Tình hình khai thác và sử dụng một số loài cua biển mang độc tố ở Nha Trang - Khánh Hòa

Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản<br /> <br /> Số 2/2013<br /> <br /> THOÂNG BAÙO KHOA HOÏC<br /> <br /> TÌNH HÌNH KHAI THÁC VÀ SỬ DỤNG MỘT SỐ LOÀI CUA BIỂN<br /> MANG ĐỘC TỐ Ở NHA TRANG - KHÁNH HÒA<br /> STATUS OF EXPLOITATION AND UTILIZATION OF SOME POISONOUS CRABS<br /> IN NHA TRANG - KHANH HOA<br /> Lê Thị Hồng Mơ1, Trần Văn Dũng2<br /> Ngày nhận bài: 28/9/2012; Ngày phản biện thông qua: 10/4/2013; Ngày duyệt đăng: 15/5/2013<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Ngộ độc thực phẩm đang là một trong những mối quan tâm chính của toàn xã hội. Mỗi năm nước ta có hàng trăm vụ<br /> ngộ độc thực phẩm liên quan đến các loài sinh vật biển mang độc tố. Nghiên cứu được thực hiện trong năm 2011 - 2012 nhằm<br /> cung cấp những thông tin về tình hình khai thác và sử dụng một số loài cua biển mang độc tố tại Nha Trang - Khánh Hòa.<br /> Các mẫu cua biển được thu gom tại các cảng và các chợ đầu mối, các bãi triều ven biển và từ các ngư dân khai thác quanh<br /> vùng biển Nha Trang và được phân loại thông qua các tài liệu phân loại thông dụng trong và ngoài nước. Đồng thời, sử<br /> dụng các phiếu điều tra kết hợp với phỏng vấn trực tiếp người dân nhằm tìm hiểu về tình hình khai thác và sử dụng các loài<br /> cua độc. Kết quả điều tra cho thấy, có 10 loài cua biển mang độc tố thường được người dân khai thác và sử dụng làm thực<br /> phẩm và làm cảnh. Nhìn chung, hiểu biết của người dân về các loài cua mang độc tố vẫn còn hạn chế, điều này là nguyên<br /> nhân làm cho các trường hợp bị ngộ độc cua vẫn diễn ra. Nghiên cứu cũng đề xuất những giải pháp nhằm hạn chế nguy<br /> cơ ngộ độc từ việc khai thác và sử dụng các loài sinh vật này.<br /> Từ khóa: cua biển mang độc tố, khai thác, phòng chống ngộ độc, sử dụng<br /> <br /> ABSTRACT<br /> Food poisoning is one of the major concerns of society. There are hundreds of cases of food poisoning related to<br /> exploitation and utilization of poisonous marine animals in our country every year. This investigation was conducted<br /> between 2011 and 2012 in order to provide information about the status of exploitation and utilization of some marine<br /> poisonous crab species in Nha Trang – Khanh Hoa. Poisonous crab samples were collected in fishing ports, wholesale<br /> markets, coastal areas and from fishermen exploited around Nha Trang coastal areas and then identified by common<br /> classification materials home and abroad. A number of direct interviews and questionnaires were also carried out to learn<br /> about the status of exploitation and utilization of poisonous crabs. The result showed that there were 10 poisonous crab<br /> species commonly exploited and utilized by inhabitants for food and ornament. In general, inhabitants’ knowledge of<br /> poisonous crab species was still limited. This resulted in several cases of crab poisoning every year. This survey also put<br /> forward a great number of solutions in order to reduce the risk of food poisoning related to exploitation and utilization of<br /> these kinds of species.<br /> Keywords: exploitation, poisonous crabs, prevention and treatment, utilization<br /> I. ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> Cua biển bao gồm nhiều loài có giá trị kinh tế<br /> cao thường được tìm thấy ở các vùng nước ven<br /> bờ. Có khoảng 8.000 loài cua được biết trên thế<br /> giới, đa số chúng là nguồn thực phẩm có giá trị dinh<br /> dưỡng cao và được nhiều người ưa chuộng [12].<br /> Tuy nhiên, nhiều trường hợp ngộ độc do ăn cua đã<br /> được báo cáo tại nhiều quốc gia ở vùng châu Á Thái<br /> <br /> 1<br /> <br /> Bình Dương như: Nhật Bản, Philippines, Singapore,<br /> Đài Loan,… [16]. Các chất độc trong cơ thể cua độc<br /> có liên quan trực tiếp hoặc gián tiếp đến thức ăn hay<br /> các sinh vật có trong môi trường [10, 12]. Con người<br /> thường bị nhiễm độc thông qua ăn uống. Bản chất<br /> của các loại độc tố ở cua độc rất đa dạng nhưng<br /> chủ yếu thuộc nhóm chất độc thần kinh do chúng<br /> tác động trực tiếp lên hệ thần kinh, hô hấp và tim<br /> <br /> ThS. Lê Thị Hồng Mơ, 2ThS. Trần Văn Dũng: Khoa Nuôi trồng thủy sản - Trường Đại học Nha Trang<br /> <br /> TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG • 9<br /> <br /> Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản<br /> mạch gây ra các triệu chứng ngộ độc điển hình (co<br /> giật, hôn mê, trụy hô hấp/tim mạch) [11]. Đây đều là<br /> những chất độc rất nguy hiểm có thể gây tử vong<br /> cao trong thời gian ngắn ở liều lượng thấp. Người bị<br /> nhiễm độc, tùy theo mức độ nặng hay nhẹ, thường<br /> có những biểu hiện rối loạn tiêu hóa, hô hấp, thần<br /> kinh, co giật, hôn mê, trụy tim mạch và cuối cùng là<br /> chết. Các cơ quan mang độc tố cũng rất đa dạng, có<br /> thể nằm trong cơ thịt, nội tạng hay tuyến sinh dục.<br /> Trong những năm gần đây, ở nước ta các vụ<br /> ngộ độc liên quan đến việc khai thác và sử dụng<br /> các loài thủy sinh vật mang độc tố thường xuyên<br /> xảy ra, chỉ riêng với cá nóc đã có khoảng 500 vụ ngộ<br /> độc và 30 ca tử vong mỗi năm. Điều đáng lo ngại<br /> hiện nay là ở nhiều địa phương, các loài thủy sản<br /> mang độc tố vẫn được khai thác và sử dụng công<br /> khai như một loại thực phẩm thông thường ngoài<br /> chợ bất chấp sự cảnh báo về nguy cơ ngộ độc từ<br /> các cơ quan chức năng. Điều này là do những quan<br /> niệm rất sai lầm trong nhân dân và sự thiếu hiểu<br /> biết khoa học về các loài sinh vật mang độc tố cũng<br /> như việc nhận biết và phòng tránh chúng [8]. Thực<br /> tế cho thấy, các loại độc tố như tetrodotoxin hay<br /> saxitoxin đều không bị phân hủy hay biến tính bởi<br /> các phương pháp chế biến và bảo quản thông<br /> thường (phơi, sấy, nấu chín, cấp đông,...) [10, 13,<br /> 15]. Điều này giải thích tại sao các trường hợp ngộ<br /> độc do ăn các loài hải sản mang độc tố vẫn thường<br /> xuyên xảy ra. Nghiên cứu này là cơ sở cho việc xây<br /> dựng các giải pháp nâng cao ý thức người dân trong<br /> việc khai thác và sử dụng nguồn cua biển mang độc<br /> tố, góp phần hạn chế những ca tử vong đáng tiếc<br /> có liên quan.<br /> <br /> Số 2/2013<br /> II. VẬT LIỆU VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU<br /> Nghiên cứu được thực hiện từ năm 2011 - 2012<br /> trên các loài cua mang độc tố tại vùng biển Nha<br /> Trang - Khánh Hòa. Các mẫu cua mang độc tố được<br /> thu tại các cảng cá và chợ đầu mối, các bãi triều ven<br /> biển và từ các ngư dân lặn bắt quanh khu vực vùng<br /> biển Nha Trang - Khánh Hòa. Trong quá trình điều<br /> tra, tiến hành phỏng vấn trực tiếp người dân và thông<br /> qua trả lời các bản câu hỏi (phương pháp đánh giá<br /> nhanh nông thôn - RRA và phương pháp điều tra qua<br /> phiếu - SQ) nhằm tìm hiểu về tình hình khai thác, chế<br /> biến và sử dụng các loài cua mang độc tố; cách nhận<br /> biết các bộ phận và cơ quan có chứa độc tố; phương<br /> pháp loại bỏ các loại độc tố đó. Các mẫu cua độc<br /> được thu, bảo quản, phân tích và định loại thông qua<br /> các tài liệu phân loại giáp xác thông dụng trong và<br /> ngoài nước [9, 12, 17, 18, 20].<br /> III. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN<br /> 1. Trình độ của người tham gia khai thác và sử<br /> dụng các loài cua mang độc tố<br /> Kết quả điều tra cho thấy, hầu hết các ngư dân<br /> khai thác và sử dụng nguồn cua mang độc tố được<br /> điều tra có trình độ văn hóa rất hạn chế. Đa phần<br /> có trình độ văn hóa cấp II chiếm 69,14%, trong khi<br /> số người học cấp III chỉ chiếm 14,29% thấp hơn cả<br /> số người học cấp I (16,60%). Trình độ nhận thức<br /> hạn chế là một trong những nguyên nhân chính dẫn<br /> đến những sai lầm trong quá trình khai thác và sử<br /> dụng các loài hải sản nói chung [4, 6] và cua độc nói<br /> riêng, hậu quả làm gia tăng số trường hợp tử vong<br /> do ngộ độc. Đồng thời, cũng là trở ngại trong việc<br /> tiếp cận các thông tin tuyên truyền về phòng chống<br /> và xử lý ngộ độc các loài sinh vật độc này.<br /> <br /> 2. Các hình thức khai thác và lưu giữ một số loài cua mang độc tố<br /> Bảng 1. Hình thức khai thác và lưu giữ một số loài cua mang độc tố (n = 35)<br /> STT<br /> <br /> Khai thác và lưu giữ<br /> <br /> Số người trả lời có<br /> <br /> Tỉ lệ (%)<br /> <br /> 4<br /> 11<br /> 20<br /> <br /> 11,43<br /> 31,43<br /> 57,14<br /> <br /> Số người trả lời có<br /> <br /> Tỉ lệ (%)<br /> <br /> 13<br /> 22<br /> <br /> 37,14<br /> 62,86<br /> <br /> Hình thức khai thác<br /> 1<br /> 2<br /> <br /> - Giã cào<br /> - Lặn bắt<br /> - Lưới bén<br /> Hình thức lưu giữ<br /> <br /> 1<br /> 2<br /> <br /> - Ướp lạnh<br /> - Giữ ẩm<br /> <br /> Các hộ ngư dân thường sử dụng các hình thức<br /> khai thác như: lưới bén, giã cào hay lặn bắt để khai<br /> thác các loài cua độc, trong đó lưới bén là chủ yếu<br /> chiếm 57,14%. Hoạt động lặn bắt (31,43%) thường tập<br /> trung chủ yếu tại các rạn san hô, các khe, hốc đá vì<br /> đây là nơi phân bố chính của các loài cua độc. Mặc<br /> dù hình thức khai thác bằng giã cào chỉ chiếm 11,43%<br /> <br /> 10 • TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG<br /> <br /> nhưng đây là hình thức mang tính hủy diệt cao, gây cạn<br /> kiệt nguồn lợi thủy sản ven bờ, hủy hoại môi trường<br /> của các hệ sinh thái biển (san hô, cỏ biển,...) [7]. Sau<br /> khi khai thác, các loài cua độc thường được giữ ẩm<br /> (62,86%) hay bảo quản lạnh sau đó được sử dụng làm<br /> thực phẩm. Việc khai thác các loài sinh vật này diễn ra<br /> quanh năm, tập trung từ tháng 10 đến tháng 2 năm sau.<br /> <br /> Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản<br /> <br /> Số 2/2013<br /> <br /> 3. Các loài cua mang độc tố thường được người dân sử dụng<br /> Bảng 2. Thành phần loài, mục đích và giá trị sử dụng của một số loài cua độc<br /> Địa điểm thu<br /> <br /> Mục đích<br /> sử dụng<br /> <br /> Giá trị sử dụng<br /> (ngàn đồng)<br /> <br /> Cảng, bãi triều<br /> <br /> Trạm thu mua<br /> <br /> Zosimus aeneus<br /> <br /> Nuôi cảnh<br /> <br /> 10 - 15/con<br /> <br /> *<br /> <br /> *<br /> <br /> Cua mặt rỗ<br /> <br /> Daldorfia horrida<br /> <br /> Nuôi cảnh<br /> <br /> 20 - 30/con<br /> <br /> *<br /> <br /> *<br /> <br /> 3<br /> <br /> Cua mặt quỷ<br /> <br /> Demania scaberrima<br /> <br /> Nuôi cảnh<br /> <br /> 15 - 20/con<br /> <br /> *<br /> <br /> *<br /> <br /> 4<br /> <br /> Cua lồi san hô Carpilius convexus<br /> <br /> Nuôi cảnh<br /> <br /> 20 - 25/con<br /> <br /> *<br /> <br /> *<br /> <br /> 5<br /> <br /> Cua đốm<br /> <br /> Carpilius maculatus<br /> <br /> Nuôi cảnh,<br /> Thực phẩm<br /> <br /> 25 - 30/con<br /> <br /> *<br /> <br /> *<br /> <br /> 6<br /> <br /> Cua<br /> Phô-lo-ri-da<br /> <br /> Atergatis floridus<br /> <br /> Nuôi cảnh<br /> <br /> 15 - 20/con<br /> <br /> *<br /> <br /> *<br /> <br /> 7<br /> <br /> Cua rụt rè<br /> <br /> Atergatis<br /> integerrimus<br /> <br /> Nuôi cảnh<br /> <br /> 20 - 30/con<br /> <br /> *<br /> <br /> *<br /> <br /> 8<br /> <br /> Cua sỏi<br /> <br /> Etisus splendidus<br /> <br /> Làm cảnh,<br /> Thực phẩm<br /> <br /> 45 - 50/con<br /> <br /> *<br /> <br /> *<br /> <br /> 9<br /> <br /> Cua bùn<br /> <br /> Dromia erythropus<br /> <br /> Bỏ<br /> <br /> -<br /> <br /> *<br /> <br /> -<br /> <br /> 10<br /> <br /> Cua đăng ten<br /> <br /> Camposcia retusa<br /> <br /> Bỏ<br /> <br /> -<br /> <br /> *<br /> <br /> *<br /> <br /> STT<br /> <br /> Tên tiếng Việt<br /> <br /> Tên khoa học<br /> <br /> 1<br /> <br /> Cua mặt quỷ<br /> <br /> 2<br /> <br /> Kết quả nghiên cứu cho thấy, có 10 loài cua<br /> mang độc tố, thuộc 8 giống, 5 họ thường được<br /> người dân khai thác và sử dụng. Trong số 10 loài<br /> này, có tới 5 loài thuộc họ Xanthidae. Đây cũng<br /> chính là họ có nhiều đại diện cua độc nhất với tần<br /> số bắt gặp cao, đặc biệt là các loài thuộc giống<br /> Zosimus, Demania và Atergatis. Chúng phân bố<br /> rộng rãi ở vùng Ấn Độ - tây Thái Bình Dương, từ<br /> Biển Đỏ và Đông Phi đến Nhật Bản, Hawaii và Tahiti<br /> [11]. Các nghiên cứu về cua độc ở nước ta hầu như<br /> chưa được đề cập, trong nghiên cứu này chúng tôi<br /> tìm ra được 10 loài, các báo cáo trước đó chỉ bắt<br /> gặp 2 - 3 loài [3, 8].<br /> Khác với các loài cá độc và động vật thân mềm<br /> mang độc tố [3, 5], các loài cua độc ít được sử<br /> dụng làm thực phẩm ngoại trừ 2 loài cua sỏi (Etisus<br /> splendidus) và cua đốm (Carpilius maculatus). Khi<br /> sử dụng làm thực phẩm, người dân thường chỉ ăn<br /> phần càng cua và loại bỏ cơ quan sinh dục và nội<br /> tạng. Phương pháp chế biến tương tự như các loài<br /> tôm, cua khác, thường chỉ hấp chín. Đa số cua độc<br /> được sử dụng làm cảnh. Chúng được thu mua và<br /> giữ sống bởi thương lái, sau đó xuất bán cho người<br /> nuôi sinh vật cảnh trong và ngoài nước, với giá dao<br /> động từ 10.000 - 50.000 đồng/con tùy loài. Ngoài ra,<br /> những con bị chết trong quá trình bảo quản hoặc<br /> đánh bắt lẫn với cá tạp thường được sử dụng làm<br /> thức ăn cho các đối tượng nuôi hải sản.<br /> <br /> Đa số người dân khai thác biết và ít dùng các<br /> loài cua độc làm thực phẩm (78,6%), các trường<br /> hợp ngộ độc thường xảy ra với những người thiếu<br /> hiểu biết và muốn ăn thử. Thông thường, người dân<br /> nhận biết cua độc thông qua nghe nói từ những<br /> người xung quanh (74,29%) và kinh nghiệm của<br /> bản thân (25,71%) khi tiếp xúc với các loài cua độc<br /> này. Điều đáng lưu ý là các thông tin về cua độc<br /> hầu như chưa được đề cập trên các phương tiện<br /> truyền thông đại chúng, ngoại trừ một số dưới dạng<br /> báo cáo khoa học trong và ngoài nước [3, 8, 10,<br /> 12]. Điều này làm gia tăng nguy cơ xảy ra ngộ độc<br /> cua biển nói riêng và các loài hải sản mang độc tố<br /> nói chung. Để nhận biết cua độc, người dân thường<br /> dựa vào màu sắc của chúng, so với các loài cua<br /> biển khác, các loài cua độc thường có các dấu hiệu<br /> đặc trưng như: màu sắc sặc sỡ, mắt đỏ, trứng màu<br /> nâu đỏ, một số con mang bọt biển với mùi hôi khó<br /> chịu (Dromia erythropus).<br /> 4. Các loại độc tố và giải pháp phòng tránh<br /> 4.1. Các loại độc tố<br /> Căn cứ vào độc lực có thể chia cua độc thành 2<br /> nhóm. Nhóm thứ nhất bao gồm các loài luôn mang<br /> độc tính mạnh có thể gây chết người. Các đại diện<br /> của nhóm này đều thuộc họ Xanthidae có màu sắc<br /> sặc sỡ như: Demania spp., Zosimus aeneus và<br /> Atergatis floridus. Các độc tố thường xuất hiện ở cơ<br /> <br /> TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG • 11<br /> <br /> Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản<br /> thịt, nội tạng, tuyến sinh dục và vỏ cua [11, 13]. Tuy<br /> nhiên, phần phụ được cho là chứa nhiều độc tính<br /> hơn so với các phần còn lại [13]. Các loài cua độc<br /> này tích lũy chất độc trực tiếp hay gián tiếp thông<br /> qua thức ăn do khi nuôi chúng bằng thức ăn thông<br /> thường trong điều kiện nuôi nhốt, độc tính giảm rõ<br /> rệt. Mặc dù độc tính có thể khác nhau giữa các cá<br /> thể, nhưng chúng thường mang một lượng độc tố<br /> đủ để giết chết một người trưởng thành hay 1 gam<br /> cơ thịt của chúng có thể giết chết 42.000 con chuột<br /> [15]. Nhóm thứ hai bao gồm những loài cua có độc<br /> tính trung bình hoặc/và đôi khi mới độc. Việc sử<br /> dụng các loài cua này làm thực phẩm có thể ngộ độc<br /> nhưng hiếm khi tử vong. Các đại diện thuộc nhóm<br /> này bao gồm giống Carpilius, Etisus và Atergatis.<br /> Trong hầu hết các trường hợp, các loài cua này<br /> không hoàn toàn độc, độc tính của chúng thường<br /> thay đổi theo vùng phân bố và mùa vụ. Chúng có<br /> mối quan hệ chặt chẽ với nguồn thức ăn mang độc<br /> tố trong môi trường như hải quỳ, vi khuẩn độc và<br /> đặc biệt là các loài tảo độc liên quan đến hiện tượng<br /> thủy triều đỏ [10, 12, 14, 15].<br /> Các chất độc ở cua chủ yếu là chất độc thần<br /> kinh, tan trong nước nhưng lại không bị phân hủy<br /> bởi nhiệt độ trong quá trình chế biến và bảo quản.<br /> Mỗi loài cua độc thường mang một hoặc nhiều độc<br /> tố (các dạng khác nhau của tetrodotoxin, palytoxin,<br /> saxitoxin, neosaxitoxin, gonyautoxin, paralytic shellfish<br /> poison,...) với tỷ lệ khác nhau [12]. Cụ thể, độc tố<br /> của loài Zosimus aeneus có 82% tetrodotoxin và<br /> 18% gonyautoxins, loài L. pictor có 89% và 11%,<br /> D. reynaudii có 88% và 12%, Atergatis floridus có<br /> 85% và 15% hai loại độc tố trên, theo thứ tự [15].<br /> Tuy nhiên, thành phần và tỷ lệ các loại độc tính này<br /> thường thay đổi rất lớn ngay chỉ trong cùng một<br /> loài tùy theo vùng phân bố và mùa vụ khai thác.<br /> Gonyautoxins (một dạng của PSP) thuộc nhóm chất<br /> độc gây liệt cơ sinh ra bởi tảo hai roi (dinoflagellates,<br /> Alexandrium minutum), trong khi tetrodotoxin là chất<br /> độc thần kinh sinh ra bởi vi khuẩn Vibrio alginolyticus<br /> và V. parahaemolyticus [15].<br /> 4.2. Triệu chứng lâm sàng<br /> Hầu hết chất độc trong cua thuộc dạng chất độc<br /> thần kinh, tác động trực tiếp lên hệ thần kinh, hô<br /> hấp và tim mạch. Con người chỉ bị ngộc độc thông<br /> qua con đường ăn uống, khi bị cua cắp thì không<br /> có biểu hiện ngộ độc. Khi ăn phải cua độc 5 - 30<br /> phút, nạn nhân xuất hiện các triệu chứng mệt, hoa<br /> mắt, chóng mặt, buồn nôn, nôn, tiết nhiều nước bọt,<br /> choáng váng, tái nhợt, mất cảm giác, tê môi, lưỡi và<br /> cổ họng. Cảm giác tê buốt sau đó lan ra các ngón<br /> tay và chân. Trong các giai đoạn sau, bệnh nhân<br /> <br /> 12 • TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG<br /> <br /> Số 2/2013<br /> vã mồ hôi, rối loạn hô hấp và hôn mê. Trường hợp<br /> nặng, xuất hiện chứng đau cơ, đau thắt ngực, nhịp<br /> tim nhanh, thở nông, da, đặc biệt là da tay và miệng<br /> chuyển màu xanh tím. Ở giai đoạn cuối, xuất hiện<br /> chứng liệt cơ và đôi khi co giật. Bệnh nhân bị chết<br /> do liệt hô hấp sau 6 - 24 giờ.<br /> 4.3. Giải pháp phòng tránh<br /> Để hạn chế nguy cơ nhiễm độc trong quá trình<br /> khai thác và sử dụng các loài cua độc cần có sự<br /> phối hợp của người dân, chính quyền các cấp và<br /> các cơ quan chức năng. Hạn chế khai thác và sử<br /> dụng các loài cua độc làm thực phẩm dưới mọi hình<br /> thức. Việc sử dụng cua độc cho mục đích nuôi cảnh<br /> nên được quản lý chặt chẽ bởi các cơ quan chức<br /> năng. Không ăn các loại cua lạ, có màu sắc sặc sỡ,<br /> đặc biệt là những loài được khai thác từ các vùng<br /> rạn san hô vì đây là nơi phân bố của hầu hết các<br /> sinh vật độc. Nên nhận biết và phòng tránh ngộ độc<br /> thông qua tài liệu, sách báo, các phương tiện thông<br /> tin đại chúng.<br /> Cho đến nay, các nhà khoa học vẫn chưa tìm<br /> được thuốc giải các loại độc tố ở cua biển, đặc biệt<br /> là tetrodotoxin, chính vì vậy các biện pháp điều trị<br /> chỉ mang tính hỗ trợ để loại bỏ độc tố trong ruột. Do<br /> đó, việc ngư dân, người thích ăn hải sản và khách<br /> du lịch cần nhận biết và phòng tránh các loài cua<br /> độc là rất cần thiết. Về biện pháp sơ cứu khi bị ngộ<br /> độc: Ngay khi thấy các dấu hiệu ngộ độc đầu tiên<br /> như tê lưỡi, tê môi, tê ngón tay, người bệnh vẫn<br /> còn tỉnh phải tìm mọi cách làm cho nôn ra được.<br /> Khi gây nôn chú ý để bệnh nhân nằm nghiêng, đầu<br /> thấp để tránh sặc. Cho bệnh nhân uống than hoạt<br /> tính (25 - 30 gam pha với nước) càng sớm càng<br /> tốt. Than hoạt tính có tác dụng hấp phụ chất độc<br /> và hơi độc ở đường tiêu hóa, nếu cho người bệnh<br /> uống sớm trong vòng một giờ sau khi ăn sẽ có hiệu<br /> quả cao. Trường hợp người bệnh đã rối loạn ý thức,<br /> hôn mê, tụt huyết áp, co giật, loạn nhịp tim, thở yếu<br /> hoặc ngừng thở,... phải khẩn trương thổi ngạt bằng<br /> đường miệng - miệng hay miệng - mũi. Trong mọi<br /> trường hợp phải tìm mọi cách nhanh chóng đưa<br /> bệnh nhân đến bệnh viện gần nhất để được cấp<br /> cứu và điều trị kịp thời, dùng các loại thuốc và biện<br /> pháp cần thiết để hồi sức hô hấp, tuần hoàn, bảo<br /> đảm chức năng sống.<br /> Chính quyền các cấp và các cơ quan chức năng<br /> (ngành Y tế, Nông nghiệp) cần phối hợp với nhau<br /> trong việc tuyên truyền người dân về tính độc hại,<br /> cách nhận biết, biện pháp phòng tránh và cấp cứu khi<br /> bị ngộ độc. Đồng thời, tăng cường công tác giám sát<br /> việc thực thi các chỉ thị về phòng chống ngộ độc do<br /> các loài thủy sinh vật mang độc tố gây ra [1].<br /> <br /> Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản<br /> IV. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ<br /> Có 10 loài cua biển mang độc tố thường được<br /> người dân khai thác và sử dụng làm cảnh và thực<br /> phẩm. Nhìn chung hiểu biết của người dân về các<br /> loài cua độc và cách phòng tránh còn nhiều hạn chế.<br /> Cần tiến hành điều tra đầy đủ về thành phần<br /> loài giáp xác mang độc tố nói riêng và các loài hải<br /> <br /> Số 2/2013<br /> sản mang độc tố nói chung tại vùng biển nước ta,<br /> tiến tới quy hoạch việc khai thác và sử dụng nguồn<br /> lợi các loài này phục vụ cho y học và xuất khẩu.<br /> Cần tăng cường công tác tuyên truyền, nâng<br /> cao ý thức người dân về mối nguy hiểm và các biện<br /> pháp phòng chống ngộ độc khi khai thác và sử dụng<br /> các loài cua độc.<br /> <br /> TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> Tiếng Việt<br /> 1.<br /> <br /> Cục An toàn vệ sinh thực phẩm Bộ Y tế, 2011. Công văn số 601/ATTP-NĐTP, ngày 28/4/2011 về việc tăng cường phòng<br /> chống ngộ độc thực phẩm do độc tố tự nhiên.<br /> <br /> 2.<br /> <br /> Trần Văn Dũng và Lê Thị Hồng Mơ, 2012. Tình hình khai thác và sử dụng một số loài động vật thân mềm mang độc ở Nha<br /> Trang - Khánh Hòa. Tuyển tập Hội nghị Khoa học trẻ Ngành Thủy sản toàn quốc lần thứ 3, trang 561-571.<br /> <br /> 3.<br /> <br /> Nguyễn Khắc Hường, 1992. Cá và sinh vật độc hại ở biển. NXB Khoa học và Kỹ thuật Hà Nội.<br /> <br /> 4.<br /> <br /> Võ Thiên Lăng, 2001. Một số vấn đề về quản lý nguồn lợi thủy sản ven bờ trên cơ sở cộng đồng tại các thôn biển xã Ninh<br /> Ích - Ninh Hòa - Khánh Hòa. Báo cáo khoa học, Sở Thủy sản Khánh Hòa.<br /> <br /> 5.<br /> <br /> Lê Thị Hồng Mơ và Trần Văn Dũng, 2012. Tình hình khai thác và sử dụng một số loài cá biển mang độc tố ở Nha Trang Khánh Hòa. Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản, số 3, trang 25-29.<br /> <br /> 6.<br /> <br /> Trung tâm tin học - Bộ Thủy sản, 2007. Hiện trạng và các giải pháp phát triển bền vững khai thác hải sản ở Việt Nam. Thông<br /> tin chuyên đề số 4/2007.<br /> <br /> 7.<br /> <br /> Võ Sĩ Tuấn, 2003. Các hệ sinh thái biển - chức năng, hiện trạng sử dụng và những tác động. Trong: Khóa huấn luyện<br /> quốc gia về quản lý khu bảo tồn biển, 7 - 36. Viện Hải Dương Học Nha Trang.<br /> <br /> 8.<br /> <br /> Võ Sĩ Tuấn, 2006. Khảo sát và nghiên cứu sinh vật mang độc tố có thể gây chết người ở vùng biển Việt Nam. Tuyển tập<br /> Nghiên cứu biển, tập XV. NXB Khoa học và Kỹ thuật Hà Nội.<br /> <br /> 9.<br /> <br /> Dai, A. and Yang, S., 1991. Crabs of The China Seas. China Ocean Press Beijing, 682 pp.<br /> <br /> Tiếng Anh<br /> 10. Fredrick WS, Ravichandran S, Balasubramanian T, 2011. Toxicity of Brachuryan crabs in India. Toxicological &<br /> Environmental Chemistry, 93 (2): 406–411.<br /> 11. Garth, J.S. and Alcala, A.C., 1977. Poisonous crabs of Indo-West Pacific reefs, with special reference to the genus<br /> Demania Laurie. Proceed. Third International Coral Reef Symposium, Rosenstiel School of Marine and Atmospheric Science,<br /> University of Miami, 645-651.<br /> 12. Gopalakrishnakone, P., 1990. A colour guide to dangerous animals. Venom & Toxin Research Group, Faculty of Medicine,<br /> National University of Singapore. 156 pp.<br /> 13. Hashimoto, Y., Konosu, S., Yasumoto, T., Inoue, A., Noguchi, T., 1967. Occurrence of toxic crabs in Ryukyu and Amami<br /> Islands. Toxicon 5(2): 85-90.<br /> 14. Hashimoto, Y., 1979. Marine toxins and other bioactive marine metabolites. Japan Scientific Society Press, Tokyo.<br /> 15. Hwang, D.F., & Tsai, Y.H., 1999. Toxins in toxic Taiwanese crabs. Food Reviews International, 15 (2): 145 - 162.<br /> 16. Llewellyn, L.E. & Endean, R., 1991. Paralytic shellfish toxins in the xanthid crab Atergatis floridus collected from Australian<br /> coral reefs. Journal of Wilderness Medicine 2, 118-126.<br /> 17. Manning, R.B. & Holthuis, L.B., 1981. West African Brachyuran Crabs (Crustacea: Decapoda). Smithsonian Institution<br /> Press, City of Washington. 396 pp.<br /> 18. Ng, P.K.L., Wang, C.H., Ho, P.H., Shih, H.T., 2001. An annotated checklist of brachyuran crabs from Taiwan (Crustacea:<br /> Decapoda). National Taiwan Museum Special Publication Series, 11: 1-86.<br /> 19. Ng, P.K.L., Guinot, D., Peter, J.F.D., 2008. Systema Brachyurorum: Part I. An annotated checklist of extant brachyuran crabs<br /> of the world. The Raffles bulletin of Zoology 17: 1-286.<br /> 20. Powers, L.W., 1977. A catalogue and bibliography to the crabs (Brachyura) of the Gulf of Mexico. Contributions in Marine<br /> Science, 20 (Supplement): 1-190.<br /> <br /> TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG • 13<br /> <br />