GIÁM SÁT ĐA DẠNG SINH HỌC
CÓ SỰ THAM GIA
PGS.TS.NguyễnXuânĐặng
Th.S.LươngVănDũng
Tháng8,2013
Hướng dẫn thu thập số liệu trên hiện trường
www.snv.org2 3 SNV REDD+
Tài liệu “Giám sát đa dạng sinh học có sự tham gia - Hướng dẫn thu thập
số liệu trên hiện trường” là sản phẩm của Dự án “Cung cấp Đa lợi ích môi
trường và xã hội từ REDD+ ở khu vực Đông Nam Á (MB-REDD+)” của
Tổ chức Phát triển Hà Lan SNV, do Bộ Môi trường, Bảo tồn Thiên nhiên, Xây
dựng và An toàn Hạt nhân (BMUB) của Cộng hòa Liên bang Đức tài trợ. Các
tác giả xin chân thành cảm ơn các tổ chức và cá nhân sau:
Các cán bộ Tổ chức Phát triển Hà Lan SNV, đặc biệt là ông Nguyễn Trung
Thông - Quản đốc Dự án MB REDD+, ông Richard Rastall - Chuyên gia Dự
án và ông Đào Vĩnh Lộc – Điều phối viên Dự án đã đóng góp nhiều ý kiến
chuyên môn quý báu cho tài liệu này.
Các cán bộ chuyên môn thuộc Sở Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn Lâm
Đồng, Chi cục Lâm nghiệp Lâm Đồng, Chi cục Kiểm lâm Lâm Đồng, Hạt Kiểm
lâm huyện Bảo Lâm, Hạt Kiểm lâm Đơn Dương, các Công ty TNHH MTV Lâm
nghiệp Bảo Lâm, Lộc Bắc, Đơn Dương, Ban quản lý Rừng phòng hộ Đ’Ran,
người dân trong vùng Dự án và các đối tác đã nhiệt tình tham gia, giúp đỡ và
đóng góp ý kiến để tài liệu được hoàn thiện hơn.
Lời cảm ơn
www.snv.org3 SNV REDD+
Trang
Mục lục
Lời cảm ơn…………………………………………….…...………….………………………2
Mục lục…………………………………………………………….…...………………………3
1. Giới thiệu………………………………………………………….…….…….……………4
2. Các chỉ thị giám sát đa dạng sinh học…………………………………………………5
3. Các loài động vật, thực vật quan trọng lựa chọn giám sát………….………………6
4. Phương pháp giám sát……………………………………………………….…………14
4.1 Vật liệu và dụng cụ giám sát…………………………………………….……………15
4.2 Phương pháp giám sát theo OTC cố định……………………………………………17
4.2.1 Thiết lập hệ thống OTC trên bản đồ…………………………………..…………17
4.2.2 Thiết lập ô mẫu trên hiện trường và đo đếm thu thập số liệu…………………19
4.3 Phương pháp giám sát theo tuyến cố định………………………………….………24
4.3.1 Lập tuyến cố định………………………………………………………….………24
4.3.2 Điều tra giám sát các loài động vật quan trọng theo tuyến ……………....…25
4.3.3 Điều tra giám sát các loài thực vật quan trọng theo tuyến……………………26
4.3.4 Điều tra giám sát các tác động đe dọa đến đa dạng sinh học………..………27
5. Phân tích số liệu và xây dựng báo cáo………………………………………………28
5.1 Xác định các chỉ số về trạng thái các hệ sinh thái rừng……………………………28
5.1.1. Độ tàn che trung bình………………………………………………………..……28
5.1 2. Mật độ trung bình cây gỗ trưởng thành…………………………………………28
5.1 3. Thành phần loài cây gỗ trưởng thành …………………………………………28
5.1 4. Thành phần loài cây gỗ non và cây bụi…………………………………………28
5.1 5. Thành phần loài cây gỗ tái sinh…………………………………………………29
5.1.6. Chỉ số giá trị quan trọng (IVI) của loài cây gỗ …………………………………29
5.1.7. Tần suất cây gỗ trưởng thành theo cấp đường kính thân D1.3 ……………..…30
5.1.8. Tần suất cây gỗ non và cây tái sinh theo cấp chiều cao………………………31
5.1.9. Mật độ cây gỗ có chất lượng xấu ………………………………….……………31
5.1.10. Mật độ tre, nứa……………………………………………………………………31
5.2 Xác định các chỉ số về các loài quan trọng…………………………………………32
5.2.1. Thành phần loài thực vật quan trọng ……………………………………....…32
5.2.2. Thành phần loài và tần số bắt gặp các loài động vật quan trọng……………32
5.3 Các chỉ số về áp lực đối với đa dạng sinh học ……………………………………33
Bảo quản và giao nộp số liệu……………………………………………………………36
Tài liệu tham khảo…………………………………………………………………………38
Phụ lục ………………………………………………………………………………………39
www.snv.org4 5 SNV REDD+
1
Giới thiệu
Các hoạt động của REDD+ có thể tác động tích cực và tiêu cực đến đa dạng sinh học
(Man et al. 2013). Mục tiêu của việc giám sát các tác động đến đa dạng sinh học (ĐDSH)
của REDD+ là để đưa ra các giải pháp giảm nhẹ rủi ro và đạt được các lợi ích cho ĐDSH.
Dự án Cung cấp Đa lợi ích Môi trường và Xã hội từ REDD+ ở Khu vực Đông Nam Á (MB-
REDD+) đang hỗ trợ tỉnh Lâm Đồng thí điểm mô hình giám sát tài nguyên rừng có sự tham
gia (PFM) từ năm 2012, trong đó có chương trình giám sát ĐDSH có sự tham gia (PBM).
Dự án được thực hiện tại hai huyện Bảo Lâm và Đơn Dương với 4 đơn vị chủ rừng của tỉnh
Lâm Đồng gồm: Công ty trách nhiệm hữu hạn Một thành viên (CTLN) Bảo Lâm, CTLN Lộc
Bắc, CTLN Đơn Dương và Ban quản lý Rừng phòng hộ Đ’Ran.
Mục tiêu chính của PBM là: 1) cung cấp các thông tin, tư liệu cần thiết về xu thế và tình
trạng của ĐDSH các hệ sinh thái rừng để các đơn vị chủ rừng xây dựng các biện pháp quản
lý rừng bền vững và bảo tồn ĐDSH phù hợp với mục tiêu quản lý của khu rừng; 2) Giúp các
nhà hoạch định chính sách cấp tỉnh và quốc gia đánh giá, điều chỉnh hoặc xây dựng các
chính sách mới phù hợp hơn để đạt được các mục tiêu bảo tồn ĐDSH ở cấp tỉnh hoặc cấp
quốc gia. PBM cũng giúp xác định những biến đổi về ĐDSH do các hoạt động của REDD+
gây ra để có giải pháp giảm nhẹ rủi ro và tăng cường các lợi ích cho ĐDSH của REDD+.
Ý tưởng chủ đạo của mô hình giám sát ĐDSH có sự tham gia (PBM) là thu hút sự tham gia
của đầy đủ các bên liên quan (người dân địa phương, kiểm lâm viên cấp huyện và cấp xã
và cán bộ lâm nghiệp của chính các đơn vị chủ rừng) vào các hoạt động giám sát ĐDSH.
Thông qua đó thể hiện sự tuân thủ của các hoạt động REDD+ đối với các biện pháp đảm
bảo an toàn về “sự tham gia đầy đủ và hiệu quả của các bên liên quan” và “sự tôn trọng
kiến thức và quyền của các dân tộc bản địa và cộng đồng địa phương” trong khuôn khổ
thỏa thuận Cancun, đồng thời khuyến khích đối thoại giữa các chủ thể hành động trong và
ngoài nhà nước về các ưu tiên bảo tồn, sử dụng tài nguyên và các can thiệp quản lý rừng.
Tài liệu này nhằm cung cấp hướng dẫn kỹ thuật thu thập số liệu về ĐDSH trên hiện trường
cho các tổ PBM của Dự án MB REDD+. Những người tham gia thực hiện hoạt động này
không phải là các nhà nghiên cứu chuyên nghiệp mà là những người dân địa phương, kiểm
lâm viên cấp huyện và cấp xã và cán bộ lâm nghiệp của chính các đơn vị chủ rừng, không
được đào tạo chuyên sâu về kiến thức và kỹ năng điều tra đánh giá ĐDSH, do đó các vấn
đề kỹ thuật trong tài liệu được trình bày đơn giản, dễ hiểu và mang tính ứng dụng kỹ thuật
phù hợp với năng lực của các thành phần tham gia PBM.
www.snv.org5 SNV REDD+
2
Giám sát ĐDSH là hoạt động đo đếm một cách có hệ thống trong nhiều năm liên tục một
số chỉ số quan trọng của: a) các thành phần ĐDSH có tính nhạy cảm cao với các tác động
của con người, và b) các tác nhân chính tác động trực tiếp đến ĐDSH trong vùng giám sát;
nhằm cung cấp các dữ liệu về trạng thái và xu thế biến đổi của các thành phần ĐDSH đó
dưới các tác động của con người thông qua các hoạt động REDD+. Các thành phần ĐDSH
nhạy cảm cao và các tác nhân chính tác động đến ĐDSH này được chọn làm các chỉ thị
giám sát.
Thông qua xem xét hiện trạng ĐDSH và tham vấn ý kiến của các nhà quản lý tài nguyên
rừng cấp tỉnh và cấp huyện, các cán bộ và người dân trực tiếp quản lý, sử dụng tài nguyên
rừng trong vùng, Dự án MB REDD+ đã xác định được 13 yếu tố sinh thái là chỉ thị giám sát
ĐDSH (Bảng 1).
Bảng 1. Các chỉ thị giám sát đa dạng sinh học và các chỉ số đo đếm
TT Chỉ thị giám sát Chỉ số đo đếm (đơn vị tính)
a. Chỉ thị trạng thái rừng và quần thể các loài quan trọng
1 Độ tàn che tán rừng Độ tàn che (%)
2 Cấu trúc tầng tán của rừng Số tầng, loại tầng
3 Cây gỗ trưởng thành Thành phần loài, mật độ cây (cây/ha), Đường kính
D1,3 (cm), chiều cao cây
4Cây gỗ non Thành phần loài, mật độ cây (cây/ha), chiều cao cây
5 Cây gỗ tái sinh Thành phần loài, mật độ cây (cây/ha)
7 Tre, lồ ô Thành phần loài, mật độ cây/bụi (cây/ha)
6Các loài thực vật quan
trọng Thành phần loài, mật độ (cây/ha), đường kính D1,3 (cm)
8Các loài động vật quan
trọng Thành phần loài, tần số bắt gặp (cá thể/km)
b. Chỉ thị áp lực đến đa dạng sinh học
9 Khai thác gỗ
Mức độ nghiêm trọng (không/thấp/ trung bình/cao)
10 Khai thác lâm sản ngoài gỗ
11 Săn bắt động vật rừng
12 Chăn thả gia súc trong rừng
13 Loài xâm lấn Thành phần loài, mức độ nghiêm trọng
Các chỉ thị giám sát đa dạng sinh học