Bài giảng Kinh tế số và liên hệ với Việt Nam: Chương 5 - Hà Quang Thụy

Việt Nam với kinh tế số

- Hiện trạng trưởng thành số và kinh tế số - Về nhận thức - Về nguồn nhân lực - Về chiến lược và chính sách phát triển kinh tế số

65

Trưởng thành số: Việt Nam – Châu Á Thái Bình Dương

[IDC21] IDC and Cisco. 2020 Asia Pacific SMB Digital Maturity Study. 2021.

66

Việt Nam trong Châu Á Thái bình dương

14/14

[IDC21] IDC and Cisco. 2020 Asia Pacific SMB Digital Maturity Study. 2021.

67

Khung đánh giá phát triển kinh tế số CHIP  Giới thiệu

 The Connect, Harness, Innovate, Protect (CHIP) framework  Một góc nhìn rộng và liên kết về kinh tế số  Bao quát các công nghệ từ Internet, giúp hình thành và duy trì:

o Các sàn Thương mại điện tử o Quy định, kỹ năng và thể chế khai thác công về nhằm nâng cao khả

năng tiếp cận, năng suất và công bằng

o Chính sách, văn hóa, hành vi khuyến khích đổi mới, sáng tạo o Chính sách, chương trình, cơ chế khác bảo vệ quyền riêng tư, khuyến

khích cạnh tranh và ngăn ngừa lạm dụng

 Sử dụng 24 chỉ số từ 6 nguồn:

o Liên minh viễn thông quốc tế (International Telecommunication Union: ITU), o Cơ quan kinh tế và xã hội Liên hợp quốc (United Nations Department of

Economic and Social Affairs: UNDESA),

o Tổ chức đa dạng dân chủ (Varieties of Democracy: VDEM), o Nhóm Ngân hàng thế giới (World Bank Group: WBG), o Bộ chỉ số phát triển thế giới (World Development Indicators: WDI), o Diễn đàn kinh tế thế giới (World Economic Forum: WEF)  Năm quan sát: 2017-2020, gần nhất theo từng chỉ số

[Madani21] Dorsati H. Madani, Jacques Morisset. Việt Nam số hóa: Con đường đến

tương lai. Vietnam Taking Stock Washington, D.C., World Bank Group, 08/2021.

68

Nội dung khung CHIP [Madani21]

[Madani21] Dorsati H. Madani, Jacques Morisset. Việt Nam số hóa: Con đường đến

tương lai. Vietnam Taking Stock Washington, D.C., World Bank Group, 08/2021.

69

Số hóa: Thứ hạng Việt Nam với 12 quốc gia

[Madani21] Dorsati H. Madani, Jacques Morisset. Việt Nam số hóa: Con đường đến tương lai. Vietnam Taking Stock Washington, D.C., World Bank Group, 08/2021.

70

Kinh tế số Việt Nam: Cột trụ Kết nối

 Kết nối: Trên diện rộng và giá rẻ, nhưng chậm và đi sau về thanh toán điện tử  Khả năng kết nối internet tốc độ cao với giá cả phải chăng của người dân, doanh nghiệp và chính phủ là xương sống của mọi nền kinh tế số.

 Hầu hết mọi hộ gia đình ở Việt Nam, bất kể thu nhập và địa bàn, đều sở hữu ít nhất một chiếc điện thoại di động, nhưng khả năng tiếp cận những công nghệ đắt tiền hơn thì chưa được công bằng như vậy

 Để thành công trong kinh tế số, Việt Nam cần cải thiện chất lượng

và tốc độ của hạ tầng internet

 Việt Nam cũng cần thiết lập chế độ định danh số rõ ràng, hiện đại và hài hòa, là nền tảng cần thiết của hệ thống số được kết nối tốt  Nền kinh tế số cũng đòi hỏi phải có hệ thống thanh toán điện tử

bảo mật và hiệu suất cao.

71

Kinh tế số Việt Nam: Cột trụ Làm chủ  Làm chủ: Kỹ năng số của lực lượng lao động ở Việt Nam còn yếu kém, năng lực quản lý nhà nước của Chính phủ tuy ở mức hợp lý, nhưng dàn trải trong một khung thể chế quá cồng kềnh  Lực lượng lao động của Việt Nam còn thiếu những kỹ năng cần

thiết để hoàn toàn làm chủ kinh tế số.

 Năng lực quản lý nhà nước của Chính phủ có lẽ được trang bị tốt

hơn để làm chủ kinh tế số

 Kể cả với những nỗ lực nêu trên, có hai bất cập lớn về chính sách

và triển khai chính sách gây hạn chế hiệu quả quản lý nhà

 nước ở Việt Nam  Hơn nữa, khung thể chế phục vụ chuyển đổi số ở Việt Nam còn

quá cồng kềnh.

72

KTS Việt Nam: Cột trụ Đổi mới sáng tạo  Đổi mới sáng tạo: Đang trỗi dậy nhưng chưa

tinh sâu  Trước khủng hoảng COVID-19, năng lực đổi mới sáng tạo của Việt Nam chỉ quanh mức trung bình, đi sau nhiều quốc gia so sánh về sử dụng công nghệ số.

 Đại dịch COVID-19 năm 2020 và tác động kéo dài đến năm 2021

đã làm thay đổi cuộc chơi đối với khu vực tư nhân

 Chính phủ cũng đẩy mạnh nỗ lực tinh giản các thủ tục và cung cấp

dịch vụ công cho người dân thông qua các phương tiện số

 Mặc dù xu hướng mới về ứng dụng công nghệ số trong ứng phó COVID-19 cần được khuyến khích, nhưng mức độ tinh thông của người dùng còn tương đối hạn chế.

 Mức độ đổi mới sáng tạo công nghệ số còn thấp trong khu vực tư nhân được lý giải bởi nhu cầu hạn chế của doanh nghiệp, hỗ trợ chưa đầy đủ của Chính phủ và, các doanh nghiệp "số" còn chưa phát triển.

73

Kinh tế số Việt Nam: Cột trụ Bảo vệ  Bảo vệ: Tương đối an toàn, nhưng ít quyền riêng tư và bảo vệ khỏi tập trung thị trường và kiểm duyệt  Chính phủ Việt Nam đạt kết quả chưa đồng đều trong nỗ lực bảo vệ người dân, với kết quả tương đối tốt về an ninh mạng nhưng lại chưa bằng các quốc gia so sánh trong các chỉ tiêu về bảo mật dữ liệu cá nhân và kiểm duyệt

 Chỉ số An ninh mạng toàn cầu: Việt Nam có mức độ bảo vệ khá tốt, thứ hạng 25/194 quốc gia và vùng lãnh thổ, thứ 4/11 quốc gia thuộc Hiệp hội các Quốc gia Đông Nam Á (ASEAN) và đứng thứ bảy trong khu vực Châu Á - Thái Bình Dương

 Chính phủ có vẻ vẫn thiếu khả năng bảo vệ doanh nghiệp và người tiêu dùng khỏi tập trung thị trường và khả năng bị lạm dụng bởi các thành viên chi phối thị trường.

 Việt Nam vẫn đi sau về bảo vệ quyền riêng tư; xếp cuối cùng trong số các quốc gia so sánh tương đồng hoặc đi trước về mức độ can thiệp của Chính phủ trên internet và mạng xã hội.

74

Nhận thức: Kinh tế số là xu thế tất yếu

 Xu thế

 Số hóa thâm nhập vào mọi mặt cuộc sống Việt Nam  Kinh tế số là cơ hội phát triển

 Việt Nam: tiềm năng

 Dân số đông (phần mềm tin nhắn kết quả sổ số)  Ổn định và hệ thống chính trị vững  Người đi sau (khi có hiểu biết và sáng tạo)

 Việt Nam: Yếu thế

 Năng lực cạnh tranh kinh tế quốc gia thấp  Trình độ khoa học- công nghệ thấp [Poole17]  Chưa có truyền thống c/nghiệp (chế tạo), nguồn trí tuệ  Đầu tư NC kinh tế thông tin – KT tri thức chưa phù hợp  Yếu tố tiêu cực kinh tế thị trường có thẩm thấu vào xã hội

[Poole17] David L Poole, Alan K Mackworth. Artificial

intelligence foundations of

75

computational agents (2nd edition). Cambridge University Press, 2017.

Nhận thức: Quy luật biến đổi lượng-chất

 Quy luật lượng-chất

 Phản ánh: mọi hiện tượng tự nhiên – xã hội  Kinh tế số: Không ngoại lệ  Các thành tố cốt lõi nhất tiến bộ đi tới mục tiêu

 Kinh tế số - kinh tế thông tin – kinh tế tri thức  Mối quan hệ biện chứng: kinh tế thông tin  kinh tế số  Kinh tế thông tin (Internet): hạt nhân kinh tế số  Kinh tế tri thức: Mục tiêu kinh tế số  Đầu tư phát triển kinh tế thông tin, kinh tế tri thức  Phát triển tương ứng các thành tố cốt lõi nhất

 Chiến lược phát triển kinh tế số  Ra quyết định và giải quyết vấn đề

76

Quan hệ biện chứng công nghệ-chính trị  Mọi công nghệ đều mang tính chính trị: Mô tả

 Giải pháp, sản phẩm và việc triển khai  Được phát triển qua các quy trình xã hội  Được đặt trong và cho con người và tổ chức  Bao gói tập toàn bộ các giả định, giá trị và nguyên lý  Có tác động đến quyền lực, cấu trúc và địa vị trong xã hội

 Lấy con người làm trung tâm

 Hiện thân các ham muốn và thỏa hiệp xã hội  Hiện thân ở toàn bộ quá trình phát triển và thực hiện  Các công nghệ - các xã hội định hình, phản xạ lẫn nhau  Con người, xã hội là sản phẩm của công nghệ: “Các thuật

toán “bí mật” đang vận hành xã hội” [Sumpter18]

 Công nghệ là do con người tạo ra

[Schwab18] Klaus Schwab, Nicholas Davis. Shaping the Fourth Industrial

Revolution. World Economic Forum, 2018.

[Sumpter18] David Sumpter. Outnumbered: From Facebook and Google to Fake

77

News and Filter-bubbles. Bloomsbury Sigma, 2018.

Huawei: Cuộc chiến công nghệ Mỹ-Trung

 Cuộc tấn công từ phía Mỹ

 Mạng 5G: cách mạng mọi khía cạnh của cuộc sống  Huawei đe dọa sự thống trị của Mỹ với mạng 5G: bản chất

 Nhận xét

 Độc quyền – Không độc quyền?  Tiếp cận “Cảnh giác”  “Thù địch”: Mỹ tiếp cận “Thù địch”  Tiêu chuẩn kép: nghi CISCO cài đặt chương trình nghe lén TIA (2003) nhận thức TT tổng thể (khủng bố) giam sát lớn Edward Snowden: nhà thầu NSA Facebook-Cambridge Analytics Ltd.: 50 triệu người dùng Facebook.

 Chiến tranh truyền thông

 Mỹ: lợi thế trong chiến tranh truyền thông [Macleod18]

R. Prasanth. What is Behind US Blacklisting China's Huawei. NewsClick, 25 tháng 5 năm 2019, https://www.newsclick.in/Behind-US-Blacklisting-China-Huawei [Macleod18] Alan Macleod. Bad News from Venezuela: Twenty Years of Fake News

and Misreporting. Routledge, 2018

78

Quản lý nhà nước đối với kinh tế số

 Nhà nước: vai trò dẫn dắt kinh tế số quốc gia  Chiến lược kinh tế số: gắn kết kinh tế số, kinh tế tri thức và

kinh tế dịch vụ. Lưu ý công nghiệp chế tạo

 Chính sách quản lý kinh tế số: tạo dựng hệ sinh thái số  Chính sách thuế kích thích kinh tế số

 Nhà nước: vai trò bên tham gia "gương mẫu"

 Nhà nước luôn là khách hàng lớn nhất  Hệ thống hoạt động từng bước số hóa  Khoa học quy trình và tối ưu hóa  Tối đa hóa lợi ích của người dân

79

Phát triển nguồn nhân lực Kinh tế số

 Chuyên gia nghiên cứu kinh tế số

 Nền tảng lý luận phát triển kinh tế Việt Nam [BCT18] và [PwC17]  Đa lĩnh vực và am hiểu về công nghệ. Dự báo kinh tế

[BCT18] Bộ Chính trị Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XII. Nghị quyết 23-NQ/TW “Định hướng xây dựng chính sách phát triển công nghiệp quốc gia đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045”.

[PwC17] PwC. The Long View: How will the global economic order change by 2050? 2017. https://www.pwc.com/gx/en/world-2050/assets/pwc-the-world-in-2050-full- report-feb-2017.pdf

80

Phát triển nguồn nhân lực Kinh tế số

 Chuyên viên chính quyền về kinh tế số

 Đủ năng lực cho vai trò dẫn dắt và bên tham gia gương mẫu  Tối ưu hóa: tối đa lợi ích công dân (ví dụ, BRT Hà Nội)  Quy trình dịch vụ: Năm Nghị quyết Chính phủ

Số 19/NQ-CP 2014-2017, số 19-2018/NQCP [NQCP1418]

 Các nhà quản lý doanh nghiệp

 Hiểu kinh tế số, lợi ích thực sự bộ phận - doanh nghiệp  Ước tình Lợi ích/Chi phí và cộng tác các bộ phận

 Nhân lực kỹ thuật kinh tế số cạnh tranh

 Kế hoạch phát triển nhân lực các lĩnh vực chủ chốt  Mỗi giai đoạn: hiện nay nhân lực kinh tế số và đa lĩnh vực  Giáo dục đại học có tính then chốt

81

Cần gì để đạt khát vọng tăng trưởng dài hạn

 Bốn nội dung [Delteil20]

 Tạo vị thế như một điểm đến quốc tế ưu việt  Đầu tư vào giáo dục và hạ tầng để tăng năng suất  Hướng tới doanh nghiệp vừa-nhỏ, khu vực không chính thức  Khám phá năng lượng tái tạo để tăng trưởng ít dùng carbon.

[Delteil20] Bruce Delteil, Matthieu Francois, Nga Nguyen. What will it take to achieve

Vietnam’s long-term growth aspirations? Mckinsey Article, September 9, 2020. 82

Nhà quản lý càng giỏi càng dùng công nghệ tinh vi

[Madani21]

 Chất lượng quản lý

Chất lượng quản lý: yếu tố quan trọng lý giải sự khác biệt trong ứng dụng công nghệ. Doanh nghiệp có chất lượng quản lý càng tốt càng đạt được kết quả sản suất kinh doanh tốt hơn và có năng suất cao hơn. Chất lượng quản lý tốt hơn được thể hiện qua việc giám sát tốt hơn (chẳng hạn theo dõi kết quả công việc), đặt mục tiêu tốt hơn (kết quả rõ ràng, cân bằng giữa các mục tiêu), và có chế độ khen thưởng, khuyến khích (khen thưởng khi đạt kết quả cao, thăng tiến).

 Liên hệ Việt Nam

Tại Việt Nam: mối quan hệ rõ ràng và có ý nghĩa thống kê giữa mức độ tinh vi của công nghệ và trình độ giáo dục của nhà quản lý. Đặc biệt, các doanh nghiệp lớn thường có khả năng có những cán bộ quản lý được học tập ở nước ngoài cao hơn, và điều này có thể lý giải cho việc sử dụng công nghệ tinh vi hơn của các doanh nghiệp này. Ngược lại, không có mối quan hệ có nghĩa thống kê giữa mức độ tinh vi của công nghệ và kỹ năng người lao động. Ngoài ra, các doanh nghiệp có cơ chế ưu đãi chính thức và các doanh nghiệp áp dụng những chỉ số theo dõi kết quả công việc được thấy sử dụng công nghệ ưu việt hơn.

83