Tình trạng dinh dưỡng và chất lượng cuộc sống của bệnh nhân ung thư đường tiêu hóa có hóa trị tại Bệnh viện K năm 2018

TẠP CHÍ NGHIÊN CỨU Y HỌC<br /> <br /> <br /> TÌNH TRẠNG DINH DƯỠNG VÀ CHẤT LƯỢNG CUỘC SỐNG<br /> CỦA BỆNH NHÂN UNG THƯ ĐƯỜNG TIÊU HÓA CÓ HÓA TRỊ<br /> TẠI BỆNH VIỆN K NĂM 2018<br /> Phạm Thị Thanh Hoa¹, Lê Thị Hương²<br /> ¹Bệnh viện Ung bướu TP Cần Thơ<br /> ²Viện Đào tạo Y học dự phòng và Y tế công cộng – Trường Đại học Y Hà Nội<br /> <br /> Nghiên cứu mô tả cắt ngang trên 292 bệnh nhân ung thư đường tiêu hóa có điều trị hóa chất tại Bệnh viện<br /> K nhằm mô tả tình trạng dinh dưỡng và chất lượng cuộc sống của bệnh nhân. Trong tổng số 292 trường hợp<br /> nghiên cứu, 208 (71,2%) là nam và 84 (28,8%) là nữ, tuổi trung bình là 57,6 ± 9,99. Nghiên cứu cho thấy theo<br /> chỉ số khối cơ thể, tỷ lệ bệnh nhân suy dinh dưỡng là 35,2% và theo phân loại PG-SGA (Patient Generated<br /> Subjective Global Assessment) có 121 (41,4%) bệnh nhân phân loại đủ dinh dưỡng PG-SGA A, 171 (58,5%)<br /> phân loại suy dinh dưỡng (PG-SGA B và PG-SGA C). Chất lượng cuộc sống được đánh giá bằng thang điểm<br /> EORTC QLQ-C30 (European Organization for Research and Treatment of Cancer Quality of Life Questionnaire)<br /> gồm 30 câu hỏi bao gồm: thang đo chức năng (Thể chất, vai trò, chức năng cảm xúc và xã hội), các triệu chứng<br /> bệnh điển hình, và đánh giá chung tình trạng sức khỏe. Điểm trung bình chất lượng cuộc sống trong nghiên cứu<br /> là 45,5 ± 12,8 và các chỉ số về sức khỏe tổng quát, các chức năng thể chất, hoạt động, xã hội và các triệu chứng<br /> mệt mỏi, chán ăn, đau, khó khăn về tài chính có sự khác biệt với tình trạng dinh dưỡng theo phân loại PG-SGA (p<br /> < 0,05). Vì vậy, cần có biện pháp cải thiện dinh dưỡng kịp thời nhằm nâng cao chất lượng sống cho bệnh nhân.<br /> <br /> Từ khóa: Tình trạng dinh dưỡng, chất lượng cuộc sống, ung thư đường tiêu hóa, hóa trị, bệnh viện<br /> K.<br /> <br /> I. ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> Giảm cân và suy dinh dưỡng thường gặp Quá trình điều trị hóa trị ảnh hưởng đến tình<br /> ở bệnh nhân ung thư. Suy dinh dưỡng ảnh trạng dinh dưỡng do các tác dụng phụ của hóa<br /> hưởng 40 đến 80% bệnh nhân ung thư [1; 2]. chất như chán ăn, buồn nôn, nôn, tiêu chảy, táo<br /> Trong một số bệnh ung thư, có tới 85% bệnh bón hay biến chứng khô miệng, nhiệt miệng,<br /> nhân sẽ bị suy dinh dưỡng hoặc giảm cân viêm niêm mạc miệng làm giảm khả năng ăn<br /> trong khi điều trị [3; 4]. Suy dinh dưỡng dẫn uống ảnh hưởng đến dinh dưỡng, đồng thời<br /> đến đáp ứng kém đối với điều trị, tăng thời gian cũng làm giảm chất lượng cuộc sống [8]. Có<br /> nằm viện, giảm chất lượng cuộc sống và tăng một số nghiên cứu khác thấy rằng bệnh nhân<br /> chi phí chăm sóc sức khoẻ ở bệnh nhân ung ung thư điều trị hóa chất có chất lượng cuộc<br /> thư [5 - 7]. sống thấp hơn nhiều so với nhóm không dùng<br /> trong quá trình điều trị [9; 10]. Ảnh hưởng của<br /> Địa chỉ liên hệ: Phạm Thị Thanh Hoa, Bệnh viện dinh dưỡng đến điều trị ung thư đã được nhiều<br /> Ung bướu TP. Cần Thơ tác giả trong và ngoài nước nghiên cứu [11;<br /> Email: phamhoa9892@gmail.com 12]. Nghiên cứu này đánh giá tình trạng dinh<br /> Ngày nhận: 05/03/2019 dưỡng ở bệnh nhân ung thư đường tiêu hóa<br /> Ngày được chấp nhận: 07/05/2019 điều trị hóa chất và một số yếu tố liên quan tiến<br /> <br /> <br /> TCNCYH 120 (4) - 2019 27<br /> TẠP CHÍ NGHIÊN CỨU Y HỌC<br /> <br /> tới đề xuất một số biện pháp can thiệp nhằm mẫu cho phân tích nên đã cộng thêm 10%<br /> hỗ trợ bệnh nhân về mặt dinh dưỡng nói chung bệnh nhân bỏ cuộc. Do vậy, cỡ mẫu tính được<br /> và nâng cao chất lượng sống của bệnh nhân là n = 292<br /> nói riêng. Do vậy chúng tôi tiến hành nghiên Phương pháp chọn mẫu: Chọn mẫu thuận<br /> cứu đề tài với mục tiêu: tiện gồm những bệnh nhân nhập viện điều trị<br /> 1. Đánh giá tình trạng dinh dưỡng của bệnh nội trú tại Bệnh viện K trong thời gian tiến hành<br /> nhân ung thư đường tiêu hóa có hóa trị tại nghiên cứu và thỏa mãn tiêu chuẩn lựa chọn<br /> Bệnh viện K năm 2018. đến khi đủ cỡ mẫu.<br /> 2. Mô tả yếu tố liên quan giữa chất lượng Kỹ thuật thu thập thông tin: phương<br /> cuộc sống với tình trạng dinh dưỡng của bệnh pháp phỏng vấn trực tiếp đối tượng nghiên<br /> nhân ung thư đường tiêu hóa có hóa trị tại cứu; kết hợp với phương pháp quan sát và đo<br /> Bệnh viện K năm 2018. đạc các thông số về nhân trắc học, một số chỉ<br /> số cơ thể khác theo bộ công cụ đã xây dựng<br /> II. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP<br /> sẵn. Một số thông tin về kết quả cận lâm sàng<br /> 1. Đối tượng được lấy từ hồ sơ bệnh án.<br /> Gồm tất cả bệnh nhân được chẩn đoán xác Công cụ thu thập thông tin: bộ câu hỏi<br /> định bằng mô bệnh học mắc ung thư đường nghiên cứu đã được xây dựng sẵn. Ngoài ra,<br /> tiêu hóa nguyên phát đang trong đợt hóa trị các công cụ thu thập một số chỉ số nhân trắc<br /> của tất cả các giai đoạn, có chỉ định và được bao gồm: cân tanita, thước dây và thước<br /> điều trị hóa chất. Và bệnh nhân nhập viện điều gỗ đo chiều cao.<br /> trị nội trú ngay từ đầu tại khoa Nội 3, Nội 4 của Một số chỉ tiêu nghiên cứu:<br /> Bệnh viện K, trong khoảng thời gian từ tháng - Tình trạng dinh dưỡng được đánh giá<br /> 06/2018 - 12/2018. bằng<br /> 2. Phương pháp + Chỉ số khối cơ thể (BMI - Body Mass<br /> Index) của một người tính bằng trọng lượng<br /> Thiết kế nghiên cứu: Mô tả cắt ngang.<br /> (kg) chia cho bình phương chiều cao (đo theo<br /> Mẫu nghiên cứu: Cỡ mẫu được tính theo<br /> mét hoặc cm). Trong đó: BMI ≥ 25: thừa cân;<br /> công thức cỡ mẫu cho việc ước tính một tỷ lệ<br /> 18,5 - 24,99: bình thường; CED độ 1 (gầy nhẹ):<br /> trong quần thể:<br /> BMI từ 17 đến 18,49; CED độ 2 (gầy vừa): BMI<br /> p(1 - p)<br /> n= z từ 16,0 đến 16,99; CED độ 3 (quá gầy) BMI<br /> 2<br /> 1- a 2<br /> (fp)<br /> 2<br /> <br /> dưới 16)<br /> Trong đó:<br /> + PG-SGA (Patient – Generated Subjective<br /> n: là cỡ mẫu nghiên cứu<br /> Global Assessment). Đây là một đánh giá chủ<br /> p: tỷ lệ bệnh nhân ung thư đường tiêu hóa<br /> quan toàn cầu được thực hiện trên tất cả các<br /> có nguy cơ bị suy dinh dưỡng theo PG-SGA,<br /> khía cạnh bao gồm: giảm cân, khẩu phần ăn,<br /> lấy từ nghiên cứu trước là p = 0,59 [13]<br /> giảm các hoạt động và chức năng, tăng nhu<br /> ε: là sai số tương đối của nghiên cứu, lấy<br /> cầu trao đổi chất (sốt, sử dụng corticoid) và<br /> ε = 0,1<br /> khám thực thể (bao gồm đánh giá teo cơ, mất<br /> α: mức ý nghĩa thống kê, lấy α = 0,05. Khi<br /> lớp mỡ dưới da và phù, cổ chướng) theo 3<br /> z<br /> đó 1 - a 2 = 1,96<br /> mức độ khác nhau [14]:<br /> Thay vào công thức ta tính được cỡ mẫu<br /> • PG-SGA A (dinh dưỡng tốt): cân nặng ổn<br /> của nghiên cứu là n = 267. Để đảm bảo cỡ<br /> <br /> 28 TCNCYH 120 (4) - 2019<br />  TẠP CHÍ NGHIÊN CỨU Y HỌC<br /> <br /> định hoặc tăng cân I2 +…+ In)/n. Trong đó: I1: điểm số câu hỏi 1;<br /> • PG-SGA B (SDD nhẹ hoặc vừa hay có I2: điểm số câu hỏi 2; In: điểm số câu hỏi n.<br /> nguy cơ SDD): giảm 5% cân nặng trong 1 (giả sử ở đây câu hỏi 1, 2 và n cùng trong 1<br /> tháng hoặc 10% trong 6 tháng, giảm tiêu thụ vấn đề).<br /> khẩu phần ăn, có sự hiện diện các triệu chứng - Điểm chuẩn hóa: điểm thô được tính trên<br /> tác động đến dinh dưỡng, suy giảm về các tỷ lệ 100 (theo công thức):<br /> chức năng hoạt động ở mức độ vừa phải, mất Điểm lĩnh vực chức năng:<br /> lớp mỡ dưới da hoặc khối lượng cơ vừa phải. Score = (1-(RS-1)/3)x 100<br /> • PG-SGA C (SDD nặng): giảm > 5% cân Điểm lĩnh vực triệu chứng:<br /> nặng trong 1 tháng hoặc > 10% trong 6 tháng, Score = ((RS-1)/3)x100<br /> thiếu nghiêm trọng khẩu phần ăn, có sự Điểm sức khỏe tổng quát:<br /> hiện diện các triệu chứng tác động đến dinh Score = ((RS-1)/6) x 100<br /> dưỡng, suy giảm về các chức năng hoạt động 3. Xử lý số liệu<br /> ở mức độ nặng hoặc suy giảm đột ngột, có<br /> Số liệu sau khi thu thập sẽ được làm<br /> dấu hiệu rõ ràng của SDD (mất lớp mỡ dưới<br /> sạch và nhập vào máy tính bằng phần mềm<br /> da, teo cơ...)<br /> Epidata 3.1. Các phân tích sẽ được thực hiện<br /> - Chất lượng cuộc sống: EORTC QLQ-C30<br /> bằng phần mềm Stata 12.0.<br /> (European Organization for Research<br /> 4. Đạo đức nghiên cứu<br /> and Treatment of Cancer Quality of Life<br /> Questionnaire – Bộ câu hỏi về Chất lượng Đối tượng nghiên cứu được giải thích<br /> cuộc sống của Tổ chức nghiên cứu và điều rõ ràng về mục đích, ý nghĩa của nghiên cứu<br /> trị Ung thư Châu Âu) gồm 30 câu hỏi về 5 và tự nguyện tham gia nghiên cứu. Các thông<br /> phạm trù sức khỏe và Chất lượng cuộc sống: tin thu thập được chỉ phục vụ cho mục<br /> Thể chất, vai trò, chức năng cảm xúc và xã đích nghiên cứu. Nghiên cứu được thông qua<br /> hội, các triệu chứng bệnh điển hình, tác động bởi Hội đồng của trường Đại học Y Hà Nội.<br /> về mặt tài chính và 2 câu hỏi đánh giá chung III. KẾT QUẢ<br /> về sức khỏe và chất lượng cuộc sống. Chia<br /> Nghiên cứu thực hiện trên 292 bệnh<br /> câu hỏi thành 4 mức độ, từ 1 (không có) đến<br /> nhân (208 nam chiếm 71,2% và 84 nữ chiếm<br /> 4 (rất nhiều), ngoại trừ 2 câu hỏi cuối cùng<br /> 28,8%), tuổi trung bình của bệnh nhân là<br /> được tính theo thang điểm 7, từ 1 (rất kém)<br /> 57,6 ± 10, cân nặng và chiều cao trung bình<br /> đến 7 (xuất sắc), tất cả các điểm số của câu<br /> lần lượt là 50,9 ± 8,3 và 161 ± 6,8 và các chỉ<br /> hỏi được quy đổi tuyến tính sang một thang<br /> số trung bình của BMI (19,6 ± 2,8), lympho<br /> điểm 0 - 100. Điểm số được mã hóa lại có ý<br /> đếm (2,01 ± 0,9) và hemoglobin (126,9 ±<br /> nghĩa như sau: các vấn đề chức năng và sức<br /> 47,2). Trong các loại ung thư đường tiêu<br /> khỏe tổng quát: điểm số cao hơn đại diện cho<br /> hóa nhiều nhất là ung thư đại trực tràng<br /> mức độ tốt hơn của chức năng và sức khỏe<br /> chiếm 41,4%, dạ dày chiếm 27,8%, thực<br /> tổng quát. Các vấn đề triệu chứng: điểm số<br /> quản chiếm 26,4%. Ung thư chủ yếu ở giai<br /> cao hơn tương ứng với triệu chứng nặng hơn<br /> đoạn III (46,6%) và được điều trị nhiều nhất<br /> [15].<br /> bằng phương pháp phẫu thuật kết hợp với<br /> - Điểm thô: trung bình điểm các câu hỏi<br /> hóa trị chiếm 65,8% (Bảng 1).<br /> trong cùng vấn đề: Raw Score (RS) = (I1 +<br /> <br /> <br /> TCNCYH 120 (4) - 2019 29<br /> TẠP CHÍ NGHIÊN CỨU Y HỌC<br /> <br /> Bảng 1. Đặc điểm chung của đối tượng<br /> <br /> Đặc điểm X ! SD<br /> Tuổi 57,6 ± 10<br /> Cân nặng (kg) 50,9 ± 8,3<br /> Chiều cao (cm) 161 ± 6,8<br /> BMI (kg/m2) 19,6 ± 2,8<br /> Lympho đếm 2,01 ± 0,9<br /> Hemoglobin 126,9 ± 47,2<br /> Giới (n%) Nam 208 (71,2%)<br /> Nữ 84 (28,8%)<br /> Loại ung thư (%) Dạ dày 80 (27,4%)<br /> Đại trực tràng 121 (41,4%)<br /> Thực quản 77 (26,4%)<br /> Gan, mật, tụy 9 (3,1%)<br /> Khác 5 (1,7%)<br /> Giai đoạn bệnh (%) I 5 (1,7%)<br /> II 77 (26,4%)<br /> III 136 (46,6%)<br /> IV 74 (25,3%)<br /> Phương pháp điều trị (%) PT-HT 192 (65,8%)<br /> XT-HT 43 (14,7%)<br /> XT-PT-HT 22 (7,5%)<br /> HT 35(12%)<br /> <br /> Bảng 2. Tình trạng dinh dưỡng theo BMI<br /> <br /> Phân loại BMI (kg/m2) Chung(%) Nam (%) Nữ (%) p-value<br />