1
§Ò ¸n triÕt häc
Tªn ®Ò tµi : Mèi quan hÖ biÖn chøng gi÷a lùc lîng s¶n xuÊt vµ quan hÖ
s¶n xuÊt
A - Lêi nãi ®Çu
Theo Chñ nghÜa Mac-Lªnin th× loµi ngêi tõ tríc ®Õn nay ®· tr¶i qua
5 h×nh th¸i kinh tÕ x· héi. Tõ thêi kú m«ng muéi ®Õn hiÖn ®¹i nh ngµy nay,
®ã lµ : Thêi kú c«ng x· nguyªn thuû , thêi kú chiÕm h÷u n« lÖ , thêi kú
phong kiÕn , thêi kú t b¶n chñ nghÜa vµ thêi kú x· héi chñ nghÜa . Trong
mçi h×nh th¸i kinh tÕ x· héi ®îc quy ®Þnh bëi mét ph¬ng thíc s¶n xuÊt
nhÊt ®Þnh . ChÝnh nh÷ng ph¬ng thøc s¶n xuÊt vËt chÊt lµ yÕu tè quyÕt ®Þnh
sù ph¸t triÓn h×nh th¸i kinh tÕ x· héi . Vµ qua nghiªn cøu th× theo mét
ph¬ng thøc s¶n xuÊt nµo còng ®Òu ph¶i cã sù phï hîp gi÷a lùc lîng s¶n
xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt . Lùc lîng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt lu«n song
song tån t¹i vµ t¸c ®éng lÉn nhau ®Ó h×nh thµnh mét ph¬ng thøc s¶n xuÊt .
§©y lµ hai yÕu tè quan träng quyÕt ®Þnh tÝnh chÊt , kÕt cÊu cña x· héi .
Trong bÊt kú mét ph¬ng thøc s¶n xuÊt nµo quan hÖ s¶n xuÊt còng
ph¶i phï hîp víi lùc lîng s¶n xuÊt . Sù t¸c ®éng qua l¹i vµ mèi quan hÖ
gi÷a chóng ph¶i hµi hoµ vµ chÆt chÏ . Tuy nhiªn trong hai yÕu tè ®ã th× lùc
lîng s¶n xuÊt lu«n quyÕt ®Þnh quan hÖ s¶n xuÊt . Mét h×nh th¸i kinh tÕ - x·
héi cã æn ®Þnh vµ tån t¹i v÷ng ch¾c th× ph¶i cã mét ph¬ng thøc s¶n xuÊt hîp
lý. ChÝnh bëi lÏ ®ã mµ lùc lîng s¶n xuÊt ph¶i t¬ng xøng phï hîp víi quan
hÖ s¶n xuÊt bëi v× xÐt ®Õn cïng th× quan hÖ s¶n xuÊt chÝnh lµ h×nh thøc cña
Quá trình hình thành và phương pháp liên kết mối quan hệ biện
chứng giữa lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất
2
lùc lîng s¶n xuÊt . VËy nªn nÕu lùc lîng s¶n xuÊt ph¸t triÓn trong khi ®ã
quan hÖ s¶n xuÊt l¹c hËu th× sÏ k×m h·m sù ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt
. Ngîc l¹i quan hÖ s¶n xuÊt tiÕn bé h¬n lùc lîng s¶n xuÊt th× kh«ng phï
hîp víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é cña lùc lîng s¶n xuÊt g©y ra sù bÊt æn cho x·
héi . Do ®ã mét ph¬ng thøc s¶n xuÊt hiÖu qu¶ th× ph¶i cã mét quan hÖ s¶n
xuÊt phï hîp cíi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é cña lùc lîng s¶n xuÊt .
Qua phÇn lý luËn trªn ta cã thÓ thÊy viÖc nghiªn cøu mèi quan hÖ biÖn
chøng gi÷a lùc lîng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt lµ hÕt søc cÇn thiÕt . §Æc
biÖt trong thêi kú hiÖn nay Chñ nghÜa x· héi l¹i cã nhiÒu thay ®æi vµ biÕn
®éng mét trong nh÷ng nguyªn nh©n tan r· cña hÖ thèng X· héi chñ nghÜa lµ
do c¸c níc Chñ nghÜa x· héi ®· x©y dùng m« h×nh Chñ nghÜa x· héi kh«ng
cã sù phï hîp gi÷a lùc lîng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt. ë níc ta còng
vËy , sau 1954 miÒn b¾c tiÕn lªn Chñ nghÜa x· héi vµ c¶ níc lµ sau 1975 .
Trong qu¸ tr×nh ®æi míi ®Êt níc , do nãng véi nªn §¶ng ta ®· m¾c ph¶i sai
lÇm lµ duy tr× qu¸ l©u quan hÖ s¶n xuÊt cè h÷u ®ã lµ chÝnh s¸ch bao cÊp tËp
trung d©n chñ . ChÝnh v× lÏ ®ã mµ trong suèt nh÷ng n¨m ®ã nÒn kinh tÕ níc
ta chËm ph¸t triÓn vµ r¬i vµo t×nh tr¹ng khñng ho¶ng trong nh÷ng n¨m ®Çu
thËp kû 80. §iÒu quan träng h¬n lµ §¶ng ta ®· nhËn thøc ®îc ®iÒu ®ã vµ
nhanh chãng ®æi míi th«ng qua ®¹i héi §¶ng VI vµ c¸c kú ®¹i héi tiÕp sau
®ã . Trong thêi kú qu¸ ®é cã nhiÒu vÊn ®Ò phøc t¹p cÇn ph¶i gi¶i quyÕt bëi v×
nã lµ bíc chuyÓn tiÕp tõ mét h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi nµy lªn mét h×nh th¸i
kinh tÕ -x· héi kh¸c. Cho nªn em chän ®Ò tµi “Mèi quan hÖ biÖn chøng gi÷a
lùc lîng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt trong thêi kú qu¸ ®é lªn Chñ nghÜa x·
héi ë Viªt Nam “®Ó nghiªn cøu . Trong bµi tiÓu luËn nµy do tr×nh ®é kiÕn
thøc cßn cha s©u vµ ®©y lµ bµi tiÓu luËn khoa häc ®Çu tiªn nªn sÏ cã nhiÒu
3
vÊn ®Ò thiÕu sãt , v× vËy em mong ®îc sù chØ b¶o vµ gióp ®ì cña c¸c thÇy c«
bé m«n.
Em xin ch©n thµnh c¶m ¬n.
Néi dung
I - Mèi quan hÖ biÖn chøng gi÷a lùc lîng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt
1. Lùc lîng s¶n xuÊt.
a. Kh¸i niÖm.
Lùc lîng s¶n xuÊt biÓu hiÖn mèi quan hÖ gi÷a ngêi víi giíi tù nhiªn
. Tr×nh ®é cña lùc lîng s¶n xuÊt , thÓ hiÖn tr×nh ®é trinh phôc tù nhiªn cña
loµi ngêi trong qu¸ tr×nh t¸c ®éng vµo tù nhiªn t¹o ra cña c¶i vËt chÊt ®¶m
b¶o cho sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña loµi ngêi .
b. Néi dung
Lùc lîng s¶n xuÊt bao gåm :
- T liÖu s¶n xuÊt do x· héi t¹o ra , tríc hÕt lµ c«ng cô lao ®éng.
4
-Ngêi lao ®éng víi nh÷ng kinh nghiÖm s¶n xuÊt thãi quen lao ®éng ,
biÕt sö dông t liÖu s¶n xuÊt ®Ó t¹o ra cña c¶i vËt chÊt.
-T liÖu s¶nt xuÊt bao gåm : - §èi tîng lao ®éng
- T liÖu lao ®éng : + C«ng cô lao ®éng
+ Nh÷ng t liÖu lao
®éng kh¸c
§èi tîng lao ®éng kh«ng ph¶i lµ toµn bé giíi tù nhiªn , mµ chØ cã
mét bé phËn cña giíi tù nhiªn ®îc ®a vµo s¶n xuÊt . Con ngêi kh«ng chØ
t×m trong giíi tù nhiªn nh÷ng ®èi tîng lao ®éng cã s½n , mµ cßn s¸ng t¹o ra
b¶n th©n ®èi tîng lao ®éng.
T liÖu lao ®éng lµ vËt thÓ hay phøc hîp vËt thÓ mµ con ngêi ®Æt gi÷a
m×nh víi ®èi tîng lao ®éng , chóng dÉn chuyÒn sù t¸c ®éng cña con ngêi
vµo ®èi tîng lao ®éng. §èi tîng lao ®éng vµ t liÖu lao ®éng lµ nh÷ng yÕu
tè vËt chÊt cña qu¸ tr×nh lao ®éng s¶n xuÊt hîp thµnh t liÖu s¶n xuÊt . §èi
víi mçi thÕ hÖ míi nh÷ng t liÖu lao ®éng do thÕ hÖ tríc ®Ó l¹i trë thµnh
®iÓm xuÊt ph¸t cho thÕ hÖ t¬ng lai . V× vËy nh÷ng t liÖu lao ®éng ®ã lµ c¬
së sù kÕ tôc cña lÞch sö . T liÖu lao ®éng chØ trë thµnh lùc lîng tÝch cùc c¶i
biÕn ®èi tîng lao ®éng , khi chóng kÕt hîp víi ®êi sèng . TliÖu lao ®éng
dï cã ý nghÜa lín lao ®Õn ®©u , nhng nÕu t¸ch khái ngêi lao ®éng th× còng
kh«ng thÓ ph¸t huy ®îc t¸c dông , khåg thÓ trë thµnh lùc lîng s¶n xuÊt cña
x· héi.
5
C¸c yÕu tè hîp thµnh lùc lîng s¶n xuÊt thêng xuyªn cã quan hÖ chÆt
chÏ víi nhau . Trong sù ph¸t triÓn cña hÖ thèng c«ng cô lao ®éng vµ tr×nh ®é
khoa häc-kÜ thuËt , kÜ n¨ng lao ®éng cña con ngêi ®ãng vai trß quyÕt ®Þnh .
Con ngêi lµ nh©n tè trung t©m vµ lµ môc ®Ých cña nÒn s¶n xuÊt x· héi .
Lªnin viÕt : “Lùc lîng s¶n xuÊt hµng ®Çu cña toµn thÓ nh©n lo¹i lµ c«ng
nh©n , lµ ngêi lao ®éng “.
Do khoa häc trë thµnh lùc lîng s¶n xuÊt trùc tiÕp mµ thµnh phÇn con
ngêi cÊu thµnh lùc lîng s¶n xuÊt còng thay ®æi . Ngêi lao ®éng trong lùc
lîng s¶n xuÊt kh«ng chØ gåm ngêi lao ®éng ch©n tay mµ cßn ckÜ thuËt
viªn , kÜ s vµ c¸n bé khoa häc phôc vô trùc tiÕp qu¸ tr×nh s¶n xuÊt.
2.Quan hÖ s¶n xuÊt
a.Kh¸i niÖm
Quan hÖ s¶n xuÊt x· héi lµ quan hÖ kinh tÕ gi÷a ngêi víi ngêi trong
qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vµ t¸i s¶n xuÊt x· héi : S¶n xuÊt - ph©n phèi - trao ®æi -
tiªu dïng . Quan hÖ s¶n xuÊt bao gåm quan hÖ kinh tÕ - x· héi vµ quan hÖ
kinh tÕ tæ chøc . Quan hÖ s¶n xuÊt thuéc lÜnh vùc ®êi sèng vËt chÊt cña x·
héi , nã tån t¹i kh¸ch quan , ®éc lËp víi ý thøc cña con ngêi . Quan hÖ s¶n
xuÊt lµ quan hÖ kinh tÕ c¬ b¶n cña mét h×nh th¸i kinh tÕ x· héi . Mét kiÓu
quan hÖ s¶n xuÊt tiªu biÓu cho b¶n chÊt kinh tÕ x· héi nhÊt ®Þnh.
b. Néi dung