B¶i gi¶ng §iÒï tra rõng ThS: Vò V¨n Th«ng
69 Bé m«n L©m sinh & §TQHR- Khoa L©m NGhiÖp - §HNL Th¸i Nguyªn
PhÇn thø hai
Quy ho¹ch rõng
B¶i gi¶ng §iÒï tra rõng ThS: Vò V¨n Th«ng
70 Bé m«n L©m sinh & §TQHR- Khoa L©m NGhiÖp - §HNL Th¸i Nguyªn
Ch−¬ng 1
Tæng quan vÒ quy ho¹ch l©m nghiÖp
Môc ®Ých
Trang bÞ cho sinh viªn nh÷ng hiÓu biÕt tæng qu¸t vμ bøc tranh vÒ ph¸t triÓn
quy ho¹ch l©m nghiÖp (QHLN) trong n−íc vμ trªn thÕ giíi, lý do h×nh thμnh
khoa häc quy ho¹ch, c¸c b−íc ph¸t triÓn cña nã.
Nh÷ng kh¸i niÖm c¬ b¶n sÏ ®−îc th¶o luËn gióp cho sinh viªn b¾t ®Çu tiÕp cËn
víi m«n khoa häc qñan lý tμi nguyªn rõng bao hμm nhiÒu khÝa c¹nh kh¸c nhau
nh− kinh tÕ, s¶n l−îng, x· héi, sö dông bÒn v÷ng tμi nguyªn, m«i tr−êng.
Qñan lý rõng bÒn v÷ng
Quy ho¹ch l©m nghiÖp ®Òu nh»m môc ®Ých ®Þnh h−íng vμ gãp phÇn cho qu¶n lý
rõng bÒn v÷ng, hay cßn gäi lμ qu¶n lý rõng cã chÊt l−îng.
C¸c ph−¬ng thøc qu¶n lý rõng truyÒn thèng, dùa trªn khai th¸c gç lμ chÝnh vμ
t¸ch vai trß con ng−êi còng nh− c¸c bªn liªn quan ®· béc lé nhiÒu nh−îc ®iÓm,
diÖn tÝch rõng bÞ thu hÑp nhanh ®ång thêi víi nã lμ c¸c khu rõng cã chÊt l−îng
ngμy cμng kÐm. Thu hót c¸c bªn cã liªn quan vμo tiÕn tr×nh lËp kÕ ho¹ch qu¶n lý
rõng, ®Æc biÖt lμ c¸c céng ®ång sèng trong vμ gÇn rõng, cã ®êi sèng phô thuéc
vμo rõng lμ ®iÒu quan träng trong x©y dùng mét chiÕn l−îc qu¶n lý rõng bÒn
v÷ng, chia sÎ lîi Ých víi c¸c bªn. Ngoμi ra ®Ó qu¶n lý rõng bÒn v÷ng, cã 03
nguyªn t¾c c¬ b¶n cÇn ®−îc l−u ý, ®ã lμ:
BÒn v÷ng vÒ m«i tr−êng: C¸c hÖ sinh th¸i rõng cÇn cã ®ñ kh¶ n¨ng hç trî
cho nhu cÇu søc khoÎ con ng−êi, duy tr× ®−îc s¶n l−îng æn ®Þnh, cã kh¶ n¨ng phô
håi th«ng qua t¸i sinh; ®iÒu nμy yªu cÇu qu¶n lý rõng cÇn t«n träng vμ x©y dùng
trªn c¬ së c¸c quy luËt tù nhiªn.
B¶i gi¶ng §iÒï tra rõng ThS: Vò V¨n Th«ng
71 Bé m«n L©m sinh & §TQHR- Khoa L©m NGhiÖp - §HNL Th¸i Nguyªn
BÒn v÷ng vÒ x· héi: §iÒu nμy ph¶n ¶nh mèi liªn hÖ gi÷a ph¸t triÓn vμ c¸c tiªu
chuÈn x· héi trong sö dông rõng; mét ho¹t ®éng x· héi cã tÝnh bÒn v÷ng nÕu nã
phï hîp víi c¸c tiªu chuÈn nμy.
BÒn v÷ng vÒ kinh tÕ: §iÒu nμy yªu cÇu c¸c lîi Ých kinh tÕ cÇn ®−îc c©n b»ng
gi÷a c¸c nhãm qu¶n lý vμ sö dông; c©n ®èi gi÷a hiÖu qu¶ kinh tÕ víi c¸c nhu cÇu
m«i tr−êng, x· héi.
Qu¶n lý rõng bÒn v÷ng ®−îc dùa trªn ba nguyªn t¾c c¨n b¶n theo s¬ ®å sau:
BÒn v÷ng vÒ m«i tr−êng
BÒn v÷ng vÒ x· héi BÒn v÷ng vÒ kinh tÕ
H×nh 1.1. Ba nguyªn t¾c qu¶n lý rõng bÒn v÷ng
Qu¶n lý rõng bÒn v÷ng ph¶i bao gåm c¸c khÝa c¹nh sau (Christopher Upton &
Stephen Bass, 1996):
- Thùc hiÖn c¸c môc tiªu vÒ m«i tr−êng nh− lμ b¶o tån ®a d¹ng sinh häc,
chÊt l−îng nguån n−íc, ®iÒu hßa khÝ hËu.
- Thùc hiÖn c¸c môc tiªu kinh tÕ nh− nu«i d−ìng s¶n l−îng gç vμ c¸c gi¸
trÞ c®a vèn rõng
- Thùc hiÖn c¸c môc tiªu x· héi nh− ®¸p øng nhu cÇu sinh kÕ, b¶o tån
v¨n hãa vμ hÖ thèng kiÕn thøc c®a nguêi d©n sèng phô thuéc vμo rõng
- C©n b»ng gi÷a nhu cÇu c®a thÕ hÖ h«m nay víi thÕ hÖ t−¬ng lai
- C©n b»ng gi÷a hiÖu qu¶ kinh tÕ víi m«i tr−êng nh»m n©ng cao c¸c t¸c
®éng tÝch cùc vμ gi¶m thiÓu t¸c ®éng tiªu cùc.
- Lu«n c¶i tiÕn vμ chó träng tiÕn tr×nh gi¸m s¸t vμ häc tËp tõ hiÖn tr−êng.
- B¶o ®¶m sù tham gia cña c¸c bªn liªn quan trong tiÕn tr×nh ra quyÕt
®Þnh.
Qu¶n lý rõng
bÒn v÷ng
B¶i gi¶ng §iÒï tra rõng ThS: Vò V¨n Th«ng
72 Bé m«n L©m sinh & §TQHR- Khoa L©m NGhiÖp - §HNL Th¸i Nguyªn
- Cung cÊp th«ng tin cho c¸c bªn liªn quan vμ nh÷ng ng−êi quan t©m.
- Hç trî vÒ chÝnh s¸ch cã tÝnh dμi h¹n vμ æn ®Þnh vÒ tμi chÝnh ®Ó qu¶n lý rõng
bÒn v÷ng.
Kh¸i niÖm quy ho¹ch l©m nghiÖp
Kh¸i niÖm quy ho¹ch l©m nghiÖp
DiÖn tÝch nμo sÏ ®−îc coi lμ ®Êt l©m nghiÖp? vμ víi tõng kiÓu d¹ng
®Êt/rõng kh¸c nhau th× lo¹i nμo sÏ phôc vô cho môc tiªu phßng hé hoÆc b¶o tån,
lo¹i nμo cÇn ®−a vμo s¶n xuÊt? Lμm thÕ nμo chóng ta cã thÓ ®¸p øng ®−îc nhu
cÇu cña ng−êi d©n ®Þa ph−¬ng víi c¸c s¶n phÈm rõng ®ång thêi víi viÖc thùc hiÖn
s¶n xuÊt gç? HÖ thèng quy ho¹ch rõng nμo lμ tèt nhÊt ®èi víi tõng khu vùc vμ c¸c
gi¶i ph¸p g× lμ cÇn thiÕt ®Ó thùc hiÖn nã? HÖ thèng quy ho¹ch ®−îc ®Ò xuÊt lμ bÒn
v÷ng?
§Ó tr¶ lêi c¸c c©u hái trªn vμ ra c¸c quyÕt ®Þnh thÝch hîp ®ßi hái ph¶i cã quy
ho¹ch l©m nghiÖp, chóng cã quan hÖ mËt thiÕt víi c¸c vÊn ®Ò nªu trªn.
Quy ho¹ch bao gåm viÖc lËp kÕ ho¹ch vμ qu¶n lý kÕ ho¹ch ®ã; lËp kÕ
ho¹ch lμ viÖc ®iÒu tra kh¶o s¸t vμ ph©n tÝch c¸c t×nh h×nh hiÖn t¹i vμ x¸c ®Þnh c¸c
nhu cÇu trong t−¬ng lai ®Ó chuÈn bÞ cho mét kÕ ho¹ch ®¸p øng c¸c nhu cÇu ®ã; vμ
qu¶n lý lμ thiÕt lËp c¸c gi¶i ph¸p ®Ó thùc thi c¸c ho¹t ®éng.
Quy ho¹ch sö dông ®Êt l©m nghiÖp ®−îc thùc hiÖn ë c¸c cÊp kh¸c nhau tõ cÊp
toμn cÇu cho ®Õn cÊp th«n bu«n hoÆc trang tr¹i.
CÊp toμn cÇu hoÆc khu vùc: Nh»m x©y dùng mét chiÕn l−îc sö dông tμi
nguyªn rõng ®−îc thùc hiÖn bëi c¸c tæ chøc quèc tÕ vμ c¸c chÝnh phñ, nã ®−îc
xem lμ c¬ së ®Ó h−íng dÉn lËp kÕ ho¹ch toμn cÇu, khu vùc. C¸c lÜnh vùc −u tiªn
vμ c¸c h−íng dÉn trong Ch−¬ng tr×nh hμnh ®éng rõng nhiÖt ®íi lμ mét vÝ dô.
B¶i gi¶ng §iÒï tra rõng ThS: Vò V¨n Th«ng
73 Bé m«n L©m sinh & §TQHR- Khoa L©m NGhiÖp - §HNL Th¸i Nguyªn
CÊp quèc gia hoÆc cÊp tØnh: §©y lμ cÊp chñ yÕu ®Ó ®−a c¸c chÝnh s¸ch
quèc gia. CÊp quy ho¹ch nμy sÏ ®−a c¸c −u tiªn bao gåm viÖc ph©n bæ nguån tμi
nguyªn vμ c¸c −u tiªn ph¸t triÓn gi÷a c¸c khu vùc còng nh− lμ c¸c vÊn ®Ò cÇn
thiÕt liªn quan ®Õn c¬ së luËt ph¸p vμ chÝnh s¸ch l©m nghiÖp (FAO, 1987). ViÖc
lËp kÕ ho¹ch dùa trªn b¶n ®å tû lÖ tõ 1:1,000,000 ®Õn 1:250,000. Trong c¸c quèc
gia cã diÖn tÝch réng th× quy ho¹ch cÊp tØnh sÏ lμ n¬i ®−a ra c¸c −u tiªn vμ chÝnh
s¸ch l©m nghiÖp.
CÊp huyÖn, dù ¸n hoÆc vïng ®Çu nguån: CÊp huyÖn hoÆc c¸c khu vùc ®−îc
x¸c lËp dù ¸n lμ n¬i tiÕn hμnh lËp kÕ ho¹ch ph¸t triÓn l©m nghiÖp. §−a ra c¸c
quyÕt ®Þnh vÒ ph©n bæ ®Êt gi÷a l©m nghiÖp vμ c¸c sö dông kh¸c vμ c¸c kiÓu qu¶n
lý rõng. Tû lÖ b¶n ®å ®Ó lËp kÕ ho¹ch tõ 1:100,000 ®Õn 1:20,000, tr−êng hîp ®Æc
biÖt lμ 1:50,000. Qu¶n lý ®Çu nguån lμ mét kiÓu d¹ng qu¶n lý ë cÊp huyÖn trong
®ã kÕ ho¹ch ®a môc tiªu ®−îc lËp vμ tËp trung vμo viÖc ®iÒu khiÓn dßng ch¶y vμ
xãi mßn ®Êt (FAO 1977, 1985-90)
CÊp th«n bu«n/lμng hoÆc c¸c tiÓu khu rõng: §©y lμ cÊp thùc thi kÕ ho¹ch
vμ ®iÒu hμnh qu¶n lý theo tõng ngμy bao gåm c¸c ho¹t ®éng thiÕt lËp c¸c gi¶i
ph¸p l©m sinh, khai th¸c rõng, vv... Nh÷ng chØnh söa chi tiÕt cho kÕ ho¹ch sö
dông ®Êt ®−îc thùc hiÖn. Mét b¶n ®å lμm c¬ së cho lËp kÕ ho¹ch vμ ghi chÐp c¸c
ho¹t ®éng qu¶n lý lμ b¾t buét ph¶i cã, tû lÖ tõ 1:20,000 ®Õn 1:10,000. C¸c t¸c
®éng gi÷a c¸c cÊp lËp kÕ ho¹ch cÇn thùc hiÖn theo hai chiÒu. Trong lËp kÕ ho¹ch
theo nhiÒu cÊp qu¶n lý, cÇn cã sù ph©n cÊp ph©n quyÒn trong viÖc ra quyÕt ®Þnh.
Ngoμi ra quy ho¹ch l©m nghiÖp liªn quan rÊt nhiÒu ®Õn c¸c ho¹t ®éng s¶n
xuÊt cña c¸c ngμnh kh¸c vμ nã ®−îc ®Æt trong bèi c¶nh ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi
cña vïng, khu vùc còng nh− nhu cÇu cña tõng ®Þa ph−¬ng, do ®ã ph−¬ng ¸n quy
ho¹ch cÇn xem xÐt mèi quan hÖ nμy, ®Æc biÖt lμ xuÊt ph¸t tõ thùc tÕ. HiÖn nay
chóng ta ®· cã nhiÒu thay ®æi trong c¸ch tiÕp cËn trong x©y dùng ph−¬ng ¸n quy
ho¹ch, thay v× c¸c quy ho¹ch th−êng do mét nhãm chuyªn gia x©y dùng trªn c¬
së c¸c luËn cø khoa häc vÒ rõng, ®Êt, ... vμ th−êng bá quªn mèi quan hÖ víi c−