47Số 3/2024TẠP CHÍ ĐẠI HỌC HẢI DƯƠNGTÓM TẮT: Sản xuất rau theo hướng nông nghiệp công nghệ cao đã bước đầu được hình thành như: sản xuất trong nhà màn, nhà lưới chống côn trùng, sản xuất trong nhà plastic không cố định để hạn chế tác hại của các yếu tố môi trường bất lợi, trồng rau bằng kỹ thuật thuỷ canh, màng dinh dưỡng, nhân giống và sản xuất các loại cây quí hiếm, năng suất cao bằng công nghệ nhà kính của Israel có điều khiển kiểm soát các yếu tố môi trường. Các công nghệ này đã và đang được ứng dụng ở các vùng rau chuyên canh, bước đầu đã cho hiệu quả kinh tế rõ rệt. Cải bó xôi Toraido là giống rau có nguồn gốc xuất sứ từ Nhật Bản, có giá trị kinh tế cao, có thể trồng nhiều vụ/năm, đồng thời lên khung thời vụ tối ưu có sự phối hợp các giống rau giúp người nông dân có thể hình thành vùng rau chuyên canh, sản xuất quanh năm mang lại hiệu quả kinh tế cao.Từ khóa: cải bó xôi Toraido, sản xuất trình diễn, chuyên canh.Hiện nay sản xuất rau tại Hải Dương tuy đã đạt được những thành tựu bước đầu về sản xuất và tiêu thụ rau an toàn (RAT) tại tỉnh song việc biến cây rau thành cây hàng hóa cho giá trị cao, phổ biến việc sản xuất và tiêu thụ RAT, chất lượng cao, khai thác được những lợi thế địa bàn thì nông dân Hải Dương và một số doanh nghiệp kinh doanh về rau trên địa bàn tỉnh vẫn chưa làm được. Nguyên nhân chủ yếu là do việc ứng dụng tiến bộ kĩ thuật về giống mới, kỹ thuật canh tác và tổ chức quảng bá, tiêu thụ sản phẩm vẫn còn nhiều hạn chế. Nhiều giống rau mới chưa được triển khai áp dụng trồng tại Hải Dương để đa dạng hóa sản phẩm rau.Do vậy, việc xây dựng và đẩy nhanh phát triển nông nghiệp sạch, có hiệu quả kinh tế cao giúp phát triển nông nghiệp và nông thôn hiện nay tại Hải Dương là một vấn đề có ý nghĩa rất to lớn và cấp thiết. Căn cứ vào nhu cầu của thị trường, tình hình thực tiễn sản xuất, vào tiềm năng phát triển nông nghiệp tại tỉnh Hải Dương việc Xây dựng mô hình sản xuất trình diễn giống rau cải bó xôi Toraido mới có giá trị kinh tế cao trên địa bàn tỉnh Hải Dương là rất quan trọng và có ý nghĩa thiết thực.2. VẬT LIỆU VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU2.1. Vật liệuGiống cải bó xôi Toraido là giống nhập khẩu do Viện Nghiên cứu Rau quả giới thiệu, do công ty giống Takii sản xuất và phân phối.2.2. Phương pháp nghiên cứuPhương pháp thu thập số liệu: Thu thập số liệu thống kê từ các cơ quan chuyên môn, bao gồm 2 dạng: Số liệu thứ cấp và Số liệu sơ cấp Xây dựng mô hình sản xuất trình diễn giống cải bó xôi Toraido có giá trị kinh tế cao trên địa bàn tỉnh Hải Dương1TS. Nguyễn Văn Quyên 1 Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Hải Dương1. ĐẶT VẤN ĐỀ Sản xuất rau của Việt Nam không ngừng tăng cả về số lượng và chất lượng. Hiện nay rau được sản xuất theo 2 phương thức: tự cung tự cấp và sản xuất hàng hoá, trong đó rau hàng hoá tập trung chính ở 2 khu vực là vùng rau chuyên canh và luân canh. Sản xuất rau theo hướng nông nghiệp công nghệ cao đã bước đầu được hình thành như: sản xuất trong nhà màn, nhà lưới chống côn trùng, sản xuất trong nhà plastic không cố định để hạn chế tác hại của các yếu tố môi trường bất lợi, trồng rau bằng kỹ thuật thuỷ canh, màng dinh dưỡng, nhân giống và sản xuất các loại cây quí hiếm, năng suất cao bằng công nghệ nhà kính của Israel có điều khiển kiểm soát các yếu tố môi trường. Các công nghệ này đã và đang được ứng dụng ở các vùng rau chuyên canh, bước đầu đã cho hiệu quả kinh tế rõ rệt.Sản xuất rau, quả là một trong 8 Danh mục sản phẩm nông nghiệp chủ lực tỉnh Hải Dương giai đoạn 2021-2025. Diện tích gieo trồng rau, màu tiếp tục tăng từ 41.171 ha như hiện nay lên 42.000 ha vào năm 2025, tổng sản lượng rau khoảng 1 triệu tấn/năm và định hướng diện tích khoảng 43.000 ha rau màu vào năm 2030. Trong đó, ổn định diện tích cây vụ đông ở mức 20.000-21.000 ha/năm, diện tích rau màu vụ xuân, vụ hè thu 10.500 ha/vụ. Nâng giá trị sản xuất cây vụ đông đạt trên 250 triệu đồng/ha năm 2025. Tiếp tục duy trì và mở rộng các vùng sản xuất tập trung cây rau màu truyền thống, có thị trường tiêu thụ ổn định, giá trị kinh tế cao. Mở rộng diện tích các loại cây rau màu phục vụ xuất xuất khẩu các nước và diện tích rau sản xuất an toàn theo quy trình thực hành nông nghiệp tốt (VietGAP, GlobalGAP) và rau hữu cơ từ 0,5% hiện nay lên 5% năm 2025 [1].
48Số 3/2024TẠP CHÍ ĐẠI HỌC HẢI DƯƠNGPhương pháp thí nghiệm đồng ruộng: - Phương pháp bố trí thí nghiệm - Phương pháp xây dựng mô hình sản xuất có sự tham gia của cộng đồng.- Phương pháp đánh giá hiệu quả kinh tế- Tổ chức hội nghị đầu bờ- Phương pháp phân tích số liệuPhương pháp nghiên cứu thử nghiệm trên đồng ruộng (On - Farm Research): Thử nghiệm sản xuất trong môi trường nông dân (xây dựng mô hình) để xây dựng các tiêu chí đánh giá gần với sản xuất, qua đó nông dân sẽ nắm chắc kỹ thuật và áp dụng hiệu quả hơn khi mở rộng [5].3. KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN3.1. Xây dựng mô hình trình diễn sản xuất cải bó xôi Toraido trong nhà lưới và ngoài đồng ruộngThí nghiệm xây dựng mô hình trình diễn sản xuất giống cải bó xôi Toraido được bố trí cả trong nhà lưới và ngoài đồng ruộng trong 2 năm 2017 - 2018 [3,4,6].2 2 - Trong nhà lưới: 250 mx 8 vụ = 2000 mtại cơ sở 2 Trường Cao đẳng Hải Dương (nay là Trường Đại học Hải Dương)22 - Ngoài đồng ruộng: 4608 m x 8 vụ= 39204 mtại các hộ gia đình xã Hồng Lạc, Thanh Hà, Hải DươngCải bó xôi Toraido được trồng liên tục quanh năm (4 vụ/ năm), cây sinh trưởng phát triển tốt, kháng sâu bệnh tốt, cho năng suất trung bình từ 21,58 - 24,70 tấn/ ha. Cải bó xôi Toraido là giống rau có giá trị dinh dưỡng rất cao, được người dân ưa chuộng, nên nhu cầu tiêu thụ cao đem lại hiệu quả kinh tế cao cho người sản xuất.Tiến hành theo dõi các chỉ tiêu sinh trưởng, phát triển và năng suất của cải bó xôi Toraido, kết quả cụ thể như sau:Bảng 1. Đặc điểm nông sinh học giống cải bó xôi Toraido trong mô hình với giống F1 (Lucky Seeds) đang trồng tại Hải DươngCải bó xôi Toraido có khả năng sinh trưởng tốt với điều kiện khí hậu tỉnh Hải Dương, đặc biệt là đối với vụ đông và đông xuân. Năng suất trong nhà lưới đạt 23,2 - 24,7 tấn/ha, tăng hơn giống F1 (Lucky Seeds) 14,25% , đối với trồng ngoài đồng ruộng đạt 21,1 - 22,6 tấn/ha, tăng hơn giống F1 (Lucky Seeds) 19,15%. Cây thu hoạch có thân dài từ 18,5 - 32,5 cm, thân mềm hơn so với giống F1 (Lucky Seeds).Cải bó xôi Toraido trồng ngoài đồng ruộng có áp dụng các tiến bộ kĩ thuật (TBKT) vào sản xuất cho năng suất đạt 83-96% so với năng suất lý thuyết và thích hợp trồng quanh năm trong điều kiện tỉnh Hải Dương. Theo dõi dịch hại đối với giống cải bó xôi Toraido cho thấy một số sâu bệnh hại chính đối như sau:
49Số 3/2024TẠP CHÍ ĐẠI HỌC HẢI DƯƠNGCải bó xôi Toraido xuất hiện một số sâu bệnh: Sâu khoang, bọ nhảy.., chủ yếu ở ngoài đồng ruộng. Nhìn chung cải bó xôi Toraido có khả năng chống chịu với một số sâu bệnh hại nguy hiểm khá cao, thích hợp với cả trồng trong nhà lưới và ngoài đồng ruộng. Giống cải bó xôi Toraido sinh trưởng, phát triển tốt ở cả hai điều kiện trong nhà lưới và ngoài đồng ruộng năng suất đạt từ 83-96% so với năng suất lý thuyết đặc biệt là trồng trong nhà lưới với điều kiện lý tưởng nên năng suất đạt tới 90-96% so với lý thuyết. Song với việc áp dụng TBKT trong sản xuất rau an toàn thì sản xuất cải bó xôi Toraido ngoài đồng ruộng cũng đem lại hiệu quả kinh tế cao lại không tốn kém cho việc thiết kế nhà lưới, vì vậy sản xuất cải bó xôi Toraido quanh năm ngoài đồng ruộng sẽ là lựa chọn tối ưu cho các hộ gia đình xã Hồng Lạc nói riêng và các hộ trên địa bàn tỉnh Hải Dương nói chung.3.2. Kết quả sản xuất cải bó xôi Toraido tại Hải DươngThực hiện trồng cải bó xôi Toraido ở các khung thời vụ khác nhau. Đánh giá năng suất và các yếu tố cấu thành năng suất giống cải bó xôi Toraido thu được kết quả như sau:Bảng 2. Tình hình sâu bệnh hại trên giống cải bó xôi Toraido trồng tại Hải DươngBảng 3. Năng suất và các yếu tố cấu thành năng suất giống cải bó xôi ToraidoKết quả cho thấy: Năm 2017-2018 thời vụ gieo ngày 22/1 và 21/4 thu được năng suất đạt 85-96% so với lý thuyết cả khi trồng trong nhà lưới và ngoài đồng ruộng. Thời vụ 20/7 do ảnh hưởng thời tiết cây cải bó xôi xuất hiện một số dịch bệnh làm ảnh hưởng đến sinh trưởng, phát triển của cây, nên năng suất ngoài đồng ruộng chỉ đạt 21,5 tấn/ha (83% so với năng suất lý thuyết) trong khi đó trồng trong nhà lưới tránh được sự bất lợi về thời tiết nên năng suất vẫn đạt 24,4 tấn/ha (94% so với lý thuyết) và tăng gần 11% so với ngoài đồng ruộng.Cải bó xôi Toraido được trồng cả trong nhà lưới và ngoài đồng ruộng. Kết quả cả 2 môi trường cây đều sinh trưởng, phát triển tốt, năng suất đạt từ 83-96% so với lý thuyết. Trồng trong nhà lưới hạn chế sâu bệnh, điều kiện khí hậu đảm bảo, ổn định nên năng suất cao hơn, đặc biệt khi thời tiết bất lợi nhiều biến đổi như năm 2017-2018. Tuy nhiên cải bó xôi Toraido là giống có khả năng chống sâu bệnh tốt, khả năng sinh trưởng phát triển mạnh, nên ngoài đồng ruộng cây vẫn sinh trưởng tốt, cây to khỏe, là cây trồng được quanh năm lại không tốn kinh phí thiết kế nhà lưới. Do vậy, giống cải bó xôi Toraido vẫn là loại cây thích hợp trồng quanh năm ngoài (%)
50Số 3/2024TẠP CHÍ ĐẠI HỌC HẢI DƯƠNGđồng ruộng.3.3. Đánh giá chất lượng sản phẩmCác sản phẩm rau sau khi thu hoạch được chúng tôi đánh giá về chất lượng rau sản phẩm bao gồm: giá trị dinh dưỡng, chỉ số vi sinh vật, chỉ số kim loại nặng theo quy định về an toàn thực phẩm.Kết quả cho thấy các loại rau đều đảm bảo an toàn vệ sinh thực phẩm theo quy định: Quyết định số 46/2007/QĐ-BYT ngày 19/12/2007 về quy định tối đa ô nhiễm sinh học và hóa học trong thực phẩm; Thông tư số 50/2016/TT-BYT, ngày 30/12/2016 quy định dư lượng tối đa thuốc BVTV trong thực phẩm), trong đó:Bảng 4. Thành phần dinh dưỡng cơ bản trong rau(%)(%)(%)Đối với các thành phần dinh dưỡng giống rau Cải bó xôi Toraido đều đạt chất lượng tương tự khi trồng tại Mộc Châu - Bảng 5. Bảng chỉ số vi sinh vật trên rau sản phẩmSơn La và Đà Lạt - Lâm Đồng. Các chỉ số về nghiễm vi sinh vật trên các sản phẩm rau đạt tiêu chuẩn về vệ sinh an toàn thực phẩm theo quy định, trong đó: E.coli, Salmonella không thấy phát hiện; Coliform xuất hiện trên các mẫu rau có từ 50 ± 5 (TB khuẩn lạc/g).Bảng 6. Bảng chỉ số nhóm hoạt chất trên rau sản phẩmCác chỉ số về nhóm hoạt chất đều đạt mức an toàn vệ sinh thực phẩm.Bảng 7. Bảng chỉ số kim loại nặng trên rau sản phẩmCác chỉ số về As, Hg, Cd, Pb đều đạt mức an toàn vệ sinh thực phẩm theo quy định.3.4. Hoàn thiện quy trình sản xuất giống cải bó xôi Toraido trong nhà lưới và ngoài đồng ruộng tại Hải Dương3.4.1. Thời vụNhằm mục đích sản xuất quanh năm chúng tôi đã thực nghiệm trồng 4 vụ trong năm theo công thức luân canh đã nêu trên với giống cải bó xôi Toraido. Tuy nhiên các thời vụ cải bó xôi Toraido có thể sinh trưởng và phát triển tốt, có khả năng chống chịu sâu bệnh, cho năng suất, chất lượng tốt nhất là vào 3 thời vụ dưới đây tại Hải Dương:Chính vụ: gieo 15/10-15/12Vụ sớm gieo cuối tháng 8 - đầu tháng 10Vụ muộn gieo tháng 12 - đầu tháng 2
51Số 3/2024TẠP CHÍ ĐẠI HỌC HẢI DƯƠNG3.4.2. Địa điểm trồngTheo quy trình chuẩn, giống bó xôi Toraido thích hợp trồng trong điều kiện ngoài ruộng. Tuy nhiên để nâng cao năng suất, chất lượng và đặc biệt có thể sản xuất quanh năm theo công nghệ cao chúng tôi thực nghiệm trồng cải bó xôi Toraido trong nhà lưới và ngoài đồng ruộng.Kết quả cho thấy cải bó xôi Toraido thích hợp với điều kiện nhà lưới hơn ngoài đồng ruộng. Do trong nhà lưới có thể che cắt nắng, mưa vào mùa hè, chắn côn trùng gây bệnh. Tuy nhiên ngoài đồng ruộng không phải đầu tư làm nhà lưới nên chi phí sản xuất giảm mà năng suất chất lượng của rau vẫn rất tốt. 3.4.3. Phân bónTuyệt đối không được dùng phân chuồng tươi, phân bắc tươi và nước phân tươi để bón hoặc tưới. Tưới lót trước khi gieo trồng bằng phân hữu cơ vi sinh EMZ - FUSA, dùng 2-3 lít EMZ - FUSA đậm đặc/1ha (pha với nước tỉ lệ 1:100, bổ sung 2 kg dỉ đường, ủ từ 5 - 7 ngày), sử dụng 2 tuần/lần sau đó. Trong quá trình ra lá, ra hoa kết trái thì bón thúc theo từng giai đoạn theo mùa vụ, điều kiện đất đai và năng suất mong muốn. Tưới cho thấm rễ. Tưới vào xế chiều. Luôn giữ ẩm cho đất trước khi tưới. Dùng phân bón này giúp bộ rễ cây phát triển, nhiều rễ hơn, cung cấp dinh dưỡng cho cây nhiều hơn. Cây khỏe mạnh hơn, có sức đề kháng tốt hơn, nên chống chọi được một số loại bệnh và vi khuẩn xấu. Lá và mầu sắc tươi hơn. Đất tơi xốp trở lại.Kết quả: Sử dụng phân hữu cơ vi sinh bón cho cà chua làm giảm được 30% lượng phân bón hóa học bón cho cây và giảm thành phần, tỷ lệ bệnh hại cây do nấm và khuẩn gây ra. Sử dụng phân bón lá:- Cứ 7-10 ngày phun một lần bà con dùng một số loại phân sau đây:* Antonic* Dekammon Chú ý: Ngưng bón hoặc tưới phân và phun thuốc bảo vệ thực vật ít nhất một tuần trước khi thu hoạch để bảo đảm an toàn cho nguời sử dụng.3.4.4. Che cắt nắng vào vụ tráiCây cải bó xôi thích hợp với nhiệt độ mát mẻ, để trồng vào vụ sớm khi nhiệt độ cao và hay có mưa lớn, chúng tôi dùng lưới cắt nắng che phủ lên khum hình chữ U vào những lúc trời có nắng hoặc mưa to. Việc này giúp cây vẫn sinh trưởng phát triển và cho năng suất chất lượng tốt.3.4.5. Tưới nước - Sử dụng nguồn nước tưới sạch (nước giếng khoan). Tuyệt đối không sử dụng nước thải, nước bị ô nhiễm, nước gần khu công nghiệp hoặc bệnh viện chưa qua xử lý.- Sau khi gieo trồng cần thường xuyên giữ độ ẩm đất 80-85%- Biện pháp tưới: Dùng biện pháp tưới phun mưa và tưới rãnh tràn vừa tiết kiệm công lao động, vừa đảm bảo độ ẩm.3.4.6. Phòng trừ sâu bệnhĐối với nhóm rau ăn lá nên áp dụng triệt để các biện pháp IPM trong phòng trừ dịch hại. IPM là phương pháp hiệu quả nhất, không những bảo vệ sức khoẻ cho người sản xuất, tiêu dùng và môi trường, mà còn đem hiệu quả rất lớn về kinh tế. Khi mật độ sâu nhiều thì bà con nên phun xịt các loại thuốc hóa học, sinh học, thảo mộc:t Sâu hại. - Sâu tơ, sâu xanh, bọ nhảy. Thuốc trị sokupi, các thuốc gốc sinh học BT, Reasgent 3.6 ec.t Nấm bệnh:- Thối cổ rễ: phun thuốcValidan 5DD, Thane M 80WP, Kasuran, Viben- Cháy lá, đốm lá: No Mildew 25 WP, Thane M 80WP, Bavisan 50 WP.- Thối bẹ: No Mildew 25 WP, Thane M 80WP Bảng 8: Khung thời vụ cải bó xôi Toraido trong mô hình sản xuất tại Hải Dương- Ký hiệu:T: Thời gian trồng tối ưu (chính vụ)x: Thời gian trồng muộn và sớm so với chính vụxΩ: Trồng phải sử dụng các biện pháp cắt mưa, giảm nhiệt,...