Giới thiệu tài liệu
Bài giảng này của PGS.TS. Bùi Hồng Cường trình bày về quy trình chế biến các vị thuốc cổ truyền quan trọng như Phụ tử, Mã tiền, Bán hạ, Hà thủ ô đỏ, Sinh địa - Thục địa và Hương phụ. Mục tiêu của bài giảng là giúp học viên nắm vững mục đích, phương pháp chế biến, sự biến đổi thành phần hóa học (TPHH) và tác dụng dược lý sinh học (TDSH) của các dược liệu này sau khi chế biến.
Đối tượng sử dụng
Bài giảng này dành cho sinh viên và các nhà nghiên cứu trong lĩnh vực Dược học cổ truyền, những người quan tâm đến quy trình chế biến và biến đổi dược tính của các vị thuốc y học cổ truyền.
Nội dung tóm tắt
Bài giảng trình bày chi tiết quy trình chế biến các dược liệu quan trọng, bao gồm:
1. **Phụ tử:**
* **Mục đích:** Giảm độc tính, tăng tác dụng bổ hỏa, bổ thận, chuyển dạng dùng (từ dùng ngoài sang dùng trong).
* **Phương pháp:** Diêm phụ (ngâm muối), Hắc phụ (nấu với MgCl2, tẩm sao với đường, dầu), Bạch phụ (nấu, bóc vỏ, đồ sấy), Phụ tử chế NaCl (ngâm, nấu với NaCl).
* **Biến đổi TPHH:** Alcaloid chuyển hóa từ diester thành monoester và alkamin, giảm độc tính.
* **Biến đổi TDSH:** Giảm độc tính, tăng cường tác dụng trên tim mạch.
2. **Mã tiền:**
* **Mục đích:** Giảm độc tính (strychnin), chuyển dạng dùng (từ dùng ngoài sang dùng trong).
* **Phương pháp:** Sao cách cát, rán với dầu thực vật.
* **Biến đổi TPHH:** Hàm lượng strychnin giảm.
* **Biến đổi TDSH:** Giảm độc tính, thay đổi tác dụng trên tim mạch.
3. **Bán hạ:**
* **Mục đích:** Làm mất vị ngứa, tăng dẫn thuốc vào các kinh.
* **Phương pháp:** Chế biến sơ bộ (rửa, cắt, phơi/sấy), chế biến cổ truyền (ngâm, ủ với các phụ liệu như nước vôi, gừng, phèn chua, cam thảo).
* **Biến đổi TPHH:** Thay đổi thành phần acid amin.
* **Biến đổi TDSH:** Giảm vị ngứa, thay đổi tác dụng giảm ho, long đờm, chống nôn.
4. **Hà thủ ô đỏ:**
* **Mục đích:** Giảm tác dụng bất lợi do tanin và anthranoid, tăng tác dụng bổ thận.
* **Phương pháp:** Nấu hoặc đồ với nước đậu đen.
* **Biến đổi TPHH:** Giảm hàm lượng tanin và anthranoid.
* **Biến đổi TDSH:** Thay đổi tác dụng tăng trọng, nhuận tràng, táo bón.
5. **Sinh địa - Thục địa:**
* **Mục đích:** Thay đổi tác dụng (từ thanh nhiệt lương huyết sang bổ âm dưỡng huyết), tăng tính ấm, giảm tính hàn.
* **Phương pháp:** Chế biến Sinh địa (sấy, ủ), chế biến Thục địa (nấu với rượu, gừng, chưng, đồ).
* **Biến đổi TPHH:** Tăng hàm lượng đường khử, đường thủy phân, giảm iridoid.
* **Biến đổi TDSH:** Thay đổi tác dụng thanh nhiệt lương huyết sang bổ âm dưỡng huyết.
6. **Hương phụ:**
* **Mục đích:** Tăng tác dụng dẫn thuốc vào các kinh, giảm tác dụng phụ.
* **Phương pháp:** Tứ chế (tẩm gừng, giấm, rượu, muối), Thố Hương phụ (chế giấm).
* **Biến đổi TPHH:** Giảm hàm lượng tinh dầu, thay đổi hàm lượng flavonoid, androgen.
* **Biến đổi TDSH:** Thay đổi tác dụng giãn cơ trơn, giãn mạch, giảm đau, chống viêm, kháng khuẩn.
