Thử bàn về hàm lượng văn hóa và tính nhân văn của báo chí hiện nay

TH BÀN V HÀM LƯ NG VĂN HÓA<br /> VÀ TÍNH NHÂN VĂN C A BÁO CHÍ HI N NAY<br /> <br /> PGS. TS Nguy n Văn D ng∗<br /> <br /> Trong cu c s ng cũng như trong văn h c và báo chí, các khái ni m tính nhân<br /> tính nhân văn và tính nhân lo i có cùng ph m trù ng nghĩa, nhưng bi u hi n<br /> khác nhau. Nhân<br /> <br /> o, có th hi u là nh ng ph m ch t<br /> <br /> o<br /> <br /> c th hi n<br /> <br /> o,<br /> <br /> các c p<br /> <br /> nh n th c, thái<br /> <br /> và hành vi s thương yêu, quý tr ng, chăm sóc và b o v con ngư i, nh t là nh ng con<br /> ngư i, nh ng thân ph n ang g p nh ng khó khăn b t tr c. Nhân văn, có th hi u là “thu c<br /> v văn hóa c a loài ngư i”, t c là nh ng giá tr văn hóa chung c a loài ngư i. Theo ó,<br /> tính nhân văn nh n m nh<br /> <br /> n vi c báo chí<br /> <br /> tr văn hóa chung c a c ng<br /> c ng<br /> <br /> cao, quý tr ng, ca ng i và b o v nh ng giá<br /> <br /> ng, vì cu c s ng và l i ích chính áng c a con ngư i, c a<br /> <br /> ng. Tính nhân lo i, theo ó, thư ng ư c hi u là báo chí tôn tr ng, b o v và<br /> <br /> truy n bá nh ng giá tr văn hóa chung nh t c a nhân lo i, không phân bi t dân t c, tôn<br /> giáo,....; trong th c t hi n nay, ó là m c tiêu vì hòa bình, n<br /> b n v ng c a c ng<br /> <br /> nh, s ti n b và phát tri n<br /> <br /> ng qu c t , các qu c gia, các dân t c trên kh p hành tinh.<br /> <br /> Tính nhân văn, nhân lo i là h giá tr v a r t tr u tư ng, l i v a bi u hi n r t c th<br /> thông qua các s ki n và v n<br /> <br /> th i s hàng ngày, th hi n nh n th c, thái<br /> <br /> ng x c a con ngư i. Trong báo chí truy n thông, ó là thái<br /> ki n và v n<br /> <br /> trong cu c s ng hàng ngày liên quan<br /> <br /> ph n con ngư i; ó là quan i m, thái<br /> <br /> n c ng<br /> <br /> và hành vi<br /> <br /> ti p c n, ánh giá các s<br /> ng cũng như nh ng s<br /> <br /> và nh ng n l c không m t m i trong cuôc<br /> <br /> u<br /> <br /> tranh vì quy n con ngư i, dân ch , dân sinh, vì s ti n bô xã h i và nh ng giá tr nhân<br /> <br /> o<br /> <br /> chân chính.<br /> Nhân văn, nhân lo i là h th ng giá tr chung c a loài ngư i, c a nhân lo i. B t kỳ ai,<br /> dân t c nào, s ng<br /> ∗<br /> <br /> âu,... cũng<br /> <br /> H c vi n báo chí và Tuyên truy n<br /> <br /> u có khát v ng s ng, mong mu n có cu c s ng m no,<br /> <br /> h nh phúc trong hóa bình. Như trong Tuyên ngôn<br /> Minh tr nh tr ng tuyên b : “T t c m i ngư i<br /> <br /> c l p ngày 02/9/1945, Ch t ch H Chí<br /> u sinh ra có quy n bình<br /> <br /> ng. T o hoá<br /> <br /> cho h nh ng quy n không ai có th xâm ph m ư c; trong nh ng quy n y, có quy n<br /> ư c s ng, quy n t do và quy n mưu c u h nh phúc. L i b t h<br /> <br /> y trong b n Tuyên ngôn<br /> <br /> c l p năm 1776 c a nư c M . Suy r ng ra, câu y có nghĩa là: t t c các dân t c trên<br /> th gi i<br /> <br /> u sinh ra bình<br /> <br /> ng, dân t c nào cũng có quy n s ng, quy n sung sư ng và<br /> <br /> quy n t do.”<br /> Nhưng quan ni m, quan i m ti p c n v h giá tr chung y cũng như dang th c bi u<br /> hi n nó trong th c t cu c s ng và m c<br /> s hình thành và trình<br /> <br /> t ư c l i tùy thu c vào các n n văn hóa, l ch<br /> <br /> phát tri n c a m i nư c, m i khu v c. Trong xã h i phân chia<br /> <br /> thành giai c p, thành các nhóm xã h i có l i ích khác nhau, quan i m và cách th c ti p<br /> c nv n<br /> <br /> này cũng không gi ng nhau. Th m nhu n tư tư ng nhân văn H Chí Minh,<br /> <br /> hàng ngày báo chí nư c ta ã ph n ánh s<br /> hình th c sinh ho t văn hóa c a c ng<br /> <br /> a d ng phong phú, muôn màu muôn v các<br /> <br /> ng các dân t c Vi t Nam; qua ó góp ph n gi gìn,<br /> <br /> phát huy truy n th ng, b n s c văn hóa dân t c, b o v l i ích chính áng và khơi d y ti m<br /> năng sáng t o c a m i con ngư i vì s ph n th nh c a dân t c. Nhưng quan tr ng hơn là,<br /> qua ó báo chí th hi n mong mu n, nguy n v ng thi t tha ngàn<br /> <br /> i c a công<br /> <br /> ng các dân<br /> <br /> t c Vi t nam là ư c s ng trong hòa bình, m no, h nh phúc; tr em ư c c p sách<br /> <br /> n<br /> <br /> trư ng, “ai cũng có cơm ăn áo m c, ai cũng ư c h c hành”, vì m c tiêu “dân giàu, nư c<br /> m nh, xã h i công b ng, dân ch , văn minh”.<br /> và nh ng ngư i làm báo nư c ta ph n<br /> <br /> ó là m c tiêu nhân văn cao c mà báo chí<br /> <br /> u, chi n<br /> <br /> u không ngưng ngh , không m t m i.<br /> <br /> H th ng giá tr nhân văn, nhân lo i có ý nghĩa<br /> <br /> c bi t quan tr ng<br /> <br /> iv is t nt i<br /> <br /> và phát tri n c a loài ngư i. Nh h giá tr này, m i con ngư i, m i c ng<br /> <br /> ng có th xích<br /> <br /> l i g n nhau, g n k t v i nhau và giúp<br /> <br /> nhau. Trong chi n tranh ch ng M c u nư c c a<br /> <br /> nhân dân ta, không ít nh ng cá nhân, c ng<br /> <br /> ng ngư i<br /> <br /> kh p các châu l c chưa m t l n<br /> <br /> n Vi t Nam – th m chí chưa bi t gì áng k v ngư i Vi t, nhưng khi nghe tin<br /> “máu ch y<br /> <br /> u rơi” vì bom<br /> <br /> nc a<br /> <br /> qu c M , h<br /> <br /> ã s n sàng<br /> <br /> y có<br /> <br /> u tranh, ng h c tinh<br /> <br /> th n và v t ch t cho cu c kháng chi n chính nghĩa c a dân t c ta. M i l n nghe tin<br /> <br /> ng<br /> <br /> t<br /> <br /> nơi nào ó gây ra c nh ch t chóc cho<br /> <br /> ng lo i, lòng chúng ta se l i. M i khi ti p<br /> <br /> nh n thông tin v thân ph n m t con ngư i b t h nh, g p n i tai ương, nh ng ngư i có<br /> lương tâm<br /> th m<br /> <br /> u<br /> <br /> ng lòng tr c n....Nh ng thái<br /> <br /> chia s<br /> <br /> y<br /> <br /> u b t ngu n t nh n th c,<br /> <br /> m giá tr nhân văn, nhân lo i. H th ng giá tr này như s c m nh vô hình, có kh<br /> <br /> năng liên k t m i cá nhân, m i c ng<br /> <br /> ng l i v i nhau, cũng là nh m b o v h giá tr<br /> <br /> y,<br /> <br /> u tranh b o v nó, trân tr ng và nhân b n nó.<br /> Mươi năm tr l i ây, cùng v i nh ng óng góp to l n c a báo chí vào s nghi p<br /> m i và phát tri n<br /> <br /> i<br /> <br /> t nư c, công chúng xã h i cũng ã nhìn nh n ngày càng nghiêm túc<br /> <br /> hơn trư c nh ng gì báo chí ã và ang thông tin cho công chúng, suy ng m l i nh ng i u<br /> căn c t trong cu c s ng và s phát tri n c a c ng<br /> ph m báo chí nào nên<br /> <br /> ng; t<br /> <br /> ó công chúng l a ch n s n<br /> <br /> c và g i g m ư c ni m tin, cao hơn là có th tin c y ư c; t c là<br /> <br /> có th tin và c y nh khi mà cu c s ng hàng ngày thư ng di n ra v i<br /> <br /> y r y và ng n<br /> <br /> ngang nh ng i u t t và x u, hay và d , tàn b o và nhân văn, chân thành và d i trá, l a l c,<br /> b n lĩnh và s hèn nhát,…Do ó, tính nhân văn c a báo chí và ni m tin c a công chúng<br /> v i báo chí hi n nay là m t trong nh ng v n<br /> Ngay bây gi<br /> <br /> i<br /> <br /> c n ư c quan tâm nhi u hơn.<br /> <br /> ây, v i t khóa “xác ch t không<br /> <br /> u” làm công c tìm ki m trên<br /> <br /> google, b n s tìm th y 27.200.000 k t qu trên các s n ph m báo chí truy n thông ti ng<br /> Vi t. Có t báo m ng i n t không ng n ng i gì treo l ng l ng tít c a c m bài “xác ch t<br /> không<br /> <br /> u”, hay v án “ch t<br /> <br /> u ngư i yêu” dư i măng-séc vài tháng li n. Không nh ng<br /> <br /> th , hàng trăm bài vi t (mà ph n l n là trùng l p nhau) trên các báo miêu t c n c nh t t c<br /> các chi ti t c a v án m ng này làm cho công chúng r n h t gai c, rùng r n và c m th y<br /> mình b tra t n. “Làm<br /> <br /> m’ v án m ng dã man này v i nh ng chi ti t rùng r n như th ,<br /> <br /> li u báo chí có gia tăng ư c hàm lư ng văn hóa trong s n ph m c a mình và có tôn tr ng<br /> tính nhân văn, có gieo vào công chúng xã h i ni m tin yêu cu c s ng? Cách th c ti p c n<br /> và ki u cách thông tin s ki n này li u báo chí có khoét sâu thêm n i b t h nh c a ngư i<br /> thân c a n n nhân và tra t n công chúng mình? Ho c v cư ng ch<br /> <br /> t c a chính quy n<br /> <br /> huy n Tiên lãng (Thành ph H i Phòng), trong khi hàng lo t cơ quan báo chí thông tin<br /> nhi u chi u, giám sát và ph n bi n xã h i<br /> <br /> i<br /> <br /> n cùng b n ch t v vi c, l t t y hàng lo t<br /> <br /> sai ph m nghiêm tr ng (có th nói là sai toàn di n) c a chính quy n, b o v quy n và l i<br /> ích chính áng c a ngư i nông dân, thì không ít cơ quan báo chí, nh t là nh ng cơ quan<br /> báo chí c n k trên<br /> <br /> a bàn1 ho c g n bó sát sư n v i nông dân, l i ho c là im l ng, ho c là<br /> <br /> ra s c b o v nh ng sai ph m và<br /> <br /> ng v phía chính quy n<br /> <br /> a phương. R t áng ti c là<br /> <br /> nh ng trư ng h p tương t không còn là ơn l trong báo chí nư c ta hi n nay, nh t là báo<br /> chí<br /> <br /> a phương.<br /> <br /> ó không ch là vô c m, mà là bi u hi n quay lưng l i v i công chúng và<br /> <br /> nhân dân mình, báo chí tr thành công c trang trí và b o v cho cái sai trái, nh t là sai trái<br /> c a nh ng k n m trong tay quy n l c.<br /> càng trái v i tính nhân văn c a báo chí<br /> <br /> ó cũng là bi u hi n phi văn hóa truy n thông,<br /> cách m ng.<br /> <br /> Th n a, c m i l n có v t t c a thi u n th t tình do thi u k năng x lý kh ng<br /> ho ng cá nhân, ho c nhân vi c sơ su t mà ca sĩ, di n viên<br /> <br /> “l hàng” trên sân kh u,… là<br /> <br /> hàng ch c s n ph m báo chí - truy n thông l i d y lên làn sóng tin t c, d n d p khai thác,<br /> thì li u ó có ph i là “chiêu’ thu hút công chúng có<br /> <br /> ng c p c a báo chí chuyên nghi p?<br /> <br /> N u quan tâm quá m c theo ki u như như th , thì<br /> <br /> t nư c cùng châu l c này m i ngày<br /> <br /> có hàng ch c v t t , t báo chí c a h s không còn i u ki n thông tin v nh ng v n<br /> quan tr ng khác. Nhưng th c t , báo chí nư c b n h u như không thông tin như ki u báo<br /> chí nư c ta, mà ch y u i m tin và phân tích nh ng v n<br /> <br /> xã h i liên quan dư i chùm tin<br /> <br /> ho c box d li u; vì h coi ó là chuy n “cá nhân” không áng làm phi n công chúng m t<br /> cách quá áng. Và m i ngư i làm báo chúng ta th t h i li u<br /> <br /> y có ph i là cách hay ho<br /> <br /> lôi kéo s quan tâm c a công chúng vào t m nh hư ng c a mình? Ho c, khi m i tri n<br /> khai Ngh<br /> <br /> nh Chính ph v l p l i tr t t trong lĩnh v c văn hóa, ã có ài truy n hình<br /> <br /> ưa hình nh m t ph n cùng con gái 13 tu i c a ngư i này lên màn nh nh cùng v i ch<br /> trích ngư i ph n tham gia ho t<br /> <br /> ng bán dâm. Sáng hôm sau i h c, các b n c a cháu bé<br /> <br /> này xúm l i b o r ng hôm qua th y truy n hình nói m cháu th này th kia…Th là cháu<br /> bé do x u h v m , b h c và b nhà i b i. Như v y, báo chí ch trích m t ngư i – mà<br /> ngư i này vì s kh n cùng ki m s ng bu c ph i làm v y, nhưng l i<br /> (cháu bé) vào con ư ng b t h nh, li u báo chí có nhân văn?<br /> 1<br /> <br /> Xem chương trình th i s c a ài PTTH H i Phòng, Báo H i phòng trư c ngày 07/2/2012<br /> <br /> y m t ngư i khác<br /> <br /> u tháng 5 năm 1011,<br /> <br /> Khánh Hòa có vi c m t cô giáo do không làm ch<br /> <br /> hành vi, ã ánh m t h c sinh; sau ó cũng do b c xúc, b c a h c sinh b<br /> ch i b i cô giáo này trư c m t hàng ch c h c sinh trong l p h c.<br /> <br /> ư c<br /> <br /> ánh ã tát và<br /> <br /> ó là nh ng s ki n có<br /> <br /> th t x y ra. Nhưng ngay sau ó, r t k p th i, g n ch c t báo gi y và báo i n t<br /> <br /> ã l y làm<br /> <br /> s ki n “hot” và ưa tin có th nói là nguyên xi như nhau v s ki n này mà trong s<br /> <br /> ó<br /> <br /> h u h t các báo không h có s phân tích, bình lu n và phê phán trên các bình di n khác<br /> nhau trong s phù h p v i góc<br /> <br /> quan tâm c a công chúng mình<br /> <br /> có th hình thành và<br /> <br /> nh hư ng dư lu n nh m b o v chu n m c giá tr . M t trư ng h p khác; v án m ng<br /> trong xe Lexux. V án này, ngư i b h i ã không còn cơ h i nói v nh ng gì ã x y ra;<br /> trong khi báo chí ch y u thông tin theo l i k c a k sát nhân (c cho là như v y) nh m<br /> bi n h cho mình và ch trích ngư i ã b sát h i. Th h i, n u báo chí thông tin như v y,<br /> khi bình tĩnh nhìn l i toàn c nh thông tin v s ki n này, t trong áy lòng mình, li u ngư i<br /> vi t có gì day r t?<br /> Có th d n ra r t nhi u s ki n tương t<br /> tin báo chí khi trao<br /> <br /> nhìn rõ thêm nh ng góc khu t c a thông<br /> <br /> i v tính nhân văn c a báo chí và ni m tin c a công chúng hôm nay.<br /> <br /> Có l không ai c m báo chí thông tin v nh ng s ki n tương t nêu trên và nh ng s ki n<br /> thu c lo i “ti n, tình, tù, t i, âm chém, hãm hi p” theo ki u “yêu thì th t lâm li bi át, ch t<br /> thì ph i th t chua chát au thương”, v n<br /> v a ph n ánh ư c m t trái và nh ng<br /> <br /> là thông tin và gi i thích, phân tích như th nào<br /> m en c a cu c s ng ang di n ra, l i v a b o<br /> <br /> m ư c ch t lư ng văn hóa c a s n ph m báo chí - truy n thông; hơn th n a – gây d ng<br /> và c ng c<br /> <br /> ư c ni m tin c a công chúng và thu ph c ư c h vào t m nh hư ng c a<br /> <br /> mình b i nh ng giá tr nhân văn c a<br /> <br /> i s ng thư ng ngày.<br /> <br /> ó chính là thông i p ích và<br /> <br /> m c tiêu chi n lư c c a m i tòa so n báo chí cách m ng và chuyên nghi p. Th c t cho<br /> th y, các “chiêu” thông tin theo ki u “yêu thì th t lâm li, ch t thì th t bi th m” ã và ang<br /> góp ph n làm cho công chúng m t d n ni m tin vào báo chí; và do ó, vai trò, v th xã h i<br /> c a không ít t báo có th b gi m sút, công chúng d n r i xa.<br /> B t kỳ ai bư c vào ngh báo cũng<br /> th t, b o<br /> <br /> u tâm ni m l i th ngh nghi p là tôn tr ng s<br /> <br /> m tính khách quan chân th t c a thông tin báo chí; tính khách quan chân th t<br /> <br />