§å ¸n tèt nghiÖp Chuyªn ngµnh Tr¾c ®Þa ¶nh
SV: NguyÔn ThÞ Th¾m Líp: Tr¾c ®Þa B -K48
- 1 -
Lêi nãi ®Çu
C«ng nghÖ hiÖn chØnh b¶n ®å ®Þa h×nh b»ng ¶nh hµng kh«ng ®· và ®ang
trë thµnh c«ng nghÖ truyÒn thèng ë ViÖt Nam còng nh trªn nhiÒu quèc gia
kh¸c trªn thÕ giíi. Tõ tríc ®Õn nay chóng ta sö dông ¶nh hµng kh«ng lµm
nguån t liÖu chÝnh vµ ¶nh hµng kh«ng ®· ®¸p øng ®îc yªu cÇu vÒ ®é chÝnh
x¸c thµnh lËp b¶n ®å. Nhng víi ®ßi hái cña thùc tÕ hiÖn nay th× sö dông ¶nh
hµng kh«ng cho môc ®Ých thµnh lËp hoÆc hiÖn chØnh b¶n ®å ®· cã nhiÒu h¹n
chÕ do tÝnh thêi sù cña ¶nh.
Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y víi sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ cña khoa häc c«ng
nghÖ ®Æc biÖt lµ khoa häc vò trô th× viÖc øng dông c«ng nghÖ hiÖn chØnh b¶n
®å ®Þa h×nh b»ng ¶nh vÖ tinh ngµy cµng réng r·i vµ ®· ph¸t huy ®îc nh÷ng
hiÖu qu¶ rÊt lín trong viÖc lµm míi néi dung b¶n ®å.
Tuy nhiªn, lÜnh vùc hiÖn chØnh b¶n ®å trong thùc tiÔn s¶n xuÊt vÉn cßn
nhiÒu víng m¾c nh vÊn ®Ò ®a d¹ng cña tµi liÖu b¶n ®å gèc hiÖn cã, vÊn ®Ò
vÒ viÖc lùa chän quy tr×nh c«ng nghÖ nµo ®Ó ¸p dông cho phï hîp víi con
ngêi, m¸y mãc trang bÞ, phÇn mÒm…Thùc tÕ c¸c s¶n phÈm hiÖn chØnh b¶n
®å ®· ®îc ®a vµo sö dông, song sè lîng cha nhiÒu, cha ®¸p øng ®îc
nhu cÇu cña tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc. V× vËy ®ßi hái ph¶i ®a ra mét quy tr×nh c«ng
nghÖ hiÖn ®Ó hiÖn chØnh b¶n ®å ®Þa h×nh trong thêi gian ng¾n nhÊt nhng vÉn
®¶m b¶o ®îc tÝnh kinh tÕ - kü thuËt. §Ó gi¶i quyÕt tÝnh cÊp thiÕt ®ã em ®·
tham gia nghiªn cøu ®Ò tµi:“Quy tr×nh c«ng nghÖ hiÖn chØnh b¶n ®å ®Þa
h×nh tû lÖ 1:25.000 b»ng ¶nh vÖ tinh SPOT-5”.
Néi dung chÝnh cña ®Ò tµi nµy ®îc tr×nh bµy trong bèn ch¬ng:
Ch¬ng 1: B¶n ®å ®Þa h×nh vµ c¸c ph¬ng ph¸p hiÖn chØnh b¶n ®å ®Þa
h×nh
Ch¬ng 2: T liÖu viÔn th¸m vµ kh¶ n¨ng øng dông trong c«ng t¸c hiÖn
chØnh b¶n ®å ®Þa h×nh
§å ¸n tèt nghiÖp Chuyªn ngµnh Tr¾c ®Þa ¶nh
SV: NguyÔn ThÞ Th¾m Líp: Tr¾c ®Þa B -K48
- 2 -
Ch¬ng 3:Quy tr×nh c«ng nghÖ hiÖn chØnh b¶n ®å ®Þa h×nh tû lÖ 1:25.000
b»ng ¶nh vÖ tinh SPOT-5
Ch¬ng 4: KÕt qu¶ thùc nghiÖm sö dông ¶nh vÖ tinh SPOT-5 ®Ó hiÖn
chØnh b¶n ®å ®Þa h×nh
Trong thêi gian lµm ®å ¸n tèt nghiÖp víi sù híng dÉn tËn t×nh cña thÇy
gi¸o Ths. TrÇn Trung Anh cïng sù gióp ®ì cña c¸c thÇy, c« gi¸o khoa Tr¾c
®Þa, bé m«n §o ¶nh vµ ViÔn th¸m, c¸c anh chÞ c¸n bé trong Phßng B¶n ®å,
Trung t©m thµnh lËp vµ hiÖn chØnh b¶n ®å c¬ së - Trung t©m ViÔn th¸m vµ
cïng víi sù nç lùc cña b¶n th©n, em ®· hoµn thµnh cuèn ®å ¸n nµy.
MÆc dï ®· cè g¾ng rÊt nhiÒu nhng do kiÕn thøc chuyªn m«n cßn h¹n
chÕ, thêi gian nghiªn cøu ®Ò tµi cã h¹n nªn trong ®å ¸n kh«ng tr¸nh khái
nh÷ng thiÕu sãt. Em rÊt mong nhËn ®îc sù chØ b¶o cña c¸c thÇy c« gi¸o, c¸c
anh chÞ c¸n bé kü thuËt vµ c¸c b¹n ®ång nghiÖp ®Ó ®å ¸n cña em ®îc hoµn
thiÖn h¬n.
Em xin ch©n thµnh c¶m ¬n !
Hµ Néi, th¸ng 6 n¨m 2008
Sinh viªn thùc hiÖn
NguyÔn ThÞ Th¾m
§å ¸n tèt nghiÖp Chuyªn ngµnh Tr¾c ®Þa ¶nh
SV: NguyÔn ThÞ Th¾m Líp: Tr¾c ®Þa B -K48
- 3 -
ch¬ng 1
b¶n ®å ®Þa h×nh vµ c¸c ph¬ng ph¸p
hiÖn chØnh b¶n ®å ®Þa h×nh
1.1 Kh¸i niÖm vÒ b¶n ®å ®Þa h×nh
1.1.1 Kh¸i niÖm
B¶n ®å ®Þa h×nh (B§§H) lµ h×nh ¶nh thu nhá ®îc kh¸i qu¸t ho¸ mét
phÇn hay toµn bé bÒ mÆt tr¸i ®Êt lªn mÆt ph¼ng theo mét phÐp chiÕu nhÊt ®Þnh
(phÐp chiÕu ®ång gãc, phÐp chiÕu ®ång diÖn tÝch, phÐp chiÕu ®ång kho¶ng
c¸ch…) trong mét hÖ thèng to¹ ®é, ®é cao biÓu thÞ b»ng hÖ thèng kÝ hiÖu ph¶n
¸nh sù ph©n bè, tr¹ng th¸i vµ c¸c mèi quan hÖ t¬ng quan nhÊt ®Þnh gi÷a c¸c
yÕu tè c¬ b¶n cña ®Þa lý tù nhiªn vµ kinh tÕ x· héi víi ®é chÝnh x¸c vµ møc ®é
chi tiÕt phï hîp víi tû lÖ b¶n ®å cÇn thµnh lËp. Nã ph¶n ¸nh c¸c yÕu tè néi
dung c¬ b¶n nh thuû hÖ, ®iÓm d©n c, m¹ng líi giao th«ng, d¸ng ®Êt, líp
phñ thùc vËt, thæ nhìng vµ ranh giíi hµnh chÝnh.
HiÖn nay B§§H ®îc lu tr÷ vµ thµnh lËp víi hai d¹ng c¬ b¶n ®ã lµ
B§§H trªn giÊy vµ B§§H gèc d¹ng sè:
+ B§§H trªn giÊy lµ b¶n ®å truyÒn thèng, c¸c th«ng tin ®îc thÓ
hiÖn vµ lu tr÷ toµn bé trªn giÊy dùa trªn hÖ thèng c¸c ký hiÖu vµ ghi chó.
B§§H trªn giÊy cho ta th«ng tin râ rµng, trùc quan, dÔ sö dông cho nhiÒu
®èi tîng. Ngµy nay B§§H trªn giÊy lµ s¶n phÈm ®îc in Ên tõ b¶n ®å ®Þa
h×nh d¹ng sè.
+ B§§H gèc d¹ng sè cã néi dung lu tr÷ díi d¹ng sè theo c¸c líp
th«ng tin trong m¸y tÝnh. C¸c th«ng tin kh«ng gian lu tr÷ díi d¹ng to¹ ®é
(x,y), c¸c th«ng tin thuéc tÝnh ®îc m· ho¸ vµ lu tr÷ díi d¹ng b¶ng tÝnh.
B¶n ®å sè ®Þa h×nh ®îc h×nh thµnh trªn c¬ së hai yÕu tè cña c«ng nghÖ th«ng
tin lµ: thiÕt bÞ phÇn cøng vµ c¸c phÇn mÒm m¸y tÝnh. B§§H d¹ng sè gióp cho
c«ng t¸c qu¶n lý, khai th¸c còng nh cËp nhËt c¸c th«ng tin ®Þa h×nh dÔ dµng
h¬n, nã cho phÐp ngêi lµm c«ng t¸c quy ho¹ch, thiÕt kÕ thùc hiÖn trùc tiÕp
trªn m¸y tÝnh mét c¸ch chÝnh x¸c vµ nhanh chãng.
§å ¸n tèt nghiÖp Chuyªn ngµnh Tr¾c ®Þa ¶nh
SV: NguyÔn ThÞ Th¾m Líp: Tr¾c ®Þa B -K48
- 4 -
1.1.2 ýnghÜa vµ môc ®Ých sö dông cña b¶n ®å ®Þa h×nh
B§§H nãi chung cã ý nghÜa lµ mét nÒn ®å ho¹ vÒ bÒ mÆt tr¸i ®Êt, cho ta
kh¶ n¨ng nhËn thøc bÒ mÆt ®ã b»ng c¸i nh×n bao qu¸t, tæng qu¸t, ®äc chi tiÕt
hoÆc ®o ®Õm chÝnh x¸c. Dùa vµo B§§H cã thÓ nhanh chãng x¸c ®Þnh to¹ ®é,
®é cao cña bÊt kú ®iÓm nµo trªn mÆt ®Êt, kho¶ng c¸ch vµ ph¬ng híng gi÷a
hai ®iÓm, chu vi, diÖn tÝch vµ khèi lîng cña mét vïng, cïng hµng lo¹t nh÷ng
th«ng sè kh¸c víi ®é chÝnh x¸c phï hîp víi tû lÖ b¶n ®å.
B§§H cã vai trß rÊt quan träng trong c¸c ngµnh khoa häc kü thuËt vµ
trong c«ng t¸c qu¶n lý quy ho¹ch bao gåm: trong x©y dùng c«ng nghiÖp, n¨ng
lîng, giao th«ng vµ c¸c c«ng tr×nh kh¸c. B§§H cã nhiÒu tû lÖ vµ ë mçi lo¹i
tû lÖ th× ta l¹i sö dông víi nh÷ng môc ®Ých kh¸c nhau:
+ C¸c B§§H tû lÖ 1:500, 1:1.000, 1:2.000 vµ 1:5.000 (B§§H tû lÖ lín)
thêng ®îc dïng ®Ó thiÕt kÕ mÆt b»ng c¸c thµnh phè, c¸c ®iÓm d©n c, c¸c
tuyÕn ®êng giao th«ng, thuû lîi; ®Ó lËp thiÕt kÕ kü thuËt c¸c tuyÕn ®Ëp thuû
®iÖn; dïng ®Ó tiÕn hµnh c¸c c«ng t¸c th¨m dß chi tiÕt vµ tÝnh to¸n tr÷ lîng
c¸c kho¸ng s¶n cã Ých, dïng trong c¸c c«ng t¸c quy ho¹ch vµ c¶i t¹o ruéng
®ång vµ dïng ®Ó tÝnh to¸n khèi lîng ®µo ®¾p, lËp m« h×nh huÊn luyÖn trong
qu©n sù.
+ C¸c B§§H tû lÖ 1:10.000 vµ 1:25.000 (B§§H tû lÖ trung b×nh)
thêng dïng trong c«ng t¸c quy ho¹ch ruéng ®Êt vµ lµm c¬ së ®Ó ®o vÏ thæ
nhìng, thùc vËt; dïng ®Ó thiÕt kÕ s¬ bé c¸c c«ng tr×nh thñy n«ng, dïng trong
c«ng t¸c qu¶n lý ruéng ®Êt, dïng ®Ó chän n¬i x©y dùng c¸c tr¹m thñy ®iÖn,
dïng trong c«ng t¸c th¨m dß ®Þa chÊt, dïng ®Ó chän c¸c tuyÕn ®êng s¾t vµ
®êng «t«, dïng trong c«ng t¸c quy ho¹ch vµ c¶i t¹o riªng, dïng ®Ó kh¶o s¸t
c¸c ph¬ng ¸n x©y dùng thµnh phè,…
+ C¸c B§§H tû lÖ 1:50.000 vµ 1:100.000 (B§§H tû lÖ nhá) thêng
®îc sö dông trong nhiÒu ngµnh kinh tÕ quèc d©n. Chóng thêng cã nh÷ng t¸c
dông sau: dïng trong c«ng t¸c quy ho¹ch vµ tæ chøc c¸c vïng kinh tÕ, dïng ®Ó
chän s¬ bé c¸c tuyÕn ®êng s¾t, ®êng «t« vµ kªnh ®µo giao th«ng; dïng ®Ó
nghiªn cøu c¸c vïng vÒ mÆt ®Þa chÊt, thñy v¨n,… B¶n ®å tû lÖ 1:100.000 lµ c¬
së ®Þa lý ®Ó thµnh lËp c¸c b¶n ®å chuyªn ®Ò nh b¶n ®å ®Þa chÊt, b¶n ®å thæ
§å ¸n tèt nghiÖp Chuyªn ngµnh Tr¾c ®Þa ¶nh
SV: NguyÔn ThÞ Th¾m Líp: Tr¾c ®Þa B -K48
- 5 -
nhìng vµ mét sè b¶n ®å kh¸c nh b¶n ®å thiÕt kÕ bay chôp trong chôp ¶nh
hµng kh«ng.
Nh vËy, víi mçi môc ®Ých sö dông B§§H nªu trªn l¹i ®a ra nh÷ng
yªu cÇu riªng vÒ tû lÖ, ®é chÝnh x¸c vµ néi dung cña B§§H. Khi thµnh lËp
B§§H ph¶i ®¶m b¶o: b¶n ®å ph¶i râ rµng, dÔ ®äc, cho phÐp ®Þnh híng nhanh
chãng ë thùc ®Þa. Bªn c¹nh ®ã cßn ph¶i b¶o ®¶m c¸c yÕu tè biÓu thÞ trªn b¶n
®å cÇn ph¶i ®Çy ®ñ, chÝnh x¸c. Møc ®é tØ mØ cña néi dung b¶n ®å cÇn ph¶i phï
hîp víi tû lÖ thµnh lËp, môc ®Ých sö dông vµ ®Æc ®iÓm cña khu vùc ®o vÏ.
1.2 C¬ së to¸n häc cña b¶n ®å ®Þa h×nh
B§§H ®îc thµnh lËp trªn c¬ së to¸n häc nhÊt ®Þnh, c¬ së to¸n häc cña
b¶n ®å ®Þa h×nh bao gåm c¸c yÕu tè: tû lÖ, phÐp chiÕu, sù ph©n m¶nh, hÖ thèng
to¹ ®é, ®iÓm khèng chÕ tr¾c ®Þa trªn B§§H.
1.2.1 Tû lÖ b¶n ®å
Tû lÖ b¶n ®å x¸c ®Þnh møc ®é thu nhá cña bÒ mÆt Tr¸i ®Êt khi biÓu thÞ
lªn b¶n ®å, tû lÖ b¶n ®å lµ tû sè gi÷a chiÒu dµi mét ®o¹n th¼ng trªn b¶n ®å vµ
chiÒu dµi thùc cña nã ngoµi thùc ®Þa.
Cã 3 ph¬ng ph¸p thÓ hiÖn tû lÖ :
-Tû lÖ sè: ThÓ hiÖn b»ng mét ph©n sè mµ tö sè b»ng 1 cßn mÉu sè lµ sè
cho thÊy møc ®é thu nhá cña bÒ mÆt tr¸i ®Êt, tû lÖ nµy thêng ®îc viÕt díi
d¹ng 1:1000 hoÆc 1/1000.
-Tû lÖ ch÷: Nªu râ mét ®¬n vÞ chiÒu dµi trªn b¶n ®å t¬ng øng víi
kho¶ng c¸ch lµ bao nhiªu ë ngoµi thùc ®Þa, tû lÖ nµy ®îc ghi lµ: 1cm trªn b¶n
®å t¬ng øng víi gi¸ trÞ nhÊt ®Þnh theo tû lÖ.
-Thíc tû lÖ: Lµ h×nh vÏ cã thÓ dïng nã ®Ó ®o trªn b¶n ®å khi in, cã thÓ
®o kho¶ng c¸ch, ®é chªnh cao trªn b¶n ®å.
1.2.2 C¬ së líi chiÕu
B§§H hiÖn nay ®îc thµnh lËp theo phÐp chiÕu UTM (phÐp chiÕu h×nh
trô ngang ®ång gãc). Elipxoid quy chiÕu quèc gia lµ Elipxoid WGS-84 toµn
cÇu ®îc x¸c ®Þnh (®Þnh vÞ) phï hîp víi l·nh thæ ViÖt Nam trªn c¬ së sö dông
c¸c ®iÓm GPS c¹nh dµi cã ®é cao thñy chuÈn ph©n bè ®Òu trªn l·nh thæ. Trong