ANGKOR WAT VÀ ANGKOR THOM
Từ thế kỷ XII đến thế kỷ XV, khu Angkor là nơi tập trung các thủ đô của người
Khmer, tòan cảnh khu Angkor rộng chừng 160 km2, bao gồm hơn 200 đền miếu
lớn nhỏ khác nhau. Trong giới hạn bài viết này, tôi đề cập đến đền Angkor Wat và
Angkor Thom – nơi để lại trong tôi bao dấu ấn hoàn mỹ về nghệ thuật cổ xưa của
người Khmer.
1. Angkor Wat (Đền Đế Thiên) nằm ở trung tâm Angkor, cách thủ đô Phnôm Pênh
240 km về Hướng Bắc. Theo tiếng Khmer, Angkor có nghĩa là kinh đô, còn Wat có
nghĩa là Đền thờ hay Chùa. Angkor Wat là nơi thờ thần Visnu- nhân vật trong ấn
Độ Giáo, xây dựng dưới thời vua Surja-warman II (1113-1150). Khi vương triều
Khmer theo Phật giáo, Angkor Wat trở thành đền thờ Phật. Vào thế kỉ XV kinh đô
của Khmer bị người Xiêm phá hủy, các vua Khmer chạy về Phnôm Pênh, từ đó
Angkor Wat bị quên lãng giữa khu rừng già bao phủ và được khám phá lại vào
năm 1860 bởi Herri Mouhot- một học giả người Pháp.
Angkor Wat được xây dựng bằng vô vàn phiến đá xanh, đây là dạng đền núi ở
Campuchia có lối vào chính theo hướng Tây- hướng Mặt Trời lặn. Angkor Wat có
tất cả 5 tháp, tháp chính cao 65m, 4 tháp phụ cao 40m. Con đường dẫn tới chính
môn của Angkor Wat cũng làm bằng đá tảng dài 230m, rộng gần 10m và có độ cao
5m so với mặt nước hồ ở hai bên đền. Khu đền chính gồm 398 gian được gắn kết
với nhau một cách chặt chẽ. Toàn khu đền tồn tại nhiều hình ảnh nghệ thuật chạm
khắc đá như các tấm phù điêu khổng lồ, các cột, cửa, trần, tường, hành lang, lan
can, mái..v.v , tất cả toát lên sức mạnh phi thường và bàn tay điêu luyện của người
Khmer cổ đại.
Chính điện Angkor Wat là một kiến trúc ba tầng, kết nối với nhau nhờ những hành
lang dài, sâu hút. ở đâu cũng thấy chạm trổ hoa văn, phù điêu theo tích truyện cổ
xưa xuất phát từ sử thi ấn Độ Mahabharata và Raymana.
ở tầng 1, độc đáo nhất là dãy hành lang có những bức phù điêu nối tiếp trên tường
2,5m và chạy dài hơn 800 mét, miêu tả những điển tích trong kinh điển Bà La Môn
và những chiến công của vua Suryavarman II - người tạo dựng ngôi đền. Phía
trong cùng của bức phù điêu miêu tả cuộc chiến khuấy biển sữa trong truyền
thuyết, những chú khỉ và trận chiến của thần Sita, những điệu múa của tiên nữ
Aspara... Nhờ phần trần và mái hành lang chạy dài xuyên suốt, bức phù điêu
dường như được bảo vệ còn nguyên vẹn. Tầng 1 của Angkor Wat còn có các hồ
nước, ngày xưa dùng cho vua tắm, tẩy rửa tội lỗi và thoát y. Hiện nay, hầu hết các
hồ đã khô cạn nhưng để lại khoảng không khá rộng bao quang khu đền, điều đó
góp một yếu tố bảo vệ cho khu di tích được tốt hơn.
Tầng 2 của Angkor Wat là một khoảng sân rộng được bao bọc bởi dãy tường
thành, bên trong là các gian điện thờ các vị thần. Tại các gian thờ thần Visnu to lớn
bằng đá đen, người dân Campuchia hiện nay lầm tưởng là Phật Thích Ca nên đã
mặc áo vàng và thờ cúng như Phật giáo. Sự lầm tưởng giữa vị thần Hindu và Phật
giáo cũng dễ dàng chấp nhận bởi sự giao thoa tôn giáo. Tầng 2 có vô số chạm khắc
vũ nữ Apsara nhảy múa với bộ ngực trần và dáng điệu phong phú.
Tầng cao nhất là tầng 3, với độ cao 65m, gồm hai hành lang chữ thập cắt nhau
thẳng góc ở giữa. Điểm giao tiếp của hai hành lang là trung tâm đền Angkor Wat.
Xưa kia trung tâm đền có thờ tượng thần Visnu bằng vàng, nay đã bị mất. Hiện giờ
trung tâm đền có nhiều tượng thờ Phật. Tháp cao nhất Angkor Wat được xem là
nơi cư ngụ của thần thánh. Xung quanh tháp là bốn hành lang hình vuông, ở mỗi
góc hành lang là một tháp thấp hơn. Tháp trung tâm và bốn tháp xung quanh tạo
thành tòa chân trời nổi tiếng của Angkor Wat khi ta nhìn từ đằng xa hay lúc gần
đến khuôn viên đền. Các cầu thang đi lên hẹp, dốc đứng gần như 45 độ, rất khó
leo. Hiện nay đã có cầu thang và tay vịn cho khách tới thăm nơi đây.
2. Angkor Thom (đền Đế Thích) là thủ đô cuối cùng và lâu dài nhất của người
Khmer, được vua Jayavarman VII khôi phục và xây dựng mở rộng vào cuối thế kỷ
XII. Thực tế, tại địa điểm này về phía Tây Bắc, trước Angkor Thom 3 thế kỷ,
Yashodharapura đã là thủ phủ của người Khmer, Angkor Thom được xây dựng
trùm lên một phần của thành phố cổ đó. Các đền thờ nổi tiếng nhất của thời kỳ
trước Angkor Thom là Baphuon - ngôi đền quốc gia cũ, và Phimeanakas - ngôi đền
đã được nhập vào Cung điện Hoàng gia. Tiếp đó, người Khmer đã không phân biệt
rõ ràng giữa Angkor Thom và Yashodharapura, vào thế kỷ 14, có một tấm bia vẫn
còn sử dụng tên thủ đô Angkor Thom là Yashodharapura. Người ta phỏng đoán
rằng, tên Angkor Thom được sử dụng ít nhất từ thế kỷ 16 - có nghĩa là Thành phố
vĩ đại.