Bài giảng Dược liệu chứa lipid - TS. Vũ Xuân Giang

Bài giảng này trình bày về dược liệu chứa lipid, bao gồm định nghĩa, phân loại, tính chất lý hóa, ý nghĩa của các chỉ số hóa học, phương pháp chế tạo dầu mỡ, công dụng và các dược liệu chứa lipid đã được đưa vào giáo trình.

Sinh viên ngành Dược, cán bộ nghiên cứu và những người quan tâm đến dược liệu và các ứng dụng của lipid trong y học và công nghiệp.

Bài giảng cung cấp kiến thức toàn diện về lipid trong dược liệu, bắt đầu với định nghĩa lipid là sản phẩm tự nhiên trong động thực vật, thường là este của acid béo và alcohol, không tan trong nước nhưng tan trong dung môi hữu cơ. Lipid được phân loại dựa trên alcohol cấu tạo như glycerid (acylglycerol), cerid, sterid, cyanolipid và sphingolipid, cùng với tiền chất và dẫn xuất như acid béo, glycerin, sterol, aldehyde, hydrocarbon, vitamin tan trong lipid và hormone.

Glycerid, hay acylglycerol, là thành phần chính của dầu mỡ, trong đó dầu chứa nhiều acid béo chưa no (thể lỏng) và mỡ chứa nhiều acid béo no (thể đặc). Glycerid phân bố rộng rãi trong thực vật (hạt, tế bào) và động vật (mô dưới da, cơ quan nội tạng).

Bài giảng cũng trình bày chi tiết về tính chất vật lý (trạng thái, nhiệt độ nóng chảy, độ tan, độ sôi, tỷ trọng, chỉ số khúc xạ, độ nhớt) và tính chất hóa học (thủy phân, phân hủy nhiệt, xà phòng hóa, hydrogen hóa, halogen hóa, oxy hóa) của glycerid. Các phương pháp kiểm nghiệm lipid bao gồm phương pháp cảm quan, xác định hằng số vật lý và các chỉ số hóa học (chỉ số acid, chỉ số este, chỉ số xà phòng, chỉ số acetyl, chỉ số iod). Định tính lipid sử dụng sắc ký lớp mỏng (TLC), sắc ký khí (GC, GC/MS) và HPLC, trong khi định lượng dựa trên nguyên tắc cân và sử dụng dụng cụ Soxhlet, Zaichenko.

Các phương pháp chế tạo dầu mỡ từ thực vật bao gồm ép (nóng, nguội) và dùng dung môi. Đối với động vật, phương pháp bao gồm làm nóng chảy ướt và làm nóng chảy khô. Dầu mỡ có nhiều công dụng trong thực phẩm (cung cấp năng lượng, vitamin), y học (bảo vệ da, chữa bỏng, bào chế thuốc mỡ), và công nghiệp (nhiên liệu sinh học).

Bài giảng cũng đề cập đến một số loại dầu cụ thể như dầu hạt cải (canola oil), dầu đậu nành (soybean oil), dầu olive (olive oil), dầu mè (sesame oil), acid béo omega 3, trans fat, dầu thầu dầu (ricinus oil), lanolin và sáp ong (beeswax), cùng với công dụng và thành phần hóa học của chúng.