Chức danh ê-kip làm phim
Ai làm gì trong một đoàn phim?
Phần I: Tổ sản xuất
Một trong những vấn đề nghiêm trọng trong khâu đào tạo điện ảnh ở Việt
Nam là nhiều kiến thức căn bản không được truyền dạy đúng đắn, trong đó có việc
vô cùng căn bản là ai làm gì trong một đoàn phim. Bài viết sau đây giúp cho các
bạn hiểu rõ hơn về chức danh và nhiệm vụ của từng thành viên trong một đoàn
làm phim theo chuẩn Mỹ và của thế giới nói chung.
SẢN XUẤT
Các thành viên của tổ sản xuất bao gồm:
Executive Producer
Thường là người bỏ tiền ra đầu tư cho bộ phim. Cái chức danh này là chức
danh ‘mua bán’, có tiền là có chức danh này!
Producer
Người producer là người tạo điều kiện để bộ phim được thực hiện.
Producer đảm nhận trách nhiệm khởi xướng, phối hợp, giám sát và điều khiển các
vấn đề như kiếm tiền làm phim, thuê những người quan trọng trong đoàn phim, tổ
chức phát hành phim. Producer làm việc trực tiếp xuyên suốt quá trình làm phim,
từ khâu phát triển ý tưởng đến khâu hoàn thiện và phát hành phim.
Production Manager (PM)
Là người giám sát các vấn đề sản xuất thực tế, không phải khía cạnh sáng
tạo, bao gồm việc tổ chức nhân sự, thiết bị quay, kỹ thuật, kinh phí, lịch quay.
Production Manager chịu trách nhiệm cho việc đoàn phim phải quay đúng lịch và
trong giới hạn kinh phí đã lên. PM cũng quản lý kinh phí từng ngày như quản lý
chi tiêu, tiền lương, chi phí sản xuất, chi phí thuê thiết bị từng ngày v.v.. PM làm
việc dưới sự giám sát của một Line Producer và trực tiếp giám sát các Production
Coordinator.
Production Coordinator
Là người đảm nhận việc tổ chức hậu cần từ chuyện thuê đoàn phim, thuê
thiết bị, thuê diễn viên..
Ở các đoàn làm phim nhỏ, Producer sẽ kiêm luôn công việc của Production
Manager và Production Coordinator.
Đạo diễn
Đạo diễn là người chịu trách nhiệm tổng quát về mặt sáng tạo của bộ phim,
bao gồm kiểm soát nội dung phim, nhịp phim, chỉ đạo diễn xuất của diễn viên, tổ
chức và chọn lựa bối cảnh của bộ phim, quản lý các vấn đề kỹ thuật như vị trí của
máy quay, cách sử dụng ánh sáng, tính toán thời gian và nội dung của âm thanh và
âm nhạc của bộ phim. Đạo diễn là người đưa ra các quyết định cuối cùng về mặt
sáng tạo của bộ phim.
Mặc dù đạo diễn có rất nhiều quyền lực, nhưng thông thường cuối cùng họ
cũng bị phụ thuộc vào các nhà sản xuất của phim. Nhiều đạo diễn, đặc biệt là các
đạo diễn có tên tuổi, thường đảm nhận luôn vai trò producer, và sự khác biệt giữa
hai vai trò này đôi khi rất mông lung.
Trợ lý đạo diễn thứ nhất (First Assistant Director – 1st AD)
Trợ lý đạo diễn thứ nhất là người trợ lý cho Production Manager và đạo
diễn. Mục tiêu cuối cùng của 1st AD là đảm bảo cho bộ phim được quay đúng tiến
độ cũng như đảm bảo cho môi trường làm việc của đoàn phim, từ đạo diễn, diễn
viên, các thành phần phụ khác, đều có thể tập trung vào công việc của họ. 1st AD
là người điều hành công việc trên phim trường, thông báo cho các tổ trưởng các tổ
biết được công việc của họ là gì, công việc chuẩn bị làm là gì, cảnh quay nào đang
quay hoặc sắp quay, điều diễn viên ra hiện trường hoặc cho họ nghỉ ngơi trong khi
đoàn phim đang đặt đèn… Nói chung, người này chịu trách nhiệm quản lý toàn bộ
lịch làm việc hàng ngày của đoàn phim và diễn viên, thiết bị, kịch bản và bối cảnh.
1st AD đôi khi cũng chịu trách nhiệm cho việc chỉ đạo diễn xuất diễn viên quần
chúng trong các cảnh lớn hoặc toàn bộ một cảnh nhỏ, khi được đạo diễn yêu cầu
và cho phép. 1st AD và Production Manager là hai vị trí cao nhất của nhóm
below-the-line, tức nhóm kỹ thuật (khác với nhóm above-the-line, là nhóm sáng
tạo).
Quyền lực của 1st AD trên hiện trường trong một số khía cạnh cao hơn đạo
diễn. Vì trách nhiệm của 1st AD là điều hành sự vận hành của đoàn phim để mọi
thứ diễn ra đúng tiến độ, 1st AD phải luôn thông tin cho đạo diễn biết tiến độ đang
đến đâu (chậm hay nhanh hơn so với kế hoạch) và đôi khi, có quyền yêu cầu đạo
diễn phải quyết định cắt bỏ một số cảnh quay theo kế hoạch để đảm bảo tiến độ,
và yêu cầu ngừng quay khi đoàn phim đã lố giờ quay cho phép. Tại Mỹ, các thành
viên của đoàn phim đa số là người của các nghiệp đoàn, và các nghiệp đoàn đều có
các quy định về an toàn lao động cũng như số giờ làm việc mỗi ngày (chẳng hạn
như diễn viên không làm quá 12g/ngày, không làm liên tục quá 6 tiếng và nghỉ
giữa ngày phải ít nhất 30p, và phải có ít nhất 12g nghỉ ngơi sau một ngày làm việc,
nếu làm hơn phải trả tiền thêm và diễn viên cũng có quyền từ chối. Các vị trí khác
như quay phim, gaffer, PA…. làm việc không quá 14g/ngày và ít nhất 10 tiếng
nghỉ ngơi). 1st AD phải chịu trách nhiệm không để vi phạm các quy định này và
yêu cầu đạo diễn phải cho ngừng làm việc khi đến giờ nghỉ.
Trợ lý đạo diễn thứ hai (Second Assistant Director – 2nd AD)
Trợ lý đạo diễn thứ hai là trợ lý trưởng của 1st AD và giúp 1st AD thực
hiện một số nhiệm vụ. Ngoài việc giúp 1st AD lên lịch quay, đặt chỗ, gọi điện cho
diễn viên và đoàn phim đến, điểm danh đoàn phim v.v… 2nd AD còn có thể tham
gia chỉ đạo diễn viên quần chúng. 2nd AD cũng chịu trách nhiệm làm Call Sheet
(tức bảng phân công công việc và thông báo lịch quay hàng ngày) để cho đoàn
phim biết thời khoá biểu quay và những thông tin quan trọng cho ngày quay.
Production Assistant (Trợ lý sản xuất – PA)
Trợ lý sản xuất phụ giúp cho 1st AD trong việc điều hành trường quay –
chẳng hạn đi gọi diễn viên quay trở lại trường quay, thông báo đến từng thành viên
trong đoàn phim công việc họ phải làm, hô to cho mọi người biết các hiệu lệnh
(chẳng hạn như hô ‘quay, cắt’ sau khi đạo diễn đã hô để cho bà con xa gần ai cũng
biết), kiểm tra hiện trường đảm bảo không có gì cản trở giữa chừng mỗi cảnh quay,
đưa giấy tờ đến cho từng người trong đoàn phim… PA là những người đến hiện
trường đầu tiên và rời hiện trường cuối cùng. PA cũng đảm nhận luôn công việc
văn phòng với các công việc giấy tờ chung chung, gọi điện thoại đi các nơi, photo
kịch bản, đi lấy đồ ăn trưa, trợ giúp cho Production Coordinator và Production
Manager. PA thường không đòi hỏi người có chuyên ngành điện ảnh hay học
trường điện ảnh ra, nhưng đồng thời nhiều người trở thành đạo diễn bắt đầu từ vị
trí PA, đặc biệt là PA cho phim truyền hình.
Thư ký trường quay (Script Supervisor)
Thư ký trường quay theo dõi xem phần nào của kịch bản đã được quay và
ghi chú các khác biệt giữa những gì đã được quay so với kịch bản đã được viết ra.
Người này cũng phải viết các ghi chú cho từng cảnh quay và theo dõi đường dây
di chuyển của các diễn viên, đạo cụ và tất cả các chi tiết khác để đảm bảo việc liên
tục từ shot này sang shot khác, từ scene này sang scene khác. Thư ký trường quay
làm việc chặt chẽ với đạo diễn. Thư ký trường quay nắm giữ vai trò vô cùng quan
trọng, đặc biệt đối với người dựng phim, bởi đây là người ghi chép lại các thông
số kỹ thuật, từ ghi chú về slate, đến thông số ống kính, tiêu cự, độ dài của mỗi shot,
âm thanh có hay không, take nào là take mà đạo diễn chọn (good take). Tóm lại,
các ghi chú của người thư ký trường quay để đảm bảo các cảnh quay khi về dựng
có thể dựng được với nhau.