ĐẠI HỌC HUẾ
TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM
BOUNNAO PATHOUMMA
SỬ DỤNG THÍ NGHIỆM TỰ TẠO TRONG DẠY HỌC
PHẦN “QUANG HÌNH HỌC” VẬT LÍ 11
THPT CHDCND LÀO
Chuyên ngành: Lí luận và phƣơng pháp dạy học bộ môn Vật lí
Mã số: 60140111
LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC
THEO ĐỊNH HƢỚNG NGHIÊN CỨU
NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS. LÊ VĂN GIÁO
Thừa Thiên Huế, năm 2017
i
LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi,
các số liệu và kết quả nghiên cứu nêu trong luận văn là trung
thực,được các đồng tác giả cho phép sử dụng và từng chưa được
công bố trong bất kỳ một công trình nào khác.
Tác giả luận văn
Bounnao Pathoumma
ii
Để hoàn thành luận văn này, tác giả xin bày tỏ lòng biết ơn
sâu sắc nhất đến PGS.TS. Lê Văn Giáo đã tận tình giúp đỡ và
hướng dẫn tác giả trong suốt thời gian nghiên cứu và hoàn thành
luận văn.
Tác giả xin chân thành cảm ơn Ban Giám Đốc, Ban Đào tạo
Sau Đại học, Ban Giám Hiệu trường Đại học sư phạm, Phòng Đào
tạo Sau Đại học, Ban chủ nhiệm khoa Vật lí và tổ bộ môn phương
pháp giảng dạy Vật lí trường Đại học sư phạm - Đại học Huế cùng
qúi thầy, cô giáo ở trường THPT CHNCND Lào, đã tạo mọi điều
kiện thuận lợi cho tác giả trong suốt thời gian thực nghiệm sư phạm
và hoàn thành luận văn.
Tác giả cũng xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành đến
PGS.TS.Lê Công Triêm và PGS.TS.Trần Huy Hoàng đã góp ý cho
tác giả trong thời gian nghiên cứu chọn đề tài luận văn.
Cuối cùng xin chân thành cảm ơn đến gia đình, bạn bè và đồng
nghiệp đã giúp đỡ và động viên tác giả trong suốt thời gian nghiên
cứu và hoàn thành luận văn.
Huế, tháng 09 năm 2017
Tác giả luận văn
Bounnao Pathoumma
iii
MỤC LỤC
Trang
Trang phụ bìa .............................................................................................................. i
Lời cam đoan .............................................................................................................. ii
Lời cảm ơn ................................................................................................................ iii
Mục lục ........................................................................................................................ 1
Danh mục cá từ viết tắt ............................................................................................... 5
Danh mục bảng biểu .................................................................................................... 6
Danh mục hình ảnh ..................................................................................................... 7
Danh mục sơ đồ,biểu đồ,đồ thị ................................................................................... 8
LỜI MỞ ĐẦU ............................................................................................................ 9
1. Lí do chọn đề tài ................................................................................................... 9
2. Lịch sử vấn đề nghiên cứu .................................................................................. 11
3. Mục tiêu nghiên cứu của đề tài .......................................................................... 12
4. Giả thuyết khoa học ............................................................................................ 12
5. Nhiệm vụ nghiên cứu ......................................................................................... 13
6. Đối tượng nghiên cứu ......................................................................................... 13
7. Phạm vi nghiên cứu ............................................................................................ 13
8. Phương pháp nghiên cứu .................................................................................... 13
9. Cấu trúc của luận văn ......................................................................................... 14
CHƢƠNG 1.CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC SỬ DỤNG THÍ
NGHIÊM TỰ TẠO TRONG DẠY HỌC VẬT LÍ Ở TRƢỜNG PHỔ
THÔNG THEO HƢỚNG TÍCH CỰC HÓA HOẠT ĐỘNG NHẬN
THỨC HỌC SINH ....................................................................................... 15
1.1. Hoạt động nhận thức và tích cực hóa hoạt động nhận thức của học sinh ....... 15
1.1.1. Hoạt động nhận thức .............................................................................. 15
1.1.1.1. Khái niệm ........................................................................................... 15
1.1.1.2. Hoạt động nhận thức của học sinh trong dạy học vật lí ..................... 15
1.1.2. Tích cực hóa họat động nhận thức của học sinh trong dạy học vật lí ...... 17
1.1.2.1. Tính tích cực ...................................................................................... 17
1
1.1.2.2. Cơ sở của việc tích cực hóa hoạt động nhận thức của học sinh trong
dạy học vật lí ................................................................................................... 18
1.1.2.3. Các biện pháp phát huy tính tích cực nhận thức ................................ 20
1.2. Thí nghiệm tự tạo ............................................................................................ 22
1.2.1. Khái niệm ................................................................................................. 22
1.2.2. Phân loại thí nghiệm tự tạo ....................................................................... 23
1.2.2.1. Thí nghiệm tự tạo đơn giản ................................................................ 23
1.2.2.2. Thí nghiệm tự tạo phức tạp ................................................................ 23
1.2.3. Ưu điểm và hạn chế của thí nghiệm tự tạo ............................................... 24
1.3. Tự tạo và sử dụng thí nghiệm trong dạy học vật lí.......................................... 25
1.3.1. Tự tạo thí nghiệm ..................................................................................... 25
1.3.1.1. Các yêu cầu đối với việc tự tạo thí nghiệm........................................ 25
1.3.1.2. Quy trình tự tạo thí nghiệm trong dạy học vật lí ............................... 26
1.3.2. Sử dụng thí nghiệm tự tạo trong dạy học vật lí ........................................ 29
1.3.2.1. Các yêu cầu khi sử dụng thí nghiệm tự tạo ........................................ 29
1.3.2.2. Tổ chức hoạt động nhận thức cho học sinh trong dạy học vật lí với
sự hỗ trợ của thí nghiệm tự tạo ....................................................................... 30
1.4. Thực trạng dạy học phần “Quang hình học” vật lí 11 THPT CHDCND Lào 33
1.4.1. Mục đích điều tra ...................................................................................... 33
1.4.2. Phương pháp điều tra ................................................................................ 33
1.4.3. Kết quả điều tra ........................................................................................ 33
Kết luận chương 1 ........................................................................................... 36
CHƢƠNG 2.XÂY DỰNG VÀ SỬ DỤNG THÍ NGHIỆM TỰ TẠO TRONG
DẠY HỌC PHẦN “QUANG HÌNH HỌC”VẬT LÍ LỚP 11 THPT
CHDCND LÀO ............................................................................................ 38
2.1. Đặc điểm phần “Quang hình học” trong chương trình vật lí 11 THPT
CHDCND Lào ........................................................................................................ 38
2.2. Tự tạo các thí nghiệm trong phần “Quang hình học” vật lí 11 THPT
CHDCND Lào ........................................................................................................ 39
2.2.1. Thí nghiệm sự truyền thằng của ánh sáng ................................................ 39
2
2.2.2. Thí nghiệm khúc xạ ánh sáng ................................................................... 41
2.2.3. Thí nghiệm phản xạ toàn phần ................................................................. 44
2.2.4. Thí nghiệm phản xạ gương phẳng ............................................................ 46
2.2.5. Thí nghiệm thấu kính ............................................................................... 48
2.2.6. Thí nghiệm về thấu kính hội tụ ................................................................ 49
2.3. Tiến trình tổ chức dạy học một số kiến thức phần “Quang hình học” vật lí lớp
11 THPT CHDCND Lào với sự hỗ trợ của thí nghiệm tự tạo ............................... 50
2.3.1. Tiến trình tổ chức dạy học bài “khúc xạ ánh sáng” ................................. 50
2.3.1.1. Tiến trình xây dựng kiến thức ............................................................ 50
2.3.1.2. Tiến trình dạy học kiến thức .............................................................. 51
2.3.2. Tiến trình tổ chức dạy học bài “phản xạ toàn phần” ................................ 58
2.3.2.1. Tiến trình xây dựng kiến thức ............................................................ 58
2.3.2.2. Tiến trình dạy học kiến thức .............................................................. 60
Kết luận chương 2 ........................................................................................... 66
CHƢƠNG 3.THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM ........................................................... 68
3.1. Khái quát về thực nghiệm sư phạm ................................................................. 68
3.2. Kết quả thực nghiệm sư phạm ......................................................................... 72
Kết luận chương 3 ........................................................................................... 78
KẾT LUẬN .............................................................................................................. 80
TÀI LIỆU THAM KHẢO ...................................................................................... 83
PHỤ LỤC
PHỤ LỤC 1.PHIẾU ĐIỀU TRA ........................................................................... P1
1. Phiếu điều tra GV ........................................................................................... P1
2. Phiếu điều tra đối với HS ............................................................................... P2
KẾT QUẢ ĐIỀU TRA ........................................................................................... P9
A. Kết quả điều tra GV ....................................................................................... P9
B. Kết quả điều tra HS ...................................................................................... P10
PHỤ LỤC 3.TIẾN TRÌNH TỔ CHỨC DẠY HỌC .......................................... P16
3.1. Tiến trình tổ chức dạy học bài “Định luật khúc xạ ánh sáng” ..................... P16
3.2. Tiến trình tổ chức dạy học bài “phản xạ toàn phần” .................................... P28
3
PHỤ LỤC 4.ĐỀ KIỂM TRA ............................................................................... P38
1. Đề kiểm tra 15 phút bài:“Khúc xạ ánh sáng” .............................................. P38
2. Đề kiểm tra 15 phút bài:“ Phản xạ toàn phần” ............................................ P41
PHỤ LỤC 5.MỘT SỐ HÌNH ẢNH TNSP ......................................................... P45
4
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
CHỮ VIẾT TẮT VIẾT ĐẦY ĐỦ
Dạy học DH
Dạy học vật lí DHVL
Học sinh HS
Giáo viên GV
Sách giáo khoa SGK
Hoạt động nhận thức HĐNT
Thí nghiệm TN
Thí nghiệm tự tạo TNTT
Thiết bị thí nghiệm TBTN
Qúa trình dạy học QTDH
Trung học phổ thông THPT
Tính tích cực TTC
Thực nghiệm sư phạm TNSP
CHDCND Cộng Hòa Dân Chủ Nhân Dân
Máy vi tính MVT
Phương pháp dạy học PPDH
Giải quyết vấn đề GQVĐ
Trung học cơ sở THCS
Khúc xạ ánh sáng KXAS
Đối chứng ĐC
Thực nghiệm ThN
5
DANH MỤC BẢNG BIỂU
Trang
Bảng 1. 1. Bảng thống kê các trường, GV và HS tham gia điều tra ......................... 33
Bảng 1. 2. Kết quả điều tra về TBTN ở trường phổ thông trong tỉnh Chapasak nước
CHDCND Lào ........................................................................................................... 34
Bảng 1. 3. Kết quả điều tra về phương pháp dạy học của GV .................................. 34
Bảng 1. 4. Các mức độ sử dụng TN của GV trong DH ............................................ 35
Bảng 1. 5. Những khó khăn khi sử dụng TNTT trong DH ....................................... 35
Bảng 1. 6. Các mức độ sử dụng TNTT để kiểm chứng kiến thức trong DHVL ....... 35
Bảng 3. 1. Lớp đối chứng và lớp thực nghiệm sư phạm 69
Bảng 3. 2. Bảng thống kê sĩ số và kết quả học tập môn vật lí của lớp thực nghiệm và
đối chứng ................................................................................................................... 69
Bảng 3. 3. Bảng thống kê điểm số của bài kiểm tra 15 phút lần 1(Bài khúc xạ
ánh sáng) ................................................................................................................... 74
Bảng 3. 4. Bảng thống kê điểm số của bài kiểm tra 15 phút lần 2(Bài phản xạ
toàn phần) .................................................................................................................. 75
Bảng 3. 5. Bảng thống kê điểm số của 2 bài kiểm tra ....................................... 75
Bảng 3. 6. Bảng phân phối tần suất của 2 bài kiểm tra ............................................. 75
Bảng 3. 7. Bảng phân phối tần suất lũy tích của 2 bài kiểm tra ................................ 76
Bảng 3. 8. Bảng tổng hợp các tham số thống kê ....................................................... 78
6
DANH MỤC HÌNH ẢNH
Trang
Hình 1. 1. TN định luật Becnulli ............................................................................... 23
Hình 1. 2. TN về định luật Bôi-lơ-Ma-ri-ốt .............................................................. 23
Hình 1. 3. Bộ cảm biến siêu âm dùng cho các TN chuyển động cơ học ................. 24
Hình 2. 1. Bộ thí nghiệm truyền thẳng ánh sáng ....................................................... 40
Hình 2. 2. Thí nghiệm về hiện tượng khúc xạ ánh sáng ........................................... 41
Hình 2. 3. Thí nghiệm về hiện tượng khúc xạ ánh sáng ........................................... 42
Hình 2. 4. Thí nghiệm khúc xạ ánh sáng .................................................................. 43
Hình 2. 5. Thí nghiệm phản xạ toàn phần ................................................................. 44
Hình 2. 6. Thí nghiệm phản xạ toàn phần trong cáp quang ...................................... 46
Hình 2. 7. Bộ thí nghiệm phản xạ gương phẳng ....................................................... 47
Hình 2. 8. Thí nghiệm về thấu kính .......................................................................... 48
Hình 2. 9. Thí nghiệm thấu kính hội tụ ..................................................................... 49
Hình 2.1a .Tiến hành thí nghiệm truyền thẳng ánh sáng ......................................... 41
Hình 2.4a. Tiến hành thí nghiệm khúc xạ ánh sáng .................................................. 44
Hình 2.5a. Tiến hành thí nghiệm phản xạ toàn phần ................................................ 45
Hình 2.7a. Tiến hành Sự phản xạ gương phẳng trong ống nước PVC ..................... 47
Hình 2.8a. Tiến hành thí nghiệm về thấu kính .......................................................... 49
Hình 2.9a. Tiến hành thí nghiệm thấu kính hội tụ .................................................... 50
7
DANH MỤC, SƠ ĐỒ, BIỂU ĐỒ, ĐỒ THỊ
Trang
sơ đồ 1. 1. Mô tả quá trình đồng hóa điều ứng ......................................................... 20
sơ đồ 1. 2. Quy trình tự tạo thí nghiệm ..................................................................... 29
sơ đồ 1. 3. Quy trình sử dụng TNTT tổ chức HĐNT cho HS trong DHVL ............. 32
Sơ đồ 2. 1. Cấu trúc nội dung phần “Quang hình học” vật lí 11 THPT Lào 38
Biểu đồ 3. 1. Biểu đồ phân phối tần suất của 2 bài kiểm tra 75
Biểu đồ 3. 2. Biểu đồ phân phối tần suất lũy tích của 2 bài kiểm tra ........................ 76
Đồ thị 3. 1. Đồ thị phân phối tần suất của 2 bài kiểm tra 75
Đồ thị 3. 2. Đồ thị phân phối tần suất lũy tích của 2 bài kiểm tra ............................ 76
8
LỜI MỞ ĐẦU
1. Lí do chọn đề tài
Vật lí là môn khoa học thực nghiệm, do đó hầu hết các kiến thức vật lí đều
được rút ra từ những quan sát và thí nghiệm. Những định luật hay thuyết vật lí cũng
chỉ trở thành kiến thức vật lí khi được thực nghiệm kiểm chứng. Vì vậy, trong dạy
học vật lí ở trường phổ thông, thí nghiệm là một phương tiện rất quan trọng, có tác
dụng to lớn trong việc chiếm lĩnh kiến thức, kĩ năng, của HS. Mặt khác, sự cần thiết
của TN trong DHVL ở trường phổ thông còn được quy định bởi quy luật nhận thức
chung của con người mà Lênin đã chỉ ra: “Từ trực quan sinh động đến tư duy trừu
tượng và từ tư duy trừu tượng đến trực quan sinh động” [23]. Tuy nhiên, một thực
trạng về thí nghiệm vật lí ở phổ thông cho thấy :
Thiết bị thí nghiệm được cung cấp nhiều nhưng không đồng bộ, các thiết bị thí
nghiệm chất lượng kém, bị hư hỏng trong vận chuyển, bảo quản, bên cạnh đó không
có các thiết bị dự trữ để thay thế nên khi tiến hành thí nghiệm thường cho kết quả
không chính xác. Vì vậy làm thí nghiệm tự tạo là một nhiệm vụ rất cần thiết cho dạy
học môn vật lí.
Thí nghiệm tự tạo là những thí nghiệm được GV và HS làm ra theo mẫu trong
SGK, hoặc là những thí nghiệm được cải tiến từ các thiết bị máy móc, hoặc là
những thí nghiệm tự tạo theo ý tưởng, sáng kiến mới bằng những dụng cụ đơn giản,
dễ kiếm trong đời sống hằng ngày.
Thí nghiệm tự tạo có vai trò rất quan trọng trong quá trình tổ chức dạy học.
Thông qua thí nghiệm tự tạo, GV có thể phát huy được tính tích cực, sáng tạo của
HS trong quá trình dạy học. Thí nghiệm tự tạo hỗ trợ cho quá trình dạy học của GV,
giảm thời gian thuyết trình...,GV sẽ thuận lợi trong nghiên cứu dạy học theo hướng
tích cực, phù hợp cho từng nội dung bài học, tăng tính hấp dẫn của môn Vật lí đối
với HS và góp phần làm phong phú đồ dùng dạy học cho GV. Ngoài ra, thí nghiệm
tự tạo rèn luyện cho HS tính tự lực, sáng tạo, ham học hỏi, tìm tòi khám phá tự
nhiên, HS có niềm tin vào bản thân, giải quyết được các tình huống xảy ra trong
cuộc sống và tạo cho HS nhiều cơ hội, tình huống phải suy nghĩ, những vấn đề phải
giải quyết. Khi tiến hành thí nghiệm tự tạo, những yếu tố tiềm ẩn, bẩm sinh của HS
9
như: tò mò, hiếu kì, hiếu động của HS bị kích thích, tăng mức độ hứng thú của HS
trong giờ học. Tạo sự say mê tìm hiểu những hiện tượng thiên nhiên, qua đó HS sẽ
yêu thích giờ học vật lí hơn. HS được rèn luyện các kỹ năng thu thập thông tin, xử lí
thông tin, truyền đạt thông tin. Các thông tin này là kết quả của một quá trình lao
động, tư duy sáng tạo của thầy và trò. Góp phần rèn luyện kỹ năng thực hành.
Thí nghiệm tự tạo có nhiều ưu điểm trong tổ chức hoạt động nhận thức cho
HS: Dụng cụ cho thí nghiệm là những dụng cụ đơn giản, dễ kiếm nên GV và HS có
thể tự chế tạo. Thí nghiệm có hình thức gọn nhẹ, đơn giản, dễ lắp ráp, dễ sử dụng
nên có thể thực hiện mọi lúc mọi nơi. Thí nghiệm dễ thành công, cho kết quả rõ
ràng, thuyết phục nhưng lại ít tốn thời gian. Thao tác tiến hành thí nghiệm không
đòi hỏi phải có những kỹ năng đặc biệt nên GV nào cũng có thể làm được. Không
đòi hỏi khắc khe về cơ sở vật chất nên ở đâu cũng tiến hành thí nghiệm được. Thí
nghiệm phù hợp, bám sát với nội dung cần dạy nên rất thuận lợi trong dạy học.
Tuy nhiên, thực tế cho thấy việc sử dụng TN trong DH đang gặp nhiều khó
khăn, do nhiều nguyên nhân khách quan và chủ quan khác nhau. Trong đó, một
trong những nguyên nhân cơ bản là do thiết bị thí nghiệm (TBTN) được trang bị
chưa đáp ứng được đòi hỏi của việc DHVL theo hướng tích cực hóa HĐNT của HS,
điều đó phần này đã ảnh hưởng đến chất lượng của việc DHVL ở trường phổ thông
hiện nay. Trong chương trình vật lí phổ thông có nhiều hiện tượng, quá trình vật lí
phức tạp cần được trực quan hóa qua TN nhưng với những TN trong danh mục tối
thiểu thì không thể đáp ứng đủ. Do đó hướng nghiên cứu xây dựng và sử dụng thí
nghiệm tự tạo (TNTT) trong DHVL là một hướng đang được quan tâm ở nhiều
nước trên thế giới.
Phần Quang hình học vật lí 11 là phần có nhiều khái niệm, hiện tượng có tính
trừu tượng, vì vậy cần phải trực quan hóa trong QTDH. Do đó ngoài thí nghiệm đã
có trong danh mục tối thiểu của Bộ, trong dạy học giáo viên cần phải tự tạo thí
nghiệm để sử dụng trong dạy học.
Xuất phát từ những lí do trên, chúng tôi đã lựa chọn nghiên cứu đề tài: “sử
dụng thí nghiệm tự tạo trong dạy học phần “Quang hình học” vật lí lớp 11 THPT
CHDCND Lào”.
10
2. Lịch sử vấn đề nghiên cứu
Việc nghiên cứu thiết kế, chế tạo và sử dụng TNTT đã được nhiều nhà nghiên
cứu lí luận DH bộ môn quan tâm từ rất sớm bởi tính kinh tế và hiệu quả của nó
trong DH. Loại TN này bắt đầu được quan tâm bởi các nhà giáo dục ở Canada,
trong đó do tổ chức “Les petis desbrouillads” đi tiên phong, sau đó phát triển đến
nhiều nước khác như: Đức, Pháp, Mĩ, Trung Quốc, Rumani… Mục tiêu của việc
nghiên cứu là nhằm tạo ra và sử dụng các TN theo hướng tăng cường tính trực quan
trong QTDH và rèn luyện kỹ năng thực hành TN cho HS thông qua những TN do
HS tự làm từ những vật liệu dễ tìm trong cuộc sống. Tại Hội nghị quốc tế được tổ
chức ở trường Đại học Tổng Hợp Cairô, Ai Cập bàn về chuyên đề “Thí nghiệm đơn
giản, rẻ tiền và sự minh họa trong dạy học vật lí”, đã có rất nhiều báo cáo đề cập
đến vai trò và tiềm năng của loại TN này trong DHVL ở trường phổ thông. Ở khu
vực Châu Á và Châu Đại Dương, vấn đề tự làm đồ dùng DH được tiến hành với sự
bảo trợ của UNESCO trong “Chương trình Canh Tân giáo dục để phát triển” [44]
dưới tiêu đề “Phát triển các thiết bị dạy học rẻ tiền”. Ngoài ra, các nghiên cứu về
TNTT cũng được các tác giả như: Michael Vollmer, Klaus Peter Möllmann, Uni-
versity of Applied Sciences [45], H. Joachim Wilke: Experimente zum Selbstbauen.
In Physik Journal.08 / 2004 Seite: 89 [43].
Ở Việt Nam, trong những năm gần đây cũng đã có nhiều công trình nghiên
cứu của các nhà giáo dục học, lí luận DH nghiên cứu về TNTT như: Nguyễn
Thượng Chung, Phạm Đình Cương, Nguyễn Hùng Liễu, Lê Văn Giáo, Hà Văn
Hùng - Lê Cao Phan, Nguyễn Ngọc Hưng, Đồng Thị Diện… [7], [9], [25], [16],
[10], [20], [11]. Các tác giả đã nghiên cứu tự tạo TN và sử dụng TNTT vào những
mục đích khác nhau: sử dụng TNTT như là một phương tiện để tích cực hóa HĐNT
của HS; sử dụng TNTT vào việc phát hiện và khắc phục những quan điểm sai lệch
của HS; sử dụng TNTT như là một phương tiện hỗ trợ trong tổ chức DH kiến tạo,
DH nhóm, DH dự án… Ngoài ra, còn có nhiều tác giả khác cũng quan tâm nghiên
cứu TNTT trong DHVL ở trường phổ thông, như: Nguyễn Thị Hồng Việt - Nguyễn
Viết Thanh Minh, Trần Đình Châu, Nguyễn Mạnh Thảo - Lưu Thị Tâm… [42], [6],
[36].
11
Bên cạnh đó, vấn đề nghiên cứu tự tạo và sử dụng TN tự tạo trong DH những
kiến thức cụ thể trong chương trình vật lí THPT còn được thể hiện trong các luận
văn thạc sĩ của các tác giả: Mai Khắc Dũng, Trương Công Phi, Nguyễn Thị Hồng
Lê, Trần Thị Thanh Thư, Trần Ngọc Oanh, Trần Thị Ngọc Ánh… [12], [33], [24],
[40], [30], [4] và công trình luận án tiến sĩ của các tác giả: Ngô Quang Sơn, Lê Văn
Giáo, Đồng Thị Diện, Lê Cao Phan [35], [15], [11], [32]. Ngoài ra, các nghiên cứu
về xây dựng và sử dụng TN trong DHVL theo hướng phát huy TTC, tự lực và sáng
tạo của HS còn được quan tâm nghiên cứu bởi các tác giả: Trần Huy Hoàng, Trần
Văn Thạnh, Đặng Minh Chưởng, Dương Xuân Quý, Nguyễn Ngọc Lê Nam [18],
[37], [7], [34], [26]. Các công trình nghiên cứu đó đã tạo ra nhiều TN và sử dụng
vào DH một cách có hiệu quả, đã góp phần tích cực vào việc đổi mới PPDH ở
trường phổ thông.
Ở nước CHDCND Lào cũng đã có công trình nghiên cứu của Bộ giáo dục như:
Bộ giáo dục và thể thao (1998). Cách tự tạo dụng cụ dạy học của các môn khoa học
trong trường Cao đẳng sư phạm [5]…Trong chiến lược phát triển của Bộ giáo dục
và thể thao nước CHDCND Lào, cũng đã thể hiện rõ sự quan tâm và khuyến khích
việc tự tạo đồ dùng dạy học.
Như vậy, qua tìm hiểu chúng tôi nhận thấy đến nay chưa có nghiên cứu nào về
“Sử dụng thí nghiệm tự tạo trong dạy học phần “Quang hình học” vật lí lớp 11
THPT CHDCND Lào” . Vì vậy, chúng tôi chọn đề tài này nghiên cứu.
3. Mục tiêu nghiên cứu của đề tài
Đề xuất quy trình tự tạo thí nghiệm và quy trình sử dụng thí nghiệm tự tạo,
trên cơ sở đó tự tạo thí nghiệm và vận dụng vào tổ chức dạy học một số kiến thức
phần “Quang hình học” vật lí 11 Trung học phổ thông ở nước CHDCND Lào theo
hướng tích cực hóa nhận thức của học sinh.
4. Giả thuyết khoa học
Nếu đề xuất được quy trình tự tạo thí nghiệm và quy trình sử dụng thí nghiệm
tự tạo, trên cơ sở đó tự tạo các thí nghiệm và vận dụng vào tổ chức hoạt động nhận
thức cho học sinh trong dạy học vật lí thì sẽ phát huy được tính tích cực nhận thức
của học sinh trong học tập, qua đó nâng cao hiệu quả dạy học vật lí ở trường phổ
thong CHDCND Lào.
12
5. Nhiệm vụ nghiên cứu
Để đạt được mục đích nghiên cứu, đề tài cần thực hiện những nhiệm vụ sau: .
- Nghiên cứu cơ sở lí luận và thực tiến việc sử dụng thí nghiệm tự tạo trog dạy
học vật lý ở trường phổ thông.
- Nghiên cứu đề xuất quy trình tự tạo TN.
- Nghiên cứu đề xuất quy trình sử dụng TNTT cho HS trong DHVL.
- Nghiên cứu thực trạng cơ sở vật chất, TBTN và thực trạng của việc tự tạo
TN và sử dụng TNTT trong DHVL ở trường phổ thông.
- Nghiên cứu nội dung, chương trình phần “Quang hình học” vật lí 11 THPT
CHDCND Lào.
- Nghiên cứu tự tạo một số TN trong phần “Quang hình học” vật lí 11 THPT
CHDCND Lào.
- Thiết kế tiến trình DH một số kiến thức trong phần “Quang hình học” vật lí
11 THPT CHDCND Lào với sự hỗ trợ của TNTT.
- Tiến hành thực nghiệm sư phạm (TNSP) nhằm đánh giá tính hiệu quả của
việc sử dụng TNTT trong dạy học Vật lí ở trường phổ thông nước CHDCND Lào.
6. Đối tƣợng nghiên cứu
Hoạt động dạy và học vật lí ở trường phổ thông CHDCND Lào với việc sử
dụng TNTT.
7. Phạm vi nghiên cứu
Nghiên cứu xây dựng và sử dụng TNTT vào DH một số kiến thức phần
“Quang hình học” vật lí lớp 11 THPT CHDCND Lào.
8. Phƣơng pháp nghiên cứu 8.1. Phƣơng pháp nghiên cứu lý thuyết
- Nghiên cứu các văn kiện của Đảng, chính sách của Nhà nước, Luật Giáo dục,
các tạp chí khoa học, luận án, luận văn cùng với các chỉ thị của Bộ Giáo dục và Đào
tạo về vấn đề đổi mới phương pháp giáo dục hiện nay ở các cấp học, bậc học mà cụ
thể ở cấp THPT.
- Nghiên cứu cơ sở lí luận tâm lí học, giáo dục học, lí luận DH và lí luận DH
bộ môn theo hướng phát huy TTC nhận thức của HS.
- Nghiên cứu nội dung, chương trình SGK vật lí lớp 11 THPT CHDCND Lào
phần “Quang hình học”.
13
- Nghiên cứu những tài liệu về sử dụng TN trong việc tổ chức HĐNT cho HS
theo hướng phát huy TTC nhận thức.
8.2. Phƣơng pháp nghiên cứu thực tiễn
- Điều tra GV ở các trường THPT để nắm bắt được thực trạng về TBTN và
việc tự tạo TN trong DH phần “Quang hình học” vật lí lớp 11 THPT CHDCND Lào
- Điều tra HS ở các trường THPT để tìm hiểu việc tổ chức hoạt động DH bộ
môn vật lí được GV giảng dạy vật lí thực hiện như thế nào.
8.3. Phƣơng pháp thực nghiệm sƣ phạm
Tiến hành TNSP ở các trường THPT có đối chứng để kiểm tra tính khả thi của
đề tài, cụ thể là xem xét việc tổ chức HĐNT cho HS với sự hỗ trợ của TNTT có góp
phần tích cực hóa HĐNT của HS trong DH hay không.
8.4. Phƣơng pháp thống kê toán học
- Dựa vào các số liệu thu được, thống kê, phân tích và xử lí kết quả.
- Kiểm định giả thiết thống kê.
9. Cấu trúc của luận văn
Ngoài phần mở đầu, phần kết luận, tài liệu tham khảo và phụ lục, phần nội
dung của luận văn gồm 3 chương:
Chƣơng 1. Cơ sở lí luận và thực tiễn của việc sử dụng thí nghiệm tự tạo trong dạy
học vật lí ở trường phổ thông theo hướng tích cực hóa hoạt động nhận thức của học
sinh
Chƣơng 2. Xây dựng và sử dụng thí nghiệm tự tạo trong dạy học phần “Quang
Hình Học” vật lí lớp 11 THPT CHDCND Lào
Chƣơng 3. Thực nghiệm sư phạm
KẾT LUẬN
TÀI LIỆU THAM KHẢO
PHỤ LỤC
14
