ỦY BAN NHÂN DÂN THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SÀI GÒN
TRẦN HỒNG NGỌC QUYÊN
KHẢO SÁT THÀNH PHẦN HÓA HỌC
VÀ HOẠT TÍNH SINH HỌC CỦA VÀI LOÀI
ĐỊA Y THUỘC CHI Usnea (PARMELIACEAE)
VÀ VÀI LOÀI THUỘC CHI Garcinia
(CLUSIACEAE)
TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ HÓA HỮU CƠ
Thành phố Hồ Chí Minh, năm 2025
Công trình được hoàn thành tại Trường Đại Học Sài Gòn
Người hướng dẫn:
PGS.TS. Đỗ Thị Mỹ Liên
Luận án đã được đánh giá trước Hội đồng đánh giá
luận án cấp Trường tại Trường Đại học Sài Gòn vào ngày
21/7/2025.
1
MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Tại Việt Nam nói riêng và trên thế giới nói chung, các ca bệnh
không lây nhiễm được phát hiện ngày một nhiều, nhất là các bệnh tiểu
đường, tim mạch, ung thư. Khi các phương pháp điều trị hóa lý để lộ
một số nhược điểm và xuất hiện các phản ứng phụ, các nhà nghiên cứu
đã tìm về với các phương pháp đông tây y kết hợp, nhằm tìm kiếm các
phương án điều trị tốt hơn, ít gây tác dụng phụ và để lại di chứng.
Trong tình hình đó, các hợp chất thiên nhiên chiết xuất từ cây cỏ hiện
đang được nghiên cứu về hoạt tính sinh học để ứng dụng vào y học
nhằm chữa bệnh cho con người. Trong đó, nhiều loài thực vật nhiệt
đới có hoạt tính sinh học thú vị và có tiềm năng ứng dụng chữa bệnh
đã và đang được nghiên cứu.
Từ xa xưa, nhiều loài địa y đã được con người sử dụng trong y học
cổ truyền để chữa bệnh như: bệnh phổi, điều trị vết thương hở, bệnh
nhiễm trùng, đau đầu, chóng mặt, đau dạ dày, sốt rét, … Ngoài ra, địa
y còn được sử dụng như là vật liệu để làm tơ sợi hay dùng để sản xuất
nước hoa, mỹ phẩm.
Chi Garcinia (Clusiaceae) với nhiều nhóm hợp chất như xanthone,
flavonoid, benzophenone, biphenyl, … đã cho thấy có nhiều hoạt tính
hấp dẫn như kháng oxy hoá, kháng khuẩn, kháng viêm, kháng HIV, trị
đái tháo đường và gây độc hiệu quả trên nhiều dòng ung thư.
Với những công dụng nêu ở trên, hiện nay địa y được nhiều nhà
khoa học trên thế giới nghiên cứu, nhiều hợp chất mới và có hoạt tính
hấp dẫn được phát hiện. Ở Việt Nam, người ta dễ dàng tìm thấy sự có
mặt của địa y ở những nơi quen thuộc với sự phân bố phong phú và đa
dạng. Tuy nhiên hiện còn có ít báo cáo nghiên cứu về địa y phân bố tại
Việt Nam, do đó, chúng tôi nhận thấy cần phải tìm hiểu sâu hơn về
thành phần hóa học của các loài địa y thuộc chi Usnea cũng như các
loài địa y phân bố ở Việt Nam nhằm tìm kiếm những hoạt chất có khả
năng ức chế vài dòng tế bào ung thư và một số hoạt tính sinh học khác.
Bên cạnh đó, loài bứa đồng Garcinia schomburgkiana cũng chưa có
2
nhiều nghiên cứu về thành phần hoá học cũng như hoạt tính sinh học.
Do đó, tôi đã chọn đề tài nghiên cứu thành phần hoá học và hoạt tính
sinh học trên vài loài địa y thuộc chi Usnea (Parmeliaceae) và vài loài
thuộc chi Garcinia (Clusiaceae). Kết quả của nghiên cứu sẽ góp phần
tìm hiểu về thành phần hóa học và các hoạt chất có trong các loài địa
y thuộc chi Usnea và và các loài thuộc chi Garcinia phân bố ở Việt
Nam nhằm khai thác hiệu quả nguồn tài nguyên phong phú này cũng
như đóng góp các hoạt chất mới vào kho tàng cây thuốc Việt Nam.
2. Mục đích và phương pháp nghiên cứu
2.1 Mục đích nghiên cứu
Mục đích nghiên cứu của đề tài là khảo sát thành phần hoá học và
thử nghiệm một vài hoạt tính sinh học trên các hợp chất phân lập được
từ loài địa y thuộc chi Usnea (Parmeliaceae) và loài thuộc chi Garcinia
(Clusiaceae).
2.2 Phương pháp nghiên cứu
Điều chế cao ethanol thô từ mẫu cây bằng phương pháp ngâm chiết
ở nhiệt độ phòng. Điều chế cao n-hexane, ethyl acetate bằng phương
pháp chiết lỏng – lỏng.
Sử dụng các phương pháp tách chiết thường quy như sắc kí cột
silica gel pha thường, sắc kí gel Sephadex LH-20, sắc kí lớp mỏng, …
để phân lập các hợp chất tinh sạch.
Khảo sát cấu trúc hoá học các hợp chất tinh sạch bằng các phương
pháp phổ khối lượng ESI-MS, phổ cộng hưởng từ hạt nhân một chiều
(1H-NMR, 13C-NMR) và hai chiều (HSQC, HMBC, COSY), đo độ
quay cực ([
]D).