Bài giảng Kỹ thuật sản xuất cao dược liệu

Tài liệu này trình bày về kỹ thuật sản xuất cao dược liệu, bao gồm các kiến thức cơ bản liên quan đến quá trình điều chế, nguyên tắc, cấu tạo, ưu và nhược điểm của các phương pháp và thiết bị được sử dụng.

Bài giảng này dành cho sinh viên và các chuyên gia trong lĩnh vực dược học, đặc biệt là những người quan tâm đến kỹ thuật chiết xuất và sản xuất các chế phẩm từ dược liệu.

Bài giảng trình bày chi tiết về quy trình sản xuất cao dược liệu, từ khái niệm, phân loại đến các kỹ thuật điều chế cụ thể.

1. **Khái niệm và Phân loại:**
* Cao dược liệu được định nghĩa là chế phẩm thu được bằng cách cô hoặc sấy dịch chiết từ dược liệu thực vật hoặc động vật. Các dạng sản phẩm bao gồm cồn thuốc, cao lỏng, cao đặc, cao khô và oleoresin. Cao được phân loại theo thể chất (lỏng, đặc, khô), theo Dược điển Châu Âu (cao định lượng, cao chuẩn hóa), theo dung môi chiết xuất (cao nước, cao cồn, cao ether), theo phương pháp chiết xuất (thuốc sắc, thuốc hãm) và theo trạng thái dược liệu (cao dược liệu tươi, cao dược liệu khô).

2. **Kỹ thuật điều chế:**
* Quy trình điều chế cao dược liệu bao gồm điều chế dịch chiết, tinh chế dịch chiết, cô đặc và sấy khô, và điều chỉnh tỷ lệ hoạt chất.
* **Điều chế dịch chiết:** Dược liệu cần đạt tiêu chuẩn, được sấy khô và chia nhỏ đến độ mịn thích hợp. Dung môi thường dùng là nước và ethanol, có thể acid hóa hoặc kiềm hóa để tăng độ tan của hoạt chất. Phương pháp chiết xuất được lựa chọn dựa trên bản chất dược liệu, dung môi, tiêu chuẩn chất lượng, trang thiết bị và quy mô sản xuất.
* **Tinh chế dịch chiết:** Mục đích là đảm bảo hàm lượng hoạt chất, tăng độ ổn định, làm trong dịch chiết, giảm vi sinh vật và loại bỏ dung môi, tạp chất độc hại. Các phương pháp bao gồm loại tạp chất tan trong nước (dùng nhiệt, ethanol, điều chỉnh pH), loại tạp chất tan trong ethanol (hạ thấp độ cồn, dùng parafin, diethyl ether), phương pháp hấp phụ (than hoạt tính, silica gel) và phương pháp trao đổi ion.
* **Cô đặc và sấy khô:** Cô đặc làm tăng tỷ lệ hoạt chất bằng cách bốc hơi dung môi. Sấy khô loại bỏ dung môi để đạt độ ẩm dưới 5%. Các phương pháp sấy bao gồm tủ sấy tĩnh, máy sấy băng tải, tủ sấy vi sóng, máy sấy trục và máy phun sấy, máy đông khô. Sau khi sấy khô, cao có thể được nghiền nhỏ.

3. **Điều chỉnh tỷ lệ hoạt chất:**
* Điều chỉnh để đạt hàm lượng hoạt chất theo quy định bằng cách cô đặc, pha loãng hoặc sử dụng tá dược độn trơ (dextrin, lactose, tinh bột).