Bài giảng Pháp luật kinh tế - ĐH Phạm Văn Đồng

TRƯỜNG ĐẠI HỌC PHẠM VĂN ĐỒNG<br /> KHOA LÝ LUẬN CHÍNH TRỊ<br /> <br /> ĐỀ CƯƠNG BÀI GIẢNG<br /> <br /> MÔN PHÁP LUẬT KINH TẾ<br /> Gỉang viên biên soạn: Lâm Thanh Lộc<br /> <br /> Quảng Ngãi, tháng 5 năm 2015<br /> -1-<br /> <br /> CHƯƠNG 1<br /> NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG VỀ PHÁP LUẬT KINH TẾ<br /> 1.1. Khái niệm, đối tượng, phương pháp điều chỉnh của Luật Kinh tế<br /> 1.1.1. Khái niệm<br /> 1.1.1.1 Pháp luật kinh tế<br /> Pháp luật kinh tế là toàn bộ các văn bản quy phạm pháp luật hiện hành thuộc nhiều<br /> ngành luật khác nhau trực tiếp điều chỉnh các quan hệ kinh tế.<br /> 1.1.1.2. Luật Kinh tế<br /> Luật Kinh tế là một ngành luật trong hệ thống pháp luật Việt Nam, bao gồm tổng thể<br /> các quy phạm pháp luật do Nhà nước ban hành hoặc thừa nhận, điều chỉnh các quan hệ xã hội<br /> phát sinh trong qúa trình tổ chức, quản lý kinh tế và trong qúa trình hoạt động sản xuất, kinh<br /> doanh giữa các chủ thể kinh doanh với nhau và với các cơ quan quản lý nhà nước về kinh tế.<br /> 1.1.2. Đối tượng và phương pháp điều chỉnh của Luật Kinh tế<br /> 1.1.2.1. Đối tượng điều chỉnh<br /> Luật kinh tế điều chỉnh các nhóm quan hệ sau:<br /> - Nhóm quan hệ phát sinh giữa cơ quan quản lý nhà nước với doanh nghiệp.<br /> - Nhóm quan hệ phát sinh trong quá trình hoạt động giữa các doanh nghiệp.<br /> - Nhóm quan hệ phát sinh trong nội bộ doanh nghiệp.<br /> 1.1.2.2. Phương pháp điều chỉnh<br /> - Phương pháp bình đẳng, thoả thuận.<br /> - Phương pháp quyền uy.<br /> 1.2. Chủ thể của Luật Kinh tế<br /> 1.2.1. Điều kiện để trở thành chủ thể của Luật Kinh tế<br /> 1.2.1.1. Phải là đơn vị được thành lập hoặc thừa nhận hợp pháp<br /> Đơn vị được thành lập hoặc thừa nhận hợp pháp là các đơn vị kinh tế do Nhà nước ra<br /> quyết định thành lập hoặc cho phép thành lập, đơn vị đó có chức năng, nhiệm vụ, lĩnh vực,<br /> phạm vi, hoạt động rõ ràng và được tổ chức dưới một hình thức nhất định như: công ty cổ<br /> phần, doanh nghiệp tư nhân, công ty trách nhiệm hữu hạn…<br /> 1.2.1.2. Phải có tài sản riêng<br /> Tài sản là cơ sở vật chất không thể thiếu được khi các doanh nghiệp tiến hành hoạt<br /> động sản xuất, kinh doanh. Tài sản riêng của doanh nghiệp biểu hiện bằng khối tài sản nhất<br /> định; có quyền, nghĩa vụ nhất định đối với tài sản đó.<br /> 1.2.1.3. Phải có thẩm quyền kinh tế<br /> Thẩm quyền kinh tế là quyền và nghĩa vụ về kinh tế được Nhà nước xác nhận. Mỗi<br /> doanh nghiệp có thẩm quyền kinh tế rộng, hẹp khác nhau tuỳ thuộc vào quy mô, lĩnh vực hoạt<br /> động. Thẩm quyền kinh tế được quy định ở các văn bản pháp luật hiện hành và phát sinh trong<br /> quá trình hoạt động sản xuất kinh doanh.<br /> Tóm lại: không phải bất kỳ cá nhân hay tổ chức nào cũng trở thành chủ thể của Luật<br /> Kinh tế, mà phải đáp ứng những điều kiện trên mới trở thành chủ thể của Luật Kinh tế.<br /> 1.2.2. Các loại chủ thể của Luật Kinh tế<br /> -2-<br /> <br /> 1.2.2.1. Doanh nghiệp<br /> Doanh nghiệp là chủ thể chủ yếu và thường xuyên của Luật Kinh tế. Đây là những đơn<br /> vị trực tiếp tiến hành các hoạt động sản xuất, kinh doanh.<br /> 1.2.2.2. Các cơ quan quản lý nhà nước về kinh tế<br /> Đây là những cơ quan đại diện, thay mặt cho Nhà nước, nhân danh Nhà nước thực hiện<br /> chức năng quản lý nhà nước trong quá trình sản xuất, kinh doanh của doanh nghiệp. Các cơ<br /> quan này được tổ chức từ Trung ương đến địa phương, có thẩm quyền quản lý trên tất cả các<br /> lĩnh vực của đời sống xã hội trong đó có quản lý về kinh tế.<br /> 1.2.2.3. Cá nhân<br /> Cá nhân chỉ trở thành chủ thể của Luật Kinh tế khi đã đăng ký kinh doanh.<br /> 1.2.2.4. Các chủ thể khác (chủ thể không thường xuyên)<br /> Là những chủ thể không có chức năng hoạt động sản xuất, kinh doanh nhưng trong quá<br /> trình hoạt động thực hiện chức năng, nhiệm vụ của mình các đơn vị này cũng tham gia vào các<br /> hoạt động kinh tế và có thể trở thành chủ thể của Luật Kinh tế như: trường học, bệnh viện…<br /> 1.3. Vai trò của Luật Kinh tế trong nền kinh tế thị trường<br /> 1.3.1. Tính tất yếu của việc điều chỉnh bằng pháp luật các quan hệ kinh tế trong nền kinh tế thị<br /> trường<br /> Nền kinh tế thị trường có nhiều ưu điểm, nhưng cũng chứa đựng nhiều khuyết tật. Vì<br /> vậy, cần phải có một hệ thống pháp luật đồng bộ và phù hợp để điều chỉnh các quan hệ kinh<br /> tế.<br /> Phát triển kinh tế thị trường là thừa nhận quyền các chủ thể kinh tế cạnh tranh với nhau<br /> vì mục tiêu lợi nhuận, có quyền trong việc sử dụng các phương pháp, biện pháp để mang lại<br /> lợi nhuận tối đa; tuy nhiên mặt khác phải đảm bảo lợi ích cho toàn xã hội, bảo vệ người lao<br /> động, người tiêu dùng, không để xảy ra làm ăn bất hợp pháp, phá hoại môi trường.... để dung<br /> hòa được hai mặt đối lập đó chỉ có bằng những quy định của pháp luật.<br /> 1.3.2. Vai trò của Pháp luật kinh tế trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở<br /> Việt Nam<br /> Tạo ra những tiền đề pháp lý để ổn định các quan hệ kinh tế, làm cho mọi thành phần<br /> kinh tế, mọi chủ thể kinh tế yên tâm chủ động, huy động mọi tiềm năng sáng tạo và tiềm lực<br /> kinh tế đầu tư sản xuất, kinh doanh;<br /> Tạo ra một cơ chế pháp lý đảm bảo một cách có hiệu quả, sự bình đẳng thực sự giữa<br /> các thành phần kinh tế. Góp phần phát triển nền kinh tế theo cơ chế thị trường định hướng xã<br /> hội chủ nghĩa;<br /> Đấu tranh phòng và chống một cách có hiệu quả những hiện tượng tiêu cực nảy sinh<br /> trong qúa trình vận hành của nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, đồng thời<br /> bảo vệ lợi ích hợp pháp của các doanh nghiệp, của mọi công dân và của người tiêu dùng./.<br /> ____________________________________<br /> <br /> -3-<br /> <br /> CHƯƠNG 2<br /> ĐỊA VỊ PHÁP LÝ CÁC LOẠI HÌNH DOANH NGHIỆP<br /> 2.1. Khái quát chung về doanh nghiệp<br /> 2.1.1. Khái niệm doanh nghiệp<br /> Doanh nghiệp là tổ chức có tên riêng, có tài sản, có trụ sở giao dịch, được đăng ký<br /> thành lập theo quy định của pháp luật nhằm mục đích kinh doanh (Điều 4, LDN 2014).<br /> 2.1.2. Những đặc điểm pháp lý của doanh nghiệp<br /> 2.1.2.1. Doanh nghiệp phải có tên riêng<br /> Tên của doanh nghiệp là dấu hiệu xác định tư cách chủ thể độc lập của doanh nghiệp<br /> trên thương trường. Tên doanh nghiệp là cơ sở để Nhà nước thực hiện quản lý đối với doanh<br /> nghiệp và cũng là cơ sở để phân biệt chủ thể trong quan hệ giữa các doanh nghiệp với nhau và<br /> với người tiêu dùng.<br /> Tên doanh nghiệp được ghi trong con dấu của doanh nghiệp. Doanh nghiệp, dù thuộc<br /> loại hình, kinh doanh trong lĩnh vực nào cũng đều được cấp và sử dụng con dấu doanh nghiệp.<br /> 2.1.2.2. Doanh nghiệp phải có tài sản<br /> Doanh nghiệp phải có một mức độ tài sản nhất định. Tài sản là điều kiện hoạt động và<br /> cũng là mục đích hoạt động của doanh nghiệp.<br /> 2.1.2.3. Doanh nghiệp phải có trụ sở giao dịch ổn định (trụ sở chính)<br /> Doanh nghiệp phải đăng ký ít nhất một địa chỉ giao dịch trong phạm vi lãnh thổ Việt<br /> Nam.<br /> Trụ sở chính tại Việt Nam là căn cứ chủ yếu để xác định quốc tịch Việt Nam của doanh<br /> nghiệp.<br /> Các doanh nghiệp có trụ sở chính tại Việt Nam được đăng ký thành lập và hoạt động<br /> theo pháp luật Việt Nam, là các pháp nhân Việt Nam.<br /> 2.1.2.4. Doanh nghiệp phải thực hiện thủ tục thành lập theo quy định của pháp luật<br /> Mọi doanh nghiệp, dù kinh doanh ở bất cứ lĩnh vực nào, cũng đều phải được một cơ<br /> quan nhà nước có thẩm quyền cấp Giấy chứng nhận đăng ký kinh doanh (thường gọi tắt là<br /> Đăng ký kinh doanh). Trong đó Nhà nước ghi nhận những yếu tố chủ yếu cấu thành tư cách<br /> chủ thể của doanh nghiệp, phạm vi, lĩnh vực hoạt động của doanh nghiệp.<br /> Đăng ký kinh doanh là cơ sở cho hoạt động của mỗi doanh nghiệp, đồng thời cũng là<br /> cơ sở cho việc thực hiện sự kiểm soát, quản lý của Nhà nước đối với doanh nghiệp.<br /> 2.1.2.5. Mục tiêu thành lập doanh nghiệp là để thực hiện các hoạt động kinh doanh<br /> Có nghĩa là doanh nghiệp luôn là một tổ chức kinh tế hoạt động vì mục tiêu lợi nhuận.<br /> 2.1.3. Phân loại doanh nghiệp<br /> Việc phân loại doanh nghiệp có nhiều cách theo những tiêu chí khác nhau, theo tiêu chí<br /> nguồn gốc tài sản đầu tư vào doanh nghiệp, doanh nghiệp ở nước ta được chia thành 5 loại,<br /> trong mỗi loại doanh nghiệp có những mô hình hoạt động cụ thể.<br /> 2.1.3.1. Công ty<br /> Công ty có: công ty cổ phần; công ty trách nhiệm hữu hạn hai thành viên trở lên; công<br /> ty trách nhiệm hữu hạn một thành viên; công ty hợp danh.<br /> -4-<br /> <br /> 2.1.3.2. Doanh nghiệp tư nhân<br /> 2.1.3.3. Doanh nghiệp nhà nước<br /> - Công ty nhà nước: Công ty nhà nước độc lập; Tổng công ty nhà nước (Tổng công ty<br /> do Nhà nước quyết định thành lập và đầu tư; Tổng công ty do các công ty tự đầu tư và thành<br /> lập, thường gọi là công ty mẹ - con; Tổng công ty đầu tư và kinh doanh vốn nhà nước).<br /> - Công ty cổ phần: Công ty cổ phần nhà nước (100% vốn nhà nước); Công ty cổ phần<br /> có cổ phần chi phối của Nhà nước (Nhà nước có trên 50% vốn cổ phần).<br /> - Công ty trách nhiệm hữu hạn: Công ty trách nhiệm hữu hạn nhà nước một thành viên;<br /> Công ty trách nhiệm hữu hạn nhà nước có hai thành viên trở lên (100% vốn nhà nước); Công<br /> ty trách nhiệm hữu hạn có vốn góp chi phối của Nhà nước (trên 50% vốn điều lệ).<br /> 2.1.3.4. Doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài<br /> Có Doanh nghiệp liên doanh; Doanh nghiệp 100% vốn đầu tư nước ngoài.<br /> 2.1.3.5. Doanh nghiệp của các tổ chức chính trị, tổ chức chính trị - xã hội (doanh nghiệp đoàn<br /> thể)<br /> - Những doanh nghiệp đoàn thể ra đời từ đầu những năm 90 của thế kỷ XX.<br /> - Hợp tác xã.<br /> 2.2. Điều kiện và thủ tục cơ bản để thành lập doanh nghiệp<br /> 2.2.1. Những điều kiện cơ bản để thành lập doanh nghiệp<br /> 2.2.1.1. Điều kiện về tài sản<br /> Người đăng ký thành lập doanh nghiệp phải đăng ký tài sản đầu tư vào kinh doanh, sau<br /> khi đã được cấp Giấy đăng ký kinh doanh, số tài sản này được ghi thành vốn Điều lệ với<br /> những doanh nghiệp có điều lệ hoặc vốn đầu tư đối với doanh nghiệp tư nhân. Đăng ký tài sản<br /> khi thành lập doanh nghiệp là điều kiện bắt buộc đối với mọi doanh nghiệp.<br /> Tài sản đầu tư vào doanh nghiệp phải là những thứ mà pháp luật quy định, là tài sản<br /> thuộc quyền sở hữu hoặc quyền sử dụng hợp pháp của người đầu tư thành lập doanh nghiệp.<br /> Tài sản bao gồm: vật, tiền, giấy tờ có giá và các quyền tài sản.<br /> Thông thường tài sản chia thành bất động sản và động sản.<br /> Mức độ tài sản đầu tư khi thành lập doanh nghiệp tùy thuộc vào điều kiện của những<br /> người chủ doanh nghiệp, trừ những trường hợp pháp luật có quy định khác. Đối với một số<br /> ngành nghề, trong một số lĩnh vực kinh doanh, Nhà nước quy định mức vốn tối thiểu phải có<br /> để thành lập doanh nghiệp hoạt động trong ngành nghề, lĩnh vực đó (gọi là vốn pháp định). Ở<br /> những ngành, nghề có quy định vốn pháp định, vốn đăng ký thành lập doanh nghiệp không<br /> được thấp hơn vốn pháp định.<br /> 2.2.1.2. Điều kiện về ngành, nghề kinh doanh<br /> Doanh nghiệp thuộc mọi thành phần kinh tế có quyền chủ động đăng ký kinh doanh và<br /> hoạt động kinh doanh, không cần phải xin phép cơ quan nhà nước nào nếu ngành, nghề kinh<br /> doanh đó không thuộc ngành, nghề cấm kinh doanh; ngành nghề kinh doanh có điều kiện theo<br /> quy định của pháp luật.<br /> Chính phủ quy định và công bố danh mục cụ thể những ngành, nghề bị cấm đối với tất<br /> cả mọi loại hình doanh nghiệp; những ngành, nghề chỉ cấm đối với một số doanh nghiệp.<br /> Ngành, nghề kinh doanh có điều kiện được quy định trong LDN 2014, Luật Đầu tư<br /> -5-<br /> <br />