t và nh ng c i thi n v tình tr ng kinh t -xã h i trong nh ng năm g n ây ã góp ph n làm gi m áng k tình tr ng thi u máu. Tuy nhiên, thi u máu dinh dư ng v n là m t v n dinh dư ng quan tr ng hàng u nư c ta. T l thi u máu dao ng nhi u theo a phương nói lên tính ph c t p c a các căn nguyên óng góp vào tình tr ng thi u máu. 162
B ng 1. T l thi u máu qua các cu c i u tra 1995 và năm 2000 Vi t nam. Nhóm tu i i u tra 1995 i u tra 2000 % thi u Hb trung % thi u Hb trung bình máu bình máu 0 - 5 tháng 61,0 10,61 57,2 10,75 6-23 tháng 59,5 10,57 51,2 10,74 24-60 tháng 28,2 11,53 19,0 11,82 0 - 60 tháng 45,3 11,02 34,1 11,32 Ph n không có thai 40,2 12,08 24,3 12,74 Ph n có thai 52,7 10,82 32,2 11,51 Nam gi i 15,7 14,17 9,4 14,76 3. NGUYÊN NHÂN THI U MÁU DINH DƯ NG DO THI U S T 3.1. Nhu c u s t: Lư ng s t trong cơ th r t ít, ch vào kho ng 2,5 gam n và 4gam nam, tuy v y nó gi vai trò sinh h c r t quan tr ng. Chuy n hóa g n như khép kín cơ th r t ti t ki m s t nhưng m i ngày v n b hao h t m t ít theo các con ư ng khác nhau. ngư i trư ng thành, lư ng s t m t i vào kho ng 0,9 mg m i ngày nam (65 kg) và 0,8 mg m i ngày n (55 kg). ph n sinh , lư ng s t m t theo kinh nguy t dao ng khá nhi u, trung bình kho ng 0,4 - 0,5 mg m i ngày. Như v y, ph n l a tu i này t ng lư ng s t m t trung bình m i ngày là 1,25 mg và có kho ng 5% ch em cao hơn 2,4 mg. ph n có thai tuy không m t s t theo hành kinh nhưng c n s t b sung cho rau, thai nhi và tăng kh i lư ng máu c a ngư i m v i nhu c u toàn b là 1000mg. Nhu c u ó không phân ph i u trong th i kỳ có thai mà t p trung vào nh ng tháng cu i, lên t i 6,3 mg/ngày. ó là nhu c u l n không th th a mãn ư c n u ch d a vào ch ăn, tr phi cơ th có m t lư ng d tr s t khá l n. Do ó, các nư c ang phát tri n c n ph i b sung viên s t cho ph n có thai vào các tháng cu i c a th i kỳ có thai tránh tình tr ng thi u máu xu t hi n. S hi u bi t nhu c u s t c a cơ th cũng như giá tr sinh h c c a s t trong th c ăn s giúp chúng ta gi i thích vì sao m t s i tư ng như ph n có thai, ph n l a tu i sinh l i có nguy cơ cao v thi u máu dinh dư ng. Nhu c u khi có thai tùy thu c vào tình tr ng s t c a cơ th trư c khi có thai và tháng có thai. 163
B ng 2. Nhu c u s t h p thu hàng ngày (mg) theo nhu c u ngh c a Vi n Dinh dư ng (1997) Nhóm tu i Cân n ng (kg) Nhu c u (mg) Tr em: 4 tháng - 1 tu i 8 0,96 − 1-2 tu i 11 0,61 − 2-6 tu i 16 0,70 − 6-12 tu i 29 1,17 Nam thi u niên: 12-16 53 1,82 N thi u niên: 12-16 51 2,02 Nam trư ng thành 65 1,14 N trư ng thành: 55 2,39 − Tu i hành kinh 55 0,96 − Tu i mãn kinh 55 1,31 − Cho con bú 3.2. Ngu n s t trong th c ăn: Trong th c ăn s t dư i d ng Hem và không d ng Hem. Hem là thành ph n c a Hemoglobin và Myoglobin do ó có trong th t, cá và máu. T l h p thu s t lo i này 20 - 30%. S t không d ng Hem ch y u có ngũ c c rau, c và các lo i h t có t l h p thu ít hơn và tùy theo s có m t c a các ch t h tr hay c ch trong kh u ph n. Các ch t h tr h p thu s t là: vitamin C, các th c ăn giàu protein. Các ch t c ch h p thu s t là các phytat, polyphenol, tanin. Ngoài ra tình tr ng s t trong cơ th cũng nh hư ng t i h p thu s t. 3.3. Tình tr ng m c các b nh nhi m khu n, ký sinh trùng: Các b nh nhi m khu n c p ho c mãn tính u gây kém h p thu s t. Nhi m khu n làm cho tr ăn kém ngon mi ng, không thèm ăn trong khi nhu c u s t cơ th tăng lên so v i khi bình thư ng. Các b nh ký sinh trùng như giun móc, giun ũa, giun tóc, sán u có th ưa n thi u máu. áng chú ý là nhi m giun móc còn b m t máu do giun móc hút máu và gây ch y máu do giun làm t n thương thành ru t, d dày. 4. ÁNH GIÁ TÌNH TR NG THI U MÁU THI U S T 4.1. Bi u hi n lâm sàng c a thi u máu thi u s t: Bi u hi n lâm sàng c a thi u máu thi u s t thư ng r t nghèo nàn, l ng l . Chính vì v y mà thi u máu thi u s t th c s là m t b nh thi u vi ch t dinh dư ng ti m n. 164
Ngư i b thi u máu có th không t nh n ra mình có b nh, i u ó cho th y s khó khăn trong phòng ch ng b nh này c ng ng. Bi u hi n c a thi u máu nh làù: m t m i, m t ng , kém t p trung. i v i tr em, bi u hi n c a thi u máu là: nh n th c ch m, trí nh kém, trong l p hay ng g t. Khi b thi u máu n ng có th xu t hi n các tri u ch ng sau: hoa m t, chóng m t, khó th khi lao ng g ng s c, d m c các b nh nhi m khu n. Khám: da xanh, niêm m c nh t (niêm m c m t, l i), móng tay khum hình thìa, u lư i có m t ám nh ng h t s c t s m, lòng bàn tay nh t nh t. Các tri u ch ng trên thư ng là thi u máu r t n ng ho c ã kéo dài. 4.2. Xét nghi m ch n oán thi u máu dinh dư ng c ng ng: Xét nghi m thư ng dùng ch n oán thi u máu là nh lư ng hemoglobin (Hb) và d a vào ngư ng c a T ch c Y t Th gi i (TCYTTG) ch n oán thi u máu. Năm 1989, ngư ng phân lo i thi u máu theo Hb (g/dl) như sau: Tr em 6 tháng n 5 tu i 11.0 Tr em 5-14 tu i 12.0 Ph n không có thai 12.0 Ph n có thai 11.0 Nam gi i 13.0 Hi n nay TCYTTG ngh ngư ng coi là thi u máu như sau (1998): Nhóm tu i, gi i Ngư ng Hemoglobin Ngư ng (g/dL) Hematocrit (%): Tr em 6 tháng n 5 tu i 11.0 33 Tr em 5-11 tu i 11.5 34 Tr em 12-13 tu i 12.0 36 Ph n không có thai 12.0 36 Ph n có thai 11.0 33 Nam gi i 13.0 39 Tuy nhiên, ánh giá t l thi u máu chưa th ch n oán ư c nguyên nhân thi u máu do ó c n có thêm các xét nghi m ch n oán thi u s t. Khi i u ki n cho phép ti n hành, có th làm nh lư ng Ferritin huy t thanh, transferrin, transferin receptor. ngư i bình thư ng, lư ng ferritin trong huy t thanh là 70 µg/dl. Khi ferritin trong 165
huy t thanh dư i 20 µg/dl ư c coi là thi u dư tr s t, dư i 12µg/dl ư c coi là c n ki t d tr s t. 5. PHÒNG CH NG THI U MÁU THI U S T Phòng ch ng thi u máu ã ư c th gi i quan tâm t lâu. T ch c tư v n qu c t v thi u máu dinh dư ng (INACG) là m t t ch c k thu t n nay ã t ch c nhi u cu c h p, thư ng ph i h p v i t ch c tư v n vitamin A (IVACG) ưa ra các khuy n ngh quan tr ng v lĩnh v c này. nư c ta, cu i nh ng năm 80 có các cu c i u tra nghiên c u c a Vi n Dinh dư ng v tình hình thi u máu. u nh ng năm 90, ho t ng b sung viên s t th c hi n ph i h p v i d án th c ăn b sung PAM/3844. T năm 1993, B Y t có quy t nh tri n khai chương trình phòng ch ng thi u máu Vi t nam. Năm 1995, cu c i u tra thi u máu tòan qu c ã ư c ti n hành. Các ho t ng phòng ch ng thi u máu dinh dư ng bao g m: 5.1. Giáo d c dinh dư ng th c hi n a d ng hoá b a ăn: C n làm cho m i ngư i th y ư c và quan tâm t i thi u máu thi u s t. Giáo d c và ph bi n cho m i gia ình v phương pháp a d ng hoá b a ăn (ăn ph i h p nhi u lo i th c ph m), ch ăn c n cung c p năng lư ng và các th c ph m giàu s t (th c ăn ng v t, u ...) làm tăng kh năng h p th s t nh tăng cư ng vitamin C có t rau qu . Th c hi n nuôi con b ng s a m và ăn b sung h p lý là bi n pháp t t nh t phòng ch ng thi u máu tr nh . Hư ng d n và khuy n khích các cách ch bi n như n y m m, lên men (giá , dưa chua...) vì các quá trình này làm tăng hàm lư ng vitamin C và gi m lư ng tanin và axit phytic trong th c ph m. 5.2. B xung viên s t Th c hi n vi c b sung viên s t cho ph n có thai. i v i ph n không có thai, trư c h t b sung s t cho các ch em tu i 15-35. ng th i, ti p t c nghiên c u áp d ng vi c b sung s t cho tr em dư i 2 tu i. V n m u ch t là hình thành và duy trì m t m ng lư i phân ph i, giám sát t t và y m nh giáo d c truy n thông ch em ph n t giác, ch ng dùng viên s t u n và li u. 5.3. Phòng ch ng giun móc, v sinh môi trư ng: Chưa nói n vi c c i thi n ch ăn, ch riêng vi c nh kỳ t y giun, c bi t là giun móc, gi m b t l n m c các b nh nhi m khu n ã c i thi n rõ n tình tr ng dinh dư ng c a s t. nh ng vùng có t l nhi m giun móc cao, c n áp d ng t y giun nh kỳ ph i h p v i v sinh m i trư ng, nư c s ch, thay i t p quán dùng phân tươi trong canh tác nông nghi p. Th c hi n v sinh cá nhân, v sinh m i h gia ình. Vi c t y giun móc c n áp d ng úng phác và i tư ng ch nh. 166
5.4. Tăng cư ng s t cho m t s th c ăn: ây là m t hư ng k thu t khó khăn nhưng ang ư c thăm dò nhi u nư c. Vn t ra là m b o giá tr sinh h c c a s t mà không gây mùi v khó ch u cho th c ph m. Các lo i th c ph m ư c th c nghi m tăng cư ng là nư c m m, b t canh, g o. ây cũng là hư ng th nghi m và áp d ng nư c ta trong th i gian t i. 167
TÀI LI U THAM KH O 1. Hà Huy Khôi, Nguy n Công, Kh n (1994), Thi u máu dinh dư ng, NXBYH, Hà n i, . 2. Hà Huy Khôi, T Gi y (1994), Các b nh thi u dinh dư ng và s c kho c ng ng Vi t nam, NXBYH, Hà n i. 3. WHO, (1994), Indicators and strategies for Iron deficiency anemia programmes. WHO, Geneva, May, . 4. INACG, (1984), Iron deficiency in Women, INACG. 5. ACC/SCN,(1991), Control of iron deficiency. 168