Đồ họa giá vẽ
Bởi:
Lê Văn Tâm
Người ta dùng các kỹ thuật in để thể hiện một tác phẩm đồ họa. Một tranh đồ họa đẹp,
ngoài yêu cầu về chủ đề, bố cục và hình, còn phải chú ý tới những ký thuật chế bản và
in ấn.
Tranh khắc gỗ miêu tả sóng thần ở Kanagawa của họa sĩ Nhật Bản Katsushika Hokusai, từ thế
kỷ 19
Tuy nhiên, việc in tranh trong đồ họa độc lập có một vài điểm khác với đồ họa ấn loát.
Mỗi tác phẩm được in riêng biệt, được đánh số và ký tên như một tác phẩm nghệ thuật,
chứ không phải một bản sao.
Mỗi tác phẩm đồ họa có thể được in bởi một hoặc nhiều bản in khác nhau. Việc tạo ra
các bản in này gọi là chế bản. Có ba kỹ thuật chế bản là khắc nổi, khắc lõm và khắc
phẳng, phụ thuộc vào phần tác động của bản in lên tranh.
Các nghệ sỹ đồ họa làm việc với nhiều chất liệu như mực in, màu nước, màu dầu, màu
sáp vân vân... Bề mặt in thường là gỗ, kẽm, đá. Ngày càng có nhiều phương pháp mới
hiện đại ứng dụng vào công nghệ in đồ họa làm cho chất liệu trở nên phong phú hơn, ví
dụ kỹ thuật số.
Các kỹ thuật in đồ họa
Bốn kỹ thuật in chính trong ngành đồ họa là khắc gỗ, khắc kẽm (khắc kim loại), in đá và
in lưới. Ngoài ra còn có chine-collé (kỹ thuật in trên chất liệu giấy mỏng), collography,
in độc bản, khắc nguội, chấm và nét, khắc nạo, linocut (in trên ván lót sàn), aquatint (kỹ
thuật rắc nhựa thông lên bản in) và in bằng sáp ong (như trên vải hoa của người Mông).
Đồ họa giá vẽ
1/4
Khắc gỗ
Chế bản in khắc gỗ
Khắc gỗ là kỹ thuật in khắc nổi cổ xưa nhất, có tại Trung Quốc từ thế kỷ thứ 9. Phương
pháp này phát triển mạnh vào thế kỷ thứ 15 với việc phổ biến giấy và kỹ thuật in chữ
rời.
Trong kỹ thuật khắc gỗ, người ta dùng gỗ xẻ ngang cây (ngang thớ) để khắc và in những
hình ảnh chi tiết tinh xảo. Gỗ xẻ dọc thớ được dùng cho những bản in rộng, dễ khắc.
Quy trình khắc và in được thực hiện như sau: người nghệ sỹ vẽ phác lên tấm gỗ rồi dùng
dao khắc đục hoặc khắc bỏ đi những phần không cần bắt mực. Đường nét và hình khối
có trên bức tranh sẽ nổi lên. Các phần này được bôi mực bằng con lăn (ru-lô). Đặt một tờ
giấy áp sát bề mặt bản in và vuốt tay, hoặc lăn ru-lô, hoặc in bằng máy rập nén chuyên
dụng. Như vậy các bề mặt không bị khắc bỏ đi sẽ để lại hình vẽ trên tranh in gỗ.
Với tranh in gỗ màu, người ta dùng từng bản in riêng cho mỗi màu. Tiêu biểu cho loại
hình này là các bản khắc cổ của tranh Đông Hồ tại làng Hồ, tỉnh Bắc Ninh.
Tranh khắc gỗ dân gian như tranh Đông Hồ, tranh Hàng Trống là những di sản quý của
nền mỹ thuật Việt Nam.
Khắc kim loại
Khắc kim loại là một nhánh phổ biến của kỹ thuật in khắc lõm intaglio. Tranh khắc kim
loại có khả năng diễn tả sự vật bằng phương pháp chấm, nét, tạo mảng một cách tinh vi,
tỉ mỉ, chính xác để tạo nên vẻ hấp dẫn kì diệu. Kỹ thuật này ra đời vào thế kỷ 15 ở châu
Âu, phần lớn là tranh in đen trắng, sau này mới phát triển thêm tranh in màu.
Bản in thường là một tấm kẽm, hoặc đồng. Bằng cách khắc nguội hoặc khắc nóng kết
hợp với các kỹ thuật khác như khắc nạo (mezzotint), rắc nhựa thông (aquatint)..., người
ta sẽ tạo ra các hình dáng, đường nét và các điểm lõm trên bề mặt bản in.
* Khắc nguội: Dùng dao trổ có mũi nhọn tạo những nét và chấm trên bề mặt tấm kim
loại.
Đồ họa giá vẽ
2/4
* Khắc nóng: Còn gọi là khắc axit. Phủ kín hai mặt của tấm kim loại bằng một loại sơn
hay vecni để chống lại sự ăn mòn của axit. Dùng dao khắc có mũi nhọn để vạch, khía
vào lớp phủ theo hình vẽ muốn có. Nhúng tấm kim loại vào dung dịch axit, những chỗ
kim loại lộ ra sẽ bị axit ăn mòn. Tình thời gian cho đến khi sự thẩm thấu của axit vừa đủ
độ sâu thì dừng lại. Rửa sạch lớp phủ trên tấm kim loại bằng dầu hỏa hoặc dầu thông,
việc chế bản đã hoàn tất.
Người ta lăn mực vào bản in và dùng một cái giẻ chà mạnh để mực xuống đều trong các
rãnh lõm. Lau sạch bề mặt tấm kim loại, những chỗ lõm đó sẽ giữ lại mực. Đặt giấy in
đã được làm ẩm lên bản khắc, lót lên trên một lớp nỉ mềm rồi ép mạnh qua các máy in
(có trục sắt lăn tạo lực rất mạnh). Giấy ẩm sẽ hút mực và in hình tranh lên mặt giấy.
In đá
In đá (lithography) là loại hình in tiểu biểu cho phương pháp khắc phẳng. lithos trong
tiếng Hy Lạp có nghĩa là đá còn graphy là vẽ, viết. Được khám phá vào năm 1798 bởi
Aloys Senefelder (1771-1834, nhà văn Đức) như một phương tiện rẻ tiền để in các vở
kịch múa cho mình, tranh in đá ngay lập tức được phổ biến khắp châu Âu.
Ở Việt Nam, tranh in đá được sử dụng để in quảng cáo nhãn hiệu hàng hóa từ thời thuộc
địa của Pháp, trước năm 1945. Kỹ thuật này được dạy tại trường ĐH Mỹ Thuật Viêt
Nam từ khi mở khoa Đồ họa vào năm 1977.
* Kỹ thuật chế bản in đá: Người ta phủ một lớp vecni hoặc một loại sơn đặc biệt lên
mặt phẳng của tấm đá litho. Dựa vào tính chất đối kháng của nước và mỡ trong mực in,
người ta dùng bút chì mỡ (để tạo chất cứng) và dung dịch laque (để tạo chất mềm) vẽ
lên mặt tấm đá litho đã mài phẳng và nhẵn. Sau đó, hình vẽ được định hình trong dung
dịch keo arabic để cho nước bám chặt vào những phần còn nguyên vẹn mà không đụng
chạm đến phần có hình vẽ đã phủ keo. Chờ cho lớp keo này khô hẳn (khoảng hơn 12
tiếng) việc chế bản đã hoàn tất.
* Kỹ thuật in: Tiếp theo, người ta dùng nước rửa sạch tấm đá in, sấy khô mặt đá cho
chắc cốt rồi tiếp tục xoa nước cho ướt đều. Lăn mực đều lên mặt đá, đặt giấy in, hạ tấm
nén của máy vào giấy nằm trên bản đá và quay qua trục lăn của máy in chuyên dụng.
Cuối cùng ta được một bản in có hình ngược với hình vẽ trên đá.
In lưới
Trong Nam thường được gọi là in lụa. Đây là một phương pháp in thủ công rẻ tiền nhưng
sản phẩm đạt được chất lượng cao nhờ kỹ thuật ép mực trực tiếp qua mặt lưới xuống sản
phẩm chứ không gián tiếp như kỹ thuật in typo ... Kỹ thuật in lụa có thể in trên hầu hết
các chất liệu khác nhau như giấy, bao bì nhựa, thủy tinh và đặc biệt là vải.
Đồ họa giá vẽ
3/4
Quy trình in lụa
Bạn phải chuẩn bị một khung in lụa, hóa chất nhạy sáng, keo, sơn, xăng, dầu tẩy để làm
sạch tấm lụa sau khi in xong. Trước hết người thiết kế sẽ thiết kế hình ảnh trên máy
tính, sau khi có mẫu thiết kế hoàn chỉnh, người ta chuyển sang công đoạn tách màu để
in kéo lụa. Mỗi một màu sẽ được tách riêng ra thành từng file, sao đó chúng được in ra
với hoàn toàn là màu đen. Kế đó người thợ in quét một lớp hóa chất nhạy sáng + keo lên
khung lụa, sau đó áp những hình mẫu tách màu lên khung và đem chụp sáng. Lớp hóa
chất nhạy sáng sẽ in hình mẫu tách màu lên khung lụa, phần keo đóng vai trò như một
màn chắn, chỉ để lộ phần mẫu tách màu trên khung lụa. Mực in sẽ chỉ đi qua phần mẫu
mẫu tách màu trên khung lụa mà thôi. Càng nhiều màu sẽ có càng nhiều mẫu tách màu.
Trong in lụa, hiệu ứng chồng màu tạo ra một màu mới có thể xảy ra khi màu in trước
chưa kịp khô mà đã quét thêm một lớp màu khác sau đó. Do đó để chính xác trong in
lụa, phải chờ cho lớp màu trước tạm khô rồi mới quét lớp màu thứ hai lên.
Đồ họa giá vẽ
4/4