S C H P D N C A CÁC ĐI U LÝ VI T NAM
Ứ
Ủ
Ấ
Ẫ
Ệ
Ệ
Th ng nhau tr ng đo n đo n tr ng ươ ườ ạ ạ ườ
L y l u l u l y d d ng kim châm ụ ư ư ụ ạ ườ
(Lý th ng nhau) ươ
Ho c đi u "lí năm canh" di n t n i lòng nh nh ng ch đ i, âu lo : ễ ả ỗ ờ ợ ư ệ ặ ớ
Canh m t th th n vào ra ơ ẩ ộ
Ch trăng l n ch ba, ba tàn. ặ ờ ờ
ữ ượ ườ ữ ẻ ớ ợ ồ ồ Nh ng bài hát nói đ n tình v ch ng th ầ ế hát kh c h a tình yêu trai gái h n nhiên nh Lí xăm xăn, Lí cây bông. ng đ m v bu n sâu xa th m kín khác v i nh ng bài ư ắ ọ ồ
Bông xanh bông tr ng bông vàng ắ
Bông lê bông l u đ nàng m y bông ố ự ấ
ở ề ữ ặ ắ ỗ ỉ ả ộ ờ ề ể ắ ọ ặ ệ ấ ắ ở ớ ng c m). Ph n l n nh ng bài hát đ u mang phong cách ca i, giai đi u có nh ng ữ ữ nh ng ơ ữ ả ấ ng, Lý chi u chi u là m t trong nh ng bài hát giao duyên t s hay nh t trong kho tàng dân ề ự ự ữ ấ mi n Nam có đ c đi m là ng n g n, m i bài ch có m t l Nh ng bài Lý quãng nh y xa t o nên s c thái sâu l ng tr m m c h n so v i các mi n khác (nh t là ầ ạ n t bán âm giàu tính ch t th ầ ớ ươ ố x ộ ề ướ ca mi n Nam v i nh ng câu hát m c m c đ m th m. ề ữ ề ạ ằ ắ ộ ớ
Chi u chi u ra đ ng l u tây ứ ề ề ầ
Th y cô gánh n i cây ngô đ ng ấ c t ướ ướ ồ
Xui trong lòng tui th ng ươ
Th ng cô t i cây ngô đ ng ươ ướ ồ
ữ ế ắ ượ khúc hát vang ch a đ ng bao nhiên u n khúc c a ng ủ ồ i v trông ch ng ạ ệ ừ ườ ợ ứ ự ủ ẩ V y, ai mà không ch nh lòng xao xuy n khi nghe nh ng câu hát th m đ m ân tình c a Lý ậ v ng phu. Âm đi u t ọ su t nh ng năm tháng bi t ly cách tr . ữ ệ ở ố
Cái d em trông chàng mà không th y chàng đâu ạ ấ
N i đau ch t ch a đ n n i b t ra câu hát : ế ỗ ậ ứ ấ ỗ
Chi mà t l m chàng, chi mà b c, b c l m chàng t ệ ệ ắ ạ ắ ạ
ớ ọ ấ ồ ị i Lí v ng phu làn đi u Lí tàng tít cũng xu t hi n nhi u trên sân kh u tu ng và dân ca k ch ệ ằ ừ ệ ấ ủ ề ữ ố ấ c hình thành t ượ ấ ệ ề ậ ụ ậ ộ ẻ ể ộ ế ẵ ế ể ượ ả ớ ộ ữ ế ữ ấ ạ ớ ợ ị Cùng l ề i cho r ng hai đi u lí y đ bài chòi c a nh ng t nh mi n Trung. Có ng sân ườ ỉ ệ kh u truy n th ng khu V (L p lu n này thi u s c thuy t ph c vì sân kh u thu c lo i hình ngh ấ ạ ứ ế c các tác thu t sinh sau đ mu n). Có th nh ng âm đi u này s n trong dân gian và sau đó đ ậ ệ gi ẳ t đ phù h p v i n i dung k ch b n, ch ng đ a vào sân kh u v i nh ng bi n d ng c n thi ầ ả ư h n : ạ
Nín mà nghe qua ru qua hát, d o quanh vòng bót gác xem ch i ơ ạ
Tuy v y ph n g c c a câu hát v n đ c gi nguyên v n : ủ ậ ầ ẫ ố ượ ữ ẹ
Tàng tít tang nòn nang tít tàng tàng
ậ c thanh âm đ c tr ng c a làn đi u này mà nh c sĩ Phan Huỳnh Đi u đã v n ủ ể ặ ạ ắ ượ ụ ả ươ ạ ng". Bên c nh ư ề ề ườ ữ ọ ộ ổ i dân mi n Trung còn có nhi u đi u lí âm ỏ ng. Lí đi ch dí d m, ườ ạ ờ ệ ợ Chính vì n m đ ệ ư d ng m t cách tài tình khi sáng tác ca khúc n i ti ng "Qu ng Nam yêu th ổ ế ộ nh ng đi u lí ngân nga nh khúc tâm tình c a ng ệ đi u sinh đ ng, ti h n nhiên miêu t ủ t t u sôi n i, kh c h a rõ nét nh ng sinh ho t đ i th ế ấ ắ c nh bán mua : ả ả ữ ệ ồ
R nhau đi ch sông Hàn ủ ợ
Tr c th i bán v t, sau là mua ăn. ướ ặ ờ
ng : Ho c nh p đi u d p d n trong Lí th ậ ệ ặ ồ ị ươ
Xem lên hòn núi Thiên Thai
Th y đôi Chi n Chi n ăn xoài chín cây ệ ề ấ
i Qu ng Nam làn đi u này có ự ư ắ ặ ắ ạ ệ ả Lí ng a ô có m t trên kh p ba mi n B c - Trung - Nam, nh ng t ề nh ng nét riêng, kín đáo, sâu s c. ắ ữ
Ng a yên th ng ki u vàng ự ở ệ ắ
Yên tra kh p b c đ a chàng h i h ng. ồ ươ ư ạ ớ
ỗ ấ ấ ị ộ ừ ệ ộ ệ ố ộ ế ử ư ệ ế ằ ơ ớ ỗ ữ ể ấ ậ i hát. M i làn đi u c a lí có phong v đ c đáo, có dáng d p riêng, r t súc tích và khá uy n chuy n ể ệ ủ ể trong s th hi n n i dung. T các câu ca dao quen thu c, ông cha ta đã phá v ti t đi u s n có ự ể ệ ẵ ỡ ế c a th th sáu tám b ng cách x lý tài tình h th ng ti ng đ m, ti ng láy đ a h i v i phong ể ơ ủ cách đi p t ệ ừ màu s c cho làn đi u và làm đa d ng thêm c m xúc c a ng ắ í a, tình tang, là, mà, trông... đ ngâm ng i thêm tô đ m thêm nh ng ch nh n giàu ợ ủ ườ ệ ạ ả
ấ ậ ể ổ ng b ệ ầ ệ ở ụ ứ ệ ố ỉ ế ỗ ề ộ ầ ủ ề ấ ạ ạ ứ ề ừ ờ ứ ư ự ẫ ờ ủ ả ậ ẫ đ i này sang đ i khác, dù có thay đ i chút ít nh ng v n gi ờ ậ ữ ệ ổ ườ ệ ư ạ ầ Chúng ta cũng có th nh n th y càng vào phía Nam, các làn đi u dân ca càng có xu h ướ sung thêm d ng thang âm có bán cung. Đó là đi u th c oán, d n dà tr thành d ng đ c thù ạ ặ trong ca nh c truy n th ng các t nh phía Nam. Các đi u lí cũng v n d ng h u h t d ng thang ế ạ âm đi u th c dân t c, chính vì th m i làn đi u đ u có s c h p d n riêng c a nó đ có th l u ể ư ể ệ c tr c âm chính trong đ truy n t ữ ượ ớ i nghe khó nh m l n gi a đi u lí c a vùng này v i h th ng ngũ cung nguyên b n, nh v y ng ệ ữ ẫ ầ ệ ố vùng khác. Nh m ch n c ng m, nh ng đi u hát lí có s c lan t a r ng kh p trong nhân dân và ắ ỏ ộ ứ t Nam. tr thành nh ng viên ng c quý trong kho tàng dân ca Vi ữ ướ ọ ệ ở
