− C¸n dao vµ l−ìi dao mæ 1
− KÑp phÉu tÝch cã mÊu 1
− KÑp phÉu tÝch kh«ng mÊu 1
− KÐo th¼ng 2
− KÐo cong 1
− KÑp cÇm m¸u 10
− KÑp h×nh tim 2
− KÑp kim kh©u 2
− Kim cong 2
− Van trªn mu 1
− Van thµnh bông 2
− ChØ c¸c lo¹i: Catgut, Catgut chromic, vicryl, nylon,
lin ®ñ lo¹i.
M«n häc 18
Ch¨m sãc bµ mÑ sau ®Î
PhÇn 1: KÕ ho¹ch ch¨m sãc
KÕ ho¹ch ch¨m sãc trÎ trong thêi kú s¬ sinh
1. NhËn ®Þnh
− T×nh tr¹ng h« hÊp cña trÎ.
− C¸c yÕu tè cã thÓ ¶nh h−ëng tíi h« hÊp cña trÎ, vÝ dô:
®Î non, mÑ dïng c¸c thuèc øc chÕ h« hÊp trÎ nh−
thuèc mª, thuèc g©y nghiÖn ( thuèc phiÖn,…).
− Xem trÎ cã cÇn hç trî h« hÊp kh«ng.
− C¸c dÊu hiÖu cña rèi lo¹n tuÇn hoµn: tÝm, nhÞp tim,…
− C¸c dÊu hiÖu sèng kh¸c: ph¶n x¹, tr−¬ng lùc c¬,…
− Mµu s¾c da trÎ.
− TrÎ cã bÞ h¹ ®−êng huyÕt kh«ng: h¹ th©n nhiÖt,
tr−¬ng lùc c¬ gi¶m,…
− Sù ph¸t triÓn b×nh th−êng/ bÊt th−êng cña hÖ thÇn
kinh trÎ. Hái tiÒn sö dïng thuèc khi mang thai cña bµ
mÑ. §¸nh gi¸ sù ®¸p øng víi c¸c kÝch thÝch cña trÎ.
− Ghi nhËn c¸c ph¶n x¹ nh− ho, h¾t h¬i, ng¸p, ph¶n x¹
Moro,…
− Sù bµi tiÕt ph©n su, tiÓu tiÖn cña trÎ ( trong 24 giê
®Çu sau ®Î).
309 310
− C¸c dÊu hiÖu cña sù tr−ëng thµnh cña trÎ: c©n, chiÒu
dµi, mì d−íi da, rèn, bé phËn sinh dôc, hÖ l«ng tãc
mãng,…
− C¸c dÞ tËt bÈm sinh: kh«ng cã hËu m«n, tinh hoµn l¹c
chç, søt m«i hë hµm, …
2. ChÈn ®o¸n ch¨m sãc/ nh÷ng vÊn ®Ò cÇn ch¨m sãc
Nguy c¬ ®¸p øng kh«ng tèt víi m«i tr−êng míi (ngoµi
tö cung):
− Do thay ®æi ë hÖ h« hÊp (BiÓu hiÖn: tÝm, sÆc, rªn,
kh«ng khãc, bµi tiÕt nhiÒu ph©n su, chØ sè Apgar
thÊp).
− Do thay ®æi ë hÖ tuÇn hoµn (BiÓu hiÖn: nhÞp tim
<100lÇn/phót, tÝm, ph¶n x¹ yÕu, phï, rªn, cã tiÕng
tim bÖnh lý,…)
− Do h¹ th©n nhiÖt (BiÓu hiÖn: th©n nhiÖt <360C, xanh
tÝm, rèi lo¹n h« hÊp, tim nhÞp chËm, gi¶m ph¶n
x¹,…)
− Do thay ®æi ë hÖ thÇn kinh (BiÓu hiÖn: kÝch th−íc
hoÆc h×nh d¹ng ®Çu bÊt th−êng, gi¶m ph¶n x¹, khãc
kÝch thÝch,ngñ lÞm, rèi lo¹n ®iÒu hoµ th©n nhiÖt,…).
− Do thay ®æi ë hÖ tiªu ho¸ (BiÓu hiÖn: dÞ tËt m«i, hµm,
n«n, kh«ng cã hËu m«n, kh«ng bµi tiÕt ph©n su, bông
tr−íng, …).
− Do thay ®æi ë hÖ tiÕt niÖu – sinh dôc (BiÓu hiÖn: bé
phËn sinh dôc ngoµi bÊt th−êng, tiÓu tiÖn bÊt th−êng:
rØ n−íc tiÓu liªn tôc, kh«ng tiÓu tiÖn, bÊt th−êng vÒ sè
l−îng c¸c m¹ch m¸u ë d©y rèn,…).
3. LËp kÕ ho¹ch ch¨m sãc
− Duy tr× sù th«ng tho¸ng cña ®−êng h« hÊp.
− Lo¹i bá c¸c yÕu tè ¶nh h−ëng tíi h« hÊp cña trÎ.
− KÝch thÝch vµ hç trî trÎ h« hÊp.
− Theo dâi s¸t t×nh tr¹ng tim m¹ch cu¶ trÎ, th«ng b¸o
cho b¸c sü mäi thay ®æi vµ bÊt th−êng nÕu cã.
− Theo dâi vµ duy tr× th©n nhiÖt trÎ.
− §¸nh gi¸ c¸c dÊu hiÖu vÒ sù tr−ëng thµnh cña trÎ.
− Theo dâi ®¹i tiÓu tiÖn cña trÎ.
− §¸nh gi¸ vµ theo dâi c¸c bÊt th−êng, dÞ tËt bÈm sinh
cña trÎ (nÕu cã).
4. Thùc hiÖn kÕ ho¹ch ch¨m sãc
− Hót nhít vµ dÞch ë miÖng, häng, mòi trÎ ngay sau ®Î.
− §Æt trÎ n»m nghiªng.
− KÝch thÝch cho trÎ khãc b»ng c¸ch g·i nhÑ vµo gan
bµn ch©n trÎ.
− NÕu trÎ cã biÓu hiÖn khãc yÕu, rªn: cho thë oxy qua
èng th«ng mòi. Th«ng b¸o c¸c bÊt th−êng vÒ h« hÊp,
tim m¹ch cña trÎ cho b¸c sü.
− Ch¨m sãc trÎ ë vÞ trÝ ®−îc ®m bo vÒ nhiÖt ®é: cã lß
s−ëi, nguån nhiÖt æn ®Þnh.
− Gi÷ th©n nhiÖt cho trÎ b»ng c¸ch ngay sau ®Î lau kh«
trÎ ngay b»ng kh¨n Êm, mÆc ¸o, quÊn t·, ®éi mò
Êm,… cho trÎ.
− KiÓm tra th−êng xuyªn th©n nhiÖt trÎ: 2lÇn/ ngµy
hoÆc nhiÒu h¬n nÕu cã chØ ®Þnh cña b¸c sü.
311 312
− §¸nh gi¸ c¸c dÊu hiÖu cña sù tr−ëng thµnh cña trÎ:
c©n, chiÒu dµi, mì d−íi da, rèn, bé phËn sinh dôc, hÖ
l«ng tãc mãng, ®o vßng ®Çu, vßng c¸nh tay,…
− Ch¨m sãc rèn, da trÎ: ngay sau ®Î: lau s¹ch, lµm rèn;
nh÷ng ngµy sau: t¾m cho trÎ, thay b¨ng rèn; theo dâi
b−íu thanh huyÕt (nÕu cã); ph¸t hiÖn vµ ch¨m sãc c¸c
nhiÔm khuÈn ë rèn vµ da trÎ.
− Quan s¸t trÎ bó, ®¸nh gi¸ kh¶ n¨ng bó cña trÎ.
− Theo dâi vµ ghi chÐp c¸c thay ®æi cña trÎ trong thêi
kú s¬ sinh: vµng da, rông rèn,…
− Quan s¸t, ph¸t hiÖn vµ ghi chÐp ®Çy ®ñ nh÷ng bÊt
th−êng kh¸c cña trÎ: n«n, rèi lo¹n ®¹i tiÓu tiÖn,…
− Th«ng b¸o cho b¸c sü nh÷ng dÞ tËt bÈm sinh cña trÎ
(nÕu cã).
5. §¸nh gi¸
− TrÎ khãc to, thë ®Òu, nhÞp thë 40 –60lÇn/phót.
− Chøc n¨ng tuÇn hoµn sau ®Î cña trÎ ®−îc thiÕt lËp:
nhÞp tim 120 – 160lÇn/phót.
− Da trÎ hång hµo, ph¶n x¹ tèt, tr−¬ng lùc c¬ ch¾c, khi
thøc trÎ ho¹t ®éng liªn tôc.
− Th©n nhiÖt cña trÎ ®−îc duy tr× æn ®Þnh 3605 – 370C.
− Da vµ rèn trÎ ®−îc ch¨m sãc tèt, rèn kh«ng bÞ ch¶y
m¸u, kh«.
− Duy tr× chøc n¨ng hÖ tiªu ho¸, tiÕt niÖu cña trÎ: trÎ
bµi tiÕt ph©n su trong vßng 24 giê ®Çu sau ®Î, sau ®ã
lµ ph©n thùc sù; bông kh«ng tr−íng, trÎ ®i tiÓu ®−îc
trong vßng 24 giê ®Çu sau ®Î.
KÕ ho¹ch ch¨m sãc Bµ mÑ ngay sau ®Î
1. NhËn ®Þnh
− C¸c dÊu hiÖu sinh tån.
− Tö cung, s¶n dÞch, ph¸t hiÖn sím c¸c nhiÔm khuÈn ë
tö cung.
− VÕt kh©u tÇng sinh m«n (nÕu cã).
− T×nh tr¹ng tiªu ho¸ cña bµ mÑ: ®¹i tiÖn, trÜ,…
− T×nh tr¹ng bµng quang vµ hÖ tiÕt niÖu, ph¸t hiÖn
sím c¸c dÊu hiÖu cña nhiÔm khuÈn tiÕt niÖu.
− Vó vµ t×nh tr¹ng tiÕt s÷a còng nh− c¸ch cho trÎ bó.
− Kh¶ n¨ng còng nh− sù hiÓu biÕt cña bµ mÑ trong viÖc
tù ch¨m sãc b¶n th©n (bao gåm: chÕ ®é nghØ, ngñ, ¨n
uèng, vËn ®éng, vÖ sinh,…) vµ trÎ sau ®Î.
− Sù t¸c ®éng qua l¹i gi÷a bµ mÑ vµ trÎ.
− T×nh tr¹ng tinh thÇn cña bµ mÑ.
2. ChÈn ®o¸n ch¨m sãc/ nh÷ng vÊn ®Ò cÇn ch¨m sãc
− Nguy c¬ nhiÔm khuÈn tö cung cã thÓ do: bÕ s¶n dÞch,
sãt rau, vÖ sinh kÐm,…
− Nguy c¬ nhiÔm khuÈn vÕt kh©u TSM.
− §au vµ c¸c khã chÞu kh¸c do c¾t, kh©u TSM, do co
bãp tö cung sau ®Î.
313 314
− Rèi lo¹n ®¹i, tiÓu tiÖn: t¸o bãn (do gi¶m nhu ®éng
ruét, gi¶m ¸p lùc ë æ bông, Ýt vËn ®éng, do chÕ ®é
¨n,…); bÝ ®¸i, ®¸i r¾t…(do bµng quang bÞ chÌn Ðp
trong khi ®Î, gi¶m ¸p lùc bµng quang, …).
− Khã chÞu ë vó do c−¬ng s÷a, do kh«ng biÕt c¸ch cho
trÎ bó ®óng, do viªm nhiÔm ë ®Çu vó,…
− ThiÕu hôt kiÕn thøc trong tù ch¨m sãc b¶n th©n (bao
gåm: chÕ ®é nghØ, ngñ, ¨n uèng, vËn ®éng, vÖ sinh,…)
vµ trÎ sau ®Î.
− MÊt c©n b»ng vÒ tinh thÇn (xem bµi ch¨m sãc bµ mÑ
rèi lo¹n t©m thÇn sau ®Î).
3. LËp kÕ ho¹ch ch¨m sãc
− Theo dâi toµn th©n, c¸c dÊu hiÖu sinh tån.
− Theo dâi tö cung, s¶n dÞch, xoa ®¸y tö cung nÕu tö
cung co håi kh«ng tèt, h−íng dÉn bµ mÑ c¸ch tù xoa
®¸y tö cung vµ tù theo dâi sù co håi tö cung.
− NÕu cã hiÖn t−îng ch¶y m¸u sau ®Î: xem bµi ch¶y
m¸u trong thêi kú sæ rau.
− LËp kÕ ho¹ch ch¨m sãc TSM sau ®Î cho bµ mÑ: lau
röa vÕt kh©u hµng ngµy, vÖ sinh TSM sau khi ®¹i
tiÓu tiÖn, thay b¨ng vÖ sinh ngµy 4 – 5 lÇn.
− Gi¶m ®au vµ gi¶m khã chÞu cho bµ mÑ: t− thÕ, chÕ ®é
vËn ®éng, n©ng ®ì vÕt kh©u TSM khi thay ®æi t− thÕ,
h−íng dÉn c¸ch th− gi·n, c¸ch thë, dïng thuèc theo y
lÖnh.
− Trao ®æi víi bµ mÑ vÒ chÕ ®é ¨n thÝch hîp, chó ý
khuyÕn khÝch bµ mÑ uèng nhiÒu n−íc nh»m c¶i thiÖn
t×nh tr¹ng ®¹i tiÓu tiÖn, sù tiÕt s÷a.
− KhuyÕn khÝch bµ mÑ tù ®i tiÓu
− Sö dông thuèc thÝch hîp theo chØ ®Þnh cña b¸c sü nÕu
cã rèi lo¹n vÒ ®¹i tiÓu tiÖn.
− H−íng dÉn nu«i con b»ng s÷a mÑ - NCBSM, c¸ch
ch¨m sãc vó.
− H−íng dÉn bµ mÑ c¸ch tù ch¨m sãc b¶n th©n vµ trÎ
sau ®Î, hç trî khi cÇn thiÕt.
− H−íng dÉn vÒ KHHG§ sau ®Î.
4. Thùc hiÖn kÕ ho¹ch ch¨m sãc
− Theo dâi toµn tr¹ng, da - niªm m¹c, s¾c mÆt, phï,…
hµng ngµy. §o m¹ch, nhiÖt ®é, huyÕt ¸p cho bµ mÑ 2
lÇn/ngµy hoÆc nhiÒu h¬n nÕu cã chØ ®Þnh cña thÇy
thuèc.
− Theo dâi sù co håi tö cung, mËt ®é, ®é di ®éng, ®au ë
tö cung hµng ngµy, th«ng b¸o cho b¸c sü nÕu cã bÊt
th−êng. H−íng dÉn bµ mÑ c¸ch tù xoa ®¸y tö cung vµ
tù theo dâi sù co håi tö cung.
− Theo dâi s¶n dÞch: sè l−îng, mµu, mïi, tÝnh chÊt
hµng ngµy, th«ng b¸o cho b¸c sü nÕu cã bÊt th−êng.
− Theo dâi vÕt kh©u TSM hµng ngµy, ph¸t hiÖn sím
c¸c nhiÔm khuÈn t¹i chç. VÖ sinh bé phËn sinh dôc
cho bµ mÑ 2 lÇn/ngµy b»ng n−íc chÝn hoÆc n−íc muèi
sinh lý. H−íng dÉn bµ mÑ c¸ch tù vÖ sinh bé phËn
sinh dôc hµng ngµy vµ sau mçi lÇn ®¹i tiÓu tiÖn: thay
b¨ng vÖ sinh ngµy 4 – 5 lÇn, röa bé phËn sinh dôc
b»ng n−íc chÝn, thÊm kh« sau mçi lÇn ®¹i tiÓu tiÖn.
H−íng dÉn chÕ ®é vÖ sinh th©n thÓ: nªn t¾m röa
hµng ngµy b»ng n−íc Êm, t¾m b»ng c¸ch déi n−íc,
315 316
tr¸nh ng©m m×nh. H−íng dÉn c¸ch ¨n mÆc: mÆc
réng r·i, s¹ch sÏ, ®ñ Êm vÒ mïa ®«ng, tho¸ng m¸t
vÒ mïa hÌ.
− Gi¶m ®au vµ gi¶m khã chÞu cho bµ mÑ: t− thÕ n»m
tho¶i m¸i, nªn n»m nghiªng, co gèi hoÆc n»m ngöa kª
gèi d−íi khoeo ch©n. ChÕ ®é vËn ®éng nhÑ nhµng,
n©ng ®ì vÕt kh©u TSM khi thay ®æi t− thÕ: ®ì m«ng
khi thay ®æi t− thÕ, h−íng dÉn c¸ch th− gi·n, c¸ch
thë, dïng thuèc gi¶m ®au theo y lÖnh.
− Trao ®æi víi bµ mÑ vÒ chÕ ®é ¨n thÝch hîp: ¨n ®ñ
chÊt, ®ñ n¨ng l−îng, chó ý ¨n nhiÒu rau qu¶ tr¸nh
t¸o bãn vµ cung cÊp ®ñ vitamin vµ muèi kho¸ng. Chó
ý khuyÕn khÝch bµ mÑ uèng nhiÒu (2000 –
3000ml/ngµy) nh»m c¶i thiÖn t×nh tr¹ng ®¹i tiÓu tiÖn,
sù tiÕt s÷a.
− KhuyÕn khÝch bµ mÑ tù ®i tiÓu ngµy Ýt nhÊt 4 – 6 lÇn.
− Theo dâi ®¹i tiÖn, sö dông thuèc nhuËn trµng nÕu bµ
mÑ bÞ t¸o bãn theo chØ ®Þnh cña b¸c sü.
− Theo dâi l−îng n−íc tiÓu 24giê/ngµy nÕu thÊy cÇn
thiÕt (khi cã chØ ®Þnh).
− H−íng dÉn NCBSM, trî gióp bµ mÑ cho con bó,
h−íng dÉn c¸ch ch¨m sãc vó.
− Gi¶i thÝch, cung cÊp th«ng tin cho bµ mÑ vÒ biÓu hiÖn
b×nh th−êng vµ bÊt th−êng cã thÓ cã trong thêi kú sau
®Î. Th¶o luËn víi chång vµ gia ®×nh cña bµ mÑ vÒ
c¸ch ch¨m sãc bµ mÑ vµ ®øa trÎ, chÕ ®é ¨n, nghØ, ngñ,
vÖ sinh cña bµ mÑ sau khi xuÊt viÖn.
− H−íng dÉn vÒ KHHG§ sau ®Î (xem bµi t− vÊn cho bµ
mÑ sau ®Î).
− Theo dâi sù biÕn ®éng t©m lý cña bµ mÑ sau ®Î, th«ng
b¸o cho b¸c sü nÕu thÊy bÊt th−êng ( xem bµi ch¨m
sãc bµ mÑ rèi lo¹n t©m thÇn sau ®Î).
5. §¸nh gi¸
− Toµn tr¹ng æn ®Þnh, thÓ tr¹ng tèt lªn, c¸c dÊu hiÖu
sinh tån b×nh th−êng.
− Tö cung, s¶n dÞch tiÕn triÓn b×nh th−êng. Tö cung co
håi tèt, sau 2 tuÇn co håi hoµn toµn sau khíp vÖ. S¶n
dÞch Ýt dÇn vµ hÕt sau 2 tuÇn.
− VÕt kh©u TSM liÒn tèt, kh«ng nhiÔm khuÈn, sau c¾t
chØ bµ mÑ kh«ng ®au vÕt kh©u. C¸c ®au vµ khã chÞu
kh¸c gi¶m dÇn råi hÕt h¼n.
− §¹i tiÓu tiÖn b×nh th−êng, kh«ng bÞ t¸o bãn, kh«ng bÞ
rèi lo¹n vµ nhiÔm khuÈn ®−êng tiÕt niÖu.
− Bµ mÑ hiÓu vµ thùc hiÖn tèt viÖc tù ch¨m sãc bn
th©n vµ trÎ (chÕ ®é vÖ sinh, ¨n, ngñ, nghØ, vËn ®éng,
NCBSM, ch¨m sãc vó, ch¨m sãc trÎ,…).
− DiÔn biÕn t©m lý b×nh th−êng.
− Cã thÓ ¸p dông mét biÖn ph¸p tr¸nh thai thÝch hîp
cho b¶n th©n.
KÕ ho¹ch ch¨m sãc Bµ mÑ nhiÔm khuÈn sau ®Î
1. NhËn ®Þnh
− TiÒn sö cã liªn quan tíi t×nh tr¹ng nhiÔm khuÈn: chÕ
®é ¨n uèng trong khi mang thai vµ sau ®Î, thiÕu
m¸u, t×nh tr¹ng suy nh−îc khi mang thai,…
317 318