Nội dung bài giảng Chủng ngừa gia đình của ThS. Bs. Nguyễn Thị Bích Ngọc trình bày về khái niệm, lịch sử của chủng ngừa; vai trò của chủng ngừa; các loại vaccine; lịch tiêm chủng đối với từng đối tượng; chống chỉ định với chủng ngừa; các biến chứng khi chích ngừa,... Mời các bạn tham khảo để hiểu rõ hơn về những nội dung này.
Đại Học Y Dược TP. Hồ Chí Minh Trung Tâm Đào Tạo Bác Sĩ Gia Đình
ThS. Bs. Nguyễn Thị Bích Ngọc
1
A. Bé đã được chủng ngừa tốt B. Lập lại sởi – quai bị – rubella C. Lập lại thủy đậu D. Lập lại đồng thời các sởi-quai bị- rubella và thủy đậu
2
ThsBs. Nguyễn Thị Bích Ngọc 1
Cơ thể
Kháng nguyên
Kháng thể đặc hiệu
5
1112bc: người Trung quốc mô tả 429 BC: Thucydides bệnh nhân sống sót sau bệnh
đậu mùa không bị tái nhiễm
1700s: đậu mùa lan ra toàn thế giới 1796: Edward Jenner phát hiện ra việc tiêm chủng
(Vaccination)
1880s: Louis Pasteur – thử chủng dại trên cừu 1890: Emil von Behring uốn ván và bạch hầu 1920s: bạch hầu uốn ván, ho gà và lao trở nên rộng
rải trên khắp thế giới
1955: chương trình chủng ngừa bại liệt bắt đầu
6
ThsBs. Nguyễn Thị Bích Ngọc 2
1956: WHO kêu gọi toàn cầu xóa bỏ
bệnh đậu mùa
1980: tiêu diệt bệnh đậu mùa trên
khắp thế giới
2008: Harald zur Hausen đã chứng minh papillomaviruses gây ra ung thư cổ tử cung/người -> giải Nobel
2008: NHS (National Health
Service) bắt đầu chương trình chủng ngừa ung thư cổ tử cung
BN đậu mùa cuối cùng
7
Bệnh nhiễm trùng là nguyên nhân tử vong và
bệnh tật trên khắp thế giới và có thể lây lan thành dịch.
Sự có mặt của vaccine là một biện pháp có hiệu
quả giúp giảm bùng phát dịch bệnh.
Chương trình chủng ngừa có hiệu quả làm giảm
tỉ lệ tử vong rõ rệt.
WHO 1998
8
ThsBs. Nguyễn Thị Bích Ngọc 3
9
Nếu trong cộng đồng có đủ số người đã tiêm
chủng chống lại 1 bệnh lý nào đó, thì bệnh lý
này sẽ khó lây truyền sang người chưa được
chủng ngừa
miễn dịch cộng đồng
Miễn dịch cộng đồng không áp dụng cho những
bệnh lý không có cơ chế lây nhiễm từ người qua
người. Vdụ: uốn ván.
10
http://www.immunisation.nhs.uk/
ThsBs. Nguyễn Thị Bích Ngọc 4
Năm 1985: 6 loại vắc xin lao, Bạch hầu, Ho gà, Uốn ván, Sởi, Bại liệt.
Năm 1997: thêm 4 vắc xin viêm gan B, viêm não Nhật Bản B, thương hàn, tả.
Tháng 6/2010: vắc xin Hib
bổ sung mũi tiêm nhắc DPT và Sởi mũi 2 cho trẻ 18 tháng vào chương trình,
11
Bảng 4. Tỷ lệ mắc của một số bệnh trong Chương trình TCMR/ năm
(Số mắc/100.000 dân VN)
Năm Ho gà Bạch hầu Uốn ván Sởi Bại liệt
12
http://www.nihe.org.vn/new-vn/chuong-trinh-tiem-chung-mo-rong-quoc-gia/49/Noi-dung-cua-Chuong-trinh-TCMR.vhtm
1984 1985 1993 1994 1997 1998 1999 2000* 2005 2006 2007 2008 2009 84,4 76,0 3,7 4,7 2,0 1,48 1,1 1,83 0,24 0.17 0.22 0,32 0,14 4,1 3,9 0,2 0,2 2,0 1,4 0,1 0,14 0,04 0,03 0.04 0,02 0,009 2,35 2,77 0,48 0,51 0,33 0,31 0,27 0,18 0,04 0,027 0,043 0,04 0,04 149,5 137,1 17,2 15,1 8,6 13,2 17,7 21,17 0,68 2,35 0.02 0,4 6,2 1,9 2,8 0,8 0,12 0 0 0 0 0 0 0 0 0
ThsBs. Nguyễn Thị Bích Ngọc 5
Miễn dịch:
Chủ động: kích thích cơ thể tạo ra kháng thể Thụ động: đưa vào cơ thể 1 lượng kháng thể
có sẳn
Vắc-xin là chế phẩm có tính kháng nguyên => tạo miễn dịch đặc hiệu chủ động, nhằm tăng sức đề kháng của cơ thể đối với một (số) tác nhân gây bệnh cụ thể.
13
14
ThsBs. Nguyễn Thị Bích Ngọc 6
LÂU DÀI
CẦN THỜI GIAN
15
Miễn dịch thụ động
0 4 8 12 16 20 tuần
Miễn dịch chủ động
Tiêm vac-xin
16
Tiêm globulin
ThsBs. Nguyễn Thị Bích Ngọc 7
B. Vaccine chết hoặc bị
A. Các vaccine sống giảm độc lực
bất hoạt
Vi sinh vật sống tăng sinh trong cơ thể ký chủ kích thích hệ thống miễn dịch
Một hoặc nhiều tác nhân kích thích hệ thống miễn dịch nhưng cơ thể không bị nhiễm do các tác nhân đó. Tiêm chủng nhiều liều Cần phải có thời gian
Giảm độc lực: để tránh khả năng gây bệnh. Tạo miễn dịch đầy đủ và kéo dài sau đó.
để tăng hiệu giá kháng thể.
Liều duy nhất
17
Vaccine sống giảm độc lực Bại liệt uống, BCG, thủy đậu, Sởi, Quai Bị, Rubella, thương hàn, sốt vàng, …
Vaccine bất hoạt Influenza, bại liệt tiêm, viêm gan siêu vi A, ho gà
Độc tố uốn ván, bạch hầu
Kháng nguyên chọn lọc: (sub-unit) Meningococcal vaccine, Haemophilus influenzae B vaccine
Kháng nguyên tái tổ hợp Hepatitis B
18
Vaccine DNA đang nghiên cứu
Peptide tổng hợp đang nghiên cứu
ThsBs. Nguyễn Thị Bích Ngọc 8
1.
mô cầu A,C.
Lao 2. Bạch hầu 3. Uốn ván 4. Ho gà 5. Bại liệt 6. Sởi 7. Viêm gan siêu vi B 8. Viêm màng não mũ do Hib
19
4. Viêm não Nhật Bản B 5. Viêm gan siêu vi A 6. Quai bị 7. Rulbella 8. Phế cầu 9. Ung thư cổ tử cung 10. Thủy đậu 11. Thương hàn 12. Dại / 13. sốt vàng
Sơ sinh
- Lao
1
- Viêm gan B (VGB) mũi 0 trong vòng 24 giờ
02 tháng Mũi 1: Bạch hầu, uốn ván, ho gà, bại liệt,
2
viêm gan B, Hib
03 tháng Mũi 2: Bạch hầu, uốn ván, ho gà, bại liệt,
3
viêm gan B, Hib
04 tháng Mũi 3: Bạch hầu, uốn ván, ho gà, bại liệt,
4
viêm gan B, Hib
09 tháng
Sởi mũi 1
5
18 tháng
6
- Mũi 4: Bạch hầu, uốn ván, ho gà, bại liệt, viêm gan B, Hib
- Sởi mũi 2
20
Khoảng cách giữa các mũi tiêm tối thiểu 4 tuần Nếu trễ lịch, mũi tiêm vẫn tính tiếp tục không tiêm BCG cho trẻ trên 12 tháng
ThsBs. Nguyễn Thị Bích Ngọc 9
Hib
> 12 th, liều duy nhất
Viêm màng não mũ do não mô cầu A, C
Viêm não Nhật Bản B
Lần 1: Từ lúc 12 tháng tuổi Lần 2: Cách lần 1 từ 1 đến 2 tuần Lần 3: Cách lần 1: 1 năm sau Nhắc: 1 liều mỗi 3 năm
Thủy đậu
Từ 12 th Tùy loại thuốc chủng: 1 hoặc 2 mũi
Sởi – quai bị – rubella
Lần 1: Từ 12 - 15 tháng tuổi Lần 2: Cách lần 1 từ 3 đến 6 năm sau
Cúm
Lần 1: Từ lúc 6 tháng tuổi (nếu trước đây chưa tiêm ngừa cúm thì tiêm liều thứ hai cách liều thứ nhất 4 tuần). Nhắc: 1 liều mỗi năm
Viêm gan A
21
Lần 1: Từ lúc 12 tháng tuổi Lần 2: Cách lần 1 từ 6 đến 18 tháng
Loại bệnh Thời điểm
Thương hàn Lần 1: Từ lúc 24 tháng tuổi Nhắc : 1 liều mỗi 3 năm
Rota vi-rut Lần 1 : Từ 6 tuần tuổi
Lần 2 : Cách lần 1 ít nhất 1 tháng ( Không sử dụng cho trẻ > 6 tháng)
Dại
- Vebrorab: Tiêm 5 lần, tiêm bắp tại cơ delta ở cánh tay mỗi lần 1ml thuốc có chứa 2,5UI hoạt tính. Tiêm vào các ngày 0, 3, 7, 14 và 28. - vaccin Fuenzalida: người lớn Chích từ 4 - 6 lần, cách 2 ngày chích 1 lần, mỗi lần 0,2ml. Trẻ em cũng chích 4 - 6 lần, mỗi lần 0,1ml, cách 2 ngày chích 1 lần, chích trong da.
Phế cầu - Người lớn: nhắc lại một mũi ít nhất mỗi 5 năm. - Trẻ em từ 2 – 10 tuổi: nhắc lại mỗi 3 – 5 năm.
Ung thư cổ tử cung
- Gardasil (Merck Sharp&Dohme) : phòng HPV type 22 6, 11, 16, 18 (31), lịch chủng: 0,1,6 - Cervarix (GlaxoSmithKline) : phòng HPV type 16, 18 (45, 31, 33), lịch chủng: 0,2,6
ThsBs. Nguyễn Thị Bích Ngọc 10
UV1
Tiêm sớm khi mang thai lần I hoặc nữ ở độ tuổi sinh đẻ tại vùng có nguy cơ cao
UV2
Ít nhất 1 tháng sau tiêm mũi I
UV3
UV4
UV5
Ít nhất 6 tháng sau tiêm mũi 2 hoặc mang thai lần II Ít nhất 1 năm sau mũi tiêm III hoặc thai kỳ lần sau Ít nhất 1 năm sau mũi IV hoặc thai kỳ lần sau
23
thuộc 1 trong 3 lĩnh vực sau
MD thường qui: giống TE + cập nhật/ khuếch đại thêm
Chủng bắt buột: sốt vàng
Chủng theo khuyến cáo tùy theo nguy cơ phơi nhiễm của nơi đến.
Bạch hầu Bại liệt Viêm màng não do não mô cầu Sốt vàng
24
Đề nghị: VGSV A & B Viêm não Nhật bản Dại Thương hàn Uốn ván
ThsBs. Nguyễn Thị Bích Ngọc 11
Cúm
Phế cầu
Sởi-quai bị- rubella
Thủy đậu
Viêm gan siêu vi B, A.
Uốn ván
25
Nếu tiêm hơn 1 loại vắc xin trong cùng một thời điểm, hãy sử dụng 1 bơm kim tiêm cho mỗi loại vắc xin và không được tiêm cùng một đùi hoặc tay.
Không tiêm hơn 1 liều của cùng 1 loại vắc xin
cho PN và TE trong 1 lần tiêm chủng.
Tiêm đúng khoảng cách. Phải đợi tối thiểu 4 tuần
giữa các liều
26
ThsBs. Nguyễn Thị Bích Ngọc 12
3.1 CCĐ lâu dài: Ung thư Suy giảm miễn dịch bẩm sinh hay mắc phải. Sốc phản vệ với vac-xin Không chủng ngừa bạch hầu-ho gà-uốn ván cho một trẻ đã có co giật hoặc sốc trong vòng 3 ngày sau liều phòng ngừa gần nhất.
Không chủng ngừa bạch hầu-ho gà-uốn ván cho một trẻ đã có co giật tái đi tái lại hoặc đang có bệnh của hệ thần kinh trung ương
27
3.2 CCĐ tạm thời: Bệnh cấp tính nặng cần nhập viện. Đang điều trị thuốc ức chế miễn dịch hay
corticoide liều cao và trên 1 tuần
28
ThsBs. Nguyễn Thị Bích Ngọc 13
Suy dinh dưỡng. Mới tiếp xúc với bệnh nhiễm. Tiền căn dị ứng không đặc hiệu. Dị ứng với Penicillin hay các kháng sinh khác trừ
Neomycin hay streptomycin...
Tiền sử gia đình có người liên quan đến co giật do
vaccin hay sởi.
Gia đình có trẻ đột tử nghi liên quan đến vaccin DPT. Sưng đỏ nơi tiêm, sốt < 40,5 C sau chích DTP
29
5.1. Sốc phản vệ 5.2. Biến chứng do dịch vụ y tế:
Ap xe chỗ chích Viêm hạch nách. Ap xe lạnh tại chỗ chích 5.3. Biến chứng do vaccin:
Liệt do uống OpV rất hiếm gặp (1/2.5triệu TH/Mỹ) Sốt, co giật do thành phần ho gà trong DPT tỷ lệ
thấp (1/ 300.000)
30
ThsBs. Nguyễn Thị Bích Ngọc 14
1. Tại sao & lọai vaccin, mũi vaccin cần phải tiêm
2. Tại sao không tiêm vaccin cho lần này hoặc
theo đúng lịch hẹn
3. Nhận biết các phản ứng nhẹ xảy do tiêm
vaccin như thế nào – cách xử trí
4. Nhận biết các phản ứng nặng sau tiêm vaccin
như thế nào – cách xử trí
5. Khi nào thì cần tiêm mũi tiêm lần sau
31
Hôm nay có bị bệnh gì không?
Dị ứng với thuốc, thức ăn/vắc xin không?
Bị phản ứng nặng ở lần tiêm chủng vắc xin trước?
Bị kích động/có vấn đề về não, thần kinh?
Bị ung thư, bệnh bạch cầu, AIDS/rối loạn hệ miễn dịch?
Trong 3 tháng: corticoid, thuốc điều trị K/tia X?
Trong 1 năm: truyền máu/chế phẩm từ máu/globulin MD?
32
Có đang mang thai/có thể mang thai trong tháng tới?
Tiêm chủng vắc xin trong 4 tuần vừa qua?
ThsBs. Nguyễn Thị Bích Ngọc 15
1. Không tiêm BCG cho trẻ nhiễm HIV 2. Không tiêm DPT cho trẻ trên 6 tuổi 3. Trẻ bị thiếu hụt miễn dịch nên sử dụng vaccin bại liệt dạng tiêm hơn là dạng uống 4. VGB mũi 1 trong vòng 24 h sau sinh ở
những đối tượng nguy cơ cao
5. VNNB: Không sử dụng cho trẻ dưới 12
tháng tuổi
33
Tuân thủ theo hướng dẫn của nhà sản xuất về:
Lịch tiêm Liều lượng
Vị trí tiêm
Đường tiêm
34
ThsBs. Nguyễn Thị Bích Ngọc 16
Đồng Tháp: Trẻ tử vong sau tiêm chủng vắc
xin BCG, Quinvaxem và OPV
(http://www.doisongphapluat.com/doi-song/suc-khoe/dong-thap-tre-tu- vong-sau-tiem-chung-vac-xin-bcg-quinvaxem-va-o-a40242.html#) 3 trẻ sơ sinh tử vong sau tiêm vắc xin viêm
gan B
http://dantri.com.vn/event/3-tre-so-sinh-cung-tu-vong-sau-tiem-vac-xin- viem-gan-b-2276.htm
5 trẻ tử vong sau tiêm chủng ở Nghệ An
http://bibi.vn/component/option,com_specialsub/task,showDetail/conte nt_id,7369/cat_code,BANTIN/
35
36
ThsBs. Nguyễn Thị Bích Ngọc 17
37
BH – UV – HG – Hib Viêm gan siêu vi B Uống vaccine bại liệt Chỉ A & C
A. B. C. D. E. Tất cả các câu trên
38
ThsBs. Nguyễn Thị Bích Ngọc 18
Nguyên tắc chung:
Không có chống chỉ định cho việc áp dụng cùng lúc cho bất kỳ vaccine nào.
39
A. Sởi – quai bị - rubella & thủy đậu ngay, sau
đó chủng VGSV B3 bất cứ lúc nào
B. Sởi - quai bị - rubella & VGSV B3 ngay, sau
đó tiêm chủng thủy đậu sau 1 tháng.
C. Thủy đậu & VGV B3 ngay, sau đó MMR sau
1 một tuần
D. Sởi – quai bị - rubella, thủy đậu và VGSV B
có thể cho lúc này.
E. A, B, D đều đúng.
40
ThsBs. Nguyễn Thị Bích Ngọc 19
Qui tắc chung
Mỗi lần có thể chỉ định tiêm 2 loại vaccine thì nên
sống. Nếu cho riêng từng loại cách khoảng 1 tháng giữa 2 lần tiêm. Vaccine bất hoạt có thể cho bất cứ thời điểm nào sau khi tiêm vaccine sống và cho riêng lẻ.
41
Hai vaccine bị bất hoạt có thể cho ở cùng thời điểm nhưng ở hai vị trí khác nhau, cũng có thể kết hợp như vậy cho một vaccine bị bất hoạt và một vaccine sống.
42
ThsBs. Nguyễn Thị Bích Ngọc 20
lập lại đồng thời các sởi-quai bị-
A. Lập lại sởi – quai bị – rubella B. Lập lại thủy đậu C. A & B đều đúng D. rubella và thủy đậu
43
Nếu 2 vaccine sống ngoài đường tiêu hóa được chỉ định trong vòng không quá 28 ngày, thì vaccine thứ 2 nên được lập lại.
Bởi vì có sự giao thoa giữa đáp ứng kháng thể với việc bảo vệ vaccine được cho sau đó.
44
ThsBs. Nguyễn Thị Bích Ngọc 21
Một nghiên cứu đoàn hệ 115,000 trẻ được tiêm chủng sởi – quai bị – rubella và thủy đậu như trên từ tháng 01/1995 – 12/1999:
Nguy cơ vaccine thủy đậu bị phá hủy cao gấp 2,5 lần, nếu vaccine này được cho trong vòng 30 ngày sau tiêm sởi – quai bị – rubella.
Không có nguy cơ nếu vaccine thủy đậu được cho đồng thời hay sau sởi – quai bị – rubella trên 30 ngày.
45
MMWR 2001; 50 (47): 1058-61 (Morbility & Mortality Weekly Report)
tiêm ngừa
thủy
nên
nào
thì
bé
A. Một tuần sau tiêm globulin
miễn dịch
B. Một tháng sau tiêm globulin
miễn dịch
C. Ba tháng sau tiêm globulin
miễn dịch
46
ThsBs. Nguyễn Thị Bích Ngọc 22
Không nên cho vaccine sống giảm độc lực
trong vòng 3 tháng sau khi đã cho globulin
miễn dịch bởi vì có khả năng kháng thể sẽ
trung hòa vaccine và làm mất khả năng tạo
miễn dịch.
47
Hoạt động
Chế phẩm được cho lần đầu
Vaccine
Đợi 2 tuần sau cho kháng thể Đợi > 3 tháng trước khi cho vaccine
Kháng thể (máu/ Chế phẩm từ máu, globulin miễn dịch
48
ThsBs. Nguyễn Thị Bích Ngọc 23
Về bản chất vaccine bị bất hoạt không bị
ảnh hưởng bởi kháng thể trong hệ tuần
hoàn nên nó có thể được cho cùng lúc,
trước hay sau thời điểm tiêm kháng thể
đều được.
49
A. Bắt đầu lại liều đầu tiên của BH-UV- HG/uống vaccine bại liệt/ VGSV B B. Cho liều thứ III của BH-UV-HG/uống
vaccine bại liệt/ VGSV B
C. Cho liều thứ III của BH-UV-HG/uống
vaccine bại liệt và bắt đầu lại liều đầu của Hep B
D. Không cần cho liều III
50
ThsBs. Nguyễn Thị Bích Ngọc 24
Nếu lịch tiêm chủng có nhiều liều, khi bị
trễ hay gián đoạn, chúng nên được tiếp
tục mà không cần cho thêm liều, không
có vấn đề gì về khoảng cách thời gian là
bao lâu giữa hai lần tiêm.
51
Những vaccine cần tiêm nhiều liều, tăng khoảng thời gian giữa hai lần tiêm không làm giảm hiệu quả của vaccine.
Giảm thời gian giữa hai
lần tiêm có thể gây trở ngại giữa đáp ứng kháng thể và sự bảo vệ.
52
CDC 2002
ThsBs. Nguyễn Thị Bích Ngọc 25
A. Cho sởi, quai bị, rubella
B. Tìm vaccine quai bị
C. Lời khuyên khác (nêu ra)
53
Thêm liều vaccine sống, giảm độc lực
với người đã có đủ khả năng miễn dịch
(do chủng ngừa hay tự nhiên) cũng không
làm tăng nguy cơ tác dụng có hại.
54
ThsBs. Nguyễn Thị Bích Ngọc 26
A. DTwP2 B. DTaP C. Bạch hầu và uốn ván (DT) D. Không cho gì E. B,C đúng
55
Không nên tiêm BH-HG-UV liều thứ II hay III cho những trẻ có phản ứng phụ nặng ở liều trước đó.
Nên cho Ho gà riêng với Bạch hầu và Uốn
ván để hoàn tất việc chủng ngừa. BH-HG-UV không cho trẻ trên 6 tuổi bởi vì ho gà ít xuất hiện ở nhóm tuổi này.
56
ThsBs. Nguyễn Thị Bích Ngọc 27
Có sự gia tăng đều đặn trong về số loại vaccine trong chương trình chủng ngừa thường qui. Quan tâm đến những vaccine tinh khiết, an
toàn và có hiệu quả hơn. Sử dụng vaccine kết hợp. Vaccine có thể hoán đổi cho nhau hay không? Có thể pha trộn nhiều loại vaccine trong cùng
một bơm tiêm không?
57
Sự kết hợp này bao gồm nhiều kháng nguyên để phòng ngừa nhiều bệnh khác nhau hay để bảo vệ chống lại nhiều tác nhân gây ra cùng một bệnh.
58
ThsBs. Nguyễn Thị Bích Ngọc 28
Giảm số lần tiêm chích Giảm số lần đến cơ sở y tế tiết kiệm
thời gian, tiền bạc Tăng sự hài lòng Bảo vệ tốt hơn trong một phạm vi bệnh
rộng rải.
Cải
thiện việc chủng ngừa đầy đủ cho
những trẻ bị trễ lịch.
59
Những vaccine được kết hợp trong một lệ các
sản phẩm không làm gia tăng tỉ trường hợp có phản ứng phụ.
Hệ thống miễn dịch có khả năng đáp ứng có hiệu quả với một số kích thích của kháng nguyên. không có quá tải với hệ thống miễn dịch
TREND
60
ThsBs. Nguyễn Thị Bích Ngọc 29
Nói chung, vaccines từ những nhà sản xuất khác nhau có tác dụng bảo vệ chống lại cùng một bệnh có thể được chỉ định một cách linh hoạt cho những liều kế tiếp trong một loạt những liều tiêm chủng.
MMWR May 1999;
48: 1-15
63
Chủng ngừa viêm gan siêu vi B?
1. XN trước chủng ?
2. Khi nào XN hiệu quả tiêm chủng ?
3. Những tình huống XN có thể gặp sau tiêm?
4. Giải thích?
64
ThsBs. Nguyễn Thị Bích Ngọc 30
HBsAg (-) Anti HBs (+)
HBsAg (-) Anti HBs (-)
HBsAg (+) Anti HBs (+)
HBsAg (+) Anti HBs (-)
65
Uptodate 19.3 http://www.nihe.org.vn/new-
vn/chuong-trinh-tiem-chung-mo-rong- quoc-gia
http://www.cdc.gov/vaccines http://redbook.solutions.aap.org
66
ThsBs. Nguyễn Thị Bích Ngọc 31
67
ThsBs. Nguyễn Thị Bích Ngọc 32
