Nghiên cứu Y học
Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 26 * Số 1 * 2022
Chuyên Đề Ngoại Khoa
163
ỨNG DỤNG BẢNG CÂU HỎI OAB-SS TRONG CHẨN ĐOÁN
VÀ THEO DÕI ĐIỀU TRỊ BÀNG QUANG TĂNG HOẠT
Nguyễn Văn Ân1, Lê Trương Tuấn Đạt2, Đoàn Vương Kiệt1, Phạm Huy Vũ1
TÓM TẮT
Mục tiêu: Hiện nay, chẩn đoán và đánh giá hiệu quả điều trị bàng quang tăng hoạt (Overactive Bladder –
OAB) chủ yếu dựa vào từng triệu chứng chủ quan của bệnh nhân. Khi đó sẽ không lượng giá được mức độ nặng
nhẹ cũng như đánh giá hiệu quả điều trị tổng thể của bệnh nhân. Vì vậy, cần có một công cụ khách quan để hỗ
trợ chẩn đoán và theo dõi điều trị bệnh nhân OAB. Bảng câu hỏi OAB-SS (Overactive Bladder - Symptoms
Score) của Homma đã được phát triển và xác nhận là một công cụ giá trị giúp đánh giá triệu chứng của OAB.
Mục tiêu của nghiên cứu này là áp dụng bảng câu hỏi OAB-SS của Homma để chẩn đoán và theo dõi điều trị
bàng quang tăng hoạt trong thực hành lâm sàng.
Đối tượng và phương pháp nghiên cứu: Mô tả loạt ca tất cả bệnh nhân được chẩn đoán và điều trị OAB
tại phòng khám và khoa Niệu học chức năng của Bệnh viện Đại học Y Dược TP. HCM từ 01/2020 đến 06/2021
Kết quả: 93 trường hợp được đưa vào nghiên cứu với tỷ lệ Nữ/Nam là 2,21/1. Tuổi trung bình mắc phải
OAB là 46,83. Nhóm tuổi mắc phải OAB cao nhất là 30 – 39 tuổi. OAB ướt chiếm 29,03% và OAB khô chiếm
70,97%. So với OAB khô, OAB ướt có tuổi trung bình lớn hơn đáng kể và thời gian mắc phải các triệu chứng
trước khi đến khám ngắn hơn rõ rệt. Điểm số trung bình của từng triệu chứng: Tiểu nhiều lần (1,57), tiểu đêm
(2,25), tiểu gấp (4,82), tiểu không kiểm soát gấp (1,0). Điểm số OAB-SS trung bình là 9,63 và điểm số chất lượng
cuộc sống (Quality of Life – QoL) trung bình là 5,22. Tổng điểm OAB-SS và điểm số QoL ở nhóm OAB ướt cao
hơn có ý nghĩa so với nhóm OAB khô. Dựa vào sự tương quan và phân bố điểm số giữa OAB-SS và QoL để gợi ý
phân độ triệu chứng OAB dựa trên điểm số OAB-SS: 1 – 5 điểm: nhẹ, 6 – 9 điểm: trung bình, 10 – 15: nặng. Về
kết quả điều trị: điểm số từng triệu chứng, tổng điểm OAB-SS và điểm số QoL đều cải thiện đáng kể sau điều trị.
Cụ thể: tiểu nhiều lần (1,57
0,41), tiểu đêm (2,25
0,86), tiểu gấp (4,82
1,32), tiểu không kiểm soát gấp
(1,0
0,2), tổng điểm OAB-SS (9,63
2,78) và điểm số QoL (5,22
2,45).
Kết luận: Bảng câu hỏi OAB-SS là một công cụ khách quan và có giá trị giúp đánh giá triệu chứng OAB,
góp phần gia tăng hiệu quả chẩn đoán và điều trị OAB.
Từ khóa: bàng quang tăng hoạt, điểm số bàng quang tăng hoạt
ABSTRACT
APPLY OAB-SS QUESTIONAIRE IN OVERACTIVE BLADDER DIAGNOSING
AND PATIENT'S FOLLOW-UP
Nguyen Van An, Le Truong Tuan Dat, Doan Vuong Kiet, Pham Huy Vu
* Ho Chi Minh City Journal of Medicine * Vol. 26 - No 1 - 2022: 163-170
Objective: Today, OAB diagnosis and assessing the success of its treatment mostly depends on patient's
feeling. This leads to difficulty in evaluating the severity of disease and the overall effect of the current treatment.
Therefore, we need a more efficient tool that makes diagnosis and patient follow-up easier and better. Homma's
OAB-SS has been developed and recognized as a suitable tool in many countries. The purpose of this research is to
apply the OAB-SS in diagnosing and patient's follow-up in the clinical practice.
1Khoa Niệu học Chức năng, Bệnh viện Đại học Y Dược TP. Hồ Chí Minh
2Bộ môn Tiết Niệu, Đại học Y Dược TP. Hồ Chí Minh
Tác giả liên lạc: BS. Lê Trương Tuấn Đạt ĐT: 0906792337 Email: dr.tuandat2710@gmail.com
Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 26 * Số 1 * 2022
Nghiên cứu Y học
Chuyên Đề Ngoại Khoa
164
Method: A case series study was conducted among inpatients and outpatients diagnosed and treated for
OAB at Functional Urology Department of University Medical Center HCMC from 01/2020 to 06/2021.
Results: 93 cases were included in the study with a female/male ratio is 2.21/1. The mean age was 46.83. The
age group with the highest incidence of OAB is 30 – 39. Wet OAB accounts for 29.03% and dry OAB accounts
for 70.97%. Compared with the dry OAB group, wet OAB group had a significantly greater mean age and
significantly shorter duration of symptoms before coming to the clinic. Average score of each symptom: Frequency
(1.57), nocturia (2.25), urgency (4.82), urgency urinary incontinence (1.0). OAB-SS was 9.63 and QoL was
5.22. OAB-SS and QoL were significantly higher in the wet OAB group than in the dry OAB group. The
correlation and distribution of scores between OAB-SS and QoL suggest that OAB-SS score be used to classify
the severity of OAB: 1 – 5: mild, 6 – 9: moderate, 10 – 15: severe. Regarding treatment results: symptoms score,
OAB-SS and QoL improved significantly after treatment. More detail: frequency (1.57
0.41), nocturia (2.25
0.86), urgency (4.82
1.32), urge urinary incontinence (1.0
0.2), OAB-SS (9.63
2.78) and QoL (5.22
2.45).
Conclusion: OAB-SS is an objective and valuable tool to evaluate OAB symptoms, contributing to increase
the effectiveness of OAB diagnosis and treatment.
Key words: overactive bladder, overactive bladder symptoms score, OAB-SS
ĐẶT VẤN ĐỀ
Theo Hội tiêu tiểu tự chủ quốc tế
(International Continence Society – ICS), bàng
quang tăng hoạt là một hội chứng đặc trưng bởi
triệu chứng tiểu gấp, thường đi kèm với tiểu
nhiều lần và tiểu đêm, có thể có hoặc không có
tiểu không kiểm soát gấp và không ghi nhận
nhiễm khuẩn đường tiết niệu hoặc các bệnh lý rõ
ràng khác của đường tiết niệu(1).
Tần suất mắc phải OAB tại Việt Nam khoảng
12,2%, trong đó OAB ướt (có tiểu không kiểm
soát gấp) chiếm 2,5%. Tỷ lệ mắc phải OAB ở nữ
cao hơn nam (khoảng 1,46/1)(2). OAB tuy không
nguy hiểm tới tính mạng nhưng gây suy giảm
đáng kể chất lượng cuộc sống.
Đánh giá ban đầu trong chẩn đoán OAB bao
gồm khai thác bệnh sử đầy đủ, thăm khám thực
thể cẩn thận, tổng phân tích nước tiểu và sử
dụng bảng câu hỏi triệu chứng và/hoặc nhật ký
bàng quang nếu khả thi(3,4). Đánh giá chuyên sâu
sẽ được sử dụng khi cần thiết. Điều trị OAB bao
gồm liệu pháp thay đổi hành vi, dùng thuốc,
tiêm độc tố Botulinum A vào cơ bàng quang,
kích thích thần kinh chày, điều hòa thần kinh
cùng và phẫu thuật mở rộng bàng quang bằng
ruột/chuyển lưu nước tiểu(3,4). Thời gian tối thiểu
để đánh giá hiệu quả của liệu pháp hành vi cũng
như điều trị thuốc thường từ 4 – 12 tuần(5). Đánh
giá hiệu quả điều trị ở bệnh nhân được tiêm độc
tố Botulinum A vào cơ bàng quang và/hoặc mở
rộng bàng quang bằng ruột thường không có
thời gian cụ thể(3).
Về chẩn đoán, nếu chỉ dựa trên định nghĩa
của ICS thì khó lượng giá được mức độ nặng
nhẹ. Chẳng hạn, một bệnh nhân tiểu gấp 4 – 5
lần/ngày khác bệnh nhân tiểu gấp 9 – 10
lần/ngày, một bệnh nhân tiểu 10 lần/ngày khác
bệnh nhân tiểu 20 – 30 lần/ngày. Bên cạnh đó,
đánh giá hiệu quả điều trị OAB mang tính chủ
quan, dựa trên cảm giác của bệnh nhân trên
từng triệu chứng, chẳng hạn khi tái khám bệnh
nhân khai triệu chứng không cải thiện, nhưng
khi đánh giá lại thì trước điều trị bệnh nhân
tiểu đêm 10 lần, sau điều trị tiểu đêm còn 5 lần
nghĩa là bệnh nhân đã có hiệu quả điều trị dù
theo tiêu chuẩn thì vẫn còn tiểu đêm. Ngoài ra,
OAB là một hội chứng và sự phức tạp không
thể được đánh giá đầy đủ bằng cách chỉ đếm
từng triệu chứng riêng lẻ. Một số bệnh nhân có
thể có những thay đổi hỗn hợp, với một triệu
chứng cải thiện và một triệu chứng trở nên tệ
hơn(6). Cuối cùng, do phác đồ điều trị kéo dài,
bệnh nhân bỏ trị do chưa đáp ứng kì vọng, do
tác dụng phụ cũng như chi phí cao đòi hỏi
phải có một công cụ khách quan để đánh giá
Nghiên cứu Y học
Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 26 * Số 1 * 2022
Chuyên Đề Ngoại Khoa
165
hiệu quả điều trị, giúp bác sĩ lâm sàng tư vấn
và thuyết phục bệnh nhân.
Đã có nhiều công cụ giúp thuận lợi cho việc
đánh giá triệu chứng và ảnh hưởng của triệu
chứng lên chất lượng cuộc sống cũng như đánh
giá hiệu quả điều trị đã được giới thiệu. Bảng
câu hỏi OAB-SS của Homma đã được phát triển
và xác nhận là một công cụ đánh giá triệu chứng
của OAB, được sử dụng tại nhiều quốc gia,
OAB-SS tích hợp bốn triệu chứng vào một điểm
số duy nhất và có thể là một công cụ hữu ích cho
nghiên cứu và thực hành lâm sàng(6). Tại Việt
Nam, bảng câu hỏi OAB-SS của Homma đã
bước đầu được giới thiệu(7) nhưng chưa có
nghiên cứu nào về việc ứng dụng bảng câu hỏi
OAB-SS trên bệnh nhân OAB dù số lượng bệnh
nhân là rất nhiều và việc sử dụng bảng câu hỏi
OAB-SS là rất đơn giản nhưng có tính khách
quan. Vì vậy, để có thêm luận cứ cho việc sử
dụng bảng câu hỏi OAB-SS trên thực hành lâm
sàng, chúng tôi quyết định thực hiện nghiên cứu
với mục tiêu áp dụng bảng câu hỏi OAB-SS
trong chẩn đoán và theo dõi điều trị OAB.
ĐỐI TƢỢNG - PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
Đối tƣợng nghiên cứu
Bệnh nhân được chẩn đoán và điều trị OAB
tại phòng khám và khoa Niệu học chức năng của
bệnh viện Đại học Y Dược TP. HCM từ 01/2020
đến 06/2021.
Tiêu chuẩn chọn mẫu
Tất cả bệnh nhân được chẩn đoán và điều trị
OAB.
Tiêu chuẩn loại trừ
Bệnh nhân không tái khám đầy đủ để thực
hiện đánh giá lại OAB-SS.
Phƣơng pháp nghiên cứu
Thiết kế nghiên cứu
Mô tả hàng loạt trường hợp. Trong nghiên
cứu này sử dụng bảng câu hỏi OAB-SS của
Homma và đánh giá chất lượng cuộc sống
bằng IPSS (International Prostate Symptom
Score) QoL.
Bảng 1. Bảng câu hỏi OAB-SS của Homma
Triệu chứng
Tiểu nhiều lần
(Bạn đi tiểu bao nhiêu lần từ lúc
thức dậy buổi sáng đến lúc đi ngủ
buổi tối?)
7 lần
8 – 14 lần
15 lần
0đ
1đ
2đ
Tiểu đêm
(Bạn đi tiểu bao nhiêu lần từ lúc đi
ngủ buổi tối đến lúc thức dậy buổi
sáng?)
Không
1 lần
2 lần
3 lần
0đ
1đ
2đ
3đ
Tiểu gấp
(Bạn có thường bị cảm giác mắc đi
tiểu gấp, khó mà nín tiểu?)
Không
<1 lần/tuần
1 lần/tuần
1 lần/ngày
2 – 4 lần/ngày
5 lần/ngày
0đ
1đ
2đ
3đ
4đ
5đ
Tiểu không kiểm soát gấp
(Bạn có thường bị són tiểu do
không nín được khi mắc đi tiểu
gấp?)
Không
<1 lần/tuần
1 lần/tuần
1 lần/ngày
2 – 4 lần/ngày
5 lần/ngày
0đ
1đ
2đ
3đ
4đ
5đ
Tổng điểm: ……….
Bảng 2. Câu hỏi đánh giá chất lượng cuộc sống
(IPSS QoL)
Rất
hài
lòng
Hài
lòng
Khá
hài
lòng
Tạm
chấp
nhận
Khá
khó
chịu
Khó
chịu
Không
chịu
nỗi
Bạn nghĩ sao
nếu phải sống
quãng đời còn
lại với các triệu
chứng hiện tại?
0
1
2
3
4
5
6
Các bước tiến hành nghiên cứu
Ghi nhận các thông tin sau
Đặc điểm bệnh nhân: tuổi, giới tính.
Bệnh sử: điểm số 4 triệu chứng của OAB,
OAB-SS, QoL, thời gian mắc phải triệu chứng.
Điều trị được chọn: liệu pháp hành vi; điều
trị thuốc; điều trị khác như tiêm độc tố
Botulinum A vào cơ bàng quang; mở rộng bàng
quang bằng ruột.
Theo dõi điều trị: điểm số OAB-SS, điểm số
QoL sau 4 tuần và 12 tuần điều trị.
Thu thập và xử lý số liệu
Mã hóa, nhập liệu, xử lý và phân tích số liệu
bằng phần mềm Microsoft Excel 365 và phần
mềm thống kê Stata 14.
Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 26 * Số 1 * 2022
Nghiên cứu Y học
Chuyên Đề Ngoại Khoa
166
Y đức
Nghiên cứu đã được thông qua Hội đồng
Đạo đức trong nghiên cứu Y sinh học Đại học Y
Dược TP. HCM, số: 319/HĐĐĐ-ĐHYD ngày
28/04/2021.
KẾT QUẢ
Trong thời gian từ 01/2020 đến 06/2021,
chúng tôi ghi nhận tổng cộng 256 trường hợp
(TH) được chẩn đoán và điều trị OAB, trong đó
có 93 TH đầy đủ số liệu được đưa vào nghiên
cứu với những kết quả sau:
- Tỷ lệ Nữ/Nam là 2,21/1 (29 nam so với 64
nữ).
- Tuổi trung bình 46,83 (từ 18 đến 94 tuổi).
- Phân bố tuổi: Nhóm tuổi 30 – 39 chiếm tỉ lệ
cao nhất, nhưng không có sự vượt trội so với các
nhóm tuổi khác. Hơn 70% bệnh nhân nằm trong
khoảng 30 – 69 tuổi.
- Suất độ OAB khô và OAB ướt: OAB khô
chiếm 70,97% và OAB ướt chiếm 29,03%.
- Thời gian trung bình bệnh nhân mắc phải
triệu chứng của OAB là 23,41 tháng (khoảng 2
năm), trong đó ngắn nhất là 1 tháng và dài nhất
là 10 năm.
Đặc điểm bệnh nhân, thời gian mắc phải
triệu chứng, điểm số từng triệu chứng, tổng
điểm OAB-SS và điểm số QoL của bệnh nhân
theo từng nhóm cụ thể được thể hiện trong
Bảng 3.
Bảng 3. Đặc điểm bệnh nhân, điểm số triệu chứng và điểm số QoL giữa các nhóm
Nhóm
OAB (n=93)
OAB khô (n=66)
OAB ướt (n=27)
Tuổi
Trung bình
46,83
42,14
58,3
Giá trị p
<0,001 (Phép kiểm Mann-Whitney)
Giới tính (Nam/Nữ)
N
93 (29/64)
66 (24/42)
27(5/22)
Giá trị p
0,092 (Phép kiểm χ2)
Thời gian mắc phải triệu chứng (tháng)
Trung bình
23,41
27,06
14,48
Giá trị p
0,0303 (Phép kiểm Mann-Whitney)
Tiểu nhiều lần
Trung bình
1,57
1,62
1,44
Giá trị p
0,1201 (Phép kiểm Mann-Whitney)
Tiểu đêm
Trung bình
2,25
2,24
2,26
Giá trị p
0,7318 (Phép kiểm Mann-Whitney)
Tiểu gấp
Trung bình
4,82
4,82
4,81
Giá trị p
0,7379 (Phép kiểm Mann-Whitney)
Tiểu không kiểm soát gấp
Trung bình
1,0
0
3,44
Giá trị p
<0,001 (Phép kiểm Mann-Whitney)
OAB-SS
Khoảng điểm
6 15
6 10
8 15
Trung bình
9,63
8,68
11,96
Giá trị p
<0,001 (Phép kiểm Mann-Whitney)
QoL
Khoảng điểm
4 6
4 6
5 6
Trung bình
5,22
5,02
5,70
Giá trị p
<0,001 (Phép kiểm Mann-Whitney)
Tuổi và thời gian trung bình mắc phải triệu
chứng giữa 2 nhóm OAB khô và OAB ướt khác
biệt có ý nghĩa thống kê (p <0,05), với độ tuổi
trung bình cao hơn đáng kể ở nhóm OAB ướt.
Tỷ lệ mắc phải OAB ướt giữa 2 nhóm nam
và nữ khác biệt không có ý nghĩa thống kê.
Thời gian mắc phải triệu chứng giữa 2 nhóm
OAB khô và OAB ướt khác biệt có ý nghĩa thống
kê (p <0,05). Nhóm OAB ướt có thời gian chịu
đựng các triệu chứng ngắn hơn rõ rệt.
Tổng điểm OAB-SS và điểm số triệu chứng
tiểu không kiểm soát gấp giữa 2 nhóm OAB
khô và OAB ướt khác biệt có ý nghĩa thống kê
(p <0,05), nhóm OAB ướt có điểm số cao hơn.
Điểm số triệu chứng tiểu nhiều lần, tiểu đêm
và tiểu gấp giữa 2 nhóm OAB khô và OAB ướt
Nghiên cứu Y học
Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 26 * Số 1 * 2022
Chuyên Đề Ngoại Khoa
167
khác biệt không có ý nghĩa thống kê.
Điểm số QoL giữa 2 nhóm OAB khô và OAB
ướt khác biệt có ý nghĩa thống kê (p <0,05), với
điểm số cao hơn (tương đương với chất lượng
cuộc sống tệ hơn) ở nhóm OAB ướt.
Tuổi tương quan thuận, mức độ trung bình
đối với tổng điểm OAB-SS (R=0,33, p=0,0011) và
điểm số triệu chứng tiểu không kiểm soát gấp
(R=0,4, p=0,0001,). Tuổi tương quan không có ý
nghĩa thống kê đối với điểm số triệu chứng tiểu
nhiều lần, tiểu đêm, tiểu gấp và thời gian mắc
phải triệu chứng (phép kiểm tương quan
Spearman).
Bảng 4. Điểm số QoL trong từng mức điểm số OAB-SS
Điểm số OAB-SS
Điểm số QoL
Giá trị p
Phép kiểm
6
4,6
0,0001
Kruskall-Wallis
7
4,64
8
4,88
9
5
10
5,38
11
5,71
12
5,63
≥13
5,88
Điểm số QoL trung bình giữa các mức điểm
OAB-SS khác biệt có ý nghĩa thống kê (p <0,05)
Khi so sánh sự khác biệt QoL cụ thể giữa
từng mức điểm OAB-SS (dùng phép kiểm
Mann-Whitney cho từng cặp điểm OAB-SS), ta
có kết quả:
QoL khi OAB-SS=6 và QoL khi OAB-SS từ 9
15 khác biệt có ý nghĩa thống kê (p <0,05).
QoL khi OAB-SS=7 và QoL khi OAB-SS từ 9
15 khác biệt có ý nghĩa thống kê (p <0,05).
QoL khi OAB-SS=8 và QoL khi OAB-SS từ 10
15 khác biệt có ý nghĩa thống kê (p <0,05).
QoL khi OAB-SS=9 và QoL khi OAB-SS từ 10
15 khác biệt có ý nghĩa thống kê (p <0,05).
QoL khi OAB-SS=10 và QoL khi OAB-SS từ
13 15 khác biệt có ý nghĩa thống kê (p <0,05).
Điểm số QoL tương quan thuận, mức độ
mạnh đối với tổng điểm OAB-SS (R=0,66, p
<0,001) và điểm số triệu chứng tiểu không kiểm
soát gấp (R=0,6, p <0,001). QoL tương quan
thuận, mức độ trung bình đối với điểm số triệu
chứng tiểu gấp (R=0,3, p=0,0034). QoL tương
quan nghịch, mức độ yếu đối với thời gian mắc
phải triệu chứng (R=-0,28, p=0,0072) (phép kiểm
tương quan Spearman)
Phương pháp điều trị: 96,77% bệnh nhân
được khởi đầu bằng liệu pháp thay đổi hành vi
và dùng thuốc. Còn lại có 1 TH được tiêm độc tố
Botulinum A vào cơ bàng quang và 2 TH mở
rộng bàng quang bằng ruột.
Bảng 5. Điểm số từng triệu chứng trước và sau điều trị 4 và 12 tuần
Điểm số triệu chứng
Chưa điều trị
Sau 4 tuần điều trị
Sau 12 tuần điều trị
Giá trị p
Phép kiểm
Tiểu nhiều lần
1,57
0,96
0,41
<0,001
t bắt cặp
Tiểu đêm
2,25
1,47
0,86
<0,001
Tiểu gấp
4,82
3,12
1,32
<0,001
Tiểu không kiểm soát gấp
1
0,42
0,2
<0,001
Hình 1. Kết quả điều trị tổng thể và gánh nặng bệnh nhân phải chịu (p <0,001)