Ể ƯỢ
Ậ
Ệ
Ộ Ọ Ả
NG TRONG NGH THU T: Ữ
Ớ Ủ M T VÀI C M NH N V NH NG SÁNG TÁC M I C A CÁC H A SĨ
TÍNH BI U T Ề Ẻ Ệ
ƯƠ Ạ Ậ TR VI T NAM Đ NG Đ I
ổ
ệ ươ ạ ừ ng phái m i đ ỹ Sau giai đo n bùng n các tr ử ữ ng đ i d
ặ ư ữ
ợ ề ả ồ ẫ
ớ ọ ữ ư ố ả ế
ệ
ạ ấ ượ t Nam mà còn gây n t ể ế ệ ọ
ề Vi ể ớ ệ ậ
ể ể ư ỏ ỏ ấ ế ậ
ộ ặ ủ ậ
ọ ạ ướ ặ ơ ế t mu n đ c p đ n đ c tính này d
ề ậ ể ượ ộ ố ự ệ
ủ ệ ế ẻ ệ ọ
ạ ng đ i. ệ ự ậ ả ồ Đinh H ng H i ậ ớ ượ ườ c du nh p cùng nh ng tìm ạ ườ ệ ậ ở ử tòi, th nghi m t ng t Nam đ quá trình“m c a,” m thu t Vi ộ ạ nh đang có m t kho ng l ng. Bên c nh đó, nh ng trào l u chép tranh, nhái ế tranh cũng đã đ n h i “vãn ch chi u.” Tuy nhiên, trong b i c nh đó v n có ỉ ộ nhi u h a sĩ v i nh ng sáng t o mang tính đ t phá đã gây ti ng vang không ch ữ ở ẽ ở ướ ạ ng m nh m n c ngoài. Đó chính là nh ng ộ ứ ọ ạ ủ đi m sáng đ chúng ta có th hy v ng vào s c sáng t o c a m t th h h a sĩ ặ ả ệ ề t Nam thoát kh i kho ng l ng nói trên và m i có th đ a n n ngh thu t Vi ộ ế ạ t này nh n m nh đ n m t đ c tính thoát ra kh i “cái ao nhà” ch t ch i. Bài vi ị ể ượ ệ quan tr ng c a ngh thu t – tính bi u t ng – cùng vai trò và v trí c a nó trong ố ế ậ i góc sáng t o ngh thu t. Xa h n, bài vi ậ ủ nhìn “lý thuy t ngh thu t” d a trên tính bi u t ng qua m t s sáng tác c a ươ t Nam đ các h a sĩ tr Vi ỹ ề ạ Th c tr ng n n m thu t Vi
ậ Ngay t
t Nam ậ c thành l p năm 1925, Tr ệ ộ ườ ầ ở ừ khi đ ậ ỹ
t Nam) đã là m t tr ộ
ổ ỹ ậ ng m thu t hàng đ u ạ ớ ư
ỹ ậ ủ ươ
ổ i Vi
ổ ứ Vi
ư
ầ ươ ế ệ ế
ả ướ ườ ượ (nay là ĐH M thu t Vi ữ Đông Nam Á và cũng là m t trong nh ng trung tâm đào t o l n, có uy tín ạ ự v c châu Á. Bên c nh nh ng tên tu i ng ầ ườ ở giai đo n đ u c a tr Inguimberty,… thì ư ọ ườ tên tu i chói sáng ng ượ ễ Ph , Nguy n Phan Chánh,… đã đ ọ ọ ượ ng Tây đánh giá cao và h đ Nam cũng nh ph ọ ệ ố th y (Master). Th h ti p n i th h , nhi u h a sĩ Vi ườ ộ i Pháp và ng c và trong hai cu c chi n tranh v i ng danh c tr
ươ ườ ng M thu t Đông D ng ự ỹ khu v c ở khu ườ ữ i Pháp nh Tardieu, Jonchere, ữ ạ ng m thu t Đông D ng, nh ng ẩ ầ ệ ơ t nh Tô Ng c Vân, Tr n Văn C n, Nam S n, Lê ệ ệ ậ ở t c các các nhà nghiên c u ngh thu t ậ ữ ọ c g i là nh ng h a sĩ b c ế ụ t Nam ti p t c thành ỹ i M . ở ử ề ớ ệ ấ ướ ặ ố
ớ t là ngh thu t hi n đ i và h u hi n đ i t
ế ệ ế ạ ấ c th ng nh t, đ c bi ể ừ ộ c sang m t trang m i. K t ệ ạ ệ ớ ệ ơ ộ
ệ t Nam đã b ệ ặ ạ ể ề ộ ắ ờ ạ ề ỹ ệ ố t Nam, v n ch đ
ụ
ư ộ ể ệ ủ ữ ệ ọ ọ Sau khi đ t n t là sau giai đo n “m c a” 1986, ớ ướ ậ ỹ ề ư n n m thu t Vi đây, các trào l u ậ ậ ệ ậ ạ ừ ươ ngh thu t m i, đ c bi ng Tây ph ố ả ở ử ẽ ạ ố i qu c gia m i “m c a” này. Trong b i c nh có c h i phát tri n m nh m t ể ệ ứ ế ậ ớ ậ ướ ở ng ti p c n và hình th c th hi n ngh thu t m i “trăm hoa đua n ,” nhi u h ệ ỉ ượ ậ ớ c đã ra đ i t o nên m t s c thái m i cho n n m thu t Vi ề ữ ệ ướ ử ụ c đó. Nh ng tìm s d ng nh m t công c tuyên truy n văn hóa văn ngh tr ế ệ ủ ặ t là nh ng đóng góp c a th h các h a sĩ tòi, th hi n c a các h a sĩ, đ c bi
ẻ ươ
ư ề ệ
ữ ứ ộ ầ ượ ng trình ỳ Pháp, Đ c, Hoa K , Úc, ớ ề c m t t m nhìn m i v
ế ớ ệ ệ ớ ở ộ ư ớ tr , đã giúp cho trào l u sáng tác m i n r . Cùng v i đó là nh ng ch ậ ệ ể ở ậ ớ giao l u ngh thu t v i các n n ngh thu t phát tri n ệ ệ Tây Ban Nha… đã giúp cho các ngh sĩ Vi t Nam có đ ế ỷ ậ ngh thu t th gi
ậ i và ngh thu t th k XXI. ữ
ệ ữ ể ớ ổ ướ Bên c nh nh ng xu h ọ t là nh ng tr c phú m i n i) có ti n nh ng l
ậ ề ệ ự ề ờ ố
ự ế ệ ậ ạ ng đ i. Đã có giai đo n n n m thu t Vi
ả
ỉ ả ẻ ủ ọ ệ ệ ậ
ữ ế ầ ự ữ ệ ơ t” nh ng tài năng tr
ữ ệ ế ế ả
ư ả
ẽ ậ ủ ả , hàng nhái nói chung cũng nh tranh gi ủ ề ế ự ể ộ ỹ
ươ
ạ ậ ộ ộ ng phát tri n tích c c đó thì m t b ph n công ặ ế ạ ư chúng (đ c bi i không có khi u ỹ ẩ ộ ệ th m m đã ít nhi u gây tác đ ng tiêu c c đ n đ i s ng ngh thu t Vi t Nam ỹ ạ ươ ề ứ đ t Nam “điêu đ ng” vì tranh nhái, ụ ụ ậ ệ ẩ ữ tranh chép, tranh gi ,… ph c v các tr c phú. Nh ng s n ph m phi ngh thu t ạ ề ễ t Nam mà còn này không ch làm nhi u lo n n n ngh thu t “non tr ” c a Vi ệ ậ ơ ườ ẩ i ch i tranh ra ngày càng xa không gian ngh thu t góp ph n đ y nh ng ng ạ ẻ ơ ch y đích th c. H n th , chúng còn có nguy c “tiêu di ơ ọ ư đua theo “trào l u” v tranh nhái, tranh chép bán cho nhà giàu tr c phú. Do c ạ ử ế ệ t Nam còn non y u và nh ng ch tài x ph t ch qu n lý ngh thu t c a Vi ẹ còn quá nh nên hàng gi , tranh nhái nói ệ ậ ấ riêng đã và đang gây nhi u tác đ ng x u đ n s phát tri n c a m thu t Vi t Nam đ ữ ạ ng đ i. ể Nh ng đi m sáng
ả ữ Trong nh ng gam màu đen t
ẩ ả ệ
ể ệ ệ ị ườ ệ
ứ ề ộ
ộ ộ ố ả ậ
ở ệ ự
ườ ố ệ ả ữ ấ
ằ ẻ ắ ư ị ế ầ ậ ể ấ ứ ể ặ ưỡ ồ ự ượ ệ ự
ị ế ầ ụ ụ ẽ
ậ ộ ữ ớ ủ
ộ ủ ườ ề ậ ậ
ấ ố ớ ề ộ
ấ ế ể ấ ể ữ ỉ ự ệ ậ
ệ ườ ượ ệ ớ ọ
ể ự ự ố ư ọ ự ự ư ệ ạ ỉ
ế ạ ọ
ạ ộ ố ủ , hàng nhái, hàng “đ c h i” i c a hàng gi ệ ố ậ t Nam, ng Vi (trong đó có các s n ph m ngh thu t) đang th ng lĩnh th tr ệ ặ ậ ố ớ ạ t là vi c “s ng b ng ngh ” đ sáng t o ngh thu t đ i v i các ngh sĩ, đ c bi ỏ ệ ườ i ngh sĩ các ngh sĩ tr , là m t thách th c không nh . Trong b i c nh đó, ng ụ ụ ụ ạ ặ ự ể bu c ph i “th t l ng bu c b ng” đ ph c v ngh thu t đích th c ho c ch y ề ườ ẽ ấ ể ế ng đ ki m ti n. S “sa ngã” đây s r t khó theo nh ng th hi u t m th ế ả i ngh sĩ có th “t c l nh n th y. Th m chí, chính b n thân ng i” – ki m ư ậ ệ m t chút đ l y s c ph c v ngh thu t đích th c! Nh ng r i s tr t dài theo ế ế ườ t. ng s khi n anh ta “đánh m t mình” lúc nào không bi nh ng th hi u t m th ậ ọ ợ ỉ ạ i T i m t lúc, h ch t nh n ra “bút pháp” c a mình bi n đi đâu m t(?), ch còn l ệ ể ế ệ ạ các “th thu t m o ngh thu t” đ ki m ti n. Có th nói, đ i v i ng i ngh sĩ ạ ườ ọ ng duy nh t đ hành ngh , đó là sáng t o chân chính, h ch có m t con đ ớ ạ ở ngh thu t. Và s sáng t o đây chính là nh ng tìm tòi và phát hi n m i. ề ỉ c” v i ngh khi h còn i ngh sĩ đích th c ch có th th c s “s ng đ Ng ậ ạ tìm tòi, còn sáng t o. S sáng t o đ a h lên đ nh vinh quang nh ng ngh thu t ế ọ ẽ ọ nghề h a sĩ luôn ủ c a h s “ch t” n u h không còn sáng t o. Nói cách khác, ớ nghi pệ sáng t o.ạ ắ luôn g n v i ớ ươ ữ ệ ẻ So v i các th h cha anh, nh ng ngh sĩ tr Vi
ệ t Nam đ ạ ủ ọ ự ế ệ ề ơ ấ ạ ng đ i đã do h n r t nhi u trong quá trình tìm tòi và sáng t o c a h . S tìm tòi ượ ự c t đ
ẻ ệ do trong t
ộ ư ưở ng, hoàn toàn không b t ủ ề c (bu c ph i sáng tác các theo các ch đ ph c v
ế ẻ ệ ấ ấ ề ạ
ệ ư ữ ọ ế ệ ướ ề ư
ượ ọ ầ ễ ấ
ướ ữ ở ủ ấ ậ ờ ạ ứ ạ ằ ả ể ượ trong ngôn ng ngh thu t. Thông qua tính bi u t ể ượ ệ ử ậ
ị ế ừ ự ự ệ ủ s t c a các ngh sĩ tr hi n nay đ n t ụ ụ ả ộ ư bó bu c nh các th h tr chi n tranh, tuyên truy n,…). Và nh ng ngh sĩ tr đã ít nhi u t o d u n trong ầ giai đo n hi n nay nh Nguy n Ng c Dân, Vũ Kim Th , Oanh Phi Phi, Tr n ế c cái h c n ph i tìm, đó là Thu H ng, Tr n Yên Th , Tu n Mami,… đã tìm đ tính bi u t ng trong ự ơ ậ ệ ấ ấ ủ ị ngh thu t, h đã tìm ra h i th c a th i đ i và d u n c a l ch s trong th c ế ố ệ ạ ủ ộ ạ t đó c u thành s c sáng t o c a ngh thu t. D i đây ụ 1 xin nêu m t s ví d .
ọ ấ ễ ủ ữ ố c a Nguy n Ng c Dân chúng ta th y rõ nh ng th
ư
ế ồ V t qua ph ả ố khi n ta s c t nh. Đó chính là m t th c t
ộ ạ ị ự ạ ng trong
ạ
ậ ả ố duy chi n l
ự
ế ế ế ượ ạ ượ i đ ố ng, v n đ
ệ ạ
ướ ử ủ ư ướ ố ệ i nh nh ng n t ru i to t
ữ ố ị
ơ ể ệ ượ ộ ạ ớ
ủ ệ ạ ớ
ấ ữ ầ ẳ
c nh c t ổ ế ệ ủ n cao ắ ự
ệ ữ ữ ắ
ướ ậ ươ ề ằ ệ ạ
ờ ạ ệ ệ ứ ậ
ừ ườ ầ ng ọ ữ i xã h i. Nh ng y u t ộ ố ứ ắ Trong V t qua ph ữ ắ ậ luôn đ p vào m t ta hàng ngày, nh ng ta vô c m, đó là là nh ng chùm dây thông ộ ộ ự ỉ ắ ư i xã h i, đó tin. Nh ng r i ấ ấ ủ ắ ữ ể ượ ử V t qua chính là d u n c a m t giai đo n l ch s . Ngôn ng bi u t ủ ạ ầ ph ố đã ghi l ư ể ự ộ ạ i m t giai đo n phát tri n c c nhanh c a h t ng thông tin nh ng ư ộ ẩ ậ ề ặ ư ạ ạ c. Vì v y, s n ph m này gi ng nh m t l i l c h u v m t t ộ ơ ằ ơ ư ạ ệ ế chi c xe h i hi n đ i nh ng l c kéo b ng đôi ng a (song mã). Xa h n m t ườ ữ ừ ượ ử ụ chút là nh ng chi c loa ph 4050 c s d ng trong chi n tranh t ự ệ c. Khi đó nó là s hi n di n c a công ngh thông tin đ i chúng duy năm tr ồ ế ỷ ữ ộ ặ ữ ẫ ồ ạ ấ ng gi a b m t nh t. N a th k sau nó v n t n t ễ ắ ữ ạ đô th , bên c nh nh ng gì đang “v t qua ph .” Ngôn ng này cũng đ c Nguy n ị ơ ớ v i cái “c th ” r u rã c a m t đô th cũ Nhà c i n i M nh Hùng khai thác trong ồ Ấ ậ ọ nát v i hàng nghìn “chu ng c p/balô” khoác lên “t m thân” b r c đó. y v y ự bay ơ ể ệ ạ ươ i v mà cái c th r u rã đó l n cao xuyên qua nh ng đám mây mù! Cái s ượ ươ ự ự ắ ớ i mà ch ng c n quan tâm đ n th c l c và luôn đ lên hay v ụ ữ ạ ờ ạ t có ngày s p đ ! Đó chính là nh ng thông đi p c a th i đ i, đó th c tr ng đó ấ ườ ộ i chính là nh ng v n đ xã h i đang hi n h u ngay tr c m t chúng ta, mà ng ữ ữ ủ ạ ữ i” b ng ngôn ng c a ngh thu t đ ngh sĩ đã “ghi l ng đ i. Nh ng ngôn ng ượ ế ư ậ c ch ng ki n ngh thu t mang tính th i đ i nh v y, chúng ta cũng đã t ng đ ệ ữ qua Phố Phái,... Đó chính là nh ng d u n sáng t o c a ng i ngh sĩ.
ủ ộ ạ ủ ạ ọ ượ i đ c đ
ử
ấ ấ ạ ư Trong Rangoli c a Vũ Kim Th chúng ta l c m t lo i ngôn ng ấ ị ự ạ ậ Ở đây, chúng ta không nhìn th y l ch s và cũng không có th c t ễ ư ư ẩ
Ấ ế ộ
ế
ậ
ổ
ỉ
ờ
ủ
ẩ
ổ ủ ả ả ự ế
ữ
ề
ệ
ấ
ộ
ượ
ế
ỉ ử ụ ả ả và tác ph m. Xin tham kh o thêm website c a các tác gi ướ , còn r t nhi u ngh sĩ có nh ng tìm tòi đ t phá theo h
ế ứ ắ ắ t nên tôi ch nêu h t s c v n t ẩ ữ ể này đ xem thêm nh ng tác ph m ề ậ c đ c p đ n trong ng này, xin đ
ữ
1 Do khuôn kh c a b n tham lu n này ch s d ng trong bu i thuy t trình 01gi ề ộ ố v m t s tác gi khác. Trên th c t ị nh ng d p khác.
ậ ủ ề ứ ẹ ữ i đ p vào khác. ạ ầ ọ ủ ắ i đ y tính chiêm m t nh trong các tác ph m c a Nguy n Ng c Dân nh ng l ườ ệ ệ ư ặ ệ i duy ngh thu t c a ng t lý trong văn hóa n Đ . Đ c bi nghi m và tri t, t ố ữ ố ụ ủ ệ ở đây không còn bó h p trong b c c c a nh ng b c tranh truy n th ng ngh sĩ
ữ ậ ắ ộ ự ế ợ
đây là m t n t
ệ ữ ạ ở ể c bi u đ t ậ
ẩ
ế ộ ố ầ Red Light c a Tr n Yên Th , hay
ữ ượ ệ ớ ạ i h n. M t s tác ph m khác nh ủ ấ ệ
Ở ộ ế i ngh sĩ cũng không có gi ằ ạ i cho chúng ta th y nh ng thông đi p v ngôn lu n, v t ạ ư i đ a chúng ta đ n m t th c t
ứ ườ ữ ớ
ố ậ
m t góc nhìn khác, Oanh Phi Phi l ộ ố ữ ẩ ườ ộ
ữ ẩ
ề ễ ả ể ầ
ệ ử ụ ủ ệ ặ ậ
ệ ố ể ẩ ọ ỏ
ể ượ ầ
ệ ẩ ậ ặ ổ ứ mà đó là m t s k t h p gi a ngôn ng ngh thu t s p đ t, t ch c không gian, ố ộ ấ ượ ậ ệ ph i màu và ánh sáng,… Cái đ ng ngh thu t ậ ữ ạ ủ ứ ớ đ m nét. Rõ ràng, ngôn ng ngh thu t không có biên gi i và s c sáng t o c a ệ ườ ư Silence Voice ng ầ ủ The Cover No.7 c aủ c a Tr n Thu H ng, ấ ậ ề ư ề Tu n Mami,… l ưở ự ạ ộ ng,... t i ế ữ ủ ộ ứ ườ ng bong tróc h t v a (hay m t b c t khác c a cu c s ng v i nh ng b c t ng ệ ữ ọ Great Wall. Nh ng thông đi p mang tính đ i l p trong không có v a!) có tên g i ẽ ế ạ ệ các tác ph m nói trên đã gây tác đ ng m nh m đ n ng i xem, tuy nhiên, vi c ọ ọ ể ự ự ư ượ “đ c” chúng không h d dàng. Đ th c s “đ c” đ c nh ng tác ph m nh ụ ở ụ ậ v y, chúng ta c n ph i có công c . Và công c đây chính là vi c hi u rõ ườ ệ ể ượ ữ i ngh sĩ đã s d ng trong ng c a ngh thu t mà ng nh ng đ c tính bi u t ế ả ề ủ tác ph m c a h . Đi u đó đòi h i chúng ta ph i tìm hi u h th ng lý thuy t ả ể ượ bi u t ng trong ng, hay nói cách khác, chúng ta c n ph i tìm ra tính bi u t ỗ m i tác ph m ngh thu t.
ậ ệ ể ượ Tính bi u t
ậ ẩ ế ướ ờ ề
ệ ườ
ắ ộ ộ ự ủ ủ s ph n cùng c c c a ng Chí Phèo (truy n ng n) c a Nam Cao l
ủ ắ ị ủ ẫ
ộ ẩ ể ộ ươ H n Tr ạ ng đ i,…
ả ư ố
ườ ế ị
ộ ẻ ồ ủ i đ a ng ự ủ ư ộ ơ ạ ư ng nh là đ tr n tránh nh ng cái cùng c c và bi l y c a xã h i. Có th
ữ ọ ư ẩ ấ ạ ị
ừ ậ
ế i xem m t cách tr c ti p qua ngh thu t ngôn t ặ ự ậ ủ ộ ệ ữ ắ ỹ
ộ ọ ậ ẩ
ả ộ
ể ự ự ọ ộ ầ ố ớ ữ ệ ậ ị ệ ẩ ậ
ử ư ệ ể ạ ậ
ậ ế
ừ ỹ
ự
ủ
ệ
ậ
ạ
, trong T p chí
ệ
ắ
ố
2 Xem thêm bài T K thu t & Ma thu t đ n Ngh thu t & Tác l c qua góc nhìn c a Alfred Gell ậ ể ắ Tia sáng s 13/2012 đ n m b t thêm khái ni m này.
ộ ủ ủ ệ ế ậ ộ ủ ậ ạ ấ ng trong ngh thu t ụ ể ệ ỗ ng đ n m t n i dung c th : M i tác ph m ngh thu t khi ra đ i đ u h ậ ả ố ấ ố ủ ắ T t đèn i nông (truy n ng n) c a Ngô T t T mô t ạ ệ ự ướ i dân d i ách cai tr c a th c dân Pháp. ặ ạ ườ ự ng chuyên r ch m t ăn d ng lên m t hình m u tiêu bi u c a m t k cùng đ ị ị (k ch) ươ ủ ạ ng Ba – da hàng th t v là s n ph m c a xã h i đ ề ạ ự ủ c a L u Quang Vũ l i d ng lên chân dung c a cái “tri u đình” th i nát trong khi ườ ủ ả ữ ng”, i ta đ n “cõi vô th nh ng b n tình ca c a Tr nh Công S n l ể ụ ườ ể ố d ậ ế ộ ả nh n th y, các tác ph m văn h c, nh c, k ch hay phim nh đ a n i dung đ n ệ ườ hay âm thanh trong khi ng ậ ạ ộ ọ ắ i không ngôn ng ngh thu t c a điêu kh c, h i h a, s p đ t trong m thu t l ắ ắ ượ ư ậ nh v y. V y đ th c s “đ c” đ c các tác ph m h i h a, điêu kh c hay s p ướ ữ ộ ặ ng đ t, chúng ta c n ph i có m t “b ch cái.” B ch cái này chính là ba h ậ ệ ậ ế ti p c n đ i v i tác ph m ngh thu t: Phê bình ngh thu t, l ch s ngh thu t ề và khía c nh xã h i c a ngh thu t mà chúng ta có th coi đó nh là ba chi u ậ 2 Trong ba chi u kích này, chi u ề ề ệ ứ ngang, d c ọ và sâu c a nghiên c u ngh thu t. ấ kích xã h i c a ngh thu t là phúc t p nh t và khó ti p c n nh t.
ị ỏ ạ ề T m b qua chi u
ậ ệ ề ứ ứ ắ ớ
ể
ủ ố ượ ng c a tác gi
ộ ẽ ệ ườ ề ậ ồ ạ ọ ả ộ ng mà anh ta/cô ta đ c p,… và trên h t, hi u chi u sâu t ả ừ ữ . T nh ng gì đang t n t ườ
ả ẹ ử ữ ườ i, ng ữ
ế ư ư
ắ ệ ư ệ ườ ng, đ ố ng ng n
ư ữ ườ ấ ệ ớ ứ ậ ồ
ệ c s
ữ ủ ậ ể ộ ả cái xã h i, đ i t
ệ ng
ử ụ ệ ệ ề ngang và chi u ề d c ọ mà nhi u nhà phê bình và l ch s ử ể ế ậ ầ ừ ngh thu t đã nh c t i, đ ti p c n chi u kích th ba t “đ a con tinh th n” ầ ứ ệ ủ ệ ố ườ c a ngh sĩ, nhà nghiên c u c n hi u cái xã h i mà ng i ngh sĩ đang s ng, ể ư ể ề ế hi u cái đ i t ưở ườ ộ ự t nhiên và xã h i i trong môi tr ng t ẩ ứ ể ư ủ c a con ng i ngh sĩ s ph i ch n m t/vài th đ đ a vào tác ph m. ị ể i hay Đó có th là nh ng phong c nh đ p hay nh ng di tích l ch s , là con ng ồ ậ ỏ đ v t, là cái to l n nh tòa nhà hay nh bé nh chi c đèn tín hi u giao thông,… ướ ặ ữ Ho c nh ng th đ p vào m t ta nh dây đi n, loa ph c, ộ ọ ở ơ ớ chung c ,… Đó là nh ng ch t li u mang tính xã h i nhà c i n i, chu ng c p ể ượ ử ử ụ ẩ ườ i ngh sĩ s d ng trong tác ph m c a mình. Chúng có th đ mà ng ệ ể ượ ư ố ượ ụ ng ng trong ngh thu t đ mô t d ng nh nh ng bi u t ề ậ ở ư ưở đã đ c p ề ậ hay chi u sâu t t ngh thu t ườ ậ ữ Rõ ràng, ngôn ng ngh thu t mà ng
ể ượ ả ầ ng và vi c
trên. i ngh sĩ s d ng ể ượ ệ đ cọ ngôn ng đó ph i c n đ n bi u t ề ữ ọ ỉ
ở ậ ộ ậ ượ ể ể ượ ậ ủ ữ ứ ệ ạ ế ộ ấ ng lu n c a nh ng hình th c ngh thu t đ
ầ ẩ ữ
ệ
ễ ượ c th a nh n và th c bi
ặ i quan sát và di n gi ở ượ ứ ả ự ệ
ở ự ượ ng không đ ể ượ ng đ ệ ẩ ộ
ầ ộ
ẩ ơ ướ ng đ
ỹ ự ơ ợ ơ đây là tính ng lu n. Raymond bi u t ầ ớ Firth đã ch ra hai đi m quan tr ng trong toàn b v n đ này: “M t ph n l n ể ấ nh t trong sáng t o bi u t c th ệ ở nh ng hình dáng mang tính ng m n, không rõ ràng; quá trình khám phá, hi n ể ượ ữ ậ ữ ệ ng đ c th c hi n b i nh ng nh n di n và đ t tên cho nh ng mô hình bi u t ậ ừ ế ườ ườ i, không đ t ng ữ ệ ượ ế c đ n b i các ngh sĩ đã th c hi n. Th hai, khi nh ng mô hình bi u t ủ ọ ầ ủ ạ ể ẩ ậ nh n ra trong các tác ph m c a h , nó là m t ph n c a tiêu chu n hi n đ i đ ị ớ ộ ự ự ị ườ ơ ng tr rõ ràng h n, m t giá tr l n h n trong môi tr yêu c u cho nó có m t s t ậ ượ ề ể ượ ố ng có chi u h c nhìn nh n th m m . S công b mang tính bi u t ạ ề ể ượ ố ự ế ở ớ ự b i vì, nó đ thích h p h n v i s công b th c t c cho là, có th truy n đ t ắ ơ 3 ữ khái quát h n và có nh ng ý nghĩa sâu s c h n.”
ờ ạ
Có th nói, m i tác ph m ngh đ
ế L i t m k t ỗ ể ẩ ể ạ cái bi u đ t (CBĐ) c bi u đ t (CĐBĐ)
ữ ấ ộ và cái đ ả ể ạ ể ệ ấ ả
ơ ử ụ ứ ề ộ
ế ỷ ọ ư ệ ộ
ế ẩ
ặ ậ ể ư
ể ượ
ứ
ủ
ỹ
ệ
ng trong ngh thu t
ậ ố ậ trong nghiên c u m thu t s 2/2012 c a Raymond Firth
ả ị
ồ
3 Xem thêm toàn bài: Các bi u t do Đinh H ng H i d ch tr.9094.
ự ộ ấ ệ ượ c hình thành trên m t c u trúc chung ượ . Đây cũng chính là nh t đó là ấ ấ m t trong nh ng mô hình đ n gi n nh t, tiêu bi u nh t và cũng hi u qu nh t ọ mà các nhà nghiên c u đã s d ng hàng th k qua trong nhi u b môn khoa h c ậ ọ ệ ọ ệ ộ ọ t là ký hi u xã h i nh văn h c, ngh thu t h c, nhân h c, xã h i h c,… đ c bi ả ỗ ố ượ ọ ộ ệ trong tác ph m ngh thu t là m t CBĐ thì ng mô t h c. N u coi m i đ i t ứ ớ ướ ạ ụ ng t m c tiêu sáng t o mà nó h i chính là CĐBĐ, có th đ a vào công th c ọ ệ sau (d a trên mô hình ký hi u h c):
ạ ể Cái bi u đ t
TÁC PH MẨ ượ Cái đ ạ ể c bi u đ t
ệ ậ ượ c hình thành t
ằ ự ạ ữ ể ượ i xã h i. B ng ngôn ng bi u t
ệ ậ ẩ Trong đó, tác ph m ngh thu t đ ộ ủ c a th c t ấ ệ ch t li u xã h i đó đ hình thành nên các tác ph m ngh thu t theo ti n trình:
→ ộ Ự Ạ Ộ Ẩ
ng, ng ẩ Ể ƯỢ TÍNH BI U T ẩ ể TH C T I XÃ H I ủ ặ ở ị
ng trong m i tác ph m ngh thu t đ ớ ế ố ị ữ ẩ c đ t ử ế ố l ch s , y u t v trí ộ xã h i
ơ ở ộ ừ ề ả n n t ng xã h i trên c s ử ụ ữ ườ i ngh sĩ s d ng nh ng ế ệ → TÁC PH M NG ể ượ ậ ượ ệ ỗ ươ ng quan gi a tác ph m v i các y u t ậ ế ố ệ Vai trò c a tính bi u t trung gian trong t và y u t ngh thu t:
ướ ầ ậ
ế
ướ ế ặ ậ
ư ể ằ
ọ ộ ủ ẽ ượ ề ệ ể
ơ ữ ề ộ ệ ể ượ Trên đây là nh ng phân tích b c đ u v tính bi u t ng trong ngh thu t, m t ứ ọ ậ ướ ỹ ệ ậ ng ti p c n quan tr ng trong nghiên c u ngh thu t nói chung và trong m h ệ ề ở ậ ư ượ ử ụ Vi thu t nói riêng. M c dù h ng ti p c n này ch a đ c s d ng nhi u t ệ ớ ẫ ế ậ ướ Nam nh ng chúng ta v n có th hy v ng r ng h ng ti p c n này (v i vi c tìm ứ ậ hi u và phân tích chi u kích xã h i c a ngh thu t) s đ c các nhà nghiên c u ươ ề quan tâm nhi u h n trong t ng lai.
ộ
Hà N i ngày 8/12/2012 Đ.H.H
ộ ố ọ ả M t s hình nh minh h a:
