TÌM HIỂU CHUNG VỀ PHÉP
LẬP LUẬN GIẢI THÍCH
I. KIẾN THỨC CƠ BẢN
1. Mục đích và phương pháp giải thích
a) Trong đời sống hàng ngày, có biết bao nhiêu là câu hỏi Vì sao? đặt ra đòi hỏi chúng ta
phải có sự hiểu biết để trả lời, chẳng hạn: Vì sao lại có nguyệt thực? Vì sao nước biển lại
mặn? Vì sao lá cây lại có màu xanh?... Trả lời những câu hỏi như thế, nghĩa là chúng ta đi
giải thích một vấn đề.
b) Trong văn nghị luận, việc giải thích thường gắn với những vấn đề khái quát có liên
quan đến tư tưởng, đạo lí, các chuẩn mực đạo đức, lối sống,... Chẳng hạn: Tình bạn là gì?
Thế nào là trung thực? Vì sao phải khiêm tốn? Thế nào là Có chí thì nên?...
c) Đọc bài văn sau đây và trả lời các câu hỏi.
LÒNG KHIÊM TỐN
Lòng khiêm tốn có thể được coi là một bản tính căn bản cho con người trong nghệ thuật
xử thế và đối đãi với sự vật.
Điều quan trọng của khiêm tốn là chính nó đã tự nâng cao giá trị cá nhân của con người
trong xã hội. Khiêm tốn là biểu hiện của con người đứng đắn, biết sống theo thời và biết
nhìn xa. Con người khiêm tốn bao giờ cũng là người thường thành công trong lĩnh vực
giao tiếp với mọi người.
Vậy khiêm tốn là gì? Khiêm tốn là tính nhã nhặn, biết sống một cách nhún nhường, luôn
luôn hướng về phía tiến bộ, tự khép mình vào những khuôn thước của cuộc đời, bao giờ
cũng không ngừng học hỏi. Hoài bão lớn nhất của con người là tiến mãi không ngừng,
nhưng không nhằm mục đích tự khoe khoang, tự đề cao cá nhân mình trước người khác.
Người có tính khiêm tốn thường hay tự cho mình là kém, còn phải phấn đấu thêm, trau
dồi thêm, cần được trao đổi, học hỏi nhiều thêm nữa. Người có tính khiêm tốn không bao
giờ chịu chấp nhận sự thành công của cá nhân mình trong hoàn cảnh hiện tại, lúc nào
cũng cho sự thành công của mình là tầm thường, không đáng kể, luôn luôn tìm cách để
học hỏi thêm nữa.
Tại sao con người lại phải khiêm tốn như thế? Đó là vì cuộc đời là một cuộc đấu tranh bất
tận, mà tài nghệ của mỗi cá nhân tuy là quan trọng, nhưng thật ra chỉ là những giọt nước
bé nhỏ giữa đại dương bao la. Sự hiểu biết của mỗi cá nhân không thể đem so sánh với
mọi người cùng chung sống với mình. Vì thế, dù tài năng đến đâu cũng luôn luôn phải
học thêm, học mãi mãi.
Tóm lại, con người khiêm tốn là con người hoàn toàn biết mình, hiểu người, không tự
mình đề cao vai trò, ca tụng chiến công của cá nhân mình cũng như không bao giờ chấp
nhận một ý thức chịu thua mang nhiều mặc cảm tự ti đối với mọi người.
Khiêm tốn là một điều không thể thiếu cho những ai muốn thành công trên con đường
đời.
(Theo Lâm Ngữ Đường, Tinh hoa xử thế)
- Bài văn giải thích vấn đề gì?
Gợi ý: Nhan đề của bài văn có tác dụng nêu lên vấn đề giải thích không?
- Hãy tìm những câu ở dạng định nghĩa như: Lòng khiêm tốn có thể coi là một bản tính,...
Thử nhận xét về cách giải thích của bài văn này.
Gợi ý:
Những câu ở dạng định nghĩa:
+ Lòng khiêm tốn có thể được coi là một bản tính căn bản cho con người trong nghệ
thuật xử thế và đối đãi với sự vật.
+ Con người khiêm tốn bao giờ cũng là người thường thành công trong lĩnh vực giao tiếp
với mọi người.
+ Khiêm tốn là tính nhã nhặn, biết sống một cách nhún nhường, luôn luôn hướng về phía
tiến bộ, tự khép mình vào những khuôn thước của cuộc đời, bao giờ cũng không ngừng
học hỏi.
+... con người khiêm tốn là con người hoàn toàn biết mình, hiểu người, không tự mình đề
cao vai trò, ca tụng chiến công của cá nhân mình cũng như không bao giờ chấp nhận một
ý thức chịu thua mang nhiều mặc cảm tự ti đối với mọi người.
Cách giải thích:
+ Tác giả đã liệt kê những biểu hiện của lòng khiêm tốn như thế nào?
+ Đưa ra những đối lập giữa người khiêm tốn và kẻ không khiêm tốn có phải là một cách
giải thích không?
+ Chỉ ra cái lợi của khiêm tốn, cái hại của không khiêm tốn có phải là để giải thích
không?
+ Chỉ ra nguyên nhân của thói không khiêm tốn có tác dụng giải thích như thế nào?
