TẠP CHÍ Y HỌC VIỆT NAM TẬP 543 - THÁNG 10 - SỐ ĐẶC BIỆT - 2024
437
ỨNG DỤNG BẢNG NHẬT KÝ BỆNH PARKINSON PHIÊN BẢN TIẾNG VIỆT
TRONG ĐÁNH GIÁ CÁC BIẾN CHỨNG VẬN ĐỘNG
Ở BỆNH NHÂN PARKINSON
Trần Thanh Hùng1, Nguyễn Lê Anh Thư1
TÓM TẮT57
Mục tiêu: Chuyển ngữ sang tiếng Việt và
ứng dụng bảng nhật ký bệnh Parkinson trong
đánh giá các biến chứng vận động ở bệnh nhân
Parkinson. Phương pháp: Nghiên cứu cắt ngang
mô tả, tiến cứu trên 24 bệnh nhân (BN) đã được
chẩn đoán mắc bệnh Parkinson và theo dõi định
kì tại phòng khám chuyên khoa bệnh Parkinson
và các rối loạn vận động (RLVĐ) Bệnh viện
Nguyễn Tri Phương, thành phố Hồ Chí Minh từ
tháng 12/2023-07/2024. Kết quả: Sau khi ứng
dụng bảng nhật ký bệnh Parkinson chúng tôi ghi
nhận 91,7 % BN có dao động vận động (dao
động BẬT-TẮT 5,6%, hiện tượng đáp ứng một
phần 16,7%, hiện tượng chậm/không đạt trạng
thái BẬT 22,2%, hiện tượng TẮT đột ngột
11,1% và hiện tượng TẮT dần 77,8%), 25% BN
có loạn động (16,7% loạn động giai đoạn TẮT,
33,3% loạn động hai pha và 50% loạn động đỉnh
liều). Kết luận: Bảng nhật ký bệnh Parkinson là
một công cụ hiệu quả trong việc đánh giá các
biến chứng vận động ở BN Parkisnon và nên
được ứng dụng rộng rãi trong thực hành lâm
sàng.
Từ khóa: biến chứng vận động, dao động
vận động, loạn động, bảng nhật ký bệnh
Parkinson.
1Bộ môn Thần kinh, ĐHYD TP Hồ Chí Minh
Chịu trách nhiệm chính: Trần Thanh Hùng
ĐT: 0838427942
Email: tranthanhhungmd@ump.edu.vn
Ngày nhận bài: 10/7/2024
Ngày gửi phản biện: 12/7/2024
Ngày duyệt bài: 22/7/2024
SUMMARY
APPLICATION OF THE VIETNAMESE
VERSION OF THE PARKINSON'S
DISEASE DIARY IN ASSESSING
MOTOR COMPLICATIONS IN
PARKINSON'S PATIENTS
Objective: Translate into Vietnamese and
implement the Parkinson’s Disease Diary to
assess motor complications in Parkinson’s
patients. Subjects and Methods: A descriptive
cross-sectional, prospective study was conducted
on 24 patients who were diagnosed with
Parkinson’s Disease and periodically monitored
at the Parkinson’s Disease and Movement
Disorders Clinic at Nguyen Tri Phuong Hospital,
Ho Chi Minh City from December 2023 to July
2024. Results: After applying the Parkinson’s
Disease Diary, we observed that 91,7% of
patients experienced motor fluctuations (random
ON-OFF 5,6%, partial ON 16,7%, delayed
ON/no ON 22,2%, sudden OFF 11,1%, and
wearing OFF 77,8%) and 25% of patients
experienced dyskinesia (16,7% OFF-period
dyskinesia, 33,3% diphasic dyskinesia, and 50%
peak – dose dyskinesia). Conclusion: The
Parkinson’s Disease Diary is a reliable tool for
evaluating motor complications in Parkinson’s
patients and should be widely used in clinical
practice.
Keywords: motor complication, motor
fluctuation, dyskinesia, Parkinson’s Disease
Diary.
HỘI NGHỊ KHOA HỌC TOÀN QUỐC CHUYÊN NGÀNH ĐỘT QUỴ VÀ CÁC BỆNH THẦN KINH LIÊN QUAN LẦN THỨ X
438
I. ĐẶT VẤN ĐỀ
Bệnh Parkinson là một rối loạn thoái hóa
thần kinh phổ biến thứ hai sau bệnh
Alzheimer, ảnh hưởng khoảng 1-2 trên 1000
người.1 Điều trị lâu dài với levodopa làm
tăng nguy cơ xuất hiện các biến chứng vận
động và chỉ thăm khám tại một thời điểm sẽ
rất khó để phát hiện đầy đủ các biến chứng
này.2 Bảng nhật ký bệnh Parkinson II của
Hauser (gọi tắt bảng nhật ký bệnh Parkinson)
ra đời năm 2000 và được thay đổi cách đánh
giá vào năm 2006, đã trở thành phiên bản sử
dụng rộng rãi nhất.3,4 Bảng nhật ký bệnh
Parkinson đóng vai trò quan trọng trong đánh
giá hiệu quả điều trị, đánh giá thời điểm cần
thay đổi điều trị, thử nghiệm thuốc và đặc
biệt trong việc phát hiện biến chứng dao
động vận động và loạn động.5 Ở Việt Nam
vẫn chưa có một nghiên cứu nào sử dụng
bảng nhật ký này để đánh giá biến chứng vận
động ở BN Parkinson. Vì vậy, chúng tôi thực
hiện nghiên cứu này nhằm mục đích “Bước
đầu ứng dụng bảng nhật ký bệnh
Parkinson phiên bản tiếng Việt để đánh giá
các biến chứng vận động ở bệnh nhân
Parkinson”.
II. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
2.1. Đối tượng nghiên cứu
Bệnh nhân mắc bệnh Parkinson được
khám và theo dõi định kì tại phòng khám
chuyên khoa bệnh Parkinson và các RLVĐ
bệnh viện Nguyễn Tri Phương trong thời
gian từ tháng 12/ 2023- 07/2024.
Tiêu chuẩn chọn: BN ≥ 18 tuổi, được
chẩn đoán bệnh Parkinson bởi bác sĩ chuyên
khoa Thần kinh bằng chẩn đoán trong hồ sơ
điện tử và/ hoặc sổ khám bệnh của BN đến
khám tại phòng khám chuyên khoa bệnh
Parkinson và các RLVĐ bệnh viện Nguyễn
Tri Phương, đồng ý tham gia nghiên cứu.
Tiêu chuẩn loại ra: Hội chứng Parkinson
không điển hình hoặc thứ phát, BN đã được
điều trị bằng phương pháp kích thích não
sâu.
2.2. Phương pháp nghiên cứu
Thiết kế nghiên cứu: cắt ngang mô tả,
tiến cứu
Phương pháp lấy mẫu: lấy mẫu thuận tiện
trên 24 BN
2.3. Quy trình thực hiện
Việt hóa bảng nhật ký bệnh Parkinson
Quy trình chuyển ngữ sang tiếng Việt và
chuẩn hóa bảng nhật ký bệnh Parkinson được
thực hiện dựa theo ISPOR (International
Society for Pharmacoeconomics and
Outcomes Research). Quy trình gồm 10
bước: (1) Chuẩn bị, (2) Dịch xuôi, (3) Hợp
nhất, (4) Dịch ngược, (5) Đánh giá bản dịch
ngược, (6) Hòa hợp, (7) Phỏng vấn nhận
thức, (8) Đánh giá kết quả phỏng vấn nhận
thức và hoàn thiện, (9) Đọc kiểm, (10) Bản
dịch chính thức.6
Sau khi được sự cho phép của tác giả gốc
và đại diện đơn vị sở hữu là trường Đại học
South Florida, chúng tôi tiến hành chuyển
ngữ bảng nhật ký này sang tiếng Việt bởi 2
chuyên gia song ngữ (một Thạc sĩ ngành
Ngôn ngữ học và một bác sĩ đa khoa. Bản
dịch xuôi hợp nhất là bản thử nghiệm để
phỏng vấn nhận thức. Bản dịch ngược cũng
được thực hiện bởi 2 chuyên gia song ngữ
(một Thạc sĩ ngành Ngôn ngữ học và một
bác sĩ đa khoa). Sau khi 2 bản dịch ngược
được hoàn thành sẽ được so sánh và thảo
luận để đưa ra bản dịch ngược hợp nhất và
được gửi lại thông qua bởi tác giả gốc và đại
diện đơn vị sở hữu tại Hoa Kỳ. Sau khi có
bản dịch tiếng Việt, chúng tôi chọn ngẫu
nhiên 5 bác sĩ chuyên ngành Nội thần kinh
để tiến hành phỏng vấn nhận thức về bảng
nhật ký. Sau buổi phỏng vấn, bản dịch tiếng
TẠP CHÍ Y HỌC VIỆT NAM TẬP 543 - THÁNG 10 - SỐ ĐẶC BIỆT - 2024
439
Việt được chỉnh sửa một lần nữa để đảm bảo
tính dễ hiểu và thống nhất, cuối cùng đưa ra
“bảng nhật ký bệnh Parkinson tiếng Việt
chính thức”.
Đánh giá các biến chứng vận động
trong mẫu nghiên cứu thông qua việc ứng
dụng bảng nhật ký bệnh Parkinson
Những người tham gia được cung cấp
đầy đủ thông tin về nghiên cứu và chấp nhận
tham gia.
Nghiên cứu viên sẽ tiến hành thu thập
các thông tin liên quan và giải thích các định
nghĩa trong bảng nhật ký bệnh Parkinson:
ngủ, tắt, bật không kèm loạn động và bật
kèm loạn động gây hoặc không gây khó chịu
để bệnh nhân hiểu rõ hơn về mục đích của
việc thực hiện nghiên cứu.
Sau khi tham khảo về cách sử dụng bảng
nhật ký bệnh Parkinson cũng như những
nhược điểm còn tồn tại trong các nghiên cứu
của các tác giả Matthias Löhle và cộng sự,5
Jonathan Timpka và cộng sự,7 Carin Janz và
cộng sự,8 chúng tôi lựa chọn cách ứng dụng
bảng nhật ký bệnh Parkinson phiên bản tiếng
Việt như sau: nghiên cứu viên sẽ trực tiếp
gọi điện video cho BN hoặc thân nhân mỗi
30 phút trong 2 ngày liên tiếp (chỉ gọi điện từ
lúc BN thức dậy đến lúc chuẩn bị đi ngủ để
quan sát cũng như đánh giá các trạng thái
vận động của BN, khoảng thời gian nghiên
cứu viên không thể gọi điện video sẽ nhờ
BN/thân nhân mô tả lại vào sáng ngày hôm
sau).
Thống kê kết quả thu được từ các bảng
nhật ký bệnh Parkinson của BN
Xác định số lượng và tính tỉ lệ BN không
có biến chứng, có xuất hiện biến chứng dao
động vận động, loạn động trong dân số tham
gia nghiên cứu
Trong nhóm có dao động vận động: Tiến
hành phân loại và tính tỉ lệ xuất hiện các loại
dao động vận động (hiện tượng tắt dần, hiện
tượng tắt đột ngột, chậm/không đạt trạng thái
bật, dao động bật tắt, đáp ứng một phần).
Trong nhóm có loạn động: Tiến hành
phân loại và tính tỉ lệ xuất hiện các loại loạn
động (loạn động đỉnh liều, loạn động giai
đoạn tắt, loạn động hai pha).
Sau khi kết luận về biến chứng vận động
ở mỗi BN, nghiên cứu viên sẽ thông báo cho
BN và thân nhân cũng như thảo luận với bác
sĩ điều trị về tình trạng hiện tại của họ.
2.4. Xử lý số liệu
Nhập liệu và mã hóa bằng Excel và phân
tích số liệu bằng phần mềm Stata 14.2.
2.5. Đạo đức trong nghiên cứu
Nghiên cứu được chấp thuận của Hội
đồng đạo đức trong nghiên cứu y sinh học
Bệnh viện Nguyễn Tri Phương, quyết định số
2641/NTP-HĐĐĐ, ký ngày 30/11/2023.
III. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
3.1. Đặc điểm của dân số nghiên cứu
Trong nghiên cứu của chúng tôi BN
parkinson có tuổi trung bình: 67,5 tuổi (nữ
giới: 62,5%), tuổi khởi phát trung bình: 56
tuổi. Đây là nhóm tuổi khởi phát thường gặp
ở các BN parkinson nói chung. Tuy nhiên,
chỉ có 17 BN khởi phát từ ≥50 tuổi. Như vậy
có đến 7 khởi phát trẻ (1 <40 tuổi, 6 từ 40-
49 tuổi). Thời gian bệnh mắc bệnh trung
bình: 10 năm, thời gian “tuần trăng mật”
thường là 3-5 năm sau khởi phát bệnh. Vì
vậy, đa số BN tham gia nghiên cứu đã bước
vào giai đoạn tiến triển. Nhìn chung, các đặc
điểm về dân số nghiên cứu tương đồng với
các nghiên cứu khác.5,7
Giai đoạn bệnh theo Hoehn & Yahr trung
bình là 2, liều levodopa tương đương (LED)
trung bình là 821±318. Các đặc điểm này
cũng tương tự với các nghiên cứu trước
đây.5,7,8
HỘI NGHỊ KHOA HỌC TOÀN QUỐC CHUYÊN NGÀNH ĐỘT QUỴ VÀ CÁC BỆNH THẦN KINH LIÊN QUAN LẦN THỨ X
440
Bảng nhật ký bệnh Parkinson phiên bản tiếng Việt chính thức
Bảng 3.1. Tỉ lệ biến chứng vận động trước và sau khi ứng dụng bảng nhật ký bệnh
Parkinson
Trước ứng dụng bảng nhật ký
bệnh Parkinson (số BN, %)
Sau ứng dụng bảng nhật ký
bệnh Parkinson (số BN, %)
Không xuất hiện biến chứng
vận động
20,8% (5)
8,3% (2)
Biến chứng dao động vận động
75% (18)
91,7% (22)
Biến chứng loạn động
8,3% (2)
25% (6)
TẠP CHÍ Y HỌC VIỆT NAM TẬP 543 - THÁNG 10 - SỐ ĐẶC BIỆT - 2024
441
Dựa theo chẩn đoán trên đơn thuốc của
BN: Có 5/24 (20,8%) không có biến chứng
vận động, 18/24 (75%) xuất hiện biến chứng
vận động và 2/14 (8,3%) có loạn động.
Trong số 19 BN có biến chứng vận động, có
1BN vừa xuất hiện dao động vận động và
loạn động.
Tại thời điểm sau khi ứng dụng bảng nhật
ký: chỉ có 2/24 (8,3%) BN không có xuất
hiện biến chứng vận động. Ngoài ra, có
22/24 (91,7%) có xuất hiện biến chứng dao
động vận động và 6/24 (25%) có xuất hiện
biến chứng loạn động và có 5 BN vừa xuất
hiện dao động vận động vừa loạn động.
Tỉ lệ các loại dao động vận động trong
dân số nghiên cứu: Trong 22 BN có dao
động vận động. Loại dao động thường gặp
nhất là hiện tượng tắt dần 14/18 (77,8%) và
loại dao động BẬT-TẮT (5,6%). Ngoài ra, tỉ
lệ BN có hiện tượng chậm/không đạt trạng
thái BẬT, hiện tượng đáp ứng một phần và
TẮT đột ngột lần lượt là 22,2%, 16,7% và
11,1%.
Tỉ lệ các loại loạn động trong dân số
nghiên cứu: Trong 6 BN có xuất hiện loạn
động, loạn động đỉnh liều là phổ biến nhất
với 50%, tỉ lệ BN có loạn động hai pha là
33,3% và loạn động giai đoạn tắt chiếm tỉ lệ
thấp nhất với 16,7%.
IV. BÀN LUẬN
4.1. Việt hóa bảng nhật ký bệnh
Parkinson
Ở Việt Nam, chưa có nghiên cứu thực
hiện Việt hóa bảng nhật ký bệnh Parkinson.
Vì vậy, chúng tôi tiến hành Việt hóa và đảm
bảo giá trị nội dung của bảng nhật ký bệnh
Parkinson dựa trên nguyên tắc thực hành tốt
trong dịch và chuyển đổi văn hóa theo
ISPOR.
Trong điều kiện tự nhiên, kinh tế, xã hội
của Việt Nam hiện tại và cho đến khi có
phiên bản được chuẩn hóa tốt hơn hoặc có
công cụ theo dõi khác tiện lợi và hoàn chỉnh
hơn so với phiên bản hiện tại, chúng tôi kiến
nghị nên sử dụng bảng nhật ký bệnh
Parkinson phiên bản tiếng Việt này trong
thực hành lâm sàng cũng như trong các
nghiên cứu khoa học trên BN Parkinson tại
Việt Nam.
4.2. Kết quả ứng dụng bảng nhật ký
bệnh Parkinson
Nghiên cứu cho thấy ở thời điểm hiện tại
có 22/24 (91,7%) BN có xuất hiện biến
chứng dao động vận động và 6/24 (25%)
xuất hiện loạn động (có 5/24 BN có xuất hiện
đồng thời cả hai biến chứng trên).
Có khoảng 40-50% BN bị ảnh hưởng từ
các biến chứng vận động sau khi sử dụng
levodopa từ 4-6 năm. Hơn thế, nếu thời gian
điều trị kéo dài hơn 10 năm thì tỉ lệ này tăng
lên đến 80-100% xuất hiện biến chứng. Thời
gian mắc bệnh trung bình là 10 năm, và 22/
(91,7%) BN xuất hiện biến chứng vận động.
Kết quả này cũng phù hợp với các nghiên
cứu trước đây.
Nghiên cứu đã phát hiện thêm 5 trường
hợp có xuất hiện biến chứng vận động nhưng
lại được ghi nhận là chưa có biến chứng và
ghi nhận 2 BN đang đáp ứng tốt với thuốc
điều trị vì không xuất hiện biến chứng vận
động ở thời điểm hiện tại trong khi trước đó
họ thuộc nhóm có dao động vận động.
Có 22 (77,8%) BN xuất hiện biến chứng
dao động vận động, đã ghi nhận hiện tượng
tắt dần. Mặt khác, khi phân loại các biến
chứng loạn động trên 6 BN, có 50% BN xuất
hiện loạn động đỉnh liều (loại loạn động phổ
biến nhất). Điều này cũng phù hợp với thống
kê trong các nghiên cứu trước đây.