Bài giảng Mối liên hệ giữa môi trường và sức khỏe

MỐI LIÊN HỆ GIỮA

MÔI TRƯỜNG VÀ SỨC KHỎE

Mục tiêu

1.Trình bày được:

- Các nội dung cơ bản của môn học SKMT

- Các chính sách về sức khỏe môi trường và kiểm soát môi trường.

2. Phân tích được mối tương quan giữa môi trường và sức khỏe con người

Nội dung:

1. Các khái niệm cơ bản về sức khỏe môi trường:

1.1. Môi trường là gì?

- Là những yếu tố bao quanh ta. Các yếu tố đó có thể là yếu tố tự nhiên, yếu tố vật lý, yếu tố xã hội, kinh tế, văn hóa … có ảnh hưởng tới đời sống, sản xuất, sự tồn tại, phát triển của con người và thiên nhiên

+ Các thành phần của môi trường:

- Môi trường vật lí:

Gồm các yếu tố: khí hậu, tiếng ồn, ánh sáng, bức xạ, gánh nặng lao động, các yếu tố hóa học như bụi, hóa chất, thuốc men, chất kích thích da, thực phẩm , ….

- Môi trường sinh học:

Gồm động vật, thực vật, KST, VK, virus, các yếu tố di truyền, …..

- Môi trường XH: Gồm stress, mối quan hệ giữa con người với con người, môi trường làm việc, trả lương, làm ca, …

1.2. Sức khỏe:

Là trạng thái thoải mái về thể chất, tâm thần và xã

hội chứ không chỉ đơn giản là vô bệnh, vô tật

1.3. Sức khỏe môi trường:

- Là cầu nối giữa 2 lĩnh vực Sức khỏe và Môi

trường

- Là một ngành khoa học và thực tiễn hướng

vào nghiên cứu những tác động qua lại hữu cơ

giữa MT với SK, và đề xuất những biện pháp

quản lý MT trong sự phát triển vì sức khỏe của

nhân dân

1.4 Lịch sử phát triển của sức khỏe môi trường: * Một số sự kiện sức khỏe môi trường quan trọng : - 1798 – Thomas Malthus xây dựng lý thuyết về

phân bố tài nguyên và dân số

- 1848 – Quốc hội Anh thông qua Luật Y tế công cộng - 1895 – Svante Arrhenius mô tả hiện tượng hiệu ứng nhà kính - 1899 – Hiệp định Quốc tế đầu tiên về cấm vũ khí hóa học - 1956 – Anh thông qua Luật Không khí sạch - 1962 – Rachel Carson xuất bản cuốn Mùa xuân lặng lẽ (nói về thuốc trừ sâu và môi trường)

- 1969 – Hiệp định quốc tế đầu tiên về hợp tác trong trường hợp ô nhiễm biển (vùng biển phía Bắc)

- 1972 – Hội nghị Liên hiệp quốc về Môi trường

và Con người (Stockholm)

- 1982 – Hội nghị đa phương về sự acid hóa

môi trường

- Hội nghị quốc tế đầu tiên về nâng cao sức khỏe (health promotion) thông qua Hiến chương Ottawa.

- 1987 – Nghị định thư Montreal về hạn chế khí

thải (CFC)

- 1992 – Hội nghị thượng đỉnh Trái đất (Rio de

Janeiro)

- 1994 – Hội nghị quốc tế về Dân số & phát

triển (Cairo)

- 1995 – Hội nghị Thượng đỉnh của Liên hiệp quốc về phát triển xã hội (Copenhangen)

- 1996 – Hội nghị của Liên hiệp quốc về vấn đề

định cư (HABITAT II) ở Istanbul

- 1997 – Hiệp định khung của Liên hiệp quốc

về thay đổi khí hậu, Kyoto

Nguồn : Yassi & cộng sự, 2001

1.5. Nội dung môn SKMT:

- Xây dựng, phát triển các chiến lược và tiêu chuẩn về :

. An toàn dân số . Tư vấn cộng đồng, bảo vệ sức khỏe trong các trường hợp khẩn cấp . Theo dõi, quan trắc & xây dựng các tiêu chuẩn: tiêu chuẩn nhà ở, trường học, … . Nâng cao phát triền sức khỏe

- Phát triển và đưa ra các khuyến cáo về SKMT:

. Cung cấp thông tin cho cộng đồng về SKMT . Nghiên cứu SKMT . Giáo dục về SKMT

- Xây dựng luật SKMT

- Quản lí môi trường vật lí: . An toàn nước . An toàn thực phẩm . Quản lí chất thải rắn . An toàn và sức khỏe nghề nghiệp . Phòng chống chấn thương . Kiểm soát tiếng ồn . Sức khỏe & chất phóng xạ

. Kiểm soát côn trùng và động vật có hại . Quản lí bệnh truyền nhiễm qua vật thể trung gian truyền bệnh . Kiểm soát vi sinh vật

- Quản lí nguy cơ sinh học:

. Xây dựng các tiêu chuẩn an toàn hóa học trong không khí, đất, nước sinh hoạt, nước thải và thực phẩm. . Sử dụng thuốc bảo vệ thực vật an toàn . Đánh giá và quản lí các nguy cơ sức khỏe ở vùng bị ô nhiễm . Kiểm soát thuốc, chất độc, các sản phẩm y dược khác. . Chất độc học . Kiểm soát thuốc lá

- Quản lí nguy cơ hóa học: - Các bệnh liên quan đến môi trường do hoặc liên quan đến nhiều nguyên nhân khác nhau: viêm phế quản mãn tính

2. Những mối đe dọa của môi trường đến sức khỏe con người

2.1. Các mối nguy hiểm truyền thống liên quan tới đói nghèo và lạc hậu:

- Thiếu nước sạch

- Thiếu các công trình vệ sinh gia đình

- Thực phẩm bị ô nhiễm

- Ô nhiễm không khí trong và ngoài trời do sử

dụng than và các nguyên liệu khác

- Rác thải không được kiểm soát, quản lí tốt

- Tai nạn, chấn thương trong nông nghiệp, trong các xí nghiệp thô sơ

- Thảm họa thiên nhiên như bão lụt, hạn hán, động đất, lũ, cháy rừng

- Các bệnh do trung gian truyền bệnh: chuột và côn trùng

- Các vụ dịch đường ruột

2.2. Các mối nguy hiểm hiện đại:

- Nước ô nhiễm do chất thải công nghiệp và hóa chất trừ sâu sử dụng trong nông nghiệp.

- Ô nhiễm không khí đô thị do xe cộ, nhà máy nhiệt điện

- Chất thải rắn và chất thải độc

- Các mối nguy hiểm về hóa học, phóng xạ xuất hiện trong sử dụng các công nghệ mới

- Sự xuất hiện các dịch bệnh mới và sự quay lại của các bệnh truyền nhiễm truyền thống

- Nạn phá rừng, suy thoái và các biến động sinh thái khu vực hay toàn cầu

- Thay đổi khí hậu, thủng tầng ozone và sự ô nhiễm xuyên biên giới, ….

2.3. Những khác biệt giữa mối nguy hiểm môi trường

truyền thống với môi nguy hiểm môi trường hiện

đại:

- Những mối nguy hiểm truyền thống thường

nhanh chóng biểu hiện ở dạng bệnh tật

- Mối nguy hiểm hiện đại, từ khi tác động tới lúc

biểu hiện bệnh là cả một thời gian tiềm tàng lâu

dài

3. Mối quan hệ nguyên nhân - hậu quả của môi trường và sức khỏe:

Sơ đồ tác động qua lại nguyên nhân hậu quả của môi trường và sức khỏe

4. Môi trường hỗ trợ sức khỏe:

- Những định hướng cơ bản cho môi trường lành

mạnh

. Bầu không khí trong sạch

. Có đủ nước sạch cho ăn uống và sinh hoạt

. Đủ thực phẩm và thực phẩm an toàn

Khống chế yếu tố ô nhiễm môi trường bao gồm 3 khâu: - Khống chế nguồn gây ô nhiễm - Ngăn chặn sự phát tán yếu tố ô nhiễm - Bảo vệ các đối tượng tiếp xúc

Mức độ dự phòng được chia làm 3 cấp độ: - Dự phòng cấp I: - Dự phòng cấp II - Dự phòng cấp III:

5. Phòng chống tác hại của ô nhiễm môi trường:

độc hại

gió, thoáng khí

môi trường sản xuất hoặc môi trường xung quanh: . Áp dụng biện pháp che chắn, bao bọc cách ly nguồn phát sinh ô nhiễm . Hút cục bộ hoặc tạo những mảng hút, hấp thụ yếu tố ô nhiễm tại nguồn

* Các giải pháp dự phòng cấp I: 5.1. Khống chế ô nhiễm tại nguồn phát sinh: - Thay thế các yếu tố độc hại bằng yếu tố không - Thay thế các quy trình công nghệ - Không để yếu tố độc hại phát sinh bằng thông - Khống chế sự phát tán các yếu tố độc hại vào

- Sử dụng trang thiết bị bảo hộ cá nhân phòng chống tác hại từ môi trường. - Giáo dục sức khỏe môi trường cho cộng đồng. - Các giải pháp tổ chức, hành chánh

5.2. Bảo vệ nguồn tiếp xúc:

trường - 1980 Dự thảo chiến lược bảo vệ môi trường

- 12.1992 Hội nghị quốc tế về môi trường và phát triển bền vững, thông qua kế hoạch 10 năm về

6. Tổng quan về chính sách và quản lí SKMT 6.1. Tình hình thực hiện chính sách và quản lí môi quốc gia (lần đầu tiên) môi trường

- 1993 ban hành Luật Bảo vệ Môi trường (1991 -

2000) . Nghị định 175/CP về “Hướng dẫn thi hành luật bảo vệ môi trường” . Nghị định 26/CP về “Xử phạt hành chính trong lĩnh vực bảo vệ môi trường”

- 1998 ban hành chỉ thị 36/CT – TW về “Tăng cường công tác bảo vệ môi trường trong thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước” (Bộ chính trị BCH TW Đảng ) . Hệ thống quản lí nhà nước về bảo vệ môi trường từ trung ương đến địa phương đã được hình thành và đi vào hoạt động nề nếp

- Trong thời gian qua ngành y tế đã có một số

những chính sách, chiến lược riêng lẻ cho những

hoạt động về sức khỏe môi trường:

. Quản lý chất lượng vệ sinh an toàn thực phẩm

. Vệ sinh học đường

. Chỉ số đánh giá chất lượng nước sinh hoạt

. Xây dựng tiêu chuẩn vệ sinh an toàn lao động

và xác định những bệnh nghề nghiệp

. Xây dựng hoàn chỉnh hệ thống y học dự

phòng từ trung ương đến địa phương

6.3 Thực trạng và chiến lược về sức khỏe môi

trường:

- Còn nhiều bất cập trong quản lý môi trường và

sức khỏe môi trường.

- Hệ thống tổ chức quản lý, cơ chế và chính sách

còn nhiều hạn chế.

6.3. Thực trạng: a. Môi trường tiếp tục xuống cấp - Rừng tiếp tục bị suy thoái - Đa dạng sinh học trên đất liền và dưới biển tiếp tục bị suy giảm - Chất lượng các nguồn nước tiếp tục xuống cấp - Môi trường đô thị và công nghiệp tiếp tục bị ô nhiễm - Chất lượng môi trường nông thôn có xu hướng xuống cấp nhanh - Môi trường lao động ngày càng bị nhiễm độc - Sự cố môi trường gia tăng mạnh - Môi trường xã hội: phân hóa giàu nghèo ngày càng tăng, tệ nạn xã hội, …

b. Tác động của môi trường toàn cầu:

- Vấn đề môi trường của lưu vực sông Mekong

và sông Hồng

- Vấn đề môi trường của các rừng chung biên

giới

- Vấn đề mưa acid

- Vấn đề ô nhiễm tầng khí quyển, hiệu ứng nhà kính và suy giảm tầng ozone, hậu quả của vấn đề này gây ra: . Sự thay đổi khí hậu của Trái Đất dẫn đến sự mất cân bằng của hệ sinh thái . Mực nước biển dâng cao do nhiệt độ Trái Đất tăng . Hiện tượng El Nino và La Nina làm hạn hán và bão nghiêm trọng . Vấn đề ô nhiễm biển và đại dương . Vấn đề chuyển dịch ô nhiễm

c. Thách thức của môi trường nước ta trong thời gian tới: - Xu thế suy giảm chất lượng môi trường tiếp tục gia tăng - Tác động của các vấn đề môi trường toàn cầu ngày càng mạnh và phức tạp hơn - Gia tăng dân số và di dân tự do tiếp tục gây áp lực lên môi trường - Hội nhập quốc tế, du lịch và tự do hóa thương mại toàn cầu sẽ gây ra nhiều tác động phức tạp về mặt môi trường

- Nhận thức về môi trường và phát triển bền vững còn kém - Năng lực quản lí môi trường và sức khỏe môi trường chưa đáp ứng nhu cầu - Mẫu hình tiêu thụ lãng phí hay khát tiêu dùng

6.4. Chiến lược:

- Phòng ngừa ô nhiễm

- Bảo tồn và sử dụng bền vững nguồn tài

nguyên thiên nhiên, đa dạng sinh học

- Cải thiện môi trường tự nhiên và xã hội

6.5. Giải pháp: - Tăng cường giáo dục và nâng cao nhận thức về môi trường và sức khỏe môi trường - Tăng cường vai trò sự tham gia của cộng đồng, doanh nghiệp. Tư nhân trong bảo vệ môi trường - Tăng cường và đa dạng hóa đầu tư bảo vệ môi trường - Tăng cường năng lực quản lý nhà nước về môi trường và sức khỏe môi trường - Mở rộng hợp tác quốc tế và thu hút tài trợ nước ngoài - Kết hợp chiến lược bảo vệ môi trường quốc gia và chiến lược phát triển KT – XH - Cần có một chiến lược quốc gia về SKMT

NƯỚC VÀ VỆ SINH MÔI TRƯỜNG NƯỚC

MỤC TIÊU: • Trình bày được các tính chất nguồn nước phổ

biến ở Việt Nam

• Trình bày được các hình thức cung cấp nước • Trình bày qui trình xử lý nước.

2/3 hành tinh của chúng 2/3 hành tinh của chúng ta bao phủ bởi nước ta bao phủ bởi nước 97.5% là nước biển 97.5% là nước biển Phần lớn nước ngọt có ở Phần lớn nước ngọt có ở các dòng sông, ngoài ra các dòng sông, ngoài ra còn ở dưới dạng băng còn ở dưới dạng băng tuyết tuyết

I. VAI TROØ CUÛA NÖÔÙC

1. Nước là một thực phẩm cần thiết cho đời sống và cho nhu cầu sinh lý của cơ thể - Nước chiếm thành phần quan trọng trong cơ thể con người khoảng 65% với người trẻ còn cao hơn nữa. - Khi mất từ 6-8% nước con người cảm thấy mệt mỏi, nếu mất 12% thì sẽ bị hôn mê

- Nước giúp cho con người và động thực vật trao đổi. - Vận chuyển thức ăn. - Tham gia vào các phản ứng sinh hóa học, các mối

liên kết cấu tạo vào cơ thể. 2. Nước cần cho sản xuất nông nghiệp. 3. Nước để chữa bệnh 4. Nước cho sản xuất công nghiệp. 5. Nước cần cho giao thông vận tải. 6. Nước cho phát triển du lịch

70%

d e s u r e t a w

22%

l a t o t f o %

Agriculture

Domestic

Industry

Water uses

Thời gian

80%. Các bệnh ở các 80%. Các bệnh ở các nước đang phát triển có nước đang phát triển có liên quan đến nước liên quan đến nước 90% nước thải ở các 90% nước thải ở các nước đang phát triển nước đang phát triển thải trực tiếp ra sông hồ thải trực tiếp ra sông hồ mà không được xử lý mà không được xử lý

+ Bệnh truyền đường phân miệng:

Thương hàn, dịch tả, kiết lị, viêm gan A, bại liệt + Bệnh truyền từ nước Leptospira, giun guinea + Bệnh do thiếu nước rửa Ghẻ, chấy rận, mắt hột, viêm âm đạo + Bệnh do vector truyền Sốt rét, sốt xuất huyết, sốt vàng

2 5 0

2 0 0

15 0

U n i t e d S t a t e s

N e t h e r l a n d s

G a m b i a

10 0

Tiêu chuẩn số lượng - Dùng cho ăn uống, cho vệ sinh cá nhân - Dùng cho vệ sinh công cộng và sản xuất. Ở Việt Nam hiện nay quy định tiêu chuẩn: * Cấp nước cho thành phố 100 lít/ người/ngày * Cấp nước cho thị trấn 40 lít/ người/ ngày

5 0

* Cấp nước cho nông thôn 20 lít/người/ngày

0

Chất lượng: + Không màu, không mùi, không vị (hay có vị ngọt tự nhiên) + Không có độc chất: kim loại nặng,cation độc, anion độc, hợp chất hữu cơ + Không có tính phóng xạ + Không có vi khuẩn mang bệnh

Các nguồn nước trong thiên nhiên

1. Nước mưa

Là nguồn cung cấp quan trọng cho các gia đình nông thôn ở VN, nó không những là nguồn thức ăn tốt mà còn cung cấp chất đạm cho thực vật trong gieo trồng.

Ưu điểm:

- Là nước sạch nhất về chất lượng

hóa học và vi sinh vật

Nhược điểm:

- Số lượng không nhiều - Hàm lượng muối khoáng trong nước mưa thấp.

Nước ngầm nông - nước ngầm sâu

2.Nước ngầm - Nước ngầm không áp: Nước ngầm ở độ sâu 3-10m Thường bị nhiễm bẩn nhiều, trữ lượng ít, ảnh hưởng trực tiếp bởi thời tiết - Nước ngầm có áp: Thường là nước ngầm mạch sâu trên 20 m chất lượng nước tương đối phong phú

Ưu điểm: Nhược điểm:

Trong sạch Có nhiều sắt Dễ nhiễm mặn Thăm dò lâu và xử lý khó khăn

3. Nguồn nước mặt

3.1 Nước sông: Là nguồn nước mặt chủ yếu cung cấp nước

cho nhiều vùng dân cư Ưu điểm: Lưu lượng lớn, dễ khai thác, độ cứng và hàm lượng sắt nhỏ. Nhược điểm: Có hàm lượng cặn cao, độ nhiễm bẩn về vi trùng lớn nên giá thành xử lý cao.

Dễ ô nhiễm bởi chất thải công nghiệp.

3.2 Nước suối: Mùa khô rất trong, lưu lượng nhỏ.

Mùa lũ lượng nước lớn, nước đục

có nhiều cát sỏi, độ cứng cao. 3.3 Nước hồ đầm

III. CAÙC HÌNH THÖÙC CUNG CAÁP NÖÔÙC ÔÛ NOÂNG THOÂN. 3.1. Beå chöùa nöôùc möa: - Laø hình thöùc cung caáp nöôùc phoå bieán ôû noâng thoân Vieät Nam. - Thu höùng toát: nöôùc coù chaát löôïng toát, khaù saïch ít chaát höõu cô, ñoä cöùng thaáp pH töø 6 ñeán 6,5. - Loaïi nöôùc möa trong 10-15 phuùt - Đònh kyø rửa beå vaø queùt saïch raùc, buïi coù treân maùi nhaø vaø maùng thu. - Laøm beå kín coù naép ñaäy

Loã thoâ ng hô i

O Á ng maù ng

V oø

i nöô ù c

V= vuõ löôïng haøng naêm x dieän tích maùi thu nöôùc x 0,8

- Bể chứa nước mưa

Nền giếng

Thành giếng

Bi

Ống bi bằng bêtông

Giếng đào Thu nöôùc ngaàm maïch noâng. - Phuïc vuï caáp nöôùc cho 1 gia ñình hay moät taäp theå nhoû.

Ống bi có đục lỗ

Sỏi

Cát

3.3. Gieáng haøo loïc: Gieáng haøo loïc (cid:0)áy hôû: - Ñaøo moät haøo töø gieáng caùch ao khoaûng 2m, chiều saâu cuûa haøo roäng 0,50-0,70 m, vaø doác thoai thoaûi ñeán gieáng … Nhö vaäy haøo ñaát khoâng tôùi ao maø coù moät ñoaïn ñaát moûng giöõa haøo vaø ao, nhôø khoaûn ñaát naøy maø buøn vaø caùc haït caën trong ao hoà … ñöôïc giöõ laïi khoâng theo nöôùc vaøo trong gieáng.

- Trong haøo ñoå caùt vaøng hay caùt ñen taïo thaønh 1 lôùp daøy töø 0,7-0,8 m vaø ñöôïc leøn neän kyõ, sau ñoù ñoå ñaát leân treân vaø neän phaúng nhö tröôùc. - Vaùch gieáng ñöôïc mieát xi maêng cho kín, nhöng giöõa 2 khaåu khoâng traùt kín ñeå cho nöôùc thaám vaøo gieáng. - Nöôùc qua gieáng naøy trong, haøm löôïng caùc chaát höõu cô giaûm.

Gieáng haøo loïc ñaùy kín: Haøo xaây gaïch seõ aên thoâng vôùi gieáng vaø haøo coù theâm moät væ tre ñan coù ñoå sỏi nhoû ñeå giöõ caùt khoâng vaøo gieáng. Khi söû duïng hình thöùc gieáng haøo loïc caàn chuù yù choïn ao hoà saïch, veä sinh hoaøn caûnh vaø ñöôïc baûo veä toát daønh cho loïc nöôùc sinh hoaït vaø ñònh kyø thau röûa hoaëc thay lôùp loïc.

3.4 Beå chöùa nöôùc khe nuùi cao: ÔÛ nhöõng vuøng nuùi coù nguoàn nöôùc khe chaûy ra quanh naêm coù theå: - Xaây moät beå thu nöôùc vaø daãn nöôùc veà cuïm daân cö gia ñình baèng ñöôøng oáng. Nhôø coù söï cheânh leäch veà ñoä cao maø nöôùc töï chaûy. - Xaây nhaø coù maùi che cho beå

3.5 Gieáng chaân ñoài, chaân nuùi: Mieàn nuùi, vuøng trung du vaø vuøng coù goø ñoài vì thöôøng coù nhieàu caây moïc xanh quanh naêm, hay coù maïch nöôùc nhoû chaûy ra. Khi ñaøo gieáng caàn xaây bôø cao quanh mieäng gieáng ñeå traùnh nöôùc baån töø treân ñoài hoaëc treân nuùi

3.6 Nöôùc maùng laàn: - Khai thaùc nguoàn nöôùc chaûy ra töø caùc khe nuùi ñaù treân nuùi cao, daãn nöôùc veà laøng baûn nhaø daân baèng caùc oáng daãn nöôùc. Caùc oáng daãn nöôùc ñöôïc laøm baèng caùch gheùp noái caùc oáng cuûa caây nöùa, caây vaàu … ñaõ ñöôïc ñuïc maét cho löu thoâng. Treân thaønh oáng ngöôøi ta duøi nhieàu loã ñeå cho nöôùc tieáp xuùc vôùi khoâng khí

IV. CAÙC HÌNH THÖÙC CUNG CAÁP NÖÔÙC CHO ÑOÂ THÒ Tuyø theo ñaëc ñieåm cuûa töøng vuøng, ngöôøi ta tìm caùc nguoàn cung caáp nöôùc thích hôïp, ñeå hoaø vaø xöû lyù ñeå coù ñöôïc nöôùc saïch 4.1. Traïm khai thaùc nöôùc ngaàm saâu: - Caùc gieáng khoan coù ñoä saâu tuyø theo töøng vuøng:

Haø Noäi: töø 60m ñeán 80m. ÑBS Cöûu Long: Töø 200m ñeán 450m.

AÙp duïng coâng ngheä treân, chöông trình cung caáp nöôùc saïch veà veä sinh moâi tröôøng noâng thoân cuûa Chính phuû ñaõ xaây döïng ñöôïc moät heä thoáng caáp nöôùc cho daân ôû moät soá ñòa phöông. 4.2. Traïm khai thaùc nöôùc beà maët nhö nöôùc soâng nöôùc hoà.

Ống đo mực nước

Ống sắt

Bê tông

Vữa (hồ)

Xi măng trộn đất sét

10m

Ống chống

Đất

Xi măng trộn đất sét

30m

Bơm Ống chống

Ống lọc

60m

Phần để cặn lắng

XỬ LÝ NƯỚC Là loại bỏ các chất không hợp vệ sinh trong nước như cặn bã, màu sắc mùi vị các thứ hơi, các chất khoáng có hại, vi trùng gây bệnh và biến đổi nước đó thành hợp vệ sinh trong sinh hoạt.

Phẩm chất nước tưong đối không nhiễm bẩn

Nguồn nước

Không có chất độc

Khử mùi

Làm thoáng nước

Kết tủa Fe, Mg, cân bằng pH

Đánh phèn

Gia tăng hiệu năng sự lắng

Lắng

Giảm độ đục, các chất lơ lửng Giảm màu sắc vi khuẩn

Lọc

Loại độ đục,màu sắc mùi vị Giảm phần lớn lượng vi khuẩn Giảm Fe, Mg

bể trữ

Chất khử khuẩn

Khử khuẩn

Tiêu diệt các vi khuẩn gây bệnh Sự đảm bảo cuối cùng cho phẩm chất nước

Phân phối

K soát Clo dư, vi khuẩn

sử dụng

Làm thoáng nước + Mục đích - Loại bỏ các mùi hôi như H2S - Làm cho nước có vị dễ chịu - Loại khí C02 - Gia tăng sự oxi hoá trong nước + Phương pháp làm thoáng khí - Làm cho nước tiếp xúc với không khí các giọt nước nhỏ rơi từ trên xuống - Cho lớp nước mỏng trên mặt phẳng nằm ngang - Bơm không khí vào các nơi chứa nước

Laøm trong + Taùch caùc taïp chaát lô löûng gaây ra hieän töôïng ñuïc cuûa nöôùc. Khöû maàu + Laø loaïi tröø caùc taïp chaát laøm cho nöôùc coù maàu, chuû yeáu laø caùc hôïp chaát keo. Nöôùc maët thöôøng ñuïc vaø coù maàu

Nguyeân taéc cuûa vieäc laøm trong nöôùc baèng pheøn. Caùc haït caën lô löûng vaø haït keo ôû trong nöôùc coù kích thöôùc khaù nhoû neân laéng raát chaäm. Ñeå laøm taêng hieäu quaû laéng vaø giaûm kích thöôùc beå laéng, ngöôøi ta phaûi cho pheøn vaøo nöôùc ñeå keo tuï. Caùc loaïi pheøn thöôøng duøng laø: Pheøn nhoâm Al2 (SO4), pheøn saét FeCl3

Boâng keát tuûa cuûa pheøn seõ haáp thuï caùc haït keo töï nhieân hoaëc bò haáp thuï leân beà maët caùc haït caën lô löûng.

BỂ LẮNG - Beå laéng ngang - Beå laéng ñöùng - Beå laéng ly taâm

Beå loïc:

•Beå loïc chaäm: Öu ñieåm: Ñaït hieäu quaû toát veà lyù hoùa vaø vi sinh vaät - Thích hôïp cho nhöõng coâng trình nhoû Nhöôïc ñieåm: naêng xuaát keùm Khoâng thích hôïp cho nöôùc ñuïc Chieám nhieàu dieän tích

Water passes through charcoal, sand, and gravel layers in a water system’s filtration tank.

Beå loïc nhanh: Öu ñieåm - Coù toác ñoä loïc raát nhanh. - Chieám ít dieän tích

- Söû duïng cho nhöõng coâng trình lôùn Nhöôïc ñieåm: Löôïng vi khuaån coøn nhieàu Caàn phaûi röûa thöôøng xuyeân Tuy nhieân vieäc röûa beå ñöôïc cô giôùi hoaù

Khöû saét - Làm thoáng - Bể lọc - Hệ thống giàn mưa

ÔÛ noâng thoân ngöôøi ta ñaõ xaây döïng caùc beå loïc hai ngaên ñeå khöû saét khi laáy nöôùc töø gieáng leân . Treân moâ hình naøy ngöôøi ta coù theå duøng caùc thuøng phi coù xeáp caùc lôùp loïc baèng soûi, caùt ñeå loïc nöôùc.

Khöû muøi: - Trong quaù trình laøm thoaùng nöôùc. - Cho nöôùc chaûy qua moät lôùp than hoaëc ñöôïc xeáp xen vaøo giöõa lôùp cuoän vaø lôùp caùt. Giaûm ñoä cöùng nöôùc cöùng laø do trong nöôùc coù caùc haït muoái Ca vaø Mg döôùi daïng hoøa tan Ca(HC03)2 vaø Mg(HC03)2 * Giaûm baèng hoùa chaát Thöôøng duøng ñaù voâi Ca(OH)2

7.Tieät truøng nöôùc: Laø giai ñoaïn cuoái cuøng trong quaù trình xöû lyù nöôùc ñeå uoáng, - Phương pháp cơ học - Neán loïc Chamberland, neán loïc Bieân Hoaø hoaëc Baùt Traøng ñöôïc cheá taïo baèng söù xoáp hoaëc cao lanh coù khaû naêng ngaên caûn vi khuaån khoâng thaám qua lôùp loïc.

•*Phöông phaùp vaät lyù: + Duøng nhieät ñoä : Ñun soâi nöôùc. + Duøng tia töû ngoaïi: - Tia töû ngoaïi coù khaû naêng dieät vi khuaån toát vôùi beà daøy lôùp nöôùc laø 10 – 15cm. - Ñieàu kieàn caàn coù laø nöôùc phaûi thaät trong suoát - Duøng soùng sieâu aâm vôùi thieát bò phaùt ra soùng sieâu aâm vôùi taàn soá 500 KHZ, vi khuaån seõ bò tieâu dieät heát.

•*Phöông phaùp hoùa hoïc + Nguyeân taéc: Khi ñöq Clo vaøo nöôùc seõ dieãn ra phaûn öùng sau Cl2 + H2O HOCl + HCl HOCl H+ + OCl Nhöôïc ñieåm: - Laøm cho nöôùc coù muøi Clo. - Neáu trong nöôùc coù laãn phenol (nhöïa ñöôøng, nöôùc thaûi) seõ taïo thaønh Clorophennol laø chaát raát ñoäc.

+ Cheá ñoä tieät truøng baèng Clo: - Phaûi ñònh löôïng noàng ñoä baèng Clo hoaït ñoäng coù trong hoaù chaát duøng ñeå khöû truøng. - Nöôùc ñaûm baûo tieät truøng toát, noàng ñoä Clo thöøa ôû cuoái nguoàn nöôùc laø 0,3mg/lít.

4 Tieät truøng baèng Ozoân: Ozoân ñöôïc toång hôïp baèng oxy trong khoâng khí vôùi doøng ñieän coù cöôøng ñoä cao. Cô cheá taùc duïng chuû yeáu hieän töôïng taùch oâxy môùi sinh: 03 O2 + O OÂxy môùi sinh oâxy hoaù taát caû caùc chaát höõu cô trong ñó coù vi khuaån nhöng khoâng coù taùc duïng vôùi loaïi vi khuaån coù nha baøo. Öu ñieåm cuûa phöông phaùp laø: Dieät khuaån vaø caû tảo reâu. Khöû ñöôïc muøi vaø khoâng taïo neân muøi vò khoù chòu.

Xử lý nước ở nông thôn 1. Nước mưa: thường là sạch tuy nhiên nhiễm bẩn do rơi qua không khí, mái nhà nên bụi bặm. Xử lý: - Quét sạch mái nhà khi hứng mưa - Xử lý sơ bộ qua bể lọc cát và khử khuẩn ( Cát dầy 35 cm, sỏi nhỏ 5 cm). - Đun sôi trước khi sử dụng

Các giếng có vị chua - Dùng vôi thả vào giếng - Cho lớp vôi sượng thay cho lớp sỏi trong bể lọc cát - Dùng tro bếp thay cho vôi - Đun sôi Các giếng có mùi hôi: - Dùng than củi xếp giữa cát và sỏi trong bể lọc

Ô NHIỄM KHÔNG KHÍ

MỤC TIÊU

• Trình bày được các đặc điểm của khí quyển. • Nêu được định nghĩa của ô nhiễm không khí. • Mô tả được các chất gây ô nhiễm không khí và

ảnh hưởng của chúng.

• Liệt kê các phương pháp kiểm soát và ngăn

chặn ô nhiễm không khí.

KHÍ QUYỂN

CHẤT LƯỢNG KHÔNG KHÍ

Các lớp khí quyển • Đối lưu quyển(troposphere): từ bề mặt đến 7 tới 17 km (phụ thuộc vào vĩ độ và các yếu tố khí hậu). Nhiệt độ giảm với theo độ cao.

• Bình lưu quyển (stratosphere): từ 7–17 km đến 50

km, nhiệt độ tăng dần với độ cao.

• Trung quyển (mesosphere): từ 50 km đến khoảng từ

80-85 km, nhiệt độ giảm dần theo độ cao

• Nhiệt quyển (thermosphere): từ 80–85 km đến 640+

km, nhiệt độ tăng dần với độ cao.

• Nhiệt quyển (thermosphere): từ 80–85 km đến 640+ km, nhiệt độ tăng dần với độ cao.

• Trung quyển (mesosphere): từ

50 km đến khoảng từ 80-85 km, nhiệt độ giảm dần theo độ cao

• Bình lưu quyển (stratosphere):

từ 7–17 km đến 50 km, nhiệt độ tăng dần với độ cao.

• Đối lưu quyển (troposphere): từ bề mặt đến 7 tới 17 km (phụ thuộc vào vĩ độ và các yếu tố khí hậu). Nhiệt độ giảm với theo độ cao.

NHIỆT ĐỘ VÀ ÁP SUẤT THEO KHÍ QUYỂN

Khái niệm

Ô nhiễm không khí là kết quả của sự thải ra

không khí những chất nguy hại với một tỷ lệ vượt quá sức chứa của các chu trình tự nhiên trong không khí (như mưa và gió) để thay đổi, lắng đọng hay pha loãng chúng.

Sơ lược

• Khám phá ra lửa • Trước Cách mạng công nghiệp thế kỷ thứ 19 • Công nghiệp hoá • Sự phát triển dân số • Sử dụng các nguồn nhiên liệu hoá thạch

Thời gian 1930 1948 Số tử vong 63 20

1950 1952 1953 1956 1957 1962 1963 1966 Địa điểm Thung lũng Meuse, Bỉ Donora, Pennsylvania Poza Rica, Mexico Luân Đôn New York Luân Đôn Luân Đôn Luân Đôn New York New York 22 4000 250 1000 700-800 700 200-400 168

Luân Đôn 1952

Ấn Độ 2006

Thượng Hải

Các nguồn gây ô nhiễm

• Ô nhiễm do công nghiệp • Ô nhiễm không khí do giao thông • Ô nhiễm không khí do nông nghiệp • Ô nhiễm không khí trong nhà

NGUỒN Ô NHIỄM

Các chất gây ô nhiễm không khí dạng khí và hơi

• Các chất gây ngạt - CO2 - CO - CN (Xianua) - HCN

1. Phân loại • Các chất kích ứng Amoniac (NH3) - Clo - - NOx SO2 - Photgen (COCl2) - - O3

Một số chất kích ứng

1. Amoniac (NH3) • Nguồn gốc • Độc tính của NH3 - Kích ứng

- Chưng cất than đá - Gây bỏng

- Chế tạo phẩm màu - Nhiễm độc

- Chất trung hòa

- Phân hủy hữu cơ trong

tự nhiên

1.Amoniac (tiếp theo)

• Nồng độ gây độc (ppm) 50 400 (1720 >5000)

thấy mùi Hô hấp trên Thị giác -rloạn fxạ nuốt -xung huyết p -hôn mê -tử vong

• Triệu chứng Kích ứng da ,niêm mạc - Khô niêm mạc - Bỏng da,niêm mạc - Khó thở - Ho - Phù phổi - Co giật - Hôn mê tử vong hoặc biến chứng thẹo bỏng niêm mạc

1.Amoniac (tiếp theo)

 Xử trí - Tiếp xúc Ra khỏi nơi có độc Rửa nơi bị nhiễm bằng nước nước sạch rửa nhiều lần thời gian đủ lâu

Hít phải khí - Thông đường thở - Cho O2 - Chống phù phổi - Điều triệu chứng  Đề phòng - Quản lý hóa chất - Dùng bảo hộ lao động - Chống cháy,nổ

2.Clo (Cl2)

• Công nghệ và các hoạt

- Công nghệ hóa chất Cl

- Chất tẩy rửa

- Chất sát trùng

- Tinh chế vàng bạc.

- Hóa chất bảo vệ thực vật

• Tính chất - Mùi đặc trưng ,gây khó thở Có màu vàng sánh ở lỏng - - Dễ hòa tan - Dễ hóa lỏng - Có tính ăn mòn - Dạng nguyên chất chỉ tồn tại trong môi trường acid - Có trong môi trường dạng

lỏng và khí

động có Cl2

2.Clo (Cl2)

• Triệu chứng ngộ độc do

hít phải Cl

- cảm giác khó thở

- Đau vùng xương ức

- Ho, có đàm, máu • Nồng độ (ppm)thời gian (phút)gây độc: chưa độc phù n/mạc nguy hại sk nh tính mạng

- Niêm mạc khô,nóng

1 Dài 10 60ph 50 30ph 100 5giây 1000 cực ngắn ngạt ngay Clo có thể xuyên màng tế

- Nhức đầu

bào

- Buồn nôn

2.Clo (Cl2)

• Triệu chứng nhiễm độc Cl

mãn tính

• Điều trị và phòng ngộ độc • Điều trị - Thở oxy - Thở khí dung Bicarbonat Natri 0,5% - Điều trị triệu chứng - Chống phù phổi cấp • Phòng ngộ độc - quản lý nguồn - Phòng hộ trong lao động - Giáo dục ý thức

- Các tổn thương da - Trứng cá trên mặt, lưng - Viêm phế quản mãn tính - Viêm niêm mạc mắt hô hấp - Răng bị mòn - Chán ăn - Buồn nôn,nôn - Cơ thể suy nhược

Photgen (COCl2)

Ít tan trong nước

• Đặc điểm - Khí không màu - Có mùi mốc - - Vừa gây kích ứng,vừa gây

ngạt

• Triệu chứng ngộ độc - Ngạt - Niêm mạc bị kích ứng - Hệ hô hấp : Viêm phổi hóa chất Xơ hóa phổi - Thần kinh suy nhựơc nếu sống sót  Phòng ngừa

• Nguồn gốc - Tổng hợp hữu cơ - Công nghệ hàn - Trong các đám cháy

- Quản lý nguồn - Giáo dục ý thức

OZON (O3)

• Nguồn ozon trong môi

trường sống

• Tính chất của ozon - Ô xy khử hóa mạnh

- Khử trùng nước uống

- Làm mất mùi thực phẩm

- Ăn mòn mạnh

Ít tan trong nước

- Là chất khí gây cháy nổ

- Dùng tẩy trắng sản phẩm - Dụng cụ chiếu tia X, cực tím - Dụng cụ phóng điện

- Đèn nhiệt độ cao, đèn hơi,

- Khí không màu - Nặng hơn không khí

đèn thủy ngân

- Mùi hăng cay

- Sát mặt biển

4.OZON (O3)

• Cơ chế gây độc 1) quá trình oxy gây bất họat chức năng của niêm dịch - 2)Kích ứng tại chỗ - Niêm mạc miệng - Niêm mạc mắt - Niêm mạc hô hấp(+ dưới) - Bỏng tại chỗ tiếp trên da

OZON (O3)

• Triệu chứng nhiễm độc cấp

• Triệu chứng ngộ độc mãn (Tiếp thường xuyên với nồng

độ khoảng 1ppm)

ozon - Nhức đầu - Mờ mắt - Khô rát mũi họng - Tức ngực, Khó thở - Ho - Rố loạn chức năng hô hấp, - Phù phổi cấp - Rối loạn vận động và lời nói - Tiếp xúc ozon lỏng sẽ gây

- Nhức đầu - Mệt mỏi - Rối loạn chức năng hô hấp - Nhiễm trùng hô hấp - Nhiễm trùng mắt Ở vật thí nghiệm - Xơ hóa phổi - Già trước tuổi - Tăng ung thư phổi

tê,bỏng tại chỗ.

OZON (O3)

• Điều trị - Đưa ra khỏi nguồn tiếp

xúc • Đề phòng - Quản lý nguồn - Thông thoáng nơi làm

- Rửa bằng nước sạch nơi việc

- Kế hoạch chống cháy nổ

bị tiếp xúc - Nghỉ ngơi - Kế hoạch Chống độc thứ phát Chống phù phổi cấp

Các oxyt nitơ(NOx)

• Danh pháp NOx là từ để chỉ các chất

sau đây

• Nguồn phát sinh NOx - Sinh học(phân rã hc) - Khí xả động cơ chạy xăng, dầu diezel

- Tuabin khí - Lò đốt - Các vụ nổ mìn - Các đám cháy -

Công nghiệp hóa chất có NH3

- Hầm chứa thực phẩm

- N2O - NO - NO2 - N2O4 - N2O3 - NO3 - N2O5

Các oxyt nitơ(NOx)

• Cơ chế gây độc của NO - Tạo thành

• Tính chất NO - Không màu,không mùi - Không tan trong nước - Dễ chuyển thành NO2 khi có nồng độ cao - Không phản ứng trực

tiếp với nước

- Khí gây ngạt hóa học

methemoglobin làm HC mất chức năng chuyên chở O2 Lý do Fe+2 thành Fe+3 - Tổn thương hệ thần kinh trung ương

Các oxyt nitơ(NOx)

• Cơ chế gây độc của NO2 Do tạo thành axit kích ứng

hô hấp:

• Tính chất của NO2 - Khí có mầu nâu - Có khả năng tác dụng với nước thành HNO3

- Khí kích ứng - Tạo mưa axit - Là thành phần của khói

quang hóa

- Là chất gây ô nhiễm - Phù niêm mạc - Phản ứng viêm - Gây loét - Phù phổi cấp

không khí ảnh hưởng sức khỏe và hệ sinh thái

Các oxyt nitơ(NOx)

• Liều gây độc ở vật 1ppm/giờ - Tổn thương nhu mô phổi - Khí phế thũng  0,5ppm tiếp xúc nhiều • Liều gây độc ở người 5ppm/10phút - Khó thở - Ho nhẹ - Các niêm mạc mắt,

mũi,thanh quản bị kích ứng.

- -

lần trong ngày Rối loạn hô hấp Viêm phổi  90ppm/10 phút - Phù phổi cấp

Các oxyt nitơ(NOx)

• Triệu chứng lâm sàng nhiễm

• Đề phòng ngộ độc NOX - quản lý chất lượng không

khí :

Nồng độ cho phép

0,005mg /l - Nguồn phát sinh NOx - Chế bảo hộ lao động

- Đề phòng phù phổi xuất

hiện trễ và biến chứng xơ hóa phổi

độc NOX  Lâm sàng - Khó thở, tức ngực - Tím tái - Các triệu chứng k/ư n/mạc - Nhức đầu - Đau bụng - Phù phổi cấp - Co giật,hôn mê  Cận lâm sàng - Tổn thương nhu mô phổi - MetHb cao trong máu - Xơ hóa phổi

• -

Dioxyt sulfua (SO2) • Tính chất - Phản ứng quang hóa - Phản ứng các gốc sinh ra

từ quang hóa

- Phản ứng các gốc muối kim loại tạo sulfate - Phản ứng chất rắn có

Tính chất Là sản phẩm của đốt cháy nhiên liệu chứa lưu huỳnh Là chất gây ô nhiễm không khí hàng đầu, tạo mưa a xit - Chất gây ô nhiễm ảnh hưởng sức khỏe ,hệ sinh thái,công trình kiến trúc Không màu Không cháy

trong khí quyển tạo a xit và sản phẩm khác

- Tạo mù axit hoặc hỗn hợp

thành mưa a xit

- - - Mùi hăng,cay rất đặc trưng - Vị chua - Nặng hơn không khí - Dễ hóa lỏng - Dễ hòa tan trong nứơc :H2SO3

oxy hóa thành H2SO4 Kết hợp O2 làm tắt đám cháy

5.Dioxyt sulfua (SO2)

• Cơ chế gây độc - Kích niêm mạc mắt,hô

hấp

- Thâm nhập hệ thống tuần

hoàn

• Nguồn - Công nghiệp hóa chất - Lò hơi đốt than - Công nghiệp hóa dầu - Chất tẩy rửa - Thuốc sát trùng,tẩy uế - ống khói, hệ thống

• Liều gây độc(ppm) Thấy mùi - 3-5 - 10 Dấu h.độc - 130 -165 Nguy hiểm - 565-665 Chết (30’)

thông khí

Dioxyt sulfua (SO2)

• Triệu chứng lâm sàng cấp

• Nhiễm độc mãn tình

- Niêm mạc xung huyết

phù nề,loét,teo.

- Khí phế thũng

- Xơ phổi

- Rối loạn kinh nguyệt

tính - Ho - Tắt tiếng - Chảy nước mắt - Xung huyết mắt, mũi - Khó thở, Tím tái - Rối loạn tri giác - Hôn mê - Ngưng tim, thở đột ngột

Dioxyt sulfua (SO2) • Đề phòng  Quản lý - nồng độ cho phép :

0,02mg/l

• Điều trị - Đưa khỏi vùng ô nhiễm - Làm sạch đường thở - Thông đường thở (chống xung huyết ) - Cho O2 - Dùng thuốc dãn phế quản - Phục hồi chức năng hô

- Nguồn phát sinh,tiếp xúc  Cá nhân - Mang bảo hộ lao động - vệ sinh thân thể - Tăng cường sức khỏe

hấp

Một số chất gây ngạt

1.Cacbon oxyt

1. Tính chất - - - - - - -

• Nguồn  Đốt chất hữu cơ thiếu O2 - Lò đốt - Nổ mìn - Hút thuốc - Lò luyện gang thép  Sản xuất axetylene  Khí xả động cơ đốt trong - 1 tấn nhiên liệu tạo 300kg

Không màu Không mùi Không vị Nặng hơn không khí Cháy Ít tan trong nứoc Không bị hấp thu bởi than hoạt Oxy hóa thành CO2 dưới xúc tác kim loại

- Lượng CO chiếm 1-7%

lượng khí thải

Các oxyt cacbon chiếm tỉ lệ lớn nhất trong các khí gây ô nhiễm không khí

1.Cacbon oxyt (CO)

• Cơ chế gây độc

HbCO biểu hiện

- Tạo cacboxihemoglobin

(ppm) (%)

CO +HbO2 HbCO+O2 - Ngạt tế bào

100

n.độc nhẹ n.độc vừa

- Gây dị dạng thai nhi ở phụ

250

n. đ.nặng

nữ mang thai

500

tr.m, ói

Chứng đầu nhỏ

1000

hôn mê

- Gây bệnh Parkinson

10.000 95

chết

Bệnh tâm thần

• Liều gây độc CO

1.Cacbon oxyt (CO)

• Triệu chứng nhiễm độc CO • Nhẹ: nhức đầu, buồn nôn,

rối loạn tri giác

rối loạn ý thức, động tác

• Chẩn đoán • Tiền sử tiếp xúc - Nơi xảy ra - Đặc trưng nghề nghiệp • Dấu hiệu lâm sàng • Định lượng CO - Hơi thở - Trong máu • Đinh lượng HbCO trong

máu

• Nặng - - Rối loạn hô hấp - Co giật - Mất phản xạ, liệt hô hấp - Hôn mê • Tối cấp - Thở 2-3 lần vào hôn mê

ngay

- Nguy cơ tử vong và di

- Bình thường <1% - Người nghiện thuốc lá 2-10%

chứng rất cao

1.Cacbon oxyt (CO)

• Phòng ngừa  Quản lý nguồn - Nguồn phát sinh  Q lý người có nguy cơ cao bị

nhiễm nặng

• Điều trị  Đưa khỏi nơi ô nhiễm  Duy trì dấu hiệu sinh tồn - Thông đường thở - Tim mạch - Oxy Cao áp  Phòng các biến chứng - Khí phế thũng - Nhiễm trùng - Xơ hóa phổi

- Có thai - Suy dinh dưỡng - Béo phì - Bệnh phổi mãn - Bệnh tim mạch - Bệnh thiếu máu

2.Các cyanua và acide cyanhydric

• Danh pháp - Acide cyanhydric(HCN) - Các cyanua (-CN)

• Nguồn gốc - Công nghiệp hóa chất - Công nghệ luyện kim - Chất xông hơi diệt chuột, - Trong các đám cháy - Trong một số loại thực

phẩm: măng khoai mỳ dứa

NaCN

KCN Ca(CN)2 - Cyanogene(CN2) - Cyannogenchlorua/br

2.Các cyanua và acide cyanhydric

• Đặc điểm - Cực độc - Tồn tại trong môi trường nhiều

• Cơ chế gây độc • Gây ngạt hóa học - Ức chế men

dạng

- Chất hiện còn quản lý khá lỏng

lẻo

cytochromoxydaza - Tạo HbCN hồng cầu mất

- Gây ô nhiễm nước, đất, không

chức năng chuyên chở O2

khí Đường xâm nhập

• Kích ứng da khi tiếp xúc trực tiếp ở nồng độ cao

• - Da - Hô hấp - Tiêu hóa

2.Các cyanua và acide cyanhydric

• Các triệu trứng ngộ độc cấp • Giai đoạn kích thích - Khó thở - Nhức đầu - Buồn nôn, Chóng mặt - Đi không vững - Hơi thở có mùi hạnh nhân • Gđ suy sụp - Ngưng thở từng cơn - Thẫn thờ - Hốt hoảng hoặc giận dữ - Màu da ? hồng hào

• Gđ co giật - Mất tri giác - Giật rung - Tăng trương lực cơ • Gđ liệt - Mạch yếu , đêu - Khó thở tăng - Hôn mê - Ngưng thở • Triệu chứng ngộ độc mãn Suy nhược tinh thần - Trương lực cơ yếu - - Hô hấp khó khăn - Bệnh da dị ứng

2.Các cyanua và acide cyanhydric

3+ SCN-

• Đề phòng • Quản lý nguồn • Quản lý chất lượng

không khí

• Bảo hộ trong lao động • Gdục dân chúng sử

dụng thực phẩm có CN-

kinh muộn

• Nguyên tắc điều trị • Dùng chất đối kháng - Thiosulfat natri Na2S2O3 + CN- SO2- - Natri nitrit NaNO2 • Duy trì dấu hiệu sinh tồn • Điều trị các triệu chứng • Theo dõi biến chứng thần • Có thuốc giải độc sẵn

Ô NHIỄM KHÔNG KHÍ TRONG NHÀ

Hút thuốc lá

• Sick building syndrome (SBS)

• Building related illness (BRI)

Ảnh hưởng

• Ảnh hưởng lên sức khoẻ

– Hen suyễn – Viêm phế quản mãn tính – Khí phế thủng • Ảnh hưởng khác:

– Tài sản – Thực vật, mùa màng

Kiểm soát ô nhiễm không khí

•

Các biện pháp quản lý chất lượng không khí. – Tăng cường hiệu lực pháp luật về kiểm soát ô

nhiễm không khí.

•

Các biện pháp qui hoạch

– Các biện pháp kiểm soát hành chính – Quan trắc chất lượng không khí

Kiểm soát ô nhiễm không khí

•

Các biện pháp kỹ thuật – Lựa chọn công nghệ sạch – Xử lý không khí Các biện pháp kiểm soát ô nhiễm không khí trong nhà. – Giảm thiểu tối đa các chất gây ô nhiễm không

khí

– Nâng cao hiệu quả của hệ thống điều hoà không

khí.

?

• Mưa acid là gì? Tác hại?

• Có bao nhiêu chất gây ô nhiễm trong lớp học?

Bao nhiêu vật có khả năng gây nguy hại cho

sinh viên?

• CFC? (tự tìm hiểu)

• Độc chất là gì?

• Nhận diện và đánh giá nguy cơ

ĐỘC CHẤT HỌC MÔI TRƯỜNG

KHÁI NIỆM

• Độc chất học Là ngành học nghiên cứu về lượng và chất các tác động bất lợi của các tác nhân hóa học, vật lý, sinh học lên hệ thống sinh học của sinh vật sống. (J.F.Borzelleca)

• Độc học môi trường

Độc học môi trường là ngành khoa khoa học nghiên cứu các tác động gây hại của độc chất, độc tố trong môi trường đối với các sinh vật sống và con người, đặc biệt là tác động lên quần thể và cộng đồng trong hệ sinh thái. (Butler, 1978) – Nguồn gốc phát sinh – Con đường xâm nhập của các tác nhân – Các phản ứng giữa các tác nhân với môi trường

Paracelsus

•

(1493 –1541) : Bác sĩ, thực vật học, giả kim, chiêm tinh

• "All things are poison, and

nothing is without poison; only the dose permits something not to be poisonous."

Or, more commonly • "The dose makes the poison”

HÓA HỌC

NGUỒN GỐC

Chất thải công nghiệp Hóa chất bảo vệ thực vật Chất độc trong nước Các chất ô nhiễm không khí Phụ gia thực phẩm

CƠ QUAN ĐÍCH

Thận Gan Tim Hệ thần kinh DNA

PHÂN LỌAI Alcohols Dung môi Kim loại nặng Chất oxi hóa Acids

CHU TRÌNH

ĐÁNH GIÁ

• Lethal Dose 50 (LD50 ): liều độc gây

chết ngay 50% sinh vật tiếp xúc

Đơn vị: mg/kg CN hay ppm hoặc ppb VD:

Acetaminophen Sodium cyanide

500mg/kg 10mg/kg

• Effective Dose (ED) • Toxic Dose (TD) • Lethal Concentration 50 (LC50 ) • Lethal Time 50 (LT50 )

• Mối quan hệ liều lượng đáp ứng • Đường cong liều lượng đáp ứng

– Cá thể – Quần thể

ĐÁNH GIÁ MỨC ĐỘ CÁ THỂ

LIỀU GÂY CHẾT

Tử vong

Liêù gây độc

Dấu hiệu Lâm sàng

Liều ảnh hưởng

Sự hấp thụ

độc chất

Biến đổi enzym

Độc chất

phát hiện qua sàng lọc

ĐÁNH GIÁ

MỨC ĐỘ QUẦN THỂ

- Mức A Không gây cho bất kỳ ảnh hưởng sức khỏe nào hiện tại cũng như tương lai khi tiếp xúc độc chất

- Mức B Mức tiếp xúc có ảnh hưởng sức khỏe có thể hồi

phục nhanh chóng

- Mức C: Sự tiếp xúc gây bệnh rõ rệt nhưng điều trị khỏi - Mức D Sự tiếp xúc gây bệnh nhưng không hồi phục hoặc

chết

• MỘT SỐ ĐỘC CHẤT THƯỜNG GẶP

Độc chất là kim loại và á kim

Là 1 á kim, màu trắng xám, có mùi tỏi Nguyên chất (rất hiếm trong thiên nhiên)

Hợp chất vô cơ

1. Asen (As) - - không độc - Rất độc Là chất độc gặp thường trong thiên nhiên và trong môi

trường sản suất công ,nông nghiệp

Asen (As)

• Những hoạt động có nhiều As - - -

Trioxyt asen (As2O3) Pentoxyt asen( As2O5)

• Hợp chất chính của As có 3 dạng màu chính vàng đen xanh - - - Clorua asen (AsCl3) - Asin (AsH3)

Xử lý quặng Luyện kim Sản xuất ,sử dụng hóa chất bảo vệ thực vật Sơn - Thuộc da - Thủy tinh - - Đồ gốm,sứ

Asen (As)

Dường xâm nhập As

Thải trừ và tích lũy  Hấp thu - Loại hóa trị III thải hấp thu nhah và thải trừ nhanh

hơn loại hóa trị V

Nơi da tổn thương Nơi da lành

Nước tiểu

•  Da - - (dang acide )  Tiêu hóa Thực phẩm - (tôm, cua,hải sản) Nước uống - Bụi -  Đường hô hấp - -

Bụi Khói

- Loại hữu cơ hấp thu nhanh qua dạ dày,ruột  Thải trừ • - 80% - <40µg/l - Tăng sau ăn hải sản • Phân • Qua da  Tích lũy Các Phủ - cơ ,xương - Não - Da ,lông -

Asen (As)

• Nhiễm độc cấp tính qua đường

tiêu hóa

Khô miệng

- Rối loạn tiêu hóa - - Bỏng niêm mạc tiêu hóa Tử vong trong 12 giờ - Sống sót thì biến chứng viêm da - tróc vảy hay

- Viêm dây thần kinh ngoại vi

Tổn thương niêm mạc

• Nhiễm độc cấp tính qua hô hấp Kích ứng đường hô hấp - - Các dấu hiệu thần kinh : Nhức đầu Chóng mặt Đau nhức nhiều nơi Tím tái -

Asen (As)

Triệu chứng nhiễm độc As mãn tính

Ban đỏ Sẩn Mụn nước Loét Tăng sừng hóa gan bàn chân Đám vân Mees

• 1. Tổn thương da - - - - - - (kèm theo tổn thương dây thần kinh -

Ung thư da

2. Tổn thương niêm mạc Viêm kết mạc mắt - Viêm niêm mạc mũi - (lủng vách ngăn mũi) - - Tổn thương niêm mạc hô hấp trên 3. Rối loạn dạ dày ruột - - - - -

Buồn nôn Nôn Tiêu chảy Táo bón Loét dạ dày tá tràng

Triệu chứng nhiễm độc As mãn tính

4. Rối loạn thần kinh -

5. Tác động toàn thân - - - -

Suy gan Suy tim Suy kiệt toàn thân Tử vong

Viêm dây thần kinh vận động Rối loạn cảm giác ngoại vi - - Tê đầu chi - Đau đầu chi - Nhược cơ (yếu cơ duỗi các ngón)

Điều trị nhiễm độc As

• Mãn tính - B.A.L - B1 liều cao -

Cấp tính qua t .hóa rửa dạ dày nước với lòng trắng trứng /hoặc

• 1. - - Natri thiosulfat Thuốc giải độc - - B.A.L (British Anti Lewisite; hóa chất : 2-3dimecaptopropanol)

2.Cadimi(Cd)

• Các hợp chất được sử dụng

• Là kim loại màu trắng dễ kéo sợi và dát mỏng

- Rất độc - Gặp trong thiên nhiên mức thấp và trong công nghiệp mức nồng độ cao gây nên các vụ ngộ độc.

trong công nghiệp - Oxyt cadimi (CdO) - Sulfua cadimi (CdS) - Clorua cadimi (CdCl2) - Bromua cadimi (CdBr2) - Sulfat cadimi (CdSO2)

2.Cadimi(Cd)

• Dụng cụ có Cd - Que hàn Mn-Cd - Bình ắc qui Cd - Sơn (vàng Cd) - Dây cáp điện - Đồ gia dụng mới sử dụng làn đầu

• Các công nghệ có Cd - Luyện kẽm - Mạ kim lọai - Chế tạo hợp kim  Dây cáp điện (Fe,Zn,Cu)  WOOD (Pb,Zn,Bi ; chảy 710C) - Công nghệ hạt nhân - Công nghệ sản xuất que hàn,bình

ắc qui

2.Cadimi(Cd)

Niêm mạc tiêu hóa (ít)

Tiêu hóa

 Hấp thu-thải trừ • • Niêm mạc hô hấp hấp thu một lượng

 Đường xâm nhập •  Thực phẩm bị nhiễm trực tiếp từ

đồ gia dụng  Tay -miệng  Thực phẩm bị tích tụ sinh học • Hô hấp Khói - Bụi - Nếu sống trong môi trường không khí có nồng độ Cd 25mg/m3 sẽ bị chết trong 2giờ

lớn • Tích tụ : - Phổi - Gan Tụy - Tuyến giáp - • Thải trừ Tiết niệu - - Tiêu hóa - Nước bọt Tóc,móng -

2.Cadimi(Cd)

•

Triệu chứng nhiễm độc cấp tính qua tiêu hóa

Triệu chứng nhiễm độc cấp tính qua hô hấp - Khó thở Tím - - Ho - Viêm phổi hóa học :

- Nôn - Nôn ra máu - Đau thượng vị Tiêu chảy -

Nhức đầu Sốt Ớn lạnh Dấu hiệu thực thể viêm phổi

2.Cadimi(Cd)

 Hội chứng nhiễm độc mãn

 Biến màu răng - xuất hiện sớm nhất - Màu vàng men răng - Không có màu vàng ở chân

răng

 Rối loạn hô hấp - Tổn thương niêm mạc mũi + xuất tiết + viêm mũi + mất mùi - Viêm phế quản - Khí phế thũng

- Không thâm nhiễm lợi răng

Hội chứng nhiễm độc mãn Cd

• Hội chứng loãng xương  Đau đớn tăng dần  Đi lại khó khăn  Dấu hiêụ mất xương trên

• Suy thận - Tiểu protein (3 g/l) - Không có hồng cầu,bạch cầu - Bun, Creatinine tăng - Thiếu máu

cận LS  Sỏi niệu

Hội chứng nhiễm độc mãn Cd

• Tiến triển - Suy nhựơc nặng dần - Suy hô hấp - Suy kiệt - Tử vong

• Ung thư hóa  Trên thực nghiệm ở vật - Teo tinh hoàn - Sarcom - Ung thư tinh hoàn  Quan sát trên người - Ung thư tuyến tiền liệt

2.Cadimi(Cd)

• Khám phát hiên nhiễm Cd

sớm • Máu - < 0.05µg/l • Nước tiểu - < 2µg/l

• Điều trị ngộ độc cadimi - Không có thuốc đối kháng - EDTA (Axit Etylen Diamin Tetraaxetic) - Trị loãng xương - Trị triệu chứng

Các hóa chất gây ung thư

• Khái niệm

• Khái niệm Nguyên nhân gây ung thư

- Hóachất gây ung thư được biết

từ rất sớm

- Mỗi ngày có thêm khoảng 8000

hóa chất mới

- Hóa chất là tác nhân hàng đầu

gây ung thư

- Hóa chất gây ung thư cho 2 loài

người và môi trường gồm có Lý học - Phóng xạ Tia bức xạ Tia sóng ngắn - Hóa học Vô cơ Hữu cơ - Sinh học Virus Vi nấm

vật thì coi như gây ung thư cho

người.

Các hóa chất gây ung thư

• Khái niệm  Chất hoá học được xác định

gây ung thư đầu tiên - Mồ hóng (1775)(Percival

Pott)

• Khái niệm  Sản phẩm gây ung thư - Sản phẩm của một qui trình - Thứ phẩm cuả qui trình - Tạp chất trong sản phẩm  Một chất hóa học có nhiều

- Hắc ín (1875)(1915) - Benzo-3,4-pyren phân lập

tác động sức khỏe

chất gây ung đầu tiên (1933)

 Thời gian để chất hóa học

gây ung thư

- Gây độc - Gây ưng thư - Gây ảnh hưởng khác

- Thay đổi - Thường rất dài

Thời gian của một số chất hóa học đã biết và cơ quan bị ung thư

7-trên 21 năm phổi 17-19năm 11-12năm 10-20 năm 12 năm

bàng quang mũi,phổi,gan gan phổi

bìu

da da,phổi

• Amian • Aminobenzen • Asen • Clovinyl • Cromat • Dầu khoáng 45năm • Hắc ín • Nhựa đường

23 năm 25 năm

Các hóa chất gây ung thư

2. Các chất hữu cơ không

chứa N

Benzen

• Hydrocacbon thơm - - Hydrocacbon thơm đa

vòng

3. Các chất hữu cơ có chứa N

1. Các chất vô cơ Chất phóng xạ - Asen ,hc - Cadimi,hc - Amian - Crom ,hc - - Quặng sắt - Niken ,hc -

Thori oxyt dạng keo

Hydrocacbon thơm đa vòng

 Trên vật • Benzo3,4 pyren • Dibenzopyren

 Trên người • Mồ (bồ) hóng • Muội than • Nhựa đường • Dầu antraxen • Dầu khoáng •

Parafin thô

Hydrocacbon clo hóa

 Halogen hóa • Clorofom • Cacbon tetraclore • Tetraclorua ethylen • Metylenclorua

 Hydrocacbon chứa clo khác • DDT • Aldrin • Dieldrin • Lindan • Aramit • 2,4-D • 2,4,5 -T • Alpha naphtylthiure

2. Các chất hữu cơ có chứa N

• Hydrocacbon thơm đa vòng có N

có trong các công nghệ

• Hydrocacbon thơm đa vòng có N • Các Amin thơm • Các dẫn chất có nitro thơm • Nitrosamin

- Nhuộm - Công nghệ phẩm màu - Chất dẻo - Cao su - Các loại dung môi Thuốc bảo vệ thực vật - - Vật chất trong môi trường

Hóa chất bảo vệ thực vật

Định nghĩa

1. Theo FAO Chất trừ sâu là bất kỳ chất nào hay hỗn hợp các chất nào được dùng để đề

phòng,phá hủy hay diệt bất cứ vật có hại nào,

kể cả vecter bệnh cho người và súc vật, những loại cây cỏ dại những loại động vật gây hại trong quá trình sản xuất, lưu kho,vận chuyển

hoặc tiếp thị thực phẩm,lương thực,sản phẩm gỗ,thức ăn gia súc

Hóa chất trừ sâu còn gọi là hóa chất bảo vệ thực vật

1. Định nghiã hóa chất bảo vệ thựcvật

• Hóa chất bảo vệ thực vật còn bao gồm - Chất điều hòa tăng trưởng - Chất hút ẩm - Chất làm rụng lá - Chất bảo quản • Hóa chất bảo vệ thực vật không bao gồm - Phân bón - Thức ăn gia súc - Thuốc cho súc vật

2.Phân loại hóa chất bảo vệ thực vật

• Phân loại theo độc tính

LD50 chuột (mg/kg thể trọng) Qua da

Qua tiêu hóa Lỏng Rắn

Rắn

Lỏng

Cực độc

≤ 5

≤ 20

≤ 10

≤ 40

Độc cao

5-50

20-200 200-2000

10-100 100-1000

40-400 400-4000

II III

Độc vừa Độc nhẹ

50-500 > 500

>2000

>1000

>4000

Loại

2.Phân loại hóa chất bảo vệ thực vật

• Phân loại theo vật đích

rất bền

Thuốc trừ sâu (insecticide)

Thuốc diệt nấm (fungicides)

• Phân loại theo độ bền >2 năm - 6tháng-2năm - Bền 1-6tháng - Bền tb <1tháng -

Kém bền

Thuốc diệt chuột

(rodenticides)

Thuốc diệt cỏ (herbicides)

Thuốc diệt ốc (molluscides)

2.Phân loại hóa chất bảo vệ thực vật

Sương Bụi

• Phân loại theo nguồn  Thực vật Nicotin, pyrethrum  Vô cơ Crylyte - NAClO3 - - Sulphua kẽm  Hữu cơ Clo hữu cơ - Lân hữu cơ - Carbamat -

• Dạng có trong môi trường - Hơi - - - Dung dịch - Hỗn dịch Bột - • Phân loại theo đường xâm nhập Tiếp xúc - Ăn uống - Xông hơi - - Tích tụ sinh học

Các yếu tố vật lý trong môi trường lao động

Trần Ngọc Đăng ngocdang@ytecongcong.com

SỨC KHỎE MÔI TRƯỜNG là gì?

Môi trường ô nhiễm

Chẩn đoán

Bệnh

Nhận biết đánh giá vấn đề

Chữa trị

Biện pháp kiểm soát, dự phòng

Người khỏe khỏe

Môi trường tốt

Sơ đồ các yếu tố trong lao động tác động đến sức

khoẻ người làm việc

TÌNH TRẠNG

SỨC KHOẺ,

BỆNH VÀ CHẤN

THƯƠNG NGHỀ

NGHIỆP ở

NGƯỜI LAO

Yếu tố tâm sinh lý Stress, làm việc theo ca kíp, quan hệ người - người, ecgonomi,… Yếu tố sinh học

Yếu tố hoá học, hóa lý Hóa chất, bụi, thuốc nổ, chất kích thích, chất phụ gia thực phẩm

ĐỘNG

Vi khuẩn, vi rút ký sinh trùng, nấm mốc

Yếu tố vật lý: stress nhiệt, tia xạ, tiếng ồn, rung chuyển, áp suất kk,…

Yếu tố gây tai nạn Diện tích chật hẹp, thiết bị thông gió, che chắn, chiếu sáng chưa tốt, bảo hộ lao động,….

Stress Nhiệt – Biện pháp dự phòng

Mục tiêu :

- Khái niệm stress nhiệt, các yếu tố tạo nên stress nhiệt.

- Các biến đổi bệnh lí do stress nhiệt và các biện pháp phòng chống

-Các chỉ tiêu đánh giá stress nhiệt (đo được vi khí hậu)

Stress Nhiệt là gì?

Là tổng lượng nhiệt mà cơ thể phải gánh chịu, được tạo thành từ :

• nhiệt lượng chuyển hóa của cơ thể khi làm việc

• các yếu tố môi trường (nhiệt độ, độ ẩm, vận tốc

gió, bức xạ nhiệt từ mặt trời hoặc nguồn nóng)

• nhiệt trở quần áo

Nghề nào thường “nóng”…

• Công nghiệp luyện kim: lò đúc, lò nung,…

• Ngành nghề ngoài trời: xây dựng, sửa chữa

đường, khai thác mỏ, nông nghiệp

• Tiệm giặt là, nhà máy đóng hộp,.. (độ ẩm cao) • Nhà bếp trong nhà hàng

Con người phản ứng ntn trong môi trường nóng…? Nhiệt độ cơ thể thường duy trì ở mức 37oC Môi trường (nhiệt độ cao, độ ẩm cao, ko có gió, bức xạ nhiệt)  tăng nhiệt độ cơ thể  thải nhiệt

Hấp thu nhiệt

Thải nhiệt

4 con đường trao đổi nhiệt…

• Bốc hơi mồ hôi (1g bay hơi thải được khoảng

0,58 kcal)

• Bức xạ là quá trình truyền các tia bức xạ trong

môi trường (ko có tiếp xúc)

• Đối lưu là quá trình trao đổi nhiệt do gió • Dẫn truyền là quá trình trao đổi nhiệt do tiếp xúc

Các biến đổi bệnh lý do Stress Nhiệt

 Viêm da do nhiệt (Prickly heat) Co giật do nhiệt (heat cramps) Mệt lả do nhiệt (heat exhaustion) Say nóng (heat stroke)

Viêm da do nhiệt

 Còn gọi là rôm/ hăm xảy ra chủ yếu do mồ hôi toát ra nhiều nhưng ko bốc hơi ẩm ướt, kích thích da  Thường xảy ra ở các vùng hở và lưng Điều trị triệu chứng bằng phấn rôm, mỹ phẩm dùng điều trị da khác

Co giật/ vọp bẻ do nhiệt

 Triệu chứng chính là co giật các cơ vận động, thường bị nhất ở cẳng chân, tay, cơ bụng,…  Nguyên nhân: ra nhiều mồ hôi mất muối, vitamin, Ca2+ (thường xảy ra sau một lao động thể lực nặng trong điều kiện nóng) Điều trị bằng nghỉ ngơi, cung cấp thêm nước và điện giải bằng uống hoặc tiêm truyền

Mệt lả do nhiệt

 Sau lao động nóng thấy choáng váng, ngất lả, khó chịu vùng thượng vị, có thể xuất hiện nhìn mờ  Rối loạn cảm giác nhiệt, tăng tiết mồ hôi, da lạnh nhớp nháp.  Xử trí : đưa ra chỗ thoáng mát nghỉ ngơi, uống nước Glucose đẳng trương

Say nóng/ Đột quỵ do nhiệt

 Thường xảy ra khi nhiệt độ không khí cao, độ ẩm cao và ít chuyển động không khí + lao động nặng  Nhiệt độ cơ thể tăng cao (>38,5oC, có khi đến 40- 41oC) Trường hợp nhẹ:

+ nhức đầu, chóng mặt, khát nước, tức ngực khó thở, toàn thân nóng đỏ, mạch tăng, nhịp thở tăng,… + Xử trí: kịp thời đưa vào nơi thoáng mát, nằm nghỉ các triệu chứng sẽ giảm

Say nóng/ Đột quỵ do nhiệt (tt)

 Trường hợp nặng:

 Rối loạn hô hấp, tím tái, thở nhanh nông (50-60 nhịp/ phút)

Mạch nhanh yếu (>100l/ph); thân nhiệt tăng cao 40oC hoặc hơn

 Rối loạn tinh thần (nói mê sảng)

 Có thể chết trong trạng thái liệt trung tâm hô hấp, tuần hoàn, hôn mê  Xử trí: theo nguyên tắc hạ dần thân nhiệt + thuốc trợ tim và trợ hô hấp

Phim xử lý khi stroke nhiệt

Chỉ tiêu đánh giá

Tác động

Phản ứng

Môi trường Vi khí hậu T,v,ha,…

Stress

Strain

Con người

Tốc độ bài tiết mồ hôi

Nhiệt độ cơ thể (oC)

Tần số mạch (nhịp/phút)

Trạng thái nhiệt

Các chỉ tiêu đánh giá Stress Nhiệt

Vùng C

Vùng A Ko có stress nhiệt

Vùng B Có stress nhiệt

Stress nhiệt tăng nhiều

Thực hành + thảo luận…

• Chia làm 10 nhóm (3 bàn thành một nhóm)

+ nhóm 1-5: thực hành đo vi khí hậu + nhóm 6-10: bài tập nhiệt tam cầu

• Mỗi nhóm sau khi làm phần thực hành/ bài tập

thì thảo luận các biện pháp dự phòng tác hại của stress nhiệt.

25/02/2016

214

• Trình bày trên giấy A3 và có chấm điểm (bìa sau giấy ghi họ, tên các thành viên trong nhóm)

Kỹ thuật đo vi khí hậu

Một vị trí đo: phải đủ 3 yếu tố (t,h,v); bức xạ nhiệt chỉ đo khi có nguồn nhiệt lớn hoặc có ánh nắng mặt trời Thời điểm đo: tùy độ chính xác

•Theo từng mùa •Từng thời điểm/ ngày (sáng, trưa, tối) • mỗi 30-60ph (thường nckh)

Vị trí, số mẫu đo: ngang ngực người lao động

KV Tieän

KV Haøn

KV Nguoäi

KV Ñuùc

KV Khoan

Hình 1

Hình 2a

Hình 2b

- Khi ño vi khí haäu trong moâi tröôøng saûn xuaát baét buoäc phaûi ño vi khí haäu ngoaøi trôøi taïi thôøi ñieåm töông öùng ñeå so saùnh, ño vi khí haäu ngoaøi trôøi trong boùng maùt, khoâng tieáp xuùc tröïc tieáp vôùi aùnh ngaéng ngoaøi trôøi, caùch cöûa ra vaøo phoøng ño khoâng quaù 10m .

Cường độ bức xạ nhiệt 1 cal/cm2/phút

Nhiệt độ tam cầu: WBGT – Wet Bulb Globe Temperature - WBGT còn được gọi là nhiệt độ Yaglow, hay chỉ số Yaglow. Là chỉ số đo lường sự kết hợp các yếu tố nhiệt độ khô, nhiệt độ ướt và nhiệt độ cầu

WBGT = 0,7tWB + 0,3 to

GT + 0,1to

WBGT = 0,7 tWB + 0,2to

DB: nhiệt độ khô: Day bulb temperature

temperature (đánh giá chỉ số độ ẩm+ v gió)

GT: Nhiệt độ cầu: Globe temperature (bx nhiệt)

WBGT được tính như sau: . Trong nhà: . Ngoài trời: Trong đó: tWB : nhiệt độ ướt tự nhiên: Natural wet.bulb to to

(Internation Labour Organization)

Tổ chức lao động Quốc tế ILO

Chế độ lao động, nghỉ ngơi

Mức lao động Nhẹ Trung bình Nặng

Lao động liên tục 75% lao động 25% nghỉ 50% lao động 50% nghỉ 25% lao động 75% nghỉ 30,0 30,6 31,4 32,2 26,7 28,0 29,4 31,1 25,0 25,9 27,9 30,0

Các biện pháp dự phòng Stress Nhiệt

1. Các biện pháp kỹ thuật công nghệ:

• Nơi vi khí hậu nóng, khắc nghiệt cơ giới hóa,

tự động hóa (dây chuyền, robot)

• Khi thiết kế phân xưởng, phải chú ý công nghệ chống nóng. Nhà sản xuất phải có chiều cao tối thiểu 8m, nếu có lò cn bên trong phải đủ rộng

2. Các biện pháp kỹ thuật vệ sinh:

• Chắn bọc nguồn nóng bằng các vật liệu cách

nhiệt

• Dùng màn nước hay màn không khí mát để

chắn nóng

• Sử dụng hệ thống thông gió tốt

• Các phân xưởng nóng cần có phòng mát để chờ,

nghỉ ngơi, có nhiệt độ từ 25-30oC

3. Các biện pháp cho cá nhân:

• Sự thích nghi nhiệt

• Trang bị phòng hộ cá nhân

• Chế độ ăn: đủ chất, ngon miệng. Nước uống

cho cn nên đủ muối khoáng và điện giải (nước rau, sinh tố, hoa quả,…)

4. Các biện pháp y tế:

• Khám tuyển: chọn người khỏe có thể lực tốt

không có bệnh tim mạch, thiếu máu, cao huyết áp, thận- tuyến thượng thận, giáp trạng,… + những người quá béo 

• Khám định kỳ 12 tháng/ 1 lần: phát hiện và điều trị sớm các bệnh. Thuyên chuyển công tác cho những người ko đủ sức khỏe

Tác Hại của Tiếng Ồn – Dự Phòng

1. Các khái niệm cơ bản về âm thanh/ tiếng ồn

2. Phân loại tiếng ồn

3. Tác hại của tiếng ồn

4. Các biện pháp dự phòng

Các khái niệm cơ bản

Tiếng ồn là tập hợp những âm thanh có cường độ và tần số khác nhau được sắp xếp một cách ngẫu nhiên, gây cảm giác khó chịu cho người nghe, cản trở đến sự làm việc của mọi người

Các khái niệm cơ bản

Áp suất âm

Bước sóng λ

Biên độ

Chiều dài

Âm thanh (Sóng âm) là một loại dao động cơ học của không khí có biên độ dao động và tần số dao động trong khoảng thính giác con người nhận biết được tạo thành cảm giác âm thanh Một sóng âm đơn giản nhất (đơn âm) có thể miêu tả bằng biểu đồ hình sin

Các đặc điểm của âm thanh: a. Tần số Tần số là số lần dao động đầy đủ của âm thanh

trong một giây.

Đơn vị đo tần số là Hertz (Hz)

Thính giác của con người cảm thụ được âm thanh

có tần số từ 16 – 20000 Hz.

Trong vệ sinh lao động, người ta đo âm thanh ở 8 dải Octave: 63, 125, 250, 500, 1000, 2000, 4000, 8000 Hz

b. Năng lượng và cường độ âm thanh - Mỗi âm thanh có một năng lượng âm nhất định, tỉ lệ thuận với bình phương biên độ dao động -Cường độ âm thanh tại một điểm là năng lượng được nguồn âm truyền trong một đơn vị thời gian, qua một đơn vị diện tích, đặt tại điểm đó vuông góc với phương truyền âm. -Đơn vị W/m2, ký hiệu là I

c. Mức cường độ âm thanh

I I0

-Gọi I là cường độ âm tại điểm đang xét, Io là cường độ âm chuẩn thì: I -Mức cường độ âm L=lg (Bel)= 10lg (dB) I0 -Lưu ý:

 ngưỡng nghe Ing= Io = 10-12 W/m2 = 0dB

 ngưỡng đau Iđ = Io = 10 W/m2 = 130dB

 âm càng to khi mức cường độ âm càng lớn

Phân loại tiếng ồn

a. Tiếng ồn ổn định:

suốt thời gian lao động Cường độ tiếng ồn thay đổi không quá 5dB trong

Phân loại theo tính chất vật lý :

b. Tiếng ồn không ổn định

- Tiếng ồn giao động: mức âm thanh thay đổi

- Tiếng ồn xung: cường độ tiếng ồn tăng lên đột ngột

Có 3 loại tiếng ồn: không ngừng theo thời gian lao động - Tiếng ồn ngắt quãng: âm thanh không liên tục, có những lúc ngắt quãngc ường độ âm thanh giảm xuống mộ vài lần (thời gian ngắt quảng từ 1s trở lên). trong thời gian dưới 1 giây

Phân loại theo năng lượng âm thanh a. Tiếng ồn dải rộng Là tiếng ồn có năng lượng âm thanh phân bố đều ở tất cả giải tần số. b. Tiếng ồn giải hẹp: Là tiếng ồn có năng lượng phân bố không đều ở các giải tần số, gây kích thích mạnh hơn tiếng ồn giải rộng

Các yếu tố quyết định tác hại của tiếng ồn

Bản chất vật lí của tiếng ồn Tác hại của tiếng ồn tăng lên khi tiếng ồn có tần số cao, biên độ lớn và không ổn định, tiếng ồn xung

Tác dụng phối hợp của tiếng ồn với các yếu tố khác: Tác hại của tiếng ồn tăng khi trong môi trường lao động có tác động của nhiệt độ cao, độ ẩm lớn, có hơi khí độc.

Thời gian tiếp xúc: Thời gian tiếp xúc với tiếng ồn càng kéo dài càng có hại, nhất là khi tiếp xúc với tiếng ồn ngắt quãng và tiếng ồn xung

Tính cảm thụ cá nhân

Trẻ em

Người già

Phụ nữ

Tác hại tiếng ồn

2.4.1. Tiêu chuẩn về tiếng ồn: - Nơi làm việc ≤ 85 dBA trong 8 giờ - Nếu thời gian tiếp xúc với tiếng ồn giảm ½, mức cho phép tăng thêm 5dB: . 90dBA . 95dbA . 100dBA . 105 dBA . 110 dBA . 115 dBA 4 giờ 2 giờ 1 giờ 30 phút 15 phút < 15 phút

trong trong

. Mức cực đại không quá 115 dBA . Thời gian lao động còn lại trong một ngày làm việc chỉ được tiếp xúc với tiếng ồn < 80 dBA . Mức áp âm cho phép đối với tiếng ồn xung thấp hơn 5dB so vói các giá trị trên (Nguồn: Bộ Y Tế 10/10/2002)

2.4.2. Tác hại toàn thân: - Các dấu hiệu đầu tiên: ù tai, đau đầu, chóng mặt, mệt mỏi, độ tập trung giảm, trí nhớ giảm,ngủ không ngon giấc, rối loạn tiền đình. - Tiếp theo có những biểu hiện về tim mạch: đau vùng trước tim, đánh trống ngực, huyết áp thối thiểu giảm, tần số mạch giảm - Ức chế dịch tiêu hóa, ăn mất ngon, sụt cân, gầy yếu - Dễ cáu gắt, bực bội, khó chịu, ngủ hay giật mình, sợ hãi - Xét nghiệm: có sự biến đổi men amylase ở nước tiểu và máu

2.4.3. Tác hại của tiếng ồn lên cơ quan thính giác: a. Giai đoạn thích nghi thính giác -Ngưỡng nghe thường tăng lên từ 10-15 dB khi tiếp xúc với tiếng ồn. -Khi ngừng tiếp xúc thì ngưỡng nghe trở lại bình thường (sau 2-3 ph) -Giai đoạn này khó phát hiện

b. Giai đoạn mệt mỏi thính giác -Ngưỡng nghe tăng lên nhiều hơn so với gđ trước (15- 30dB) - Thời gian hồi phục chậm hơn (15-30 ph) - Giảm sức nghe nhất là các âm thanh ở tần số 4000Hz - Phát hiện bất thường gđ này rất quan trọng ngăn không cho bệnh tiến triển tiếp

c. Giai đoạn điếc nghề nghiệp: - Định nghĩa:

Điếc nghề nghiệp là một vi chấn thương âm do tiêng ồn ở môi trường lao động đạt đến mức gây hại tác động trong một thời gian dài gây nên 1 tổn thương không hồi phục ở cơ quan Corty và dây thần kinh thính giác tai trong

Điếc nghề nghiệp diễn biến rất chậm, có 3 giai đoạn: 1.Mức nhẹ (giai đoạn mệt mỏi thính lực)

ở 4000 Hz. Hình ảnh thính lực âm: khuyết chữ V lồi: chưa rõ thương tổn. Khả năng nghe bình thường, nghe được tiếng nói thì thầm, nghe được tiếng tíc tắc của đồng hồ. Giai đoạn này có thế kéo dài đến 5 – 7 năm.

ngừng tiếp xúc

. Giảm sức nghe với các âm có tần số cao, nhất là . Biểu hiện: ù tai, mệt mỏi, có thể hồi phục nếu

- Giảm sức nghe cả ở tần số cao 4000Hz và tần số trung bình 500 – 1000Hz. Hình ảnh thính lực âm : điếc tiếp âm thể đáy: chữ V thính lực lõm xuống 10 – 5 dB ở dải tần số 3000 – 5000 Hz, đỉnh là tần số 4000 Hz.

- Người bệnh khó chịu khi nghe, không nghe được tiếng nói thầm. Giai đoạn này kéo dài 10 – 15 năm

2. Mức trung bình (Giai đoạn tiềm tàng) 3. Mức nặng (Giai đoạn điếc nghề nghiệp rõ rệt)

- Đặc điểm của điếc nghề nghiệp: . Điếc đối xứng 2 bên . Đường biểu diễn thính lực có khuyết chữ V ở tần số 4000 Hz . Điếc do tổn thương ốc tai (điếc tiếp âm) . Tổn thương sẽ ngừng tiến triển khi ngừng tiếp xúc với tiếng ồn, nhưng không thể phục hồi được

Biện pháp dự phòng

2.5.1. Biện pháp kỹ thuật: - Giảm tiếng ồn từ nguồn phát sinh - Giảm tiếng ồn bằng cách ly nguồn phát sinh tiếng ồn hoặc bọc kín nguồn gây ồn - Giảm tiếng ồn bằng hấp thu bề mặt và phản xạ tại chỗ - Bố trí máy móc, sắp xếp dụng cụ hợp lý

2.5.2. Biện pháp phòng hộ cá nhân: - Nút tai: nút tai có thể bằng sáp, bằng bông, cao su xốp, chất dẻo, kim loại - Chụp tai: tai chụp hay mũ chụp - Bố trí nghỉ ngơi xen kẽ lao động: 1 giờ lao động nghỉ 15’ - Tại nơi lao động bố trí các phòng nghỉ ngơi yên tĩnh cho công nhân

2.5.3. Biện pháp y tế - Khám sức khỏe định kì, phát hiện sớm các trường hợp giảm thính lực để ngừng tiếp xúc hoặc chuyển công việc khác - tôn trọng tiêu chuẩn giới hạn tối đa cho phép

Nhiễm độc hóa chất bảo vệ thực vật

HC trong Nong nghiep

254

Mục tiêu

• Liệt kê được các loại thuốc BVTV • Nêu được cơ chế tác dụng, độc tính trên người và độc tính môi trường của các loại thuốc này.

• Trình bày được các đường xâm nhập của hóa chất và phương pháp dự phòng ngộ độc do hóa chất nông nghiệp

HC trong Nong nghiep

255

• I Đại cương • Sau 50 năm sử dụng HCBVTV đã trở nên đa dạng

về số lượng và chủng loại

• Việc sử dụng mang lại hiệu quả đáng khích lệ • Tuy nhiên tác hại không nhỏ + 1-5 triệu người nhiễm độc/năm, tử vong là

20.000 người

+ Gây ô nhiễm môi trường, rối loạn cân bằng sinh

thái

+ Gây ung thư, rối loạn đặc tính di truyền, đột biến

nhiễm sắc thể

Ngày nay người ta nói đến ” phạm vi toàn cầu “

HC trong Nong nghiep

256

• Định nghĩa: Chất trừ vật hại ( Chất BVTV, chất trừ

sâu) được FAO định nghĩa là:

Bất cứ chất nào hay hỗn hợp các chất nào được dùng để phòng ngừa, tiêu diệt hoặc khống chế bất kỳ vật nào bao gồm cả vector truyền bệnh cho người hoặc súc vật, các loài cây cỏ và động vật vô ích gây hại hoặc cản trở trong quá trình sản xuất, lưu kho, vận chuyển hoặc mua bán lương thực, thực phẩm, gỗ …chất đó có thể được dùng để khống chế các côn trùng hoặc các vật hại khác bên trong hoặc bên trên cơ thể súc vật

HC trong Nong nghiep

257

• Sử dụng và tiếp xúc * Sử dụng - Trong nông nghiệp - Trong nghành y - Trong lĩnh vực khác * Tiếp xúc : - Tiếp xúc cố ý - Tiếp xúc không cố ý

HC trong Nong nghiep

258

* Đường xâm nhập : Hô hấp, tiêu hoá, da niêm mạc.

HC trong Nong nghiep

259

• Tích luỹ: Các HCBVTV tan trong mỡ sẽ tích luỹ trong mô

mỡ

Ví dụ: DDT * Chuyển hoá: Gan, thận

HC trong Nong nghiep

260

• Thành phần, các dạng hoá chất BVTV và phương pháp sử

dụng

*Thành phần:Thành phần chính là HCTS và các phụ gia ( Là các

dung môi hữu cơ không có hại cho sức khoẻ)

* Dạng thường dùng - Thuốc sữa - Thuốc bột thấm nước - Thuốc phun bột - Thuốc hạt - Thuốc dung dịch

HC trong Nong nghiep

261

• Phân loại * Theo độc tính

• Ia cực độc • Ib rất độc • II độc vừa • III độc nhẹ

LD50 (mg/kg thể trọng

liều chất độc cần thiết để giết chết 50% số chuột thực nghiệm)

HC trong Nong nghiep

262

* Theo cấu tạo hoá học + Diệt côn trùng - Các hợp chất lân hữu cơ - Các hợp chất Clo hữu cơ - Các hợp chất Carbamat - Các hợp chất Pyrethoid - Các hợp chất điều hoà sinh trưởng +Diệt cỏ +Diệt nấm + Diệt các loài gặp nhấm

HC trong Nong nghiep

263

Thuốc diệt côn trùng clo hữu cơ

0.00001

0.0001

0.001

0.01

0.1

1 DDT

Methyoxychlor

Aldrin

Cloradane

Dieldrin

Heptachlor

Lindane

Liều hấp thu hàng ngày chấp nhận được (ADI - mg/kg/ngày)

của các hydrocarbon chlor hóa khác nhau

HC trong Nong nghiep

264

• Độc tính trên người: - Là chất độc đối với tế bào thần kinh - Rối loạn dẫn truyền các ion Na và K màng tế bào và sợi trục - Ức chế men ATP • Sử dụng trong y học

•

– BHC và lindane : điều trị chấy rận – Chống chỉ định trẻ sơ sinh và người có tiền sử co giật Triệu chứng + Biểu hiện ở đường tiêu hoá: Nôn tiêu chảy và đau dạ dày + Tại não: Nhức đầu chóng mặt – Kích thích, bức rức, choáng váng, run rẩy và co giật – Co giật có thể có thể kết hợp tăng thân nhiệt, mất tri giác và có thể tử

vong do liệt cơ hô hấp.

HC trong Nong nghiep

265

• Chẩn đoán  Yếu tố tiếp xúc:  Triệu chứng lâm sàng:  Định lượng HCTS trong máu (16µg/100ml) Được xem là nồng độ có thể xuất hiện các triệu chứng nhiễm độc Phát hiện các tổn thương sinh hoá, huyết học và bến đổi cơ năng

:ĐNĐ, XN chức năng gan.. Điều trị: điều trị triệu chứng • Đặc tính môi trường:

– Tồn lưu cao, tồn tại dai dẳng trong đất, nước đặc biệt trong lương thực

thực phẩm.

HC trong Nong nghiep

266

Thuốc diệt côn trùng phosphor hữu cơ ( Lân hữu cơ)

• Được tổng hợp đầu tiên năm 1944 là ester

hữu cơ của phosphate

• Được dùng làm thuốc trừ sâu hệ thống hay

thuốc trừ sâu trực tiếp: – Trừ sâu hệ thống: khả năng gây ngộ độc thực

phẩm

– Dùng trong y khoa: anti-cholinesterase hay tiêu

diệt côn trùng

HC trong Nong nghiep

267

• Đặc tính:

– Tồn lưu thấp, kém bền vững dễ bị phân huỷ bởi

tác nhân kiềm, acid.

– Không tích luỹ trong cơ thể nhưng rất độc nên

nguy hiểm.

– Dễ hấp thụ qua da

HC trong Nong nghiep

268

0.001

0.01

0.1

Diazinon Dichlorvos

Fenitrothion Malathion Parathion Trichlorfon

Azinphos- methyl

Clorfen vinphos

Dime thoate

Liều hấp thu hàng ngày chấp nhận được (ADI - mg/kg/ngày) của các hóa chất diệt côn trùng chlor hữu cơ

HC trong Nong nghiep

269

Khe synap

Tận cùng trước synap

Đầu tận cùng sau synap

Monoamine

Receptor

HC trong Nong nghiep

270

• Độc tính trên người:

– Ức chế men acetylcholinesterase; làm tăng nồng độ acetylcholine tại

synape

– Acetylcholin cholin + Axit acetic – Kích thích các neurone muscarin và nicotin

• Triệu chứng độc thần kinh mãn tính: cảm giác bỏng, tê rần, giảm

trí nhớ, ngủ không ngon, ăn kém

HC trong Nong nghiep

271

• Triệu chứng nhiễm độc Muscarin thường xuất

hiện đầu tiên….

• Triệu chứng nhiễm độc Nicotin xuất hiện khi triệu chứng Muscarin đạt tới mức tương đối nghiêm trọng

• Cuối cùng triệu chứng của thần kinh trung

ương.

HC trong Nong nghiep

272

Sử dụng trong y học

– Malathione: điều trị chấy rận – Không có độc tính toàn thân nhưng gây kích ứng • Chẩn đoán Yếu tố tiếp xúc Triệu chứng lâm sàng Định lượng hoạt tính enzym ChE trong máu : giảm >50% hoạt tính men XN máu: Giảm HC, thay đổi BC ĐTĐ : giảm nhịp tim, RL dẫn ttruyền

• Điều trị:

– Atropine 2 mg (IV) lập lại cho có triệu chứng ngộ độc Atropin – Pralidoxime mesylate 1g (chất phục hồi cholinesterase): vai trò chưa

đuợc chứng minh khoa học

HC trong Nong nghiep

273

• Điều trị: - Thông thoáng đường thở, hút đờm dãi, thở oxi – Atropine 2 mg (IV) lập lại cho có triệu chứng ngộ

độc Atropin

– Pralidoxime mesylate 1g (chất phục hồi

cholinesterase): vai trò chưa đuợc chứng minh khoa học

– Theo dõi chặt chẽ ít nhất 72 g

HC trong Nong nghiep

274

Thuốc trừ sâu Carbamate

• Được tổng hợp năm 1944 • Dẫn xuất của acid carbamic (NH2CO2H). • Ức chế cholinesterase : carbamoyl hóa • Gây ngộ độc với triệu chứng tương tự như hóa chất diệt côn trùng phosphor hữu cơ nhưng triệu chứng ít trầm trọng hơn và ngắn hơn

HC trong Nong nghiep

275

Chẩn đoán • Chủ yếu dựa vào yếu tố tiếp xúc • Dấu hiệu triệu chứng lâm sàng • Đo hoạt tính men CHE ít có giá trị Điều trị Dùng Atropin Không dùng PAM vì không hiệu quả

HC trong Nong nghiep

276

0.001

0.01

0.1

Aldicarb

Carbanyl

Carbofuran

Propoxur

Liều hấp thu hàng ngày chấp nhận được (ADI - mg/kg/ngày) của các hóa chất diệt côn trùng carbamate

HC trong Nong nghiep

277

Thuốc trừ sâu thực vật

• Bao gồm:

kích ứng tiêu hóa

– Nicotine (từ N. tabacum: thuốc lá) – Retenone (từ Derris elliptical, Derris mallaccensis, Lonchocarpus utilis và Lochocarpus urucu: cây thuốc lá) • Fortenone 5 WP, Rotecide 2 DD • Kích ứng: Viêm kết mạc, viêm da, viêm họng, viêm mũi,

– Pyrethrum (cúc trừ trùng: chrysanthemums)

HC trong Nong nghiep

278

Pyrethrin

• Cypremethrin

– Sherpa 10 EC, 25 EC, Visher 25 ND, 10 EW, 25 EW

• Deltamethrin – Decis 2.5 EC

• Permethrin

– Agroperin 10 EC

• Tralometrine

– Scout 1.6 EC, 3.6 EC, 1.4 SC

HC trong Nong nghiep

279

Pyrethrum

• Độc tính trên người: - Ức chế hoạt động tế bào thần kinh - Ức chế hấp thu ion Na, K

– Kích thích thần kinh trung ương – Ít gây nhiễm độc hệ thống

• Sử dụng trong y học

– Điều trị ghẻ, chấy rận, muỗi – Tẩm màn ở vùng dịch tễ sốt rét – Ít độc tính ở người do chuyển hóa nhanh và ít xâm nhập qua da

• Ngộ độc Pyrethrum

– Triệu chứng: kích thích, co giật, liệt co cứng – ít gây co giật hơn lindane – Viêm da tiếp xúc – Điều trị triệu chứng • Đặc tính môi trường: – Ít tồn lưu môi trường

HC trong Nong nghiep

280

Thuốc diệt cỏ

Có 2 loại: - Diệt cỏ có chọn lọc - Diệt cỏ không chọn lọc • Một số chất diệt cỏ thường dùng là: - Các dẫn xuất của acid clophenoxyaxetic - + 2.4 – D (Diclo phenoxyaxetic) - + 2,4,5 T - Các chất diệt cỏ Cacbamat, lân hữu cơ

HC trong Nong nghiep

281

Thuốc diệt cỏ

• Cơ chế tác dụng:

– Là chất xúc tác các phản ứng oxy hóa (khi tiếp xúc

với oxy tự do) làm phá hủy protein

• Triệu chứng:

– Loét miệng và thực quản – Tiêu chảy, nôn ói – Chảy máu cam – Suy thận – Phù phổi, xơ phổi và tử vong – Liêu gây chết: 1,5 gram

HC trong Nong nghiep

282

• Sơ cứu

• Điều trị

– Rửa dạ dày với đất Fuller (hay bentonite) – Gây sổ với magnesium sulfate

– Chưa có điều trị nào được chứng minh là có ích

cho bệnh nhân ngộ độc

HC trong Nong nghiep

283

Nguyên tắc sơ cấp cứu nhiễm độc cấp tính HCBVTV .

- Ngăn chặn chất độc xâm nhập và hấp thu vào cơ thể - Hồi sức hô hấp và đảm bảo tốt đường thở cho nạn

nhân.

- Cho thuốc giải độc, thuốc đặc trị nếu có - Điều trị triệu chứng và các nguyên nhân khác - Tăng cường sức đề kháng của cơ thể nạn nhân

HC trong Nong nghiep

284

Hóa chất trừ sâu

• Tất cả các hóa chất trừ sâu đều là các độc

chất. Nếu thao tác không đúng sẽ gây nguy hiểm đến con người

• Mặc dù không thể loại bỏ phơi nhiễm với hóa chất trong nông nghiệp có thể giảm thiểu nguy cơ

HC trong Nong nghiep

285

Nguyên tắc dự phòng

• An toàn cho * Bảo quản * Sử dụng * Vận chuyển * Mua bán • Tăng cường phòng hộ lao động cho người tiếp xúc

với HCBVTV

• Công tác truyền thông : Tuyên truyền hướng dẫn an

toàn sử dụng hoá chất BVTV

HC trong Nong nghiep

286

HC trong Nong nghiep

287

HC trong Nong nghiep

288

Các biện pháp dự phòng

• Biện pháp kỹ thuật công nghệ - Hạn chế tối đa việc sử dụng HCBVTV - Chỉ sử dụng các loại có trong danh mục - Cần khuyến khích nông dân sử dụng các loại có

nguồn gốc sinh học

• Biện pháp kỹ thuật vệ sinh + Cách bảo quản - Sử dụng bảo quản trong chai lọ kín có nhãn mác

HC trong Nong nghiep

289

- Chai lọ để chỗ riêng biệt - Để nơi khô ráo, thoáng mát không có ánh sáng mặt

trời

- Không để chung chai với thực phẩm - Tránh xa tầm với trẻ em, khoá cẩn thận + Cách sử dụng : - Đọc kỹ tài liệu hướng dẫn - Chuẩn bị kiểm tra dụng cụ đong, bình phun

HC trong Nong nghiep

290

- Căn cứ dạng thuốc đối tượng chọn phương pháp cho

hợp lý

- Phun tốt nhất sáng sớm, hoặc chiều mát, không

phun ngày nắng hoặc mưa

- Vỏ thuốc phải bỏ vào nơi quy định. - Thời gian cách ly đúng quy định • Biện pháp phòng hộ cá nhân

HC trong Nong nghiep

291

HC trong Nong nghiep

292

HC trong Nong nghiep

293

- Sử dụng bảo hộ lao động - Tắm rửa ngay sau khi lao động - Không ăn uống hút thuốc khi lao động - Người ốm, phụ nữ có thai, người say rượu

không pha phun thuốc

- Sau khi phun thuốc nghỉ ngơi

HC trong Nong nghiep

294

• Biện pháp y tế - Khám tuyển - Khám sức khoẻ định kỳ hàng năm: Đo hoạt tính men trong máu giảm 25% chuyển

việc khác

- Đo môi trường, khảo sát tình hình ô nhiễm - Giáo dục truyền thông về độc tính HCBVTV,

việc sử dụng trang thiết bị …

HC trong Nong nghiep

295

HC trong Nong nghiep

296

HC trong Nong nghiep

297

HC trong Nong nghiep

298

HC trong Nong nghiep

299

HC trong Nong nghiep

300

HC trong Nong nghiep

301

HC trong Nong nghiep

302

HC trong Nong nghiep

303

HC trong Nong nghiep

304

HC trong Nong nghiep

305

HC trong Nong nghiep

306

HC trong Nong nghiep

307

HC trong Nong nghiep

308

HC trong Nong nghiep

309

HC trong Nong nghiep

310

Kết luận

• Có thể phòng hay giảm thiểu phơi nhiễm với hóa chất bằng sự cẩn thận, có suy xét, thực hành an toàn tốt, quần áo bảo hộ và kiến thức về thuốc diệt côn trùng

HC trong Nong nghiep

311

HC trong Nong nghiep

312

Khái quát về điều tra vụ dịch bệnh truyền qua thực phẩm

Ths. Bs Huỳnh Văn Tú Viện Vệ sinh – Y tế công cộng TP.HCM Tháng 11/2011

313

Mục tiêu và nội dung học tập

Mục tiêu  Trình bày được các khái niệm cơ bản về BTQTP  Trình bày được các kiến thức cơ bản về BTQTP  Trình bày được khái quát 10 bước điều tra vụ dịch BTQTP.  Giải được bài tập tình huống vụ dịch BTQTP mức cơ bản. Nội dung  Một số khái niệm cơ bản về BTQTP.  Một số kiến thức cơ bản về BTQTP.  

Khái quát 10 bước điều tra vụ dịch BTQTP. Bài tập tình huống về vụ dịch BTQTP ở mức cơ bản.

314

Một số khái niệm cơ bản về BTQTP

 Thực phẩm (food)  Sự ô nhiễm (contamination)  Ngộ độc thực phẩm (food poisoning)  Bệnh truyền qua thực phẩm (foodborne illness, foodborne disease)  Vụ dịch/vụ bùng phát (Epidemic/Outbreak)  Tỉ suất (rate):  Vụ dịch bệnh truyền qua thực phẩm (FBD Outbreak)

315

Thực phẩm không bao gồm mỹ phẩm, thuốc lá và các

Sự hiện diện của một tác nhân gây bệnh trên bề mặt

Bất kỳ bệnh nào có bản chất nhiễm trùng hoặc nhiễm

 Thực phẩm (food) Sản phẩm tươi sống hoặc đã qua sơ chế, chế biến để sử dụng cho người, kể cả nước uống, và chất sử dụng trong sản xuất, chuẩn bị, hoặc xử lý thực phẩm. chất sử dụng như dược phẩm.  Sự ô nhiễm (contamination) hoặc bên trong thực phẩm hoặc trên bất kỳ vật nào có thể tiếp xúc với thực phẩm.  Bệnh truyền qua thực phẩm (foodborne illness, foodborne disease) (BTQTP) độc xảy ra do tiêu thụ thực phẩm.

316

 Vụ dịch/vụ bùng phát (Epidemic/Outbreak)

 Tỉ suất (rate):

Số biến cố xảy ra trong một dân số xác định trong một

đơn vị thời gian.  Vụ dịch bệnh truyền qua thực phẩm (FBD Outbreak) - Số ca BTQTP quan sát vượt quá số ca mong đợi. - Hoặc xảy ra ≥ 2 ca BTQTP tương tự sau khi cùng ăn

một loại thực phẩm.

317

- Số ca bệnh vượt quá tỉ suất mong đợi. - Từ điển dịch tễ học (M.John Last, 1995): Epidemic: 1/ Số ca bệnh/hành vi/sự kiện liên quan sức khoẻ tăng mạnh trên mức bình thường trong phạm vi cộng đồng, khu vực địa lý. 2/ Hoặc 1 ca bệnh truyền nhiễm lần đầu phát hiện hoặc xuất hiện sau thời gian dài biến mất. Outbreak = epidemic “khu trú”, với sự gia tăng cục bộ (giới hạn trong 1 làng, xã, cơ sở) số ca mắc mới của một bệnh.

“Ngộ độc thực phẩm” “Bệnh truyền qua thực phẩm”

 Luật ATTP, 2010:

- Bệnh truyền qua thực phẩm: Bệnh do ăn, uống thực phẩm bị nhiễm tác nhân gây bệnh. - Ngộ độc thực phẩm: Tình trạng bệnh lý do hấp thụ thực phẩm bị ô nhiễm hoặc có chứa chất độc.

 WHO, 2008: BTQTP là bất kỳ bệnh nào có bản chất nhiễm trùng hay nhiễm độc xảy ra do tiêu thụ thực phẩm (có chứa mối

nguy) (tr.99).

318

Kiến thức cơ bản về BTQTP

 Đại cương về bệnh truyền qua thực phẩm  Chuỗi nhiễm trùng (CDC 2003)  Tác nhân - Ổ chứa/nguồn nhiễm - Cách lây nhiễm  Tiếp cận chẩn đoán bệnh truyền qua thực phẩm  Các yếu tố góp phần gây ô nhiễm thực phẩm

319

Đại cương về bệnh thực phẩm

 BTQTP có thể là bệnh có bản chất nhiễm trùng, hoặc

nhiễm độc.

 Hơn 250 loại BTQTP đã được mô tả, hầu hết là bệnh do

nhiễm trùng (vi trùng, virus, ký sinh trùng).

 BTQTP không có triệu chứng/hội chứng chung. Tuy nhiên, vi

sinh hoặc độc tố gây bệnh thường vào cơ thể qua đường tiêu hoá, nên các triệu chứng đầu tiên thường là buồn nôn, nôn, đau quặn bụng, và tiêu chảy.

 Bữa ăn có món ăn có chứa tác nhân gây BTQTP không nhất thiết là bữa ăn ngay trước khi ngộ độc mà còn có thể là bữa ăn trong vòng 3-5 ngày trước, hoặc thậm chí lâu hơn.

320

 BTQTP do nhiễm trùng phổ biến là do: Campylobacter, Salmonella, E. Coli O 157:H7, và nhóm Calicivirus (Norwalk virus).

 Người ăn phải thức ăn có chứa vi khuẩn gây bệnh chỉ có biểu

hiện sau một thời gian nhất định (gọi là thời gian ủ bệnh). Thời gian ủ bệnh có thể là vài giờ đến vài ngày, tuỳ loại tác nhân và số lượng tác nhân ăn vào.

 Trong giai đoạn ủ bệnh, vi khuẩn vượt qua dạ dày vào ruột, bám vào tế bào thành ruột và sinh sôi nảy nở. Một số loại vi khuẩn ở lại trong lòng ruột, một số sinh ra độc tố và được hấp thu vào máu, một số xâm nhập sâu vào thành ruột và mô xung quanh.  Triệu chứng phụ thuộc chủ yếu vào chủng loại vi khuẩn. Nhiều

loại vi sinh gây ra các triệu chứng tương tự, đặc biệt là tiêu chảy, đau quặn bụng và buồn nôn. Ngoại trừ ca bệnh ghi nhận trong một vụ dịch, việc phán đoán tác nhân nào thường không thể chỉ dựa vào biểu hiện lâm sàng, mà cần dựa vào kết quả xét nghiệm xác định tác nhân gây bệnh.

321

 Bữa ăn có món ăn có chứa tác nhân gây BTQTP không nhất thiết là bữa ăn ngay trước khi ngộ độc mà còn có thể là bữa ăn trong vòng 3-5 ngày trước, hoặc thậm chí lâu hơn.  Sử dụng thực phẩm nào thường bị BTQTP nhất?

- TP tươi sống có nguồn gốc động vật: Thịt gia súc gia cầm, trứng sống, sữa chưa thanh trùng, động vật có vỏ (tôm, cua, sò, hến…). - Lô thực phẩm do pha trộn sản phẩm từ nhiều cá thể con vật, như sữa, trứng, thịt bò xay…đặc biệt nguy hiểm do mầm bệnh từ sản phẩm của một con có thể làm ô nhiễm cả lô hàng. - Rau quả ăn tươi sống (Phân bón, HCBVTV, nước tưới, nước rửa…): Ăn sống, chế biến thành nước “sinh tố”, nước ép… - Rau mầm, giá đỗ ăn sống

322

323

Tác nhân - Ổ chứa - Cách lây nhiễm

• Tác nhân (agent): Độc tố vi khuẩn V. Cholera • Ổ chứa/nguồn nhiễm (reservoir/source): Con người. Môi trường

nước lợ, cửa sông.

• Cách lây nhiễm:

- Thực phẩm và nước bị ô nhiễm phân (trực tiếp): Dùng nước cống rảnh để tưới hay rửa rau trước khi đem bán. - Thực phẩm và nước bị ô nhiễm qua trung gian người chế biến thực phẩm. - Lây người qua người: hiếm - Thực phẩm hay bị ô nhiễm: hải sản, rau quả, cơm, nước đá.

324

Tiếp cận chẩn đoán BTQTP

 Chẩn đoán loại trừ, do nhiều bệnh BTQTP còn có thể lây

theo cách khác.  Chẩn đoán dựa vào:

- Triệu chứng/dấu hiệu lâm sàng nổi bật - Thời gian ủ bệnh - Thời gian tồn tại của triệu chứng - Thực phẩm nghi ngờ - Kết quả xét nghiệm mẫu phân, máu, chất nôn, mẫu thực phẩm.

325

Yếu tố góp phần gây ô nhiễm thực phẩm (TP)

- TP không được xử lý nhiệt đủ thời gian và nhiệt độ - TP chín không được hâm nóng lại đủ To và thời gian - TP không được xử lý đủ độ acid

1. Yếu tố ảnh hưởng sự sống sót của VSV gây bệnh: 2. Yếu tố ảnh hưởng sự tăng sinh của vi khuẩn

- TP đã nấu chín được để ở nhiệt độ phòng quá lâu - TP không được bảo quản mát đúng cách - TP nóng được để ở nhiệt độ thuận lợi cho VK tăng sinh - Quá trình lên men (và do đó sinh acid) chậm hoặc không đủ - TP ướp muối không đủ lượng muối hoặc thời gian

326

Yếu tố góp phần gây ô nhiễm thực phẩm (tiếp) - TP có độ ẩm thấp hoặc trung bình được làm tăng lượng nước (aw), hoặc đóng khối TP quá lớn/đậm đặc - Dạng bảo quản TP ức chế một số loại vi sinh nhưng tạo thuận lợi cho một số loại khác phát triển (như đóng gói chân không)

3. Yếu tố khác

- TP sống bị ô nhiễm tự nhiên tại nguồn (nơi nuôi, trồng) - TP thu hoạch từ nguồn không an toàn - Chuẩn bị thực phẩm bằng nước không dành cho ăn uống. - Người mắc bệnh nhiễm trùng làm ô nhiễm TP chế biến ăn ngay không qua xử lý nhiệt. - Dụng cụ nhà bếp không sạch

327

Yếu tố góp phần gây ô nhiễm thực phẩm (tiếp) - Lây nhiễm chéo từ TP sống/có nguồn gốc động vật qua TP chín/ ăn ngay (qua bàn tay người chế biến, vải lau, dụng cụ nhà bếp). - Ăn sống hoặc xử lý nhiệt không đủ đối với TP bị ô nhiễm. - Thôi nhiễm kim loại có độc tính/chất độc từ vật chứa/ống dẫn/bao bì vào thực phẩm. - Chất độc/HCBVTV gây ô nhiễm TP do bất cẩn, nhầm lẫn. - Sử dụng chất bảo quản TP quá liều (MSG, sodium nitrite) - Sử dụng TP bị ô nhiễm trong bảo quản (vd tiếp xúc với nguồn nước cống, chất thải). - Sử dụng TP đóng lon/hộp có khiếm khuyết ở các đường nối. - TP bị ô nhiễm bởi nước cống trong sản xuất, nuôi trồng.

328

Khái quát 10 bước điều tra vụ dịch BTQTP Khẳng định có vụ dịch Thẩm tra chẩn đoán ca bệnh Xây dựng định nghĩa ca bệnh Xác định, đếm số ca bệnh, thu thập thông tin liên quan

1. 2. 3. 4. 5. Mô tả dịch tễ các ca bệnh 6. Hình thành giả thuyết Kiểm định giả thuyết 7. 8. Nghiên cứu bổ sung về dịch tễ, môi trường và xét nghiệm

nếu cần. Triển khai các biện pháp kiểm soát, ngăn ngừa dịch

9. 10. Công bố kết quả điều tra dịch

329

 Một số lưu ý:

- Có thể thêm bước: “Thành lập đội chống dịch” (sau B2) - Có thể ghép, tách một số bước: Ghép: B1+B2 thành B1 Tách: B3 thành B3+B4 - Có thể thay đổi thứ tự một số bước: B9 và B10 - Có thể thực hiện đồng thời và lập lại một số bước

330

Dịch tễ học mô tả

Trả lời 4 câu hỏi: Who, What, Where, When

1. Xây dựng định nghĩa ca bệnh 2. Xác định ca bệnh và thu thập thông tin liên quan 3. Sắp xếp có định hướng dữ liệu ca bệnh (TPP)* 4. Xác định dân số có nguy cơ mắc bệnh 5. Hình thành giả thuyết về tiếp xúc đặc thù gây bệnh

/phương tiện chuyên chở

6. So sánh giả thuyết với dữ liệu thu được 7. Quyết định có cần hay không một thiết kế nghiên cứu để

kiểm định giả thuyết

WHO, 2008. Foodborne Disease Outbreaks: Guidelines for Investigation and Control:16.

331

Dịch tễ học phân tích

Trả lời 2 câu hỏi: Why, How

 Quyết định thực hiện thiết kế nghiên cứu phù hợp:

- NC đoàn hệ hay NC bệnh chứng - Sử dụng số liệu hồi cứu - Chọn nhóm chứng - Xác định qui mô NC phù hợp: số ca, test nhanh… - Tính các số thống kê phù hợp: NC đoàn hệ: Tỉ suất tấn công (AR) và nguy cơ tương đối (RR) NC bệnh chứng: Tỉ số số chênh (OR) Kiểm định ý nghĩa thống kê: X2 và giá trị p

WHO, 2008. Foodborne Disease Outbreaks: Guidelines for Investigation and Control:16.

332

Bài tập tình huống

• Báo cáo nhanh từ Chi cục An toàn vệ sinh thực phẩm tỉnh A về vụ ngộ độc thực phẩm nghi ngờ tóm tắt như sau: - Bếp ăn tập thể tại Công ty TNHH B. phục vụ bữa ăn trưa lúc 11 giờ 00 ngày 22/7/2011 gồm các món ăn: cơm, thịt ram, trứng kho, cá ngừ kho, canh củ dền, dưa leo tươi, và nước tương. Tổng số 729 công nhân đã ăn bữa ăn này. Sau bữa ăn, có 122 người ngộ độc thực phẩm và nhập viện điều trị, không có người chết. - Triệu chứng lâm sàng chính của những người mắc bệnh bao gồm: buồn nôn, nôn, ỉa chảy, ngứa, và mẫn đỏ trên da.

333

- Điều tra thêm được biết, đa số người bệnh xuất hiện các triệu chứng đầu tiên là ngứa và nổi mẫn đỏ trên da. Người mắc đầu tiên lúc 12g30 ngày 22/7/2011, người mắc cuối cùng lúc 20g15 ngày 22/7/2011. - Kết qủa kiểm nghiệm mẫu cá ngừ kho về chỉ tiêu histamine và vi sinh vật gây bệnh như sau:

Chỉ tiêu

Kết quả

10 MPN/g 3 MPN/g

Hàm lượng Histamine 1648,95mg/kg 2,3x101 MPN/g Coliforms 4 MPN/g E. Coli Không phát hiện Các vi sinh khác

Ghi chú: Theo qui định của một số nước, cá ngừ sử dụng làm thực phẩm cho người không được chứa histamine vượt quá mức 200mg/kg.

334

Anh/chị hãy sử dụng thông tin trong tình huống trên

để trả lời 5 câu hỏi sau đây:

Câu 1: Theo anh/chị, có xảy ra vụ dịch bệnh truyền qua

thực phẩm trong tình huống trên hay không?

Câu 2: Anh/chị dựa vào số liệu nào để kết luận có (hay

không có) vụ dịch xảy ra?

Câu 3: Các triệu chứng lâm sàng chính của những

người bệnh có thể đưa vào trong 2 hội chứng, anh/chị hãy liệt kê triệu chứng tương ứng với 2 hội chứng này: HC tiêu hoá gồm các triệu chứng:...................................... HC dị ứng gồm các triệu chứng:

........................................

Câu 4: Theo anh/chị, tác nhân gây bệnh trong vụ dịch

trên có thể là gì?

Câu 5: Thông tin nào giúp anh chị nghĩ đến tác nhân gây

bệnh này?

335

CÁC BỆNH LÂY TRUYỀN QUA THỰC PHẨM

ThS. Lê Thị Quỳnh Nhi Đối tượng: Dược 2

Câu hỏi

• Bạn có nghe qua về báo cáo của EU về sự ấm lên của

đại dương và trái đất không?

A. Có

B. Không

• Bạn có quan tâm đến báo cáo của EU về sự ấm lên

của đại dương và trái đất không?

A. Có

B. Không

 điều đó thì có liên quan gì tới bài học về Ngộ độc thực

phẩm và môn học Sức khỏe môi trường?

Câu hỏi

• Từ 1- 30/11/2011, bạn có bao giờ bị:

Có

Không

Nôn Buồn nôn Tiêu chảy Đau bụng Đau quặn bụng

Trường hợp

• Một bệnh nhân Minh, 3 tuổi, được mẹ bế tới khám bệnh tại phòng khám. Minh bị đau bụng nặng và tiêu chảy 2 ngày nay. Minh đi 5 – 7 lần/ ngày và phân lỏng. Minh không sốt, không ói. • Sáng nay Minh đi cầu ra máu. Minh không ăn

nhưng uống rất nhiều nước. Trước đây Minh khở và không có dâu hiệu sụt cân hoặc các triệu chứng khác?

• thực thể: Minh sốt cao, huyết áp bình thường. Da, niêm khô. Đi cầu lỏng có dính máu ở hậu môn.

Trường hợp

• Bệnh nhân nữ, Ly, 21 tuổi. Sốt, buồn nôn, và

có vẻ kiệt sức trong 24 giờ vừa qua.

• nước tiểu sẫm màu, phân cũng có màu vàng

từ hôm qua.

• trước đây Ly khỏe mạnh hoàn toàn và không

có tiền sử vàng da

• Khám cho thấy Ly sốt nhẹ, 38 độ C và da hơi

vàng, gan sờ thấy, không phát ban, HA và dấu hiệu thần kinh bình thường.

• Bệnh nhân Nam, 25 tuổi, than phiền bị khô

miệng và mắt mờ. triệu chứng bệnh diễn tiến nhanh trong 2h và sau đó anh có triệu chứng song thị, yếu cả 2 tay.

• Nam nói chuyện khó. trước đây vẫn khỏe

mạnh bình thường.

• Khám: không sốt, giọng khàn đặc, sa mi 2 bên

và phản xạ chi trên yếu.

Mục tiêu học tập

• Liệt kê 10 tác nhân vi sinh thường gặp

trong BLQTP loại tác nhân nhiễm bẩn

trong nguồn cung cấp thực phẩm

• Thảo luận các khuyến cáo trong giữ an

toàn vệ sinh thực phẩm

Nội dung trình bày

• Khái niệm “FBI” (BLQTP)

• Các vi khuẩn “bị truy nã”

• Các khuyến cáo giữ an toàn thực phẩm

của WHO

Bệnh lây qua thực phẩm là gì?

•

“Food-borne disease” – là bệnh truyền qua việc tiêu thụ các thực

phẩm bị nhiễm bẩn (Tiêu chuẩn thực phẩm, Úc)

•

“Food-borne illness” – là bệnh, thường nhiễm hoặc nhiễm độc

từ tự nhiên, gây ra bởi các tác nhân xâm nhập vào cơ thể thông

qua việc tiêu hóa thực phẩm (WHO, 2002).

• Biết hơn 250 bệnh lây qua thực phẩm

– Hầu hết là nhiễm từ vi trùng, vi khuẩn, và ký sinh trùng

– Nhiễm độc từ độc chất hoặc hóa chất

• Dùng từ “bệnh lây qua thực phẩm” (FBI)

Tại sao “FBI” lại quan trọng?

• Tác động đến sức khỏe (hằng năm):

– Thế giới: 1.5 tỉ trẻ em dưới 5 tuổi bị tiêu chảy, 3 triệu trẻ tử vong

– Mỹ : 76 triệu ca, 5000 tử vong

– Úc: 6 triệu ca, 100 tử vong

– Việt Nam: 200 vụ NĐTP

• Ngày 5/10/2011: 1 vụ x 171 người, tại Quận 2 Tp.HCM

• Tác động đến hệ thống y tế (hằng năm):

– Mỹ : 325,000 ca nhập viện

– Úc: 18,000 ca nhập viện, 400,000 đến khám BS

– VN: ?

Việt Nam?

• 1 – 6/2011 ( Cục Vệ sinh an toàn thực phẩm):

– 53 vụ ngộ độc – 1.776 nạn nhân – 9 trường hợp tử vong

• Nguyên nhân gây ngộ độc:

– vi sinh vật (17 vụ) – hóa chất (10 vụ) – do độc tố tự nhiên (17 vụ)

• Tháng hành động về ATVSTP:

– Xử lý hành chính 15.636 cơ sở vi phạm

• Cảnh cáo 11.928 cơ sở • Phạt tiền 3.582 cơ sở • Chuyển cơ quan chức năng xử lý 126 trường hợp

Tại sao BLQTP lại quan trọng?

• Tác động đến kinh tế( hằng năm, dựa trên $275/ca):

– Mỹ : $20.9 tỉ; Úc : $1.6 tỉ

• Công nghiệp thực phẩm (khổng lồ và mang tính toàn cầu):

– Úc: >$70 tỉ /year trong bán lẻ, > 130,000 các ngành kinh doanh

khác

• Gia tăng tỉ lệ dân số nhạy với các tác nhân gây bệnh

“FBI” (BLQTP) và cơ thể người

• Triệu chứng đầu tiên thường gặp?

– Vi sinh hoặc chất độc xâm nhập vào cơ thể người thông qua ống

tiêu hóa và thường gây ra các triệu chứng đầu tiên tại đây, buồn

nôn, nôn, đau bụng và tiêu chảy

•

“Thời gian ủ bệnh”:

– khoảng thời gian giữa sau khi ăn (nuốt) hoặc phơi nhiễm và những

triệu chứng đầu tiên

• Trong suốt quá trình ủ bệnh, vi sinh từ dạ dày vào ống ruột,

bám vào các tế bào máu và sản sinh

• Một số vi sinh ở lại trong ống ruột, một số sản xuất độc tố hâp

thu sâu vào cơ thể hoặc vào máu

Chẩn đoán và điều trị

• Chẩn đoán – bằng các xét nghiệm để xác định tác nhân.

– Tìm vi khuẩn: Nuối cấy trong mẫu phân

– Tìm ký sinh trùng: soi mẫu phân

– Vi rút: xét nghiệm mẫu phân để tìm các chất đánh dấu gen

• Điều trị – tiêu chảy và nôn mửa  mất nước  điều trị mất

nước

– Có thể dùng thuốc cầm tiêu chảy để giảm nhẹ hậu quả

Tam giác Y tế Công Cộng và BLQTP

Vật chủ: dân tộc, miễn dịch, hành vi

Tác nhân: nhiễm khuẩn, lý, hóa chất, dinh dưỡng

Các yếu tố môi trường: lý, sinh, kinh tế - xã hội

Vai trò của môi trường trong Bệnh lây qua thực phẩm

• 3 vai trò của môi trường:

– Ảnh hưởng đến sự tồn tại của tác nhân

– Phơi nhiễm của chủ thể với các tác nhân

– Sự nhạy cảm của chủ thể

Môi trường??

• Báo cáo của EU: sự tăng lên của nhiệt độ

trong các đại dương khiến Vibrio – chủng

vi khuẩn có khả năng gây ngộ độc thực

phẩm, viêm ruột, nhiễm trùng máu, dịch tả

- sinh sôi mạnh mẽ

Vai trò của môi trường trong Bệnh lây qua thực phẩm

• Các yếu tố môi trường trong BLQTP:

– Nguồn nhiễm bẩn : tự thực phẩm nhiễm bẩn hoặc nhiễm

từ bên ngoài

– Các tác nhân tồn tại trong quá trình sản xuất và xử lý

– Các tác nhân nhân lên hoặc ít nhất là tồn tại trong thực

phẩm, trung gian

– Chủ thể “tiêu thụ” các tác nhân

– Trong cơ thể chủ thể diễn ra quá trình nhiễm khuẩn hoặc

nhiễm độc

Vai trò của môi trường trong BLQTP – Trung gian

• Thịt bò, gia cầm: salmonella

• Hải sản: hepatitis

• Nhiễm bẩn bề mặt: norovirus

• Đóng hộp không đúng quy cách: botulism

• Sữa và phô mai không tiệt trùng: nhiều

• Thịt thú hoang, thịt heo nấu chưa chín kỹ: trichinosis

Vai trò của Chủ thể nhạy cảm trong FBI

Ai có nguy cơ cao nhất?

• Nhiễm trùng : có thể ảnh hưởng bất cứ người nào

– Suy giảm miễn dịch

– Trẻ sơ sinh

– Người già

– Suy dinh dưỡng hoặc bệnh mạn tính

• Dị ứng: những người nhạy cảm (đậu phộng)

• Nhiễm độc: bất cứ ai

• Du lịch:

– thường nhiễm E.coli

Các tác nhân gây FBI (1)

• Phóng xạ – tai nạn hạt nhân

– (Cesium 137 and Iodine 131)

• Hóa chất:

– 80 - 90% tình trạng phơi nhiễm với độc chất hóa học có hại

là qua thực phẩm

Các tác nhân gây FBI (2)

• Hóa chất:

– Vật dụng đóng gói – plastic, chất ổn định, mực

– Antimony (kim loại nặng và độc hại)– xâm nhập vào thực phẩm

từ vật liệu đóng gói có chứa loại kim loại này (thực phẩm có tính

acid, ví dụ nước chanh)

– Cadmium – các khay và vật dụng đựng thực phẩm, đặc biệt là

thực phẩm có tính acid. Tích lũy trong gan và thận

– Chì– nhiễm từ hóa chất bảo vệ thực vật, nhiễm kim loại nhẹ từ

các vật dụng đựng thực phẩm bằng kim loại

Các tác nhân gây FBI (3)

– Quy trình công nghiệp: tai nạn, bất cẩn, sự chú ý đến các tác nhân có

thể gây hại

– Mercury (thủy ngân)– có trong các sản phẩm trong quy trình công

nghiệp

•

Methyl mercury – eg. Minamata Bay, Japan – dumping of inorganic mercury that

was converted to MM – 1200 ca FBI do ăn cá bị nhiễm thủy ngân

– Polychlorinated Biphenyls (PCBs) – vật liệu chống nóng, không dễ

phân hủy, độc tính cao

• Nhật, 1968 – 1000 ca (5 tử vong) do BLQTP do sử dụng dầu làm từ gạo nhiễm PCB

– Hóa chất BVTV – trong không khí, nước và đất, dùng để kiểm soát

côn trùng

• Hữu cơ: DDT, chlordane

Các tác nhân gây FBI (4)

• Phụ gia thực phẩm – được dùng để tăng vị,

màu, độ mịn, giá trị dinh dưỡng vẻ ngoài và bảo

– Ví dụ:

• saccharin – ung thư bọng đái

• MSG, nitrates and nitrites – nitrosamines

quản

Các tác nhân gây FBI (5)

• Thực vật/ độc :

– Alkaloids – phản xạ bảo vệ tự nhiên của cây cỏ.

Pyrrolizidine alkaloids có trong các loại thảo dược –

hủy hoại gan và phổi; solanum alkaloids từ khoai tây

xanh – tiêu chảy, đau đầu; xanthine alkaloids trong

thức uống có chứa caffeine (10 tách cà phê gây ra tác

dụng có hại)

– Glucosinolates – trong súp lơ, bắp cải, củ cải (đỏ hoặc

trắng) gây bệnh nhược giáp ( hypothyroidism)

– Nấm độc – 100 loại chất độc, 12 cực độc

Các tác nhân gây FBI(6)

• Động vật/ độc:

– Độc do các loại động vật có vỏ sò Paralytic shellfish poisoning –

trong tự nhiên có hiện tượng thủy triều đỏ, là do các phiêu sinh

vật tiết ra độc tố saxitoxin. Các SV có vỏ sò ăn các phiêu sinh

vật này độc (Gonyaulax cantella)  người ăn

– Độc do Ciguatera – một số loài cá nước biển ấm như cá thu Tây

Ban Nha, cá hồi, bị nhiễm chất độc ciguatera. Loại chất độc này

go dinoflagellates (một loại nguyên sinh vật) tạo ra

(Gamblerdiscus toxicus) gắn kết với tảo, tảo này bị các loại cá

nhỏ ăn dần dần tích lũy vào chuỗi thức ăn

Các yếu tố làm gia tăng nguy cơ BLQTP(1)

• Sự thay đổi dân số

• Nhóm dân số nhạy cảm với BLQTP gia tăng

• Sự thay đổi các tác nhân gây bệnh – mới

• Các chủng tác nhân khác nhau

(E.coli O157, O111)

• Các chủng vi khuẩn gia tăng sức chịu đựng

Các yếu tố làm gia tăng nguy cơ BLQTP (2)

• Sự thay đổi trong nguồn cung cấp và sản xuất

thực phẩm

Thay đổi cấu trúc trong hệ thức ăn

•

Nuôi động vật làm gia súc

•

Các sản phẩm bị nhiễm bẩn

•

Hệ thống phân phối thực phẩm được tăng cường

•

Các thay đổi trong công nghệ thực phẩm

•

Các sản phẩm nuôi trồng là vector cho nguồn bệnh

•

Các yếu tố làm gia tăng nguy cơ BLQTP (3)

• Du lịch gia tăng

• Các thói quen và sở thích tiêu dùng thay đổi

– Ăn nhiều loại rau và quả tươi

– Khoảng thời gian chuẩn bị thực phẩm và bắt đầu ăn tăng

– Ăn ngoài nhiều hơn

Danh sách các vi khuẩn “bị truy nã”

Dựa vào mức độ nặng của bệnh và số ca mắc bệnh 1. Campylobacter 2. Clostridium botulinum 3. E. coli O157:H7 4. Listeria monocytogenes 5. Norovirus 6. Salmonella 7. Staphylococcus aureus 8. Shigella 9. Toxoplasma gondii 10. Vibrio vulnificus

Source: Tauxe, 1997

Những khuyến cáo quan trọng giúp thực phẩm an toàn hơn

• Giữ sạch

– Rửa tay trước và thường xuyên trong quá

trình chuẩn bị và chế biến thực phẩm

– Rửa tay sau khi đi vệ sinh – Rửa và làm sạch tất cả các bề mặt tiếp xúc với thực phẩm và dụng cụ được dùng trong quá trình chế biến thực phẩm

– Giữ cho nhà bếp và khu chế biến thức ăn

không có côn trùng, thú nuôi hoặc các động vật khác

Những khuyến cáo quan trọng giúp thực phẩm an toàn hơn (2)

• Tách riêng thực phẩm sống và chín

– Tách riêng các loại thịt gia cầm, hải sản sống

– chín

– Dùng riêng dụng cụ xử lý cắt, chặt (dao, thớt) – Dùng riêng ngăn và dụng cụ chứa

Những khuyến cáo quan trọng giúp thực phẩm an toàn hơn (3)

• Nấu chín kỹ

– Nấu chín kỹ, đặc biệt là thịt, gia cầm, trứng và

hải sản

– Nấu các loại có nước(súp, canh) đến hơn 70

độ C • Thịt và gia cầm: nước đun không còn màu hồng – Nấu lại và hâm lại kỹ càng các loại thức ăn đã

chế biến

Những khuyến cáo quan trọng giúp thực phẩm an toàn hơn (4)

• Giữ thực phẩm ở nhiệt độ an toàn

– Không để thực phẩm đã được nấu chín ở nhiệt

độ phòng trên 2h

– Cho vào tủ lạnh tất cả các TP đã nấu chín, những thực phẩm dễ ôi thiu và hư hỏng (tốt nhất giữ ở nhiệt độ < 5 độ C)

– Hâm nogns những thực phẩm đã được nấu chín

ở nhiệt độ > 60 độ C

– Không giữ thực phẩm quá lâu, kể cả trong tủ lạnh – Không rã đông các TP ở nhiệt độ phòng

Vùng nhiệt độ nguy hiểm

Những khuyến cáo quan trọng giúp thực phẩm an toàn hơn (5)

• Dùng nước và các chất liệu thực phẩm

sống an toàn – Dùng nước an toàn, đã qua xử lý – Chọn thực phẩm tươi, nguyên vẹn – Chọn thực phẩm đã được xử lý an toàn (sữa

– Rửa rau và quả cẩn thận trước khi ăn sống – Không dùng thực phẩm đã hết hạn

Sức khỏe nghề nghiệp và tác hại nghề nghiệp

1. Định nghĩa sức khỏe nghề nghiệp Lao động ↔ Sức khỏe

$

• Tác hại nghề nghiệp ( Yếu tố nguy cơ) Chia thành 4 loại Tác hại nghề nghiệp liên quan đến quá trình sản xuất Tác hại nghề nghiệp liên quan đến tổ chức lao động Tác hại nghề nghiệp liên quan đến điều kiện vệ sinh

nơi làm việc

Tác hại nghề nghiệp liên quan đến tâm sinh lý

Tác hại nghề nghiệp liên quan đến quá trình sản

xuất

• Yếu tố vật lý • Yếu tố hóa học và lý hóa • Yếu tố sinh vật học

Tác hại nghề nghiệp liên quan đến tổ chức lao

động

• Thời gian làm việc • Cường độ làm việc • Bất hợp lý trong việc sắp xếp sức lao động • Làm việc tư thế gò bó • Sự căng thẳng quá mức của một cơ quan hoặc

một hệ thống nào đó

Tác hại nghề nghiệp liên quan đến điêu kiện vệ

sinh nơi làm việc

• Diện tích phân xưởng • Thiết bị thông thoáng gió • Thiết bị che chắn cách nhiệt,chống nóng

chống bụi, hơi khí độc..

• Hệ thống chiếu sáng • Trang thiết bị bảo hộ lao động

Tác hại nghề nghiệp liên quan đến tâm sinh lý y

học

• Do quá tải về thể lực cơ động, cơ tĩnh • Do quá tải về thần kinh tâm lý Tính đơn điệu của công việc Căng thẳng thần kinh và các giác quan Nhịp điệu làm việc cao

Bụi phổi silic nghề nghiệp

Mục tiêu: 1. Nêu khái niệm bệnh bụi phổi Silic 2. Cơ chế nhiễm bụi silic 3. Nêu yếu tố chẩn đoán bệnh bụi phổi silic

nghề nghiệp.

4. Các biện pháp phòng chống ô nhiễm bụi và

dự phòng BPNN

Định nghĩa

- Silicosis là căn bệnh phổi chết người, gây ra bởi việc hít các hạt bụi chứa các tinh thể silica nhỏ SiO2

( thành phần cơ bản là cát và granite). - Đây là căn bệnh không thể chữa khỏi nhưng có thể phòng chống được

Các nghề nguy cơ phơi nhiễm cao

1. Khai thác mỏ đá: 2. Nghề nấu thủy tinh hay kim loại 3. Nghề làm sạch chất ăn mòn bằng tia cát 4. Nghề sản xuất các vật dụng từ thủy tinh như ly, chén, sành sứ… nhất là ở khâu đánh bóng sản phẩm.

5. Bột silic được dùng như một chất lọc, chất đánh bóng trong các xí nghiệp sản xuất sơn, cao su.

6. Nghành xây dựng

SILICOSIS Occupational Lung Disease

Dịch tễ

• Trung Quốc đã ghi nhận hơn

500.000ca bụi phổi silic (1991- 1995).

• Brazil, chỉ riêng bang Minas Gerais đã chẩn đoán ra 45000 công nhân bị bệnh bụi silic.

Dịch tễ

• Colombia ước tính 1,8 triệu công nhân nước này có nguy cơ phát bệnh.

• Mỹ, ước tính có hơn một triệu

công nhân phơi nhiễm, trong đó khoảng 59.000 ca phát hiện bệnh. Ghi nhận 300 ca tử vong hàng nǎm ở nước Mỹ .

Dịch tễ

• Trong một báo cáo ngày 31 tháng 12 năm 2008, số người mắc bệnh nghề nghiệp ở Việt Nam tích lũy đến hết năm 2008 là hơn 26.300 trường hợp, trong đó có 75% trường hợp mắc bệnh bụi phổi silic

SILICOSIS Occupational Lung Disease

Tìm hiểu bệnh

Hô hấp bình thường

SILICOSIS occupational lung disease

TỔ 20-LỚP YTCC06

Cơ chế bệnh sinh:

o Bụi silic có tác dụng độc đối với tế bào khi các đại thực bào ăn các hạt bụi này thì màng tế bào bị tổn thương, đặc biệt tổn thương các túi tiêu thực bào làm cho những men thủy phân thoát ra và khuếch tán trong tế bào chất gây nên sự tự tiêu của đại thực bào.

o Sự tiêu hủy đại thực bào do silic gây nên một loạt các phản ứng sinh học, dẫn đến sự hình thành tổn thương thể hạt đặc trưng cho bệnh silicosis

o Người đã bị bệnh bụi Silic, dễ có nguy cơ mắc thêm các

bệnh khác như viêm phổi, lao, nấm.

Lâm sàng

Lâm sàng • Triệu chứng lâm sàng thường biểu hiện muộn và không đặc hiệu, ít có giá trị trong chẩn đoán xác định.

• Triệu chứng : - Khó thở khi gắng sức: Biểu hiện muộn sau các hình

ảnh X quang đã rõ.

- Ho và khạc đờm. - Đau tức ngực. - Nếu có tình trạng bội nhiễm thường biểu hiện ran rít,

ran ngáy.

Các thể bệnh

1. Thể cấp tính: 2. Thể bán cấp (Giai đoạn tiến

triển)

3. Thể mãn tính

Chẩn đoán

 Yếu tố tiếp xúc  Lâm sàng.  Hình ảnh tổn thương trên phim X quang  Chức năng hô hấp

Các yếu tố chẩn đoán xác định

Yếu tố tiếp xúc - Tuổi nghề và thời gian tiếp xúc với bụi - Đặc điểm lao động và vị trí lao động - Kết quả đo bụi trong môi trường lao động:

Hình ảnh tổn thương trên phim X quang.

• Hình ảnh tổn thương cơ bản trên X quang của bệnh

silicosis là nốt mờ nhỏ và đám mờ lớn.

• Muốn xác định chắc chắn bệnh bụi phổi silic phải căn

cứ chủ yếu vào sự tiến triển của bệnh.

• Xác định theo phim, phải chụp tổi thiểu 2 phim cách nhau ít nhất một năm, các hạt silico nhất thiết phải tồn tại

Hình ảnh Xquang – silicosis normal x-ray silicosis (upper lobes) silicosis -- diffuse

•

Chức năng hô hấp

- Rối loạn thông khí hạn chế: Dung dịch sống thực tế

trên dung dịch sống lý thuyết giảm dưới 70%.

- Rối loạn thông khí tắc nghẽn: Thể tích tối đa giây đầu

tiên trên dung tích sống giảm dưới 70%.

- Rối loạn thông khí hỗn hợp: Giảm mạnh cả dung dịch

sống và thể tích tối đa giây.

Biến chứng

 Biến chứng lao phổi , phổi bị xơ hóa và khí thũng, suy tim phải.

 Người bệnh mất khả năng lao

động  Tử vong

Tiến triển

 Đây là bệnh không thể chữa khỏi nhưng có thể làm ngưng sự phát triển của bệnh.

 Bệnh tiến triển chậm, xơ hóa phổi

ngày càng lan tỏa.

 Nếu phát hiện bệnh ở giai đoạn sớm và ngừng tiếp xúc với yếu tố phơi nhiễm (bụi), phần lớn các trường hợp tổn thương ổn định.

Điều trị

•

Chống viêm: dùng Prednisolon một đợt ngắn. • Điều trị triệu chứng. •

Rửa phế nang để hút hết bụi và các thực bào ăn bụi ra khỏi đường hô

SILICOSIS Occupational Lung Disease

Biện pháp phòng ngừa

A. Biện pháp cá nhân: Đeo các loại khẩu trang, mặt nạ đúng

tiêu chuẩn

Biện pháp phòng ngừa

B/ Biện pháp cộng đồng •

•

Thực hiện giám sát môi trường lao động định kỳ Trang bị đầy đủ dụng cụ lọc bụi

Biện pháp phòng ngừa

B/ Biện pháp cộng đồng - Giáo dục vệ sinh phòng bệnh cho công nhân, người có trách nhiệm. - Khám phát hiện bệnh nghề nghiệp định kỳ cho công nhân tiếp xúc phơi nhiễm.

Biện pháp phòng ngừa

C/ Biện pháp kỹ thuật • Đổi mới thiết bị và cải tiến công

nghệ

• Áp dụng máy, thiết bị tự động

hoá, có hệ thống lọc bụi (lò đứng sản xuất theo quy trình khép kín)

Biện pháp phòng ngừa

C/ Biện pháp kỹ thuật •

•

Trong ngành khai thác đá và xây lắp công trình ngầm, sử dụng máy khoan có thu hồi bụi và ca-bin lắp điều hoà nhiệt độ thay thế máy khoan tay. Hạn chế việc tiếp xúc của công nhân với bụi phát sinh trong quá trình làm việc đầu tư xe chuyên chở, máy ủi… có lắp điều hoà không khí.

Biện pháp phòng ngừa